DNB Household Survey Documentatie - Nederlands

Transcriptie

1 DNB Household Survey Documentatie - Nederlands Versie 1.1 CentERdata - december 2017

2 1. INLEIDING Inhoudsopgave 1. Inleiding Zes vragenlijsten Extra Databestanden Geaggregeerde data over inkomen Geaggregeerde data over bezit, schulden en hypotheken Structuur van de documentatie Verschillen tussen de vragenlijst van 2017 en die van Algemene Informatie over het Huishouden Vragenlijst Huishouden en Werk Vragenlijst Wonen en Hypotheken Vragenlijst Gezondheid en Inkomen Gezondheid Inkomen Vragenlijst Bezit en Lenen Onderdeel Bezit Onderdeel Lenen Vragenlijst Economische en Psychologische Concepten

3 1. INLEIDING 1. Inleiding CentERdata verzamelt sinds 1993 jaarlijks economische gegevens via een panel dat bestaat uit ruim 2000 huishoudens. Deze zogenaamde DNB Household Survey (voorheen CentER Savings Survey) heeft als doelstelling om de invloed van economische en psychologische factoren op het spaargedrag van huishoudens te bestuderen, en is gestart als onderdeel van het VSB-CentER Spaarproject. De gegevens worden verzameld met behulp van het internetpanel van CentERdata: het CentERpanel. Niet iedere Nederlander heeft een computer met een internetaansluiting. Dat geldt dus ook voor sommige van onze panelleden. Huishoudens die geen computer en/of toegang hebben tot internet, krijgen van ons een eenvoudige computer in bruikleen en een internetverbinding. De ter beschikking gestelde computer (SimPC) heeft beperkte mogelijkheden. De simpc beschikt over een internetbrowser om de vragenlijsten in te kunnen vullen en biedt daarnaast eenvoudige software zoals een tekstverwerker en een programma. B1-taalniveau Voor de 2016-golf zijn alle modulen gecontroleerd op het gebruikte taalniveau. Waar mogelijk is de vraagtekst vereenvoudigd tot B1-taalniveau 1, zonder hierbij afbreuk te doen aan de inhoud. De afname van de 2017-golf (de 25 e golf) van de DNB Household Survey heeft plaatsgevonden van april 2017 t/m oktober Zes vragenlijsten De vragenlijst van de DNB Household Survey is opgesplitst in zes deelvragenlijsten. Hieronder volgt een overzicht van de onderwerpen per deelvragenlijst: 1. Algemene Informatie over het Huishouden 2. Huishouden en Werk 3. Wonen en Hypotheken 4. Gezondheid en Inkomen 5. Bezit en Lenen 6. Economische en Psychologische Concepten Alle vragenlijsten zijn afgenomen bij het CentERpanel, 2292 huishoudens hebben aan de 25 e golf deelgenomen. Binnen een huishouden worden in principe alle personen van 16 jaar en ouder geïnterviewd. De responscijfers bij deze vragenlijsten vindt u in tabel 1 hieronder. De algemene informatie over het huishouden betreft alle gezinsleden (dus ook gezinsleden die jonger zijn dan 16 jaar). Bovendien betreft de algemene informatie over het huishouden voornamelijk afgeleide variabelen. Deze vragen zijn niet aan de respondent voorgelegd, maar zijn uit andere variabelen afgeleid. Een voorbeeld: de provincie waarin de respondent woont wordt afgeleid van de postcode van de respondent. 1.2 Extra Aan het begin van het veldwerk wordt aan alle panelleden een gestuurd waarin het doel van het onderzoek wordt toegelicht

4 1. INLEIDING 1.3 Databestanden De data van de zes vragenlijsten staan in zes databestanden en zijn beschikbaar in zowel SPSS- als Stata-formaat. Naast de bestanden met verzamelde gegevens zijn er twee bestanden met afgeleide gegevens. Het betreft een bestand met gegevens van afgeleid persoonlijk inkomen (zie paragraaf 1.3) en een bestand met gegevens van afgeleid persoonlijk bezit (zie paragraaf 1.4). De onderwerpen van de bestanden staan in de tweede kolom van tabel 1. Tabel 1. Responsoverzicht van de verschillende databestanden databestand onderwerp aantal personen aantal huishoudens 1. hhi2017en_1.0 algemene informatie over het huishouden wrk2017en_1.0 huishouden en werk hse2017en_1.0 wonen en hypotheken inc2017en_1.0 gezondheid en inkomen wth2017en_1.0 bezit en lenen psy2017en_1.0 economische psychologische concepten agi2017en_1.0 geaggregeerde data over inkomen agw2017en_1.0 geaggregeerde over bezit, schulden en hypotheken Om de verschillende bestanden te koppelen kan men gebruik maken van twee variabelen: nohhold (het identificatienummer van het huishouden / huishoudnummer) en nomem (het identificatienummer van het lid van het huishouden / lidnummer). Omdat nomem altijd kleiner is dan 100, kan men op de volgende wijze een uniek persoonsnummer berekenen: nohhold x nomem Tabel 2 geeft een overzicht van de variabelen die aan het begin van elk data record staan. Tabel 2. Variabelen aan het begin van elk data record variabelenaam omschrijving nohhold huishoudnummer nomem lidnummer Alle in de datasets opgenomen bedragen zijn in euro s. 3

5 1. INLEIDING 1.4 Geaggregeerde data over inkomen Inleiding In de DNB Household Survey worden respondenten bevraagd over een groot aantal inkomensbronnen die zij kunnen hebben. Op basis van de verschillende inkomenscomponenten hebben wij het totale bruto- en het totale netto-inkomen op persoonsniveau berekend. Tabel 3 geeft een overzicht van de inkomenscomponenten die bij deze berekeningen gebruikt zijn. Tabel 3. Overzicht van de variabelen die zijn verwerkt in de geaggregeerde inkomensdata variabelenaam omschrijving NOHHOLD huishoudnummer NOMEM lidnummer IB berekende inkomstenbelasting WINST winst [bruto] OG inkomen uit onroerend goed/kamerverhuur [bruto] HPREM premie subsidieregeling koopwoningen [bruto] BEURS studiebeurs [netto] STUDLEN studielening [netto] ALIM alimentatie volwassenen [bruto] ALIK alimentatie kinderen [netto] OTOEL studietoelage ouders [netto] FTOEL toelage van familie[netto] RENTE rente/overig inkomen [bruto] ERF erfenis [netto] ZKP premie particuliere ziektekostenverzekering HS huursubsidie [netto] HG huurgewenningsbijdrage [netto] HWF huurwaardeforfait [bruto] HTR hypotheekrente [bruto] LOON loon [bruto] VUT vut-uitkering [bruto] WG wachtgeld [bruto] PENS pensioenuitkering/lijfrente [bruto] WW ww-uitkering [bruto] ZW ziektewet-uitkering [bruto] ZORG zorgtoeslag [bruto] K_OP kindertoeslag [bruto] KGB kindgebonden budget WAJONG wajong-uitkering [bruto] WAZ waz-uitkering [bruto] WAO wao-uitkering [bruto] IOAW ioaw/ioaz-uitkering [bruto] ABW abw-uitkering (bijstand) [bruto] AOW aow-uitkering [bruto] AWW anw-uitkering [bruto] ZVWPREMIE ziekenfonds-/iza-premie BTOT totaal bruto-inkomen NTOT totaal netto-inkomen HEFKORT in aanmerking genomen heffingskorting BOX3TAX in aanmerking genomen ib box3 (sparen en beleggen) 4

6 1. INLEIDING De variabelen nohhold en nomem dienen ter identificatie van het data record. De variabelen winst tot en met aww zijn gebaseerd op gegevens uit de vragenlijsten Gezondheid en Inkomen en Wonen en Hypotheken. Bij elke inkomenscomponent is aangegeven of het een bruto dan wel een netto inkomenscomponent betreft. Bij loon tot en met aww is in eerste instantie uitgegaan van de bruto bedragen die men in de vragenlijst Gezondheid en Inkomen opgegeven heeft. Het gaat hier in het algemeen om de bruto-bedragen zoals vermeld op de jaaropgave van de werkgever of uitkerende instantie, d.w.z. na aftrek van eventuele pensioen- en ww-premies, maar inclusief overhevelingstoeslag en werkgeversbijdrage ziektekostenverzekering c.q. werkgeverspremie ziekenfonds. Indien een respondent het bruto bedrag niet wist kon hij of zij het interval aangeven waarin dat bedrag viel (d.w.z. tussen x en y euro). In dat geval is voor de berekening van het totale inkomen het midden van het betreffende interval ((x+y)/2) meegeteld. (Door middel van variabelen met extensie _c is aangegeven of het betreffende bedrag zo n intervalmidden betreft.) Indien men het bruto-bedrag ook niet in de vorm van een interval kon opgeven, kon men nog het netto bedrag opgeven. In dat geval hebben we de netto bedragen tot bruto bedragen omgerekend. In het geval dat een respondent meerdere werkgevers heeft, zijn voor de variabele loon de bruto bedragen over de verschillende werkgevers gesommeerd. Voor het totale bruto-inkomen geldt dat dit gelijk is aan: btot = loon + vut + pens + wao + ww + wg +aow + aww + abw + waz + wajong + ioaw + alim + max(winst,0) + hprem + hwf. Het totale bruto-inkomen is onbekend (heeft een missing value ) indien (in de bovenstaande vergelijking) een van de inkomenscomponenten vanaf loon tot en met alim onbekend is. Als een van de overige componenten (vanaf winst tot en met hwf) onbekend is, dan veronderstellen we voor het bepalen van het totale bruto-inkomen dat deze bedragen gelijk zijn aan nul. Merk op dat negatieve winst (verlies) niet van het bruto inkomen afgetrokken wordt, maar negatieve alimentatie (betaalde alimentatie) wel. Op basis van de belastbare componenten van het bruto-inkomen is vervolgens de inkomstenbelasting ib berekend. In ib zijn ook de verschuldigde premies volksverzekeringen begrepen. In verband met de belastingherziening 2001 is bij ib ook de belasting op het inkomen uit sparen en beleggen ( box 3 ) opgeteld. Deze box3tax is berekend door het van toepassing zijnde belastingtarief te vermenigvuldigen met de belastbare delen van het vermogen zoals die bij benadering op basis van de geaggregeerde vermogensbestanden (zoals in paragraaf 1.4 beschreven) konden worden vastgesteld. Eventuele inkomsten in box 2 (inkomen uit aanmerkelijk belang) blijven buiten beschouwing. In het geaggregeerde inkomensbestand is tevens de variabele hefkort opgenomen, die het bedrag aan heffingskortingen weergeeft waarmee bij de berekening van ib rekening is gehouden. Bij de berekening van de inkomstenbelasting ib is tevens rekening gehouden met de hypotheekrenteaftrek htr. Tevens is daarbij rekening gehouden met de belasting op het inkomen in box 3. ntot = btot - ib + alik + beurs + studlen + otoel + ftoel + erf + hs + hg + min(0,winst) + min(alim,0) + rente + og. Merk op dat voor het bepalen van het netto-inkomen negatieve winst (verlies) en negatieve alimentatie (betaalde alimentatie) bij het bruto-inkomen opgeteld worden (in die gevallen wordt een negatief getal opgeteld). Verder zien we in bovenstaande vergelijkingen dat het totale bruto-inkomen niet altijd groter of gelijk hoeft te zijn aan het totale netto-inkomen. Bijvoorbeeld een student met alleen een beurs of ouderlijke bijdrage zal een bruto-inkomen van nul hebben, terwijl zijn netto-inkomen groter zal zijn dan dit bedrag. 5

7 1. INLEIDING 1.5 Geaggregeerde data over bezit, schulden en hypotheken Inleiding De data uit de DNB Household Survey bevatten zeer gedetailleerde informatie over bezit, schulden en hypotheken. Voor sommige doeleinden is het echter praktischer om over geaggregeerde data te beschikken. Om deze reden hebben we een nieuwe dataset gemaakt van de hoofdcomponenten voor bezit, schulden en hypotheken. Voor ieder van deze hoofdcomponenten is het totale bedrag aan geld dat er (voor een bepaalde respondent) aan verbonden is berekend. Deze berekeningen zijn uitgevoerd op persoonsniveau (niet op huishoudniveau). Een lijst van de hoofdcomponenten voor bezit, schuld en hypotheken is opgenomen in tabel 4. In de tekst hieronder is ook sprake van subcomponenten. Onder subcomponenten verstaan we de onderdelen waar een hoofdcomponent uit bestaat. Bijvoorbeeld, de subcomponenten van de hoofdcomponent betaalrekeningen zijn alle afzonderlijke betaalrekeningen die een respondent heeft. Het construeren van nieuwe variabelen Voor iedere hoofdcomponent hebben we de volgende drie variabelen geconstrueerd: A. Het aantal subcomponenten waar de hoofdcomponent uit bestaat, zoals gerapporteerd door de respondent B. Het totale geldbedrag dat aan de hoofdcomponent verbonden is C. De zogenaamde missing value flag, waarmee weet niet antwoorden worden aangeduid. De A variabele staat dus voor het aantal subcomponenten van een hoofdcomponent dat een respondent zegt te hebben. Bijvoorbeeld, als een respondent invult dat hij vier spaarbankboekjes heeft, dan heeft de A variabele voor de hoofdcomponent spaarbankboekjes de waarde 4. Voor sommige hoofdcomponenten van bezit (bijvoorbeeld bedrijfsspaarregelingen) kan de A variabele slechts de waarde ja of de waarde nee aannemen: een respondent doet óf wel mee aan een bedrijfsspaarregeling (de A variabele heeft de waarde 1) óf niet (de A variabele heeft de waarde 0). De B variabele staat voor het totale bedrag aan geld dat (voor een bepaalde respondent) aan de hoofdcomponent verbonden is. Dit totale bedrag wordt berekend op basis van de bedragen van de subcomponenten. Als een respondent het bedrag dat bij elke subcomponent hoort weet, is de berekening eenvoudig. Als een respondent niet het precieze bedrag weet, of als hij helemaal geen bedrag kan noemen, is de berekening van de waarde van de B variabele ingewikkelder. De procedure wordt hieronder uitgelegd bij de bespreking van de manier waarop weet niet antwoorden en interval-antwoorden worden meegerekend. De C variabele geeft aan hoe vaak de respondent helemaal geen bedrag kan noemen voor een bepaalde subcomponent. De waarde van de C variabele noemen we de missing value flag. De precieze betekenis hiervan wordt hieronder nader toegelicht. Weet niet -antwoorden en interval-antwoorden Als een respondent het geldbedrag dat bij een bepaalde subcomponent hoort niet weet, wordt hij gevraagd een antwoord te kiezen uit een rijtje van zogenaamde intervalantwoorden (bijv. tussen 0 en 500 euro, tussen 500 en 1000 euro, tussen 1000 en 2000 euro, etc.). Het laatste antwoord in een rijtje van interval-antwoorden is bijvoorbeeld euro of meer. Als de respondent geen enkel antwoord kiest uit een rijtje van interval-antwoorden, beschouwen we zijn antwoord als een weet niet -antwoord. Als de respondent een interval-antwoord kiest, voegen we de middenwaarde van dit antwoord toe aan de totale waarde van de hoofdcomponent. Als een respondent bijvoorbeeld het antwoord tussen 1000 en 2000 euro kiest, voegen we 1500 euro toe aan 6

8 1. INLEIDING het totale bedrag. Als een respondent het laatste interval-antwoord kiest (bijvoorbeeld euro of meer ), voegen we de ondergrens van het laatste interval-antwoord ( euro) aan het totale bedrag toe. Bij weet niet -antwoorden wordt in eerste instantie gekeken naar de gemiddelde waarde van het bedrag van de betreffende component zoals die in de voorafgaande twee jaar bij dezelfde respondent is vastgesteld. Indien zich toen ook weet niet -antwoorden voordeden krijgt de missing value flag de waarde 100, indien de respondent de afgelopen twee jaar geen bezitsvragenlijst heeft ingevuld verhogen we de waarde van de missing value flag met één. Hoofdcomponenten van bezit, schulden en hypotheken Uit de vragenlijst Bezit en Lenen verkrijgen we 25 hoofdcomponenten van bezit (B1-B4, B6-B8, B11-B25, en B28-B30), acht hoofdcomponenten van schulden (S1 tot en met S8), en één hoofdcomponent van hypotheken (B19Hy). Uit de vragenlijst Wonen en Hypotheken verkrijgen we twee hoofdcomponenten van bezit (B26Og en B27Og) en twee hoofdcomponenten van hypotheken (B26Hy en B27Hy). Tabel 4. Overzicht van alle hoofdcomponenten van bezit, schulden en hypotheken Vragenlijst Bezit en Lenen B1 betaalrekeningen B2 bedrijfsspaarrekeningen (1=ja, 0=nee) B3 spaar- en depositorekeningen B4 spaarbankboekjes B6 spaarbrieven, spaarbewijzen en spaarbiljetten B7 koopsompolissen en lijfrenteverzekeringen B8 spaar- en kapitaalverzekeringen B11 groeifondsen B12 beleggingsfondsen of beleggingsrekeningen B13 obligaties of pandbrieven B14 aandelen B15 put-opties gekocht (1=ja, 0=nee) B16 put-opties geschreven (1=ja, 0=nee) B17 call-opties gekocht (1=ja, 0=nee) B18 call-opties geschreven (1=ja, 0=nee) B19Og onroerende goederen anders dan woonhuizen B19Hy hypotheken op onroerende goederen anders dan woonhuizen B19Vz cash value levensverzekering hypotheek onroerende goederen B20 auto s B21 motoren B22 boten B23 caravans B24 geld uitgeleend aan familie of vrienden (1=ja, 0=nee) B25 overige bezittingen / spaartegoeden of investeringen die nog niet eerder genoemd zijn B28 aanmerkelijk belang B29 bedrijfskapitaal vrij beroep B30 bedrijfskapitaal zelfstandige S1 persoonlijke leningen S2 doorlopende kredieten S3 nog niet eerder genoemde kredieten S4 financieringskredieten S5 leningen bij familie of vrienden S6 studieleningen S7 kredieten op creditcards (1=ja, 0=nee) S8 leningen die nog niet eerder genoemd zijn X1 betaalrekeningen met negatief saldo 7

9 1. INLEIDING Vragenlijst Wonen en Hypotheken B26Og eigenaar van woning (1=ja, 0=nee) B26Hy hypotheken op de woning B26Vz cash value levensverzekering hypotheek woning B27Og eigenaar van tweede woning (1=ja, 0=nee) B27Hy hypotheken op tweede woning B27Vz cash value levensverzekering hypotheek tweede woning Voor de meeste hoofdcomponenten is voor die gevallen waarin de missing value flag positief was ( weet niet -antwoorden die niet door informatie van de voorafgaande twee jaar konden worden ingevuld) een geïmputeerde waarde ingevuld. De imputatieprocedure komt er in het kort op neer dat op die waarnemingen waarop de missing value flag nul is een regressievergelijking voor de hoogte van de betreffende hoofdcomponent wordt geschat waarin zoveel mogelijk relevante kenmerken van de betrokken personen zijn opgenomen. Op basis hiervan kan voor de gevallen met een positieve missing value flag een waarde worden voorspeld waaraan een storingsterm wordt toegevoegd op basis van de waargenomen verdeling van storingstermen. Meer informatie over deze procedure is op aanvraag verkrijgbaar. Vanaf 2005 zijn aan de data de variabelen x1a, x1b en x1c toegevoegd die respectievelijk staan voor: het aantal betaalrekeningen met een negatief saldo, het totaalbedrag van betaalrekeningen met een negatief saldo, en een missing value flag voor betaalrekeningen met een negatief saldo. Het totaal bedrag is geïmputeerd indien er bedragen onbekend zijn, in die gevallen is ook b1b aangepast. 8

10 1. INLEIDING 1.6 Structuur van de documentatie De structuur van de documentatie van de DNB Household Survey is ontleend aan de indeling in de zes deelvragenlijsten zoals genoemd in tabel 1. In de hoofdstukken 2 tot en met 8 vindt u een beschrijving van deze vragenlijsten (de letterlijke vraag- en antwoordteksten, en de routing). In deze documentatie zijn de vraagteksten en antwoorden niet geïntegreerd met een rechte telling van de antwoorden van de respondenten. Wel hebben we in de bijlage een overzicht van elke deelvragenlijst beschikbaar gesteld in de vorm van een korte beschrijving: de responscijfers. In dit overzicht vindt u voor elke variabele het aantal gegeven antwoorden, de minimum- en maximumwaarde, het gemiddelde en de standaarddeviatie. Voor de dataverzameling is gebruik gemaakt van het computerprogramma Blaise IS. Computergestuurd enquêteren is erg flexibel. In de documentatie hebben wij geprobeerd de elektronische situatie zo goed mogelijk op papier weer te geven. Voorbeeld 1 We geven een voorbeeld aan de hand van de vraag naar de burgerlijke staat. De naam van de vraag (variabele) staat links in hoofdletters (BURGST). Dan volgt de vraagtekst, en de antwoordmogelijkheden. Het getal voor iedere antwoordmogelijkheid correspondeert met de waarde van de variabele in het databestand. Achter elk antwoord staat de naam van de vraag die de respondent vervolgens voorgelegd is (de routing ). In het geval van de antwoorden 1 t/m 5 wordt naar de vraag JRBS gegaan. In het geval van antwoord 6 wordt naar KK gegaan. BURGST Wat is uw burgerlijke staat? *) inclusief gescheiden van tafel en bed 1 gehuwd of geregistreerd in gemeenschap van goederen *)... JRBS 2 gehuwd of geregistreerd op basis van huwelijksvoorwaarden of partnerschapsvoorwaarden *)... JRBS 3 gescheiden van echtgen(o)ot(e)... JRBS 4 samenwonend met partner (ongehuwd)... JRBS 5 weduwe/weduwnaar... JRBS 6 altijd ongehuwd geweest... KK 9

11 1. INLEIDING Voorbeeld 2 In enkele gevallen is de routing zo complex dat er een hulpvariabele is toegevoegd. Deze wordt aangeduid met de term routing variabele. Deze variabelen komen niet in het databestand voor, maar zijn slechts bedoeld om de routing van de vragenlijst weer te geven. Een tweede voordeel van computergestuurd enquêteren is de mogelijkheid van tekstsubstitutie: afhankelijk van een eerder gegeven antwoord wordt een bepaalde tekst gesubstitueerd. De vraag mndbs informeert naar de maand waarin de status van de (huidige) burgerlijke staat bereikt is. Afhankelijk van de (huidige) burgerlijke staat wordt steeds een andere vraagtekst voorgelegd. In de documentatie ziet dit er als volgt uit: MNDBS als gehuwd of geregistreerd: [In welke maand bent u gehuwd of geregistreerd partnerschap aangegaan? Indien meer dan één keer, vult u dan de maand en het jaar in van uw laatste huwelijk of partnerschapsregistratie.] als gescheiden: [In welke maand bent u gescheiden?] als samenwonend: [In welke maand bent u gaan samenwonen?] als weduwe/weduwnaar: [In welke maand bent u weduwe/weduwnaar geworden?] maand... ROUTING KK Uit de huishoudbox is bekend wat de samenstelling van uw huishouden is. In het navolgende wordt u gevraagd naar eventuele kleinkinderen en kinderen die niet (meer) tot uw huishouden behoren. ROUTING KK als GEBJAAR < KK anders... KIDOUT Voorbeeld 3 In een andere toepassing van tekstsubstitutie wordt het gegeven antwoord van een eerdere vraag in de vraagtekst verwerkt. We illustreren dat aan de hand van de vragen IJ161 t/m IJ163. IJ161 t/m IJ163 Wat bedroeg uw totale brutoloon in 2016 (volgens jaaropgave van de werkgever) bij [NAAM WERKGEVER]? bedrag... IJ241-9 ik weet het niet... IJ16BR 10

12 1. INLEIDING Voorbeeld 4 De vermelding (string) achter de naam van de variabele geeft aan dat het hier om een open vraag gaat. Hieronder volgt een voorbeeld. RVUT Om welke reden bent u met vervroegd pensioen gegaan? 1 slechte gezondheidstoestand...bet 2 reorganisatie in het bedrijf of organisatie...bet 3 omdat ik het graag wilde en het mogelijk was...bet 4 een andere reden... ARVUT ARVUT (string) Welke andere reden bedoelt u? antwoord...bet Voorbeeld 5 In sommige gevallen is het mogelijk om aan te geven dat men het antwoord op een vraag niet weet. In dit geval komt dit antwoord gecodeerd als -9 in de dataset. In de vragenlijst Bezit en Lenen dienden respondenten in enkele gevallen het getal -99 in te vullen in plaats van een voorgeprogrammeerde knop in te drukken. In de vraagtekst staat in deze gevallen -99 vermeld. Met het oog op consistentie richting de datagebruikers is deze waarde in de data overal gehercodeerd naar -9. BET4 Wat was het totale saldo van uw betaalrekeningen op 31 december 2016? Bij een negatief saldo kunt u het bedrag dat u negatief staat eenvoudig invullen zonder u om het minteken te bekommeren. Typt u -99 in als u het antwoord niet weet. bedrag... BET91-9 ik weet het niet... BET5 11

13 1. INLEIDING 1.7 Verschillen tussen de vragenlijst van 2017 en die van 2016 De dataverzameling van de 25 e golf (veldwerk 2017) verschilt op een aantal punten van die van de eerdere golven. Vragen DNB Vanaf 2003 is een aantal extra vragen in opdracht van DNB in het reguliere spaaronderzoek opgenomen. Deze vragen zijn aangegeven met een asterisk (*). Met betrekking tot gegevens die voor onderzoekers van DNB in aanvulling op de reguliere DHS worden verzameld geldt dat deze vanaf 2007 meteen beschikbaar worden gesteld voor de wetenschap. In het vervolg van deze paragraaf wordt aangegeven welke variabelen niet langer deel uit maken van het spaaronderzoek en welke variabelen in 2017 zijn toegevoegd. We doen dit per onderdeel. Algemene Informatie over het Huishouden Nieuwe variabelen: n.v.t. Komen te vervallen: n.v.t. Herziene vraagtekst: n.v.t. Nieuw antwoordalternatief: n.v.t. Herzien antwoordalternatief: n.v.t. Vragenlijst Huishouden en Werk Nieuwe variabelen: n.v.t. Komen te vervallen: VR1C - VR1C6 Herziene vraagtekst: DNB220, WS031, VR1D - VR1D6, AOW2 Nieuw antwoordalternatief: n.v.t. Herzien antwoordalternatief: n.v.t. Vragenlijst Wonen en Hypotheken Nieuwe variabelen: HYAFL1 - HYAFL10, HYAFLBEDR1 - HYAFLBEDR10 Komen te vervallen: n.v.t. Herziene vraagtekst: n.v.t. Nieuw antwoordalternatief: n.v.t. Herzien antwoordalternatief: n.v.t. Vragenlijst Gezondheid en Inkomen Nieuwe variabelen: n.v.t. Komen te vervallen: n.v.t. Herziene vraagtekst: HE069, IZ14, IZ16, IZ38 Nieuw antwoordalternatief: n.v.t. Herzien antwoordalternatief: n.v.t. 12

14 1. INLEIDING Vragenlijst Bezit en Lenen Nieuwe variabelen: GROENSPA1 - GROENSPA3, GROENBEL1 - GROENBEL3 Komen te vervallen: n.v.t. Herziene vraagtekst: n.v.t. Nieuw antwoordalternatief: n.v.t. Herzien antwoordalternatief: n.v.t. Vragenlijst Economische en Psychologische Concepten Nieuwe variabelen: NUM1 - NUM4 Komen te vervallen: n.v.t. Herziene vraagtekst: n.v.t. Nieuw antwoordalternatief: KENINK Herzien antwoordalternatief: n.v.t. 13

15 2. ALGEMENE INFORMATIE OVER HET HUISHOUDEN 2. Algemene Informatie over het Huishouden GEBJAAR Geboortejaar van de respondent elk antwoord... GESLACHT GESLACHT Geslacht van de respondent 1 man... POSITIE 2 vrouw... POSITIE POSITIE Positie van de respondent binnen het huishouden 1 huishoudhoofd... OPLZON 2 gehuwde partner... OPLZON 3 ongehuwde partner... OPLZON 4(schoon)ouder... OPLZON 5 kind dat thuis woont... OPLZON 6 huisgeno(o)t(e)... OPLZON 7 familielid of kostganger... OPLZON OPLZON Hoogste opleiding ongeacht diploma 1 (Voortgezet) speciaal onderwijs... OPLMET 2 Kleuter-, lager- of basisonderwijs... OPLMET 3 Voorbereidend middelbaar beroepsonderwijs (VMBO)... OPLMET 4 HAVO/VWO... OPLMET 5 MBO of het leerlingwezen... OPLMET 6 HBO (eerste of tweede fase)... OPLMET 7 Wetenschappelijk onderwijs (WO)... OPLMET 8 (Nog) geen onderwijs (gevolgd)... OPLMET 9 anders... OPLMET OPLMET Hoogste opleiding met diploma 1 (Voortgezet) speciaal onderwijs... BEZIGHEI 2 Kleuter-, lager-, of basisonderwijs... BEZIGHEI 3 Voorbereidend middelbaar beroepsonderwijs (VMBO)... BEZIGHEI 4 HAVO/VWO... BEZIGHEI 5 MBO of het leerlingwezen... BEZIGHEI 6 HBO (eerste of tweede fase)... BEZIGHEI 7 Wetenschappelijk onderwijs (WO)... BEZIGHEI 8 (Nog) geen onderwijs (gevolgd)... BEZIGHEI 9 anders... BEZIGHEI 14

16 2. ALGEMENE INFORMATIE OVER HET HUISHOUDEN BEZIGHEI Belangrijkste bezigheid van de respondent 1 verricht betaald werk in loondienst... AANTALHH 2 werkt of is meewerkend in gezins- of familiebedrijf... AANTALHH 3 Is vrije beroepsbeoefenaar, freelance of zelfstandige... AANTALHH 4 zoekt werk na verlies werkkring... AANTALHH 5 zoekt voor het eerst werk... AANTALHH 6 gaat naar school of studeert... AANTALHH 7 verzorgt de huishouding... AANTALHH 8 Is met pensioen (vervroegd, AOW of VUT)... AANTALHH 9 Is (gedeeltelijk) arbeidsongeschikt... AANTALHH 10 Verricht onbetaald werk met behoud van uitkering... AANTALHH 11 verricht vrijwilligerswerk... AANTALHH 12 doet iets anders... AANTALHH 13 is te jong, heeft nog geen bezigheden... AANTALHH AANTALHH Aantal leden van het huishouden 1 Eén persoon... AANTALKI 2 Twee personen... AANTALKI 3 Drie personen... AANTALKI 4 Vier personen... AANTALKI 5 Vijf personen... AANTALKI 6 Zes personen... AANTALKI 7 Zeven personen... AANTALKI 8 Acht personen... AANTALKI 9 Negen personen of meer... AANTALKI AANTALKI Aantal kinderen in het huishouden Geen... STED Eén kind... STED Twee kinderen... STED Drie kinderen... STED Vier kinderen... STED Vijf kinderen... STED Zes kinderen... STED Zeven kinderen... STED Acht kinderen... STED Negen kinderen of meer... STED STED Stedelijkheid woonplaats 1 zeer sterk stedelijk... REGIO 2 sterk stedelijk... REGIO 3 matig stedelijk... REGIO 4 weinig stedelijk... REGIO 5 niet stedelijk... REGIO 15

17 2. ALGEMENE INFORMATIE OVER HET HUISHOUDEN REGIO Regio woonplaats 1 Drie grote steden... PROV 2 Rest west... PROV 3 Noord... PROV 4 Oost... PROV 5 Zuid... PROV PROV Provincie van de woongemeente 20 Groningen... WOONVORM 21 Friesland... WOONVORM 22 Drenthe... WOONVORM 23 Overijssel... WOONVORM 24 Flevoland... WOONVORM 25 Gelderland... WOONVORM 26 Utrecht... WOONVORM 27 Noord-Holland... WOONVORM 28 Zuid-Holland... WOONVORM 29 Zeeland... WOONVORM 30 Noord-Brabant... WOONVORM 31 Limburg... WOONVORM WOONVORM Samenstelling van het huishouden. De respondent: 1 Alleenstaande... ACCOUNT 2 (On)gehuwd samenwonend, zonder kind(eren)... ACCOUNT 3 (On)gehuwd samenwonend, met kind(eren)... ACCOUNT 4 Alleenstaande, met kind(eren)... ACCOUNT 5 Anders... ACCOUNT ACCOUNT Bent u het lid van het huishouden dat het meest betrokken bij de financiële administratie van het huishouden? Met financiële administratie wordt bedoeld het verrichten van betalingen voor de huur, hypotheek, het afsluiten van leningen, het doen van een eventuele belastingaangifte, enz. 0 nee... KOSTWIN 1 ja... KOSTWIN KOSTWIN Bent u in uw huishouden de hoofdkostwinner? De hoofdkostwinner is degene met het hoogste inkomen. 0 nee... PARTNER 1 ja... PARTNER PARTNER Is er een partner aanwezig in het huishouden? 0 nee... WONING 1 ja... WONING 16

18 2. ALGEMENE INFORMATIE OVER HET HUISHOUDEN WONING Soort woning 1 koopwoning... EINDE 2 huurwoning... EINDE 3 woning in onderhuur... EINDE 4 gratis woning... EINDE 9 onbekend... EINDE EINDE Algemene Informatie over het Huishouden 17

19 3. HUISHOUDEN EN WERK 3. Vragenlijst Huishouden en Werk Deze vragenlijst van het spaaronderzoek heeft als onderwerp 'arbeid en arbeidsverleden'. De vragen gaan over uw maatschappelijke situatie, betaald werk en pensioenen. Voordat u de vragen gaat beantwoorden, is het handig om werk- en pensioengegevens bij de hand te hebben. Wij stellen het bijzonder op prijs als u (weer) meedoet. Als panelleden meerdere jaren achter elkaar meedoen, is het mogelijk om ontwikkelingen en veranderingen in de tijd te onderzoeken. BURGST Wat is uw burgerlijke staat? 1 gehuwd of geregistreerd in gemeenschap van goederen (inclusief gescheiden van tafel en bed)... JRBS 2 gehuwd of geregistreerd op basis van huwelijksvoorwaarden of partnerschapsvoorwaarden (inclusief gescheiden van tafel en bed)... JRBS 3 gescheiden van echtgen(o)ot(e)... JRBS 4 samenwonend met partner (ongehuwd)... JRBS 5 weduwe/weduwnaar... JRBS 6 altijd ongehuwd geweest... ROUTING KK JRBS als gehuwd of geregistreerd: [In welk jaar bent u gehuwd of geregistreerd partnerschap aangegaan? Als meer dan één keer, vult u dan de maand en het jaar in van uw laatste huwelijk of partnerschapsregistratie.] als gescheiden: [In welk jaar bent u gescheiden?] als samenwonend: [In welk jaar bent u gaan samenwonen?] als weduwe/weduwnaar: [In welk jaar bent u weduwe/weduwnaar geworden?] jaar... MBRS 18

20 3. HUISHOUDEN EN WERK MNDBS als gehuwd of geregistreerd: [In welke maand bent u gehuwd of geregistreerd partnerschap aangegaan? Als meer dan één keer, vult u dan de maand en het jaar in van uw laatste huwelijk of partnerschapsregistratie.] als gescheiden: [In welke maand bent u gescheiden?] als samenwonend: [In welke maand bent u gaan samenwonen?] als weduwe/weduwnaar: [In welke maand bent u weduwe/weduwnaar geworden?] maand... ROUTING KK ROUTING KK als GEBJAAR < KK anders... KIDOUT KK Hebt u kleinkinderen? 1 ja... HKK 2 nee... KIDOUT HKK Hoeveel kleinkinderen hebt u? / aantal... KIDOUT KIDOUT Hebt u kinderen die niet (meer) tot het huishouden behoren? Hiermee bedoelen we kinderen die niet (meer) bij u (en uw eventuele partner) wonen. 1 ja... HKIDOUT 2 nee... BEZIG_01 HKIDOUT 2 Hoeveel van uw kinderen wonen buiten uw huishouden? Wilt u alle kinderen meetellen die bij u (en uw eventuele partner) woonden. Uw (eventuele) antwoord van vorig jaar: [HKIDOUT VORIGE WAVE] als 0... BEZIG_01 als > 0... D1 2 Als KIDOUT positief beantwoord wordt en er zijn data van vorig jaar en het aantal dat men bij HKIDOUT invult komt overeen met dat in de data van vorig jaar dan wordt de vervolgvraag D1 niet gesteld. Geldt vanaf afname

21 3. HUISHOUDEN EN WERK als HkidOut = 1: We vragen u de naam, het geslacht, en de geboortedatum op te geven van het kind dat niet (meer) tot uw huishouden behoort. anders: We vragen u de namen, het geslacht, en de geboortedata op te geven van de HKIDOUT kinderen die niet (meer) tot uw huishouden behoren. De 'naam' is bedoeld voor uzelf, u kunt hier een 'verzonnen' naam invullen als u wilt. D1 Geboortedag eerste kind dag... D2 D2 Geboortemaand eerste kind maand... D3 D3 Geboortejaar eerste kind jaar... ROUTING D4 ROUTING D4 als meer dan 1 kind (HKIDOUT > 1)... D4 als niet meer dan 1 kind (HKIDOUT = 1)... BEZIG_01 D4 Geboortedag tweede kind dag... D5 D5 Geboortemaand tweede kind maand... D6 D6 Geboortejaar tweede kind jaar... ROUTING D7 ROUTING D7 als meer dan 2 kinderen (HKIDOUT > 2)... D07 als niet meer dan 2 kinderen (HKIDOUT = 2)... GESL01 D07 t/m D45 Idem voor derde, vierde, kind... GESL01 20

22 3. HUISHOUDEN EN WERK GESL01 t/m GESL10 Geslacht 1 e t/m 10 e kind 1 Man... BEZIG_01 2 Vrouw... BEZIG_01 Het volgende blok vragen (BEZIG t/m DNB220) gaat over arbeidspositie. BEZIG_01 t/m BEZIG_11 Welke van de volgende situaties en/of bezigheden zijn van toepassing op uzelf? Selecteer alle opties die van toepassing zijn. Onder betaald werk wordt verstaan: - werk voor eigen rekening of risico - werkt of is meewerkend als gezinslid in bedrijf - werk in loondienst - werk in sociale werkplaats, gemeentelijke arbeidspool of werkervaringsprojecten - in opleiding bij een bedrijf of instelling, maar met loon of salaris - stagiair met loon of salaris (niet: onkostenvergoeding) 1 verricht betaald werk... ROUTING BEL_BEZIG 2 zoek werk na verlies van een werkkring... ROUTING BEL_BEZIG 3 zoek voor het eerst werk/zoek werk na een langdurige onderbreking ROUTING BEL_BEZIG 4 ben scholier, student, stagiair met alleen onkostenvergoeding ROUTING BEL_BEZIG 5 doe het huishouden... ROUTING BEL_BEZIG 6 ben gepensioneerd, rentenier... ROUTING BEL_BEZIG 7 ben met vervroegd pensioen... ROUTING BEL_BEZIG 8 ben geheel of gedeeltelijk arbeidsongeschikt... ROUTING BEL_BEZIG 9 doe onbetaald werk met behoud van uitkering... ROUTING BEL_BEZIG 10 doe vrijwilligerswerk... ROUTING BEL_BEZIG 11 iets anders... ROUTING BEL_BEZIG ROUTING BEL_BEZIG als BEZIG_01 t/m BEZIG_11 = meer dan 1 antwoord... BEL_BEZIG 21

23 3. HUISHOUDEN EN WERK BEL_BEZIG 3 Wat is uw belangrijkste bezigheid? Het gaat om de bezigheid die de meeste tijd in beslag neemt. 1 verricht betaald werk... ROUTING BEL_BEZIG2 2 zoek werk na verlies van een werkkring... ROUTING BEL_BEZIG2 3 zoek voor het eerst werk/zoek werk na een langdurige onderbreking ROUTING BEL_BEZIG2 4 ben scholier, student, stagiair met alleen onkostenvergoeding ROUTING BEL_BEZIG2 5 doe het huishouden... ROUTING BEL_BEZIG2 6 ben gepensioneerd, rentenier... ROUTING BEL_BEZIG2 7 ben met vervroegd pensioen... ROUTING BEL_BEZIG2 8 ben geheel of gedeeltelijk arbeidsongeschikt... ROUTING BEL_BEZIG2 9 doe onbetaald werk met behoud van uitkering... ROUTING BEL_BEZIG2 10 doe vrijwilligerswerk... ROUTING BEL_BEZIG2 11 iets anders... ROUTING BEL_BEZIG2 ROUTING BEL_BEZIG2 als BEL_BEZIG = (gedeeltelijk) arbeidsongeschikt... AFGEK als BEL_BEZIG = gepensioneerd_rentenier... VUT als BEL_BEZIG = vervroegd_pensioen... RVUT als BEL_BEZIG = betaald werk... DNB201 anders...bet AFGEK (string) Op welke ziekte, handicap of andere aandoening bent u afgekeurd? antwoord...bet Ingelezen VUT Bent u met vervroegd pensioen gegaan? 1 ja... RVUT 2 nee...bet Ingelezen RVUT Om welke reden bent u met vervroegd pensioen gegaan? 1 slechte gezondheidstoestand...bet 2 reorganisatie in het bedrijf of organisatie...bet 3 omdat ik het graag wilde en het mogelijk was...bet 4 een andere reden... ARVUT 3 In 2016 is BEZIG vervangen. 22

24 3. HUISHOUDEN EN WERK Ingelezen ARVUT (string) Welke andere reden bedoelt u? antwoord...bet BET Doet u betaald werk, ook al is het maar voor één of enkele uren per week of voor een korte periode? 1 ja... ROUTING DNB1 2 nee... OOITW OOITW Hebt u ooit betaald werk gedaan? 1 ja... DNB215 2 nee... DNB215 *DNB201 Hoe tevreden bent u al met al met uw huidige werk? 1 zeer tevreden... DNB202 2 tevreden... DNB202 3 niet tevreden en niet ontevreden... DNB202 4 ontevreden... DNB202 5 zeer ontevreden... DNB202 *DNB202 Hoe tevreden bent u met uw loopbaan tot nu toe? 1 zeer tevreden... DNB316 2 tevreden... DNB316 3 niet tevreden en niet ontevreden... DNB316 4 ontevreden... DNB316 5 zeer ontevreden... DNB316 *DNB316 Hoe intensief denkt u na om te stoppen met werken (met pensioen te gaan)? 1 helemaal niet... DNB DNB DNB DNB215 5 zeer intensief... DNB215 23

25 3. HUISHOUDEN EN WERK *DNB215 In hoeverre voelt u zich geïnformeerd over uw (toekomstige) pensioenvoorziening? 1 goed... ROUTING DNB1 2 ruim voldoende... ROUTING DNB1 3 voldoende... ROUTING DNB1 4 matig... ROUTING DNB1 5 onvoldoende... ROUTING DNB1 6 geen behoefte aan informatie, dat zien we dan wel weer... ROUTING DNB1 ROUTING DNB1 als GEBJAAR < DNB220 als BEL_BEZIG = betaald werk... INKVLOED *DNB220 4 Hoe hoog was uw netto pensioeninkomen na ingaan van de AOW (in procenten) in vergelijking met het laatste nettosalaris? Als deze vraag niet op u van toepassing is, vinkt u dan het hokje bij "n.v.t." aan. Pensioeninkomen in procenten... ROUTING DNB3-7 niet van toepassing... ROUTING DNB3 INKVLOED Kunt u aangeven in welke mate u uw inkomen kunt beïnvloeden? 1 ik kan het aantal uren dat ik werk in mijn huidige werkkring niet beïnvloeden en ik kan ook geen ander werk aannemen naast mijn huidige werk... ROUTING DNB3 2 ik kan het aantal uren dat ik werk in mijn huidige werkkring niet beïnvloeden, maar ik kan ander werk aannemen naast mijn huidige werk... ROUTING DNB3 3 ik kan in mijn huidige werkkring meer betaald werk aannemen, maar ik kan geen ander werk krijgen naast mijn huidige werk... ROUTING DNB3 4 ik kan in mijn huidige werkkring meer betaald werk aannemen en ik kan ook ander werk krijgen naast mijn huidige werk... ROUTING DNB3-9 ik weet het niet... ROUTING DNB3 4 Gegevens worden ingelezen en niet meer gesteld als deze vraag in 2013 of later is beantwoord. Geldt vanaf afname

26 3. HUISHOUDEN EN WERK ROUTING DNB3 OOITW = ja... LOOND2 OOITW = nee... ZOEK Het volgende blok vragen (LOOND2 t/m AFSTAND) gaat over betaald werk. Voor de routing in de vragenlijst is het volgende van belang; we zeggen dat de respondent nu betaald werk heeft als geldt dat BEL_BEZIG = 1 of BET = 1. Als geldt dat BEL_BEZIG 1 en BET 1 en OOITW = 1 (ja) zeggen we dat de respondent vroeger een betaalde werkkring had. Afhankelijk van het feit of de respondent nu betaald werk heeft of vroeger een betaalde werkkring had, worden de formuleringen van de vragen aangepast. LOOND2 Als u tegelijkertijd meer dan één werkkring [hebt / had], gaan de volgende vragen over de werkkring waaraan u de meeste tijd [besteedt / besteedde]. [Bent / Was] u werknemer in vaste of tijdelijke dienst, oproepkracht, uitzendkracht of [bent / was] u een zelfstandige/freelancer of vrij beroepsbeoefenaar? 1 werknemer in vaste dienst... LOOND3 2 werknemer in tijdelijke dienst... LOOND3 3 oproepkracht... ROUTING VARIABELE 1 4 uitzendkracht... ROUTING VARIABELE 1 5 zelfstandige, meewerkend in gezinsbedrijf, freelancer / ZZP'er, vrij beroep... MAATS LOOND3 [Werkt / Werkte] u in loondienst bij de overheid (rijk, provincie, gemeente), bij een BV of bij een andere instelling (NV, stichting, vereniging of coöperatie)? 1 ja, in loondienst bij de overheid... ROUTING VARIABELE 1 2 ja, in loondienst bij een BV... ROUTING VARIABELE 1 3 ja, in loondienst bij een andere instelling (NV, stichting, vereniging of coöperatie)... ROUTING VARIABELE 1 MAATS [Participeert / Participeerde] u in een maatschap of vennootschap onder firma (VOF)? Huisartsen, notarissen en agrariërs kennen veelal een maatschapvorm; productiebedrijven veelal een vennootschap onder firma (VOF). 1 ja, in een maatschap... ROUTING VARIABELE 1 2 ja, in een VOF... ROUTING VARIABELE 1 3 nee... ZELFST 25

27 3. HUISHOUDEN EN WERK ZELFST [Bent / Was] u zelfstandige of [werkt / werkte] u mee in het gezinsbedrijf, of [bent / was] u freelancer? 1 zelfstandige... ROUTING VARIABELE 1 2 [werkt / werkte] mee in gezinsbedrijf... ROUTING VARIABELE 1 3 freelancer / ZZP'er... ROUTING VARIABELE 1 ROUTING VARIABELE 1 als LOOND2 = 1, 2 (loondienst)... UREN als LOOND2 = 3, 4 of 5... UREN2 UREN Hoeveel uren per week [werkt / werkte] u volgens uw arbeidscontract? aantal uren...uurwerk UREN2 Hoeveel uren [werkt / werkte] u gewoonlijk per week? aantal uren... ROUTING VARIABELE 2 UURWERK Hoeveel uur per week [werkt / werkte] u gemiddeld in werkelijkheid (dus inclusief overuren) in uw [laatste] (belangrijkste) werkkring? Reken de overuren ook mee als u deze niet uitbetaald [krijgt / kreeg]. aantal uren... ROUTING VARIABELE 2 ROUTING VARIABELE 2 als nu betaald werk... VAKAN als vroeger betaald werk... VAKVERL VAKAN als LOOND2 = 1, 2 (loondienst): [Hoeveel vakantiedagen (inclusief arbeidsduurverkorting) hebt u bij uw werkgever in 2016 opgenomen?] als LOOND2 = 3, 4 of 5: [Hoeveel vakantiedagen hebt u in 2016 opgenomen?] Voor mensen die niet naar eigen wens vakantiedagen kunnen opnemen (b.v. in het onderwijs), bedoelen we hier het aantal vakantiedagen dat men genoten heeft. Als u het aantal vakantiedagen niet precies weet, wilt u dan een schatting geven? aantal dagen... MWERK 26

28 3. HUISHOUDEN EN WERK VAKVERL Hoeveel vakantiedagen (inclusief arbeidsduurverkorting) nam u gemiddeld per jaar op? Voor mensen die niet naar eigen wens vakantiedagen konden opnemen (b.v. in het onderwijs), bedoelen we hier het aantal vakantiedagen dat men gemiddeld genoot. aantal dagen... MWERK -9 weet niet... MWERK MWERK Hebt u voor uw [huidige / laatste] werkkring nog meer werkkringen gehad? Als van toepassing: [We bedoelen hier alleen werkkringen die u voor uw pensioen hebt gehad.] (Zelfstandige geldt ook als werkkring.) 1 ja... EWERK 2 nee... JFULL EWERK In welk jaar begon u met uw eerste betaalde werkkring? (Werkkring geldt ook als zelfstandige.) jaar... JFULL JFULL 5 als LOOND2 = 1, 2 (loondienst): [Hoeveel jaar hebt u in totaal ten minste 32 uur per week volgens uw arbeidscontract gewerkt?] als LOOND2 = 3, 4 of 5: [Hoeveel jaar hebt u in totaal ten minste 32 uur per week gewerkt?] Let op: Rondt u het aantal jaren af op hele jaren. Als u in een jaar minder dan 6 maanden hebt gewerkt telt het niet mee. Als u in een jaar 6 of meer maanden hebt gewerkt telt het als 1 jaar. aantal jaren... JPART JPART als LOOND2 = 1, 2 (loondienst): [Hoeveel jaar hebt u in totaal minder dan 32 uur per week volgens arbeidscontract gewerkt?] als LOOND2 = 3, 4 of 5: [Hoeveel jaar hebt u in totaal minder dan 32 uur per week gewerkt?] Let op: Rondt u het aantal jaren af op hele jaren. Als u in een jaar minder dan 6 maanden hebt gewerkt telt het niet mee. Als u in een jaar 6 of meer maanden hebt gewerkt telt het als 1 jaar. aantal jaren... ROUTING VARIABELE 3 5 As of week 27 the range of both JFULL and JPART changed to

29 3. HUISHOUDEN EN WERK ROUTING VARIABELE 3 als nu betaald werk... JAARW anders... ROUTING POB JAARW In welk jaar bent u in uw huidige werkkring begonnen? jaar... MAANDW MAANDW En in welke maand? maand... REIS REIS Hoeveel minuten moet u normaal gesproken reizen van uw huis naar uw werk? Als u een steeds verschillende reistijd hebt, wilt u dan een gemiddelde aangeven? aantal minuten... AFSTAND AFSTAND Hoeveel kilometer moet u normaal gesproken reizen van uw huis naar uw werk? Als u een steeds verschillende reisafstand hebt, wilt u dan een gemiddelde aangeven? aantal kilometers... ROUTING POB ROUTING POB als zelfstandig en gepensioneerd... POB als nu of ooit in loondienst bij een BV... AANBV anders... WPENS 28

30 3. HUISHOUDEN EN WERK Het volgende blok vragen (POB t/m DNB117) gaat over pensioenen. POB Was u in de laatste werkkring voor uw pensioen werkzaam als werknemer of als zelfstandige? 1 werknemer (in loondienst)... POC 2 zelfstandige, freelancer / ZZP'er, meewerkend in gezinsbedrijf... AANBV 3 vrij beroep... AANBV POC Werkt(e) u in de laatste werkkring voor uw pensioen in loondienst bij de overheid (rijk, provincie, gemeente), bij een BV of bij een andere instelling (NV, stichting, vereniging of coöperatie)? 1 ja, in loondienst bij de overheid... WPENS 2 ja, in loondienst bij een BV... AANBV 3 ja, in loondienst bij een andere instelling (NV, stichting, vereniging of coöperatie)... WPENS AANBV [Hebt / Had] u aandelen van de BV waar u in uw [huidige / laatste] werkkring [werkt / werkte]? 1 ja... RPENSBV 2 nee... WPENS RPENSBV Hebt u recht op pensioen vanwege een toezegging van de BV waar u [werkt / werkte] of vanwege een pensioen-bv? 1 ja... APENSBV 2 nee... WPENS APENSBV [Neemt / Nam] u ook deel aan pensioenregelingen bestemd voor andere werknemers van de BV? 1 ja... WPENS 2 nee... WPENS WPENS Hebt u vanuit uw [huidige / laatste] werkkring [voor uw pensioen] recht op pensioen (afgezien van AOW)? 1 ja... DNB88 2 nee... WS031 *DNB88 Op welke manier [wordt / werd] uw pensioen opgebouwd? 1 eindloon... PFONDSJN 2 middelloon... PFONDSJN 3 beschikbare premie... PFONDSJN 4 andere manier... DNB88A -9 ik weet het niet... PFONDSJN 29

31 3. HUISHOUDEN EN WERK *DNB88A (string) Op welke manier [wordt / werd] uw pensioen dan opgebouwd? antwoord... PFONDSJN PFONDSJN [Bent / Was] u vanuit uw [huidige / laatste] werkkring aangesloten bij een pensioenfonds/verzekeraar? 1 ja... PFONDS01 2 nee... DNB911 PFONDS01 t/m PFONDS54 6 Bij welk van onderstaande pensioenfondsen/verzekeraars [bent / was] u vanuit uw [huidige / laatste] werkkring aangesloten? 1 ABP... DNB911 2 Zorg en Welzijn (PFZW)... DNB911 3 Metaal en Techniek... DNB911 4 Bouwnijverheid... DNB911 5 Detailhandel... DNB911 6 Schoonmaak- en Glazenwassersbedrijf... DNB911 7 StiPP... DNB911 8 Pensioenfonds Vervoer... DNB911 9 Horecabedrijf... DNB Metalektro, bedrijfstakpensioenfonds... DNB Beroepsgoederenvervoer over de Weg en de Verhuur van Mobiele Kranen... DNB Pensioenfonds Werk en (re)integratie: PWRI... DNB Landbouw... DNB Levensmiddelen... DNB Flexsecurity... DNB Rabobankorganisatie... DNB TNT Express... DNB PGB... DNB Schilders-, Afwerkings- en Glaszetbedrijven... DNB Wonen... DNB ING... DNB Bakkersbedrijf BPF... DNB Woningcorporaties... DNB Spoorwegpensioenfonds... DNB Philips... DNB AHOLD... DNB VENDEX KBB... DNB ABN AMRO Bank... DNB Apothekers... DNB UWV... DNB KPN... DNB Meubelindustrie en Meubileringsbedrijven... DNB Achmea Personeel... DNB APF... DNB Architectenbureaus... DNB DSM Nederland... DNB Fysiotherapeuten... DNB Heineken... DNB

32 3. HUISHOUDEN EN WERK 39 Hoogovens... DNB Huisartsen... DNB IBM Nederland... DNB KLM... DNB Koopvaardij... DNB Media PNO... DNB Medische Specialisten... DNB Openbaar Vervoer... DNB Progress Unilever... DNB Protector... DNB Shell... DNB SNS Reaal Groep... DNB TNO... DNB Zorgverzekeraars... DNB een ander pensioenfonds/verzekeraar... PFONDSAN 54 ik weet het niet... DNB911 PFONDSAN (string) Bij welk pensioenfonds bent u dan aangesloten? antwoord... DNB911 *DNB911 t/m DNB918 Hebt u afgezien van een normale pensioenopbouw andere voorzieningen getroffen voor uw pensioen? Meerdere antwoorden mogelijk. 1 ja, via lijfrentepolissen... DRAAG 2 ja, via koopsompolissen... DRAAG 3 ja, via extra inkoop van pensioenrechten bij werkgever... DRAAG 4 ja, via extra periodieke betalingen bij werkgever... DRAAG 5 ja, via banksparen voor het pensioen... DRAAG 6 ja, anders... DNB92A 7 nee... INDEX ik weet het niet... INDEX2010 *DNB92A (string) Welke andere voorziening bedoelt u? antwoord... DRAAG DRAAG Draagt/droeg uw werkgever bij aan deze voorziening(en)? 1 ja... INDEX nee... INDEX

33 3. HUISHOUDEN EN WERK INDEX2010 Is uw (toekomstige) pensioen in 2016 geïndexeerd? 1 ja, maar minder dan de prijsindex (waardevast)... WS031 2 ja, aan de hand van een prijsindex (waardevast)... WS031 3 ja, meer dan de prijsindex (welvaartsvast)... WS031 4 ja, met de loonindex (welvaartsvast) (of meer)... WS031 5 ja, maar hoe precies weet ik niet... WS031 6 nee, er heeft geen indexatie plaatsgevonden... WS031 7 nee, het pensioenfonds heeft een korting toegepast... WS031-9 ik weet het niet... WS031 WS031 Hebt u in 2016 een overzicht ontvangen van een pensioenfonds (uniform pensioenoverzicht) (of overzichten van meerdere pensioenfondsen)? Denk ook aan beroepspensioenregelingen en aan pensioenvoorzieningen die via uw (voormalige) werkgever bij een verzekeraar zijn afgesloten. 1 ja... WS031JA 2 nee... WS033 WS031JA Van hoeveel pensioenfondsen (of verzekeraars) hebt u een overzicht ontvangen? aantal... VR1A Vult u alstublieft per pensioenfonds/verzekeraar de volgende vragen in. Als u een vraag niet kunt beantwoorden, omdat dit niet vermeld wordt op het pensioenoverzicht, kunt u het antwoordvak leeg laten. Toelichting: Ga bij de beantwoording van deze vraag uit van uw huidige burgerlijke staat. Houdt u bij de beantwoording van deze vraag geen rekening met uw recht op een AOW-uitkering. VR1A t/m VR1A6 Wat is de naam van het pensioenfonds/ de verzekeraar? antwoord... WS033 VR1B t/m VR1B6 Over welk jaar gaat het pensioenoverzicht? antwoord... WS033 32

34 3. HUISHOUDEN EN WERK VR1D t/m VR1D6 Wat zal volgens het overzicht uw bruto pensioen per jaar zijn vanaf uw AOWleeftijd? Voor werkenden die nu aangesloten zijn bij het pensioenfonds gaat het om het bedrag dat u zou ontvangen op uw AOW-leeftijd als u nu zou stoppen met werken. Bij de meeste pensioenfondsen staat dit in het pensioenoverzicht onder het kopje "opgebouwd pensioen". antwoord... WS033 WS033 Hebt u bij (andere) pensioenfondsen of pensioenverzekeraars nog pensioenrechten opgebouwd, maar daar in 2016 geen pensioenoverzicht van ontvangen? 1 Ja... WS033JA 2 Nee... DNB971 WS033JA Van hoeveel pensioenfondsen / pensioenverzekeraars waarbij u in het verleden pensioenrechten hebt opgebouwd, hebt u geen overzicht ontvangen? aantal...ws033a01 WS033A01 t/m WS033A54 7 Kunt u de naam noemen van de pensioenfondsen of pensioenverzekeraars waar u geen pensioenoverzicht van hebt ontvangen in 2016? Meerdere antwoorden mogelijk. 1 ABP... ROUTING VARIABELE PENSIOEN 2 Zorg en Welzijn (PFZW)... ROUTING VARIABELE PENSIOEN 3 Metaal en Techniek... ROUTING VARIABELE PENSIOEN 4 Bouwnijverheid... ROUTING VARIABELE PENSIOEN 5 Detailhandel... ROUTING VARIABELE PENSIOEN 6 Schoonmaak- en Glazenwassersbedrijf... ROUTING VARIABELE PENSIOEN 7 StiPP... ROUTING VARIABELE PENSIOEN 8 Penioenfonds Vervoer... ROUTING VARIABELE PENSIOEN 9 Horecabedrijf... ROUTING VARIABELE PENSIOEN 10 Metalektro, bedrijfstakpensioenfonds... ROUTING VARIABELE PENSIOEN 11 Beroepsgoederenvervoer over de Weg en de Verhuur van Mobiele Kranen... ROUTING VARIABELE PENSIOEN 12 Pensioenfonds Werk en (re)integratie: PWRI ROUTING VARIABELE PENSIOEN 13 Landbouw... ROUTING VARIABELE PENSIOEN 14 Levensmiddelen... ROUTING VARIABELE PENSIOEN 15 Flexsecurity... ROUTING VARIABELE PENSIOEN 16 Rabobankorganisatie... ROUTING VARIABELE PENSIOEN 17 TNT Express... ROUTING VARIABELE PENSIOEN 18 PGB... ROUTING VARIABELE PENSIOEN 19 Schilders-, Afwerkings- en Glaszetbedrijven ROUTING VARIABELE PENSIOEN 20 Wonen... ROUTING VARIABELE PENSIOEN 21 ING... ROUTING VARIABELE PENSIOEN 22 Bakkersbedrijf BPF... ROUTING VARIABELE PENSIOEN