GEDRAGSMANAGEMENT IN DE KLAS

Transcriptie

1 GEDRAGSMANAGEMENT IN DE KLAS Pocketboek Peter Hook en Andy Vass

2 Colofon Vertaling: Marijke Overdorp Vertalingen Bewerking: Lambert Pennings, Co Pappelendam en Marije Heijdenrijk Projectleiding: Judith Blanjaar Vormgeving: Efex Ltd (originele uitgave), Studio Karmel (Nederlandse versie) Drukwerk: PrintSupport4u, Meppel Copyright Peter Hook & Andy Vass, 2004 (previous edition), This translation of Questioning Technique Pocketbook 2nd edition, first published in 2011, is published by arrangement with Management Pocketbooks Limited, Laurel House, Station Approach, Alresford, Hampshire SO24 9JH, UK. ISBN Bazalt Educatieve Uitgaven, 1 e druk 2017 Bazalt, Niets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd of doorgegeven in welke vorm dan ook zonder schriftelijke toestemming van Bazalt. Voor informatie over training en coaching aansluitend bij deze uitgave kunt u terecht bij een van onderstaande organisaties: Bazalt: (088) info@bazalt.nl HCO: (070) info@hco.nl RPCZ: (0118) info@rpcz.nl Bazalt maakt deel uit van de Bazalt Groep en werkt daarin samen met partners HCO en RPCZ. 2 Gedragsmanagement in de klas

3 Inhoud Pagina Inleiding 7 Drie leiderschapsstijlen 19 Zorg voor een goede basis 29 Acht kernprincipes 39 Tienstappenplan voor discipline 61 Het ontwikkelen van de gereedschapskist 77 Een kader voor de praktijk (de 4 R en) 105 Reflecterende samenvatting 121 Gedragsmanagement in de klas 3

4 Voorwoord Wij hebben samen meer dan vijftig jaar praktijkervaring in het onderwijs. De ideeën en technieken die in dit boek worden behandeld, zijn hieruit voortgekomen. We hebben veel ervaring opgedaan door te werken met leerlingen die probleemgedrag vertoonden en bij het ondersteunen van collega s hierbij. We zijn ervan overtuigd dat de ideeën en technieken die in dit boek worden beschreven altijd uitkomst zullen bieden, bij elke leerling en telkens wanneer je ze nodig hebt. Wanneer je met mensen werkt, dan kun je bijna wel zeker zeggen dat geen enkele theorie volledig toepasbaar is omdat we allemaal, in meer of mindere mate, onvoorspelbaar gedrag vertonen. Gezien het feit dat we bij duizend verschillende scholen ervaring hebben opgedaan, variërend van scholen in probleemwijken tot scholen in de betere wijken, weten wij dat onze ideeën bij de meeste leerlingen en in de meeste gevallen succesvol zullen zijn. 4 Gedragsmanagement in de klas

5 Voorwoord Natuurlijk heeft niemand het altijd bij het rechte eind. Dus hoe nu verder wanneer er iets niet volgens plan verloopt? Er zal altijd behoefte zijn aan ondersteuning binnen de kaders van een effectief en schoolbreed gedragsbeleid. Zorg ervoor dat je als leraar altijd goed op de hoogte bent van hoe de protocollen in jouw school je kunnen ondersteunen in je klas. Mocht je twijfels hebben of denken dat deze voor jou niet toereikend zijn, praat er dan eens over met collega s en deel je zorgen met hen. Bedenk dat het openlijk spreken over de moeilijkheden die je ervaart of dat het zoeken van steun en het uitwisselen van informatie geen tekenen van zwakte zijn. Integendeel, het zijn tekenen van kracht. Gedragsmanagement is pas effectief wanneer er goed wordt samengewerkt. Gedragsmanagement in de klas 5

6 Voorwoord Het ontwikkelen en implementeren van een effectief en schoolbreed gedragsbeleid dat duidelijk ondersteuning biedt op het gebied van lastige kwesties zoals nablijven, het nemen van maatregelen na een verwijdering uit de les en hoe om te gaan met leerlingen die lijken te zijn vastgelopen in ongewenst gedrag ongeacht wat er door de school aan wordt gedaan, worden in dit boek niet behandeld. We zijn er echter van overtuigd dat de ideeën en technieken in dit boek je zullen helpen om een nog betere leraar te worden op het gebied van gedragsmanagement. Peter Hook en Andy Vass 6 Gedragsmanagement in de klas

7 Inleiding Drie leiderschapsstijlen Zorg voor een goede basis Acht kernprincipes Tienstappenplan voor discipline Inleiding Het ontwikkelen van de gereedschapskist Een kader voor de praktijk (de 4 R en) Reflecterende samenvatting 7

8 Waarom gedragsmanagement? Hoewel het antwoord enerzijds vanzelfsprekend lijkt, zijn er toch een aantal doelstellingen die de effectieve leraar wil bereiken, zoals: 1. het creëren van een klimaat waarin het leren kan floreren; 2. het beschermen van fundamentele rechten, zoals veiligheid, onderwijs en respect; 3. het stellen van grenzen waarbinnen leerlingen kunnen presteren en succes kunnen ervaren; 4. leerlingen aanleren wat sociaal aanvaardbare keuzes zijn. Om deze doelstellingen effectief te verwezenlijken, is het belangrijk dat je ook de stijl waarmee je dit wilt bereiken in overweging neemt. Effectieve leraren willen de door hen gestelde doelstellingen bereiken vanuit een positieve grondhouding en benadering. 8 Inleiding

9 Een positieve aanpak Het positieve deel van het begrip positief gedragsmanagement betekent dat je aan interacties tussen jou en je leerlingen werkt zodat je hun kunt leren wat sociaal aanvaardbaar gedrag is zonder afbreuk te doen aan hun zelfrespect en zelfvertrouwen. De voornaamste kenmerken van een positieve aanpak zijn: Leg de nadruk op positieve opmerkingen, niet op negatieve opmerkingen. Geef regelmatig complimentjes en andere vormen van beloningen. Leer leerlingen sociale vaardigheden aan die ze nodig hebben om succesvol te kunnen worden. Stuur het gedrag van leerlingen op succes; leg niet de nadruk op hun fouten. Inleiding 9

10 Een positieve aanpak POSITIEVE AANPAK Tim, ik zou graag willen dat je naar me kijkt en dat je naar me luistert. Dank je wel. Leon, vergeet niet dat er in de gang wordt gelopen. Dank je wel. Steek je hand op als je de vraag wilt beantwoorden, Kim. Dank je wel. Mike, sta eens stil en wacht rustig op je beurt. Dank je wel. NEGATIEVE AANPAK Tim, houd nou eens je mond en let op. Hé, jij daar! Niet rennen! Kim, hoe vaak moet ik het nog zeggen? Je moet niet door de klas roepen. Mike, houd nou eens op met duwen, anders stuur ik je naar achteren. 10 Inleiding

11 Het belang van een goede relatie Een positieve relatie tussen leraar en leerlingen vormt de kern van effectief gedragsmanagement. Een goede leraar-leerlingrelatie verbindt jou met je leerlingen. Zonder relatie, geen prestatie. De relatie tussen leraar en leerlingen wordt versterkt door: te ontmoeten en te begroeten bij de deur; interesse te tonen in de leerlingen als persoon; echt te luisteren naar wat hun standpunt is; de leerlingen verantwoordelijkheid te geven; de leerlingen hun zelfrespect en waardigheid te laten behouden, zelfs wanneer je hen corrigeert; leerlingen met hetzelfde respect te behandelen als waarmee je wilt dat ze jou behandelen. Inleiding 11

12 Het belang van een goede relatie Als je iets maar vaak genoeg zegt, ga je het vanzelf geloven! In het onderwijs is het heel gebruikelijk om te praten over het opbrengstgericht werken. Echter, leren is niet iets wat opgeleverd kan worden; het gaat namelijk niet over een product zoals een krant of een pak melk. Leren is een natuurlijk proces dat altijd het effectiefst plaatsvindt tijdens interacties tussen mensen. Leren vindt plaats door het voeren van een dialoog en het aangaan van relaties. Effectieve leraren onderwijzen daarom niet alleen het officiële onderwijsprogramma, maar bieden ook ruimte voor gestructureerde samenwerking en interactie, en besteden veel aandacht aan sociale en emotionele vaardigheden. Je succes als leraar hangt meer af van positieve, zorgzame en betrouwbare relaties dan van welk willekeurig idee, techniek, tip of hulpmiddel dan ook. Professor Eric Jensen 12 Inleiding

13 De effectieve leraar Leraren die goed op gedrag kunnen sturen delen de volgende kenmerken: Ze zetten een breed scala aan vaardigheden en competenties in. Ze hebben realistische denkwijzen. Ze zijn hun emoties de baas. Inleiding 13

14 Realistische denkwijzen Effectieve leraren heb je in alle soorten en maten en zij hebben allemaal verschillende karakters en persoonlijkheden. Toch delen zij bepaalde denkwijzen. Zij beseffen dat ze geen controle hebben over het gedrag van leerlingen. In plaats daarvan proberen zij het gedrag van de leerling op allerlei manieren te beïnvloeden, bijvoorbeeld door middel van: het opbouwen van een goede relatie; het stellen van duidelijke doelen en verwachtingen; het hebben van hoge verwachtingen; consistent zijn. Ze erkennen ook dat wanneer het beïnvloeden van het gedrag van leerlingen incidenteel niet werkt, zij de gemaakte keuzes van leerlingen in goede banen moeten leiden. Ze doen dit door het naleven van de helder geformuleerde consequenties die het logische gevolg zijn van de gemaakte keuzes. 14 Inleiding

15 Realistische denkwijzen A B C Aanleiding Gedrag Consequenties Je zult het meeste effect sorteren wanneer je je aandacht en energie richt op zaken waar je de meeste invloed op kunt uitoefenen: de aanleiding en de consequenties. Dit houdt in dat je een goede relatie met je leerlingen moet opbouwen en dat je preventieve strategieën moet toepassen die worden gevolgd door de structurele inzet van logische consequenties. Inleiding 15

16 Een breed scala aan mogelijkheden Effectieve leraren hebben een breed scala aan mogelijkheden tot hun beschikking. Tijdens hun loopbaan doen ze vaardigheden en strategieën op die ze kunnen bewaren voor de momenten waarop die nodig zijn. Een goede metafoor is een gereedschapskist die je altijd bij je hebt, zodat je je ideeën altijd bij de hand hebt. Wanneer je iets nodig hebt, hoef je alleen maar de deksel op te tillen en te kijken wat je nodig hebt. 16 Inleiding

17 Een breed scala aan mogelijkheden Maar ook je mentale gereedschapskist kan, net zoals een echte gereedschapskist, stof aantrekken en vol raken waardoor deze niet meer optimaal bruikbaar is. Neem daarom regelmatig de tijd om eens (in gedachten) je gereedschapskist door te spitten en te bedenken welke gereedschappen je hebt en welke daarvan in de praktijk niet nuttig zijn gebleken. Vergeet niet om anderen te bevragen over hun gereedschappen, omdat ook zij gereedschappen tot hun beschikking hebben die jou van pas kunnen komen. De leraar die tijdens interacties het meeste gereedschap tot zijn beschikking heeft, blijft altijd het rustigst. Inleiding 17

18 Je emoties de baas zijn Het is belangrijk dat je altijd emotioneel in balans bent, ook in drukke, beweeglijke klassen. Wanneer je rustig en rationeel bent, dan sorteer je het meeste effect. Je emoties beïnvloeden in hoge mate het klasklimaat. Positieve emoties bevorderen gevoelens van veiligheid en vertrouwen. Je emotiemanagement vervult een voorbeeldfunctie voor de leerlingen. Dit betekent natuurlijk niet dat je geen emoties kunt tonen. Passie, enthousiasme en energie zijn altijd essentieel. NB: Overdrijf dit niet! Een overvloed aan emoties blokkeert het vermogen van de hersenen om rationeel en verstandig te denken. 18 Inleiding

19 Inleiding Drie leiderschapsstijlen Zorg voor een goede basis Acht kernprincipes Tienstappenplan voor discipline Drie leiderschapsstijlen Het ontwikkelen van de gereedschapskist Een kader voor de praktijk (de 4 R en) Reflecterende samenvatting 19

20 Drie leiderschapsstijlen voor gedragsmanagement Het is belangrijk om duidelijke grenzen te stellen, ongeacht de leeftijd van de leerling. Een groot deel van je werk bestaat uit het duidelijk maken van welk gedrag je aanvaardbaar vindt en welk gedrag je onaanvaardbaar vindt. Als professional en volwassene creëer je een kader van waaruit: de aandacht kan worden gericht op het leerproces; leerlingen zich fysiek en mentaal veilig kunnen voelen; iedereen op een positieve en respectvolle manier wordt behandeld. Er zijn grofweg drie stijlen om het gedrag van leerlingen in de klas te beïnvloeden. Hoewel de meeste leraren zich soms met alle drie de stijlen kunnen identificeren, is het jouw eigen karakteristieke stijl waar het allemaal om draait. 20 Drie leiderschapsstijlen

21 Drie leiderschapsstijlen voor gedragsmanagement Onthoud dat: jouw stijl het leer- en leefklimaat in de klas beïnvloedt; jouw gedrag model staat voor het gedrag dat leerlingen kopiëren; de denkwijze die je erop nahoudt jouw aanpak bepaalt. Stel jezelf bij het lezen over deze stijlen eens de volgende vraag: Welke stijl zou ik mijn eigen leerlingen willen laten ervaren? Drie leiderschapsstijlen 21

22 Mevrouw Blitzkrieg: de autoritaire stijl Gelooft dat: leerlingen gecontroleerd dienen te worden; je pas tegen kerst de teugels kunt laten vieren; volwassenen automatisch respect krijgen en leerlingen dit moeten verdienen; als je één leerling ergens mee weg laat komen, ze er dan allemaal mee wegkomen; lesgeven een strijd is die zij altijd zal winnen. 22 Drie leiderschapsstijlen

23 Mevrouw Blitzkrieg: de autoritaire stijl Strategieën: Ze vertelt leerlingen wat ze moeten doen. Ze dreigt met straffen. Ze zet hen bij een ander in de klas. Resultaat: Ze heeft een slechte band met de leerlingen. Ze heeft een grote stressbelasting. Het leren, het durven maken van fouten en de motivatie worden ernstig aangetast. Drie leiderschapsstijlen 23

24 De uitgave bestellen? De uitgave Gedragsmanagement in de klas is te bestellen via onze webwinkel. Vanaf 20,- euro gratis verzending - anders 1,98 euro Bestellen vanuit België? Abimo is onze distributeur in Vlaanderen. In de praktijk aan de slag? Wij kunnen je daarbij helpen! Bazalt biedt opleidingen en trainingen voor onderwijsprofessionals die direct aan de slag willen met nieuw opgedane kennis en inzichten. Wil je meer informatie hierover? Bekijk dan eens onze mogelijkheden voor training op locatie of stuur een mail naar dienstverlening@bazalt.nl. Wil je meer previews ontvangen meld je dan aan voor de 2 wekelijkse ing. aanmelden Bazalt maakt deel uit van de Bazalt Groep en werkt daarin samen met partners HCO en RPCZ.