Zandhonger Oosterschelde Rode draad uit de workshop van 28 oktober 2005

Transcriptie

1 Bron: Google Earth, copyright 2005 MDA Earthsat Zandhonger Oosterschelde Rode draad uit de workshop van 28 oktober 2005 Rijkswaterstaat Rijksinstituut voor Kust en Zee 1 december 2005 Definitief 9R6208.A0

2

3 A COMPANY OF HASKONING NEDERLAND B.V. KUST & RIVIEREN Hoofdweg 490 Postbus AM Rotterdam (010) Telefoon (010) Fax Internet Arnhem KvK Documenttitel Zandhonger Oosterschelde Rode draad uit de workshop van 28 oktober 2005 Verkorte documenttitel Status Definitief Datum 1 december 2005 Projectnaam Projectnummer Auteur(s) Opdrachtgever Referentie Verslaglegging workshop zandhonger Oosterschelde 9R6208.A0 J.J. Jacobse Rijkswaterstaat Rijksinstituut voor Kust en Zee 9R6208.A0/R0003/SJAC/MJANS/Rott1 Auteur(s) Collegiale toets J.J. Jacobse G.J. Akkerman Datum/paraaf 1 december 2005 Vrijgegeven door J.J. Jacobse Datum/paraaf 1 december 2005

4

5 SAMENVATTING; DE RODE DRAAD UIT DE WORKSHOP ZANDHONGER De karakteristieke hoge platen in de Oosterschelde verdwijnen als gevolg van de aanleg van de Deltawerken. De droogvalduur van de platen zal geleidelijk afnemen en uiteindelijk verdwijnen. Het toekomstbeeld van de Oosterschelde, zonder verder ingrijpen, is een ondiepe lagune met diepe geulen en minder diepe geulen. Het intergetijdengebied zal zich alleen beperken tot enkele hoge schorren en slikken die zeer beschermd liggen. Dit heeft consequenties voor de gebruiksfuncties van de Oosterschelde. Op basis van de huidige kennis zijn we in staat om o.a. op basis van het GEOMOR project een toekomstbeeld te schetsen voor de komende decennia, en dit globaal door te vertalen naar effecten op gebruiksfuncties. Voor betrouwbare prognoses van de invloed op diverse gebruiksfuncties is echter meer kennis nodig. Omdat de kennis over de sedimentatie- en erosieprocessen bij geulen en platen tekortschiet, is het vooralsnog niet zinvol om een complex morfodynamisch model van de Oosterschelde te maken. Om toch de autonome ontwikkeling beter te kunnen voorspellen, en de effectiviteit van veelbelovende maatregelen te onderzoeken, wordt een hybride aanpak voorgesteld. Deze bestaat uit een combinatie van expert judgement, kennis, metingen en beschikbare modellen. Een essentieel onderdeel hierin is de plaatsuppletie, waarin de bestaande hypotheses voor sedimentatie en erosieprocessen op platen getoetst, en kennis opgedaan kan worden over de effectiviteit van een slimme suppletie. De Galgenplaat leent zich in meerdere opzichten voor deze praktijkproef. Dit is een van de meest bedreigde platen met een strategisch afschermende werking voor het intergetijdengebied ten westen van Tholen. Uit eerdere meetcampagnes weten we veel over deze plaat. Daarnaast ligt deze plaat dichtbij de voorziene winlocatie van het sediment voor de suppletie. 9R6208.A0/R0003/SJAC/MJANS/Rott1 Definitief 1 december 2005

6

7 INHOUDSOPGAVE Blz. 1 INLEIDING Achtergrond workshop Workshop 28 oktober Doel Leeswijzer 3 2 DE OOSTERSCHELDE NA AANLEG VAN DE DELTAWERKEN Wat is er veranderd met de aanleg van de Deltawerken? Menselijke ingrepen in de laatste eeuwen Het ontstaan van zandhonger Veranderingen in hydrodynamisch klimaat en impact op de morfologie Wat is het toekomstbeeld zonder ingrepen Wat zijn de consequenties? 7 3 HET MECHANISME ACHTER PLAATEROSIE Netto erosie Wat zijn de hypothesen m.b.t. de netto erosie van platen? Wat weten we wel, en wat niet? 11 4 PLANVORMING PILOT PLAATSUPPLETIE Waarom een pilot? Locatiekeuze Informatiebehoefte pilot Beheersdoelen Onderzoeksdoelen Leerdoelen pilot Vormgeving proefsuppletie Meetbehoefte Vaststellen van de uitgangssituatie Vaststellen van de veranderingen Analyse van de metingen 17 5 CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN 19 BIJLAGEN 1. Overzichtskaarten Oosterschelde 2. Verslag workshop Zandhonger Oosterschelde, 28 oktober R6208.A0/R0003/SJAC/MJANS/Rott1 Definitief 1 december 2005

8

9 1 INLEIDING 1.1 Achtergrond workshop De laatste twee decennia is de Oosterschelde sterk beïnvloed door menselijke ingrepen. De aanleg van de Philipsdam in 1987 veranderde de Oosterschelde van een estuarium in een zeearm. De aanleg van de Oesterdam in 1986 verkleinde eveneens de komberging van de Oosterschelde. Een derde grootschalige ingreep was de aanleg van de in 1986 gereedgekomen stormvloedkering in de Oosterschelde. Deze ingrepen hebben tot gevolg gehad dat er per getij minder water het Oosterscheldebekken instroomt en uitstroomt. Daarnaast is de uitwisseling van sediment met de Voordelta naar de Oosterschelde sterk gereduceerd. De aanleg van de Deltawerken hebben een onmiskenbaar positief effect op de veiligheid tegen overstromen. Al voor de aanleg van deze kering was duidelijk dat de effecten van deze kering op het natuurlijke systeem niet voor alle functies positief zou uitpakken. Een van de belangrijkste neveneffecten van de temming van de Oosterschelde zou bestaan uit een geleidelijke afname of zelfs het op termijn verdwijnen van de karakteristieke (hoge) platen, slikken en schorren. Monitoringsresultaten uit de periode 1990 tot 2002 laten een sterke afname zien van het areaal aan hoge platen. Dit wordt veroorzaakt omdat de geulen en platen van de Oosterschelde zich langzaam aanpassen aan het minder grote getij. De geulen worden hierbij opgevuld met sediment uit aangrenzende gebieden. Hierdoor eroderen hoge platen, en lijkt er sedimentatie plaats te vinden rond gemiddeld laag water. Per saldo zijn de hoge platen aan het afvlakken. Deze integrale problematiek wordt Zandhonger genoemd. In het rapport Verlopend tij [Geurts van Kessel, 2004] is aangetoond dat de natuur nu al negatieve effecten ondervindt van de voortgaande zandhonger. Als reactie op deze signalering van de morfologische ontwikkelingen van de Oosterschelde, organiseerde het RIKZ op 10 december 2004 een workshop over de mogelijke oplossingsrichtingen om verdere afname van platen zo veel mogelijk te voorkomen. Verder heeft Rijkswaterstaat Zeeland in samenwerking met de provincie Zeeland en het Ministerie van LNV het project Naar een actieplan zandhonger Oosterschelde? gestart. Het actieplan heeft tot doel om: de morfologische ontwikkeling van de Oosterschelde, zonder verder ingrijpen, inzichtelijk te maken. de effecten van deze ontwikkeling op de gebruiksfuncties te bepalen, na te gaan of er maatregelen zijn te treffen die de doorgaande erosie kunnen stoppen, vertragen, of compenseren en de effectiviteit van die maatregelen te beoordelen met een kosten-baten analyse, ontwikkelingsschetsen voor te stellen van mogelijke (eind)situaties van het intergetijdengebied die zijn te bereiken door het samenstellen van maatregelpakketten, ondersteund door kosten-baten analyses. 1.2 Workshop 28 oktober 2005 Als onderdeel van het op te stellen Actieplan Zandhonger Oosterschelde organiseerde het projectteam Actieplan op 28 oktober 2005 bij Rijkswaterstaat RIZA te Rotterdam een tweede workshop. Deze workshop was gefocust op het in de vingers krijgen van de 9R6208.A0/R0003/SJAC/MJANS/Rott1 Definitief december 2005

10 1.3 Doel fysische processen achter zandhonger, en de wijze waarop de voorgestelde proefsuppletie hiertoe kan bijdragen. Doelstellingen van deze workshop waren: 1. Het verbeteren van de voorspelling van de morfologische ontwikkeling van de Oosterschelde (op verschillende tijd- en ruimteschalen); 2. Het identificeren van kansrijke maatregelen tegen het verlies van intergetijdengebied. Voor deze workshop waren naast Rijkswaterstaat, Nederlandse experts op morfologisch gebied van de Technische Universiteit Delft, Universiteit Utrecht, TNO, WL Delft Hydraulics en Alkyon uitgenodigd. In de ochtendsessie is een drietal lezingen gegeven. In de eerste lezing met als titel Op weg naar een actieplan zandhonger Oosterschelde schetste Leo Adriaanse (Rijkswaterstaat Zeeland) vanuit het beheer de beleidsmatige context van de zandhonger en het op te stellen actieplan. In de tweede lezing presenteerde Eric van Zanten (Rijkswaterstaat Rijksinstituut voor Kust en Zee) het conceptuele denkmodel m.b.t. de plaaterosie in de lezing Erosie intergetijdengebied Oosterschelde, erosiebeschrijving en denkmodel. De laatste lezing werd verzorgd door Dirk van Maldegem (Rijkswaterstaat Rijksinstituut voor Kust en Zee): Pilot plaatsuppletie Galgenplaat. Hij ging hierbij in op de planvorming m.b.t. de plaatsuppletie. Na afloop van de lezingen en in de middagsessie is er gediscussieerd over het gepresenteerde conceptuele model van plaaterosie en over de voorgenomen pilot plaatsuppletie bij de Galgenplaat. Hierbij kwamen de volgende thema s aan bod: vraagstelling beheerder; het proces van erosie en sedimentatie van plaatranden; nut en noodzaak fysische modellering plaaterosie; leerdoelen proefsuppletie; vormgeving proefsuppletie; monitoring proefsuppletie. Meer informatie over de deelnemers aan de workshop, de gehouden lezingen en de daaropvolgende discussie is te vinden in het verslag. Dit is opgenomen als bijlage 2. In bijlage 2 is het verslag van de workshop weergegeven. Het doorlezen van dit verslag maakt duidelijk dat er sprake was van een open discussie waarbij ieder zijn zegje kon doen. Gedurende de workshop zijn meningen gevormd en soms bijgesteld. Daarom heeft het RIKZ gevraag aan Royal Haskoning om naast het feitelijke verslag ook een samenvattende analyse te schrijven op basis van de uitkomsten van deze workshop. In het voorliggende rapport wordt dan ook de rode draad uit de workshop weergegeven. Hierbij is gestreefd om op basis van de input van de workshop een samenhangend beeld te schetsen van het proces zandhonger en de invulling van een proefsuppletie. Op een aantal punten zijn er na de workshop aanvullingen gemaakt t.o.v. het besprokene in de workshop. Deze aanvullingen zijn weergegeven per alinea in een tekstkader, en hebben tot doel discussie rondom de ontwikkeling van de Oosterschelde aan te scherpen. 9R6208.A0/R0003/SJAC/MJANS/Rott1 1 december Definitief

11 1.4 Leeswijzer In hoofdstuk 2 worden de fysische processen achter de zandhonger beschreven. De zandhonger is ontstaan na de aanleg van de Oosterscheldekering: wat is er nu veranderd in het systeem door de aanleg van de Deltawerken? In hoofdstuk 3 worden daarna de hypothesen m.b.t. morfologische ontwikkeling van de Oosterschelde besproken. De planvorming m.b.t.de voorgenomen proefsuppletie wordt behandeld in hoofdstuk 4. De rode draad uit de workshop wordt weergegeven in de samenvatting. In dit rapport worden namen van diverse geulen en platen in de Oosterschelde gebruikt. In bijlage 1 zijn overzichtskaarten van de Oosterschelde weergegeven, met daarop de gebruikte namen van geulen en platen. 9R6208.A0/R0003/SJAC/MJANS/Rott1 Definitief december 2005

12 9R6208.A0/R0003/SJAC/MJANS/Rott1 1 december Definitief

13 2 DE OOSTERSCHELDE NA AANLEG VAN DE DELTAWERKEN 2.1 Wat is er veranderd met de aanleg van de Deltawerken? Menselijke ingrepen in de laatste eeuwen In het begin van de 19 e eeuw was de Oosterschelde een breed estuarium dat gekenmerkt werd door een groot getijdenvolume, diepe en brede geulen. In de tweede helft van de 19 e eeuw werd de Oosterschelde afgekoppeld van de rivier de Schelde door de aanleg van een spoordijk door de (inmiddels verzandde) Kreekrak. Daarnaast werden de geulen en platen breder als gevolg van grootschalige bagger- en kanalisatiewerken in de periode tot De stormvloedramp van 1953 vormde de aanleiding tot het Deltaplan. Een van de belangrijkste speerpunten uit het Deltaplan was het afsluiten van diverse zeearmen. In 1959 werd begonnen met de uitvoering van de Deltawerken. Het Veerse meer werd van de Oosterschelde afgesneden door de aanleg van de Zandkreekdam ( ) en de Veersegatdam ( ). Vervolgens werden de Grevelingen (aanleg Grevelingendam ) en het Volkerak afgesloten (aanleg Volkerakdam ). Door deze ingrepen stopte de toevoer van zoet water naar de Oosterschelde en werd het getijdenvolume vergroot. Het kabinetsbesluit in 1979 om de Oosterschelde af te sluiten d.m.v. een open kering had een aantal gevolgen. Een dam zou tot gevolg hebben dat de getijdenwerking helemaal uitgeschakeld zou zijn. Dit werd onacceptabel geacht. Een open kering zou weliswaar het getij doorlaten, maar zou het getij toch aanzienlijk doen afnemen. Het verschil tussen eb en vloed zou behoorlijk afnemen. Om de effecten van een open kering te compenseren, en zodoende de het verschil tussen eb en vloed weer te verhogen, werd besloten om het bekken van de Oosterschelde te verkleinen d.m.v. compartimenteringdammen. In de periode 1977 tot 1987 werd de Philipsdam aangelegd. Hierdoor ontstond het Volkerak-Zoommeer. Ook werd de Oesterdam aangelegd (1981 tot 1986). Een gunstig neveneffect van de compartimenteringdammen was dat er een getij-vrije binnenvaartverbinding tussen Rotterdam en Antwerpen ontstond. Het sluitstuk van de Deltawerken voor de Oosterschelde vormde de bouw van de Oosterscheldekering (1977 tot 1986) Het ontstaan van zandhonger Kenmerkend voor een getijdensysteem als de Oosterschelde is de relatie tussen het getijdenvolume (of getijdenprisma) en de doorsnede van de geulen. De natuur streeft hierbij naar evenwicht. Elke kunstmatige ingreep veroorzaakt een respons van het systeem. Als gevolg van de sluiting van het Veerse meer, de Grevelingen en het Volkerak nam het getijdenvolume met ongeveer 8% toe. Ook eerdere ingrepen veroorzaakten een toename van het getijdenvolume. Door deze toename werden de geulen dieper en breder. Dit leidde tot een aanzienlijke export van sediment. Geschat wordt dat in de eeuw voor het gereedkomen van de Oosterscheldewerken (1872 tot 1983) in totaal 340 miljoen m 3 sediment geëxporteerd is vanuit de Oosterschelde naar de buitendelta. 9R6208.A0/R0003/SJAC/MJANS/Rott1 Definitief december 2005

14 De realisatie van de Oosterscheldekering leidde tot een omgekeerde aanpassing. Er was nu sprake van een vermindering van het getijdenvolume, waardoor de geulen te ruim zijn in relatie tot het getijdenvolume. Ook hier streeft het systeem naar een evenwichtsituatie. Om een nieuwe evenwichtsituatie te bereiken, zou er een netto import van sediment moeten plaatsvinden. Omdat de aanleg van de stormvloedkering de uitwisseling van sediment tussen de Voordelta en het Oosterscheldebekken blokkeert, blijft het systeem uit evenwicht en is er sprake van een tekort aan sediment in de geulen. Hierdoor worden de geulen gedeeltelijk aangevuld met sediment uit het Oosterscheldebekken zelf. Waardoor het fenomeen zandhonger ontstaat Veranderingen in hydrodynamisch klimaat en impact op de morfologie Door de aanleg van de Oosterscheldewerken veranderde het hydraulische klimaat in de Oosterschelde. In tabel 2.1 zijn de belangrijkste veranderingen weergegeven. [Geurts van Kessel., 2004] Tabel 2-1 Veranderingen hydrodynamisch klimaat Voor de Oosterscheldewerken Na de Oosterscheldewerken Verschil Totaal oppervlak [km 2 ] % Wateroppervlak [km 2 ] % Oppervlak aan intergetijdengebied [km 2 ] % Gemiddelde getijdenslag [m] % Maximale stroomsnelheid [m/s] % Verblijftijd [d] 5 tot 25 (w) 75 tot 100 (o) 10 tot 50 (w) 150 tot 200 (o) +100% Getijdenvolume [Mm 3 ] % Zoetwateraanvoer door rivieren [m 3 /s] 50 tot tot -90% Zoutgehalte [%Cl - ] 16.9 (w) 15.4 (o) 17.1 (w) 16.7 (o) +1 tot +8% De grootste verandering treedt op in het getij. Zowel de amplitude van het getij als de getijvorm is veranderd. Hierdoor namen de snelheden van het horziontale- en verticale getij aanzienlijk af. In tabel 1 is de afname van de horizontale getijsnelheden weergegeven. Deze afname van de stroomsnelheden veroorzaakt een sterke reductie van het sedimenttransport van de geul naar de plaat. (zie o.a. paragraaf 3.2) Het golfklimaat veranderde niet significant door de aanleg van de Oosterscheldekering. Voor het merendeel van het Oosterscheldebekken met uitzondering van het meest westelijke gedeelte geldt dat de golven lokaal opgewekt worden, en afhankelijk zijn van de strijklengte en de lokale bodemdiepte. Opmerking 1: De strijklengte veranderde over het algemeen niet, behoudens de eerste kilometers na de Oosterscheldekering. Voor dit gebied geldt dat de golfwerking getijgemiddeld afgenomen is omdat de golven bij stroomsnelheden hoger dan 0,5 meter per seconde niet meer door de Oosterscheldekering heen dringen. Hoewel het golfklimaat niet significant veranderd is, is de impact van de golven wel veranderd. Door de kleinere getijamplitude is de belastingsduur voor een bepaalde plaathoogte toegenomen. Zeker bij stormcondities is de invloed van golfwerking toegenomen door de aanleg van de kering. Bij stormen waarbij de kering gesloten wordt is nu sprake van een vrijwel stagnant waterpeil waarbij de golven gedurende minimaal 1 getij op nagenoeg het zelfde niveau aangrijpen. 9R6208.A0/R0003/SJAC/MJANS/Rott1 1 december Definitief

15 Naast deze veranderingen in getij en golven, veranderende ook de import en export van sediment door de kering. Het sandtrap effect van de Oosterscheldekering is dat er weinig tot geen uitwisseling van sediment vanaf de buitendelta naar de Oosterschelde plaatsvindt. 2.2 Wat is het toekomstbeeld zonder ingrepen Tijdens de aanleg van de Oosterscheldekering is het GEOMOR project uitgevoerd. Een van de onderdelen hiervan was het maken van een voorspelling van de ontwikkelingen van de Oosterschelde na aanleg van de kering. Resultaat hieruit was dat door de aanleg van de Deltawerken de stroomsnelheid in de geulen significant afgenomen is, waardoor de omvang van de geulen niet meer in evenwicht zijn met het debiet. Dit resulteert in een zandhonger van miljoen m 3. De sedimenthoeveelheden in de verticaal zijn afgenomen tot 20% van de oorspronkelijke concentraties. Hierdoor neemt de erosie van plaatranden toe. Mulder en Koshiek voorspelden voor de periode tot 1992 een afname van 350 hectare intergetijdengebied, wat nagenoeg uitgekomen is. [Mulder en Koshiek, 1984] Hierbij werd echter uitgegaan van een exponentieel verloop van de plaatafname, waarbij de afname stabiliseert na verloop van tijd. De uiteindelijke voorspelling van GEOMOR was dat vrijwel alle regelmatig droogvallende platen, slikken en schorren op termijn zullen verdwijnen, met uitzondering van enkele slikken en schorren bij het Verdronken land van Zuid Beveland, Tholen en St. Philipsland. Metingen uit 2001 tonen aan dat sinds de aanleg van de Oosterscheldekering al ongeveer 1000 hectare aan platen verloren gegaan. De huidige netto afnamesnelheid bedraagt 50 hectare per jaar. Ook het areaal aan schor neemt af met 3 hectare per jaar. Er is nu nog ongeveer 500 hectare schor over. Ook laten deze metingen zien dat de erosiesnelheden nog niet afnemen. Dit lijkt een aanwijzing te geven dat de voorspellingen van GEOMOR mogelijk te rooskleurig geweest zijn. Duidelijk is dat de Oosterschelde, zonder aanvullende ingrepen, op termijn zal veranderen van een zeearm met geulen en platen, naar een ondiepe lagune met diepe delen en ondiepe delen. 2.3 Wat zijn de consequenties? Deze afname aan plaat en schorareaal vormt een belangrijke bedreiging voor de ecologie van het intergetijdengebied. Doordat de droogvalduur van de platen afneemt reduceert het foerageergebied ook. In de periode 1990 tot 2001 heeft dit geleidt dat o.a. de scholeksterpopulatie van exemplaren met is afgenomen. De plaatverlaging is visueel merkbaar. Het reliëf op de hoge platen is nagenoeg verdwenen. Opmerkelijk is de toename van de Japanse oester. Hiervan is thans 640 hectare aanwezig in het intergetijdengebied van de Oosterschelde. Deze opmars van de Japanse oester veroorzaakt eveneens een afname van de voor scholeksters beschikbare voedselbronnen. Daarnaast kunnen deze ontwikkelingen ook consequenties hebben voor andere gebruiksfuncties. Denk hierbij aan scheepvaart, visserij, recreatie en veiligheid. Vooral de consequenties voor de veiligheid kunnen op termijn significant zijn. Deze consequenties moeten nog verder in beeld gebracht worden. 9R6208.A0/R0003/SJAC/MJANS/Rott1 Definitief december 2005

16 Opmerking 2: Indien op termijn de hoge platen geheel onder de golven verdwijnen zullen de golven minder beperkt worden door de diepte. De afstanden waarover golven ongehinderd kunnen groeien zullen hierbij toenemen. Geschat wordt dat voor veel locaties de golfhoogtes bij een zware storm hierdoor toenemen van 1,0-1,5 meter tot 1,5-2,0 meter. Dit kan aanzienlijke consequenties hebben voor de hoogte en stabiliteit van de dijken. 9R6208.A0/R0003/SJAC/MJANS/Rott1 1 december Definitief

17 3 HET MECHANISME ACHTER PLAATEROSIE 3.1 Netto erosie Wanneer we spreken over de erosie van platen zoals die waargenomen is uit metingen, hebben we het over een netto effect. Er zal nog steeds sprake zijn van lokale sedimentatie, maar de verhouding tussen erosie en sedimentatie is verstoord. Voor de aanleg van de Oosterscheldekering was er een relatief evenwicht tussen plaatafbraak en plaatopbouw, zodat platen weliswaar vervormden, maar niet significant afnamen of toenamen. Na de aanleg van de kering is er een structurele netto erosie zichtbaar. Het lijkt er dan ook op dat vooral de processen die verantwoordelijk zijn voor de plaatopbouw sterk afgenomen, of verdwenen zijn. De vraag is welke processen dit zijn, en of deze eventueel weer te herstellen zijn. 3.2 Wat zijn de hypothesen m.b.t. de netto erosie van platen? Uit de literatuur is bekend dat golven zorgen voor de opwoeling van sediment, maar niet kunnen zorgen voor een significante verplaatsing van sediment. Hiervoor is stroming nodig in de vorm van getij, windgedreven stroming of golfgedreven stroming. Indien de stroomsnelheden hoger zijn dan de kritische schuifspanning, zal het sediment in suspensie gaan. In het gepresenteerde conceptuele model voor de Oosterschelde wordt uitgegaan van afwezigheid van plaatopbouw en plaatafbraak door de golven met name tijdens stormcondities. Het sediment, wat meegevoerd wordt door de stroming, zal uiteindelijk afgezet worden op de locaties waar de stroomsnelheden afnemen. Door de aanleg van de Oosterscheldekering is de getijslag minder groot geworden en zijn de eb- en vloedsnelheden aanzienlijk afgenomen. Dit resulteert ook in een afname van de secondaire stroming die een belangrijke rol speelt in de opbouw van platen. Hierdoor vindt er minder (netto) opbouw van platen meer plaats. De golfwerking is vergelijkbaar gebleven, of zelfs licht toegenomen door de toename van de belastingsduur als gevolg van een afname van de getijdenslag, waardoor er netto erosie plaatsvindt. Voor het meest westelijke gedeelte van de Oosterschelde geldt dat de uitwisseling van sediment met de Voordelta door de aanleg van de Oosterscheldekering grotendeels geblokkeerd is. Voor de aanleg van de Deltawerken was de Oosterschelde een open estuarium met hoge eb- en vloedsnelheden en bestond er een evenwicht tussen de sedimentaanvoer via de vloedgeulen en sedimentafvoer via de ebgeulen. Na de aanleg van de kering is er nog wel sprake van sedimentafvoer, maar wordt de sedimentaanvoer geblokkeerd. Wel is, in vergelijking met de totale zandbalans en de omvang van de zandhonger, de invloed van het wegvallen van de sedimentimport voor de gehele Oosterschelde echter gering te noemen. De belangrijkste oorzaak van de lagere sedimentconcentraties in de geulen zijn de lage stroomsnelheden waardoor minder sediment in suspensie gaat. Sedimentatie wordt niet alleen veroorzaakt door de horizontale stroomsnelheden, maar ook door driedimensionale stromingseffecten in het getij. Deze zogenaamde spiraalstromingen of secondaire circulaties ontstaan in meanderende geulen en kunnen zowel voor opbouw (in de overgang van vloed naar eb) als voor afbraak (in de overgang van eb naar vloed) zorgen. 9R6208.A0/R0003/SJAC/MJANS/Rott1 Definitief december 2005

18 Sprekende voorbeelden hiervan zijn de aanwezigheid van fossiele haaientanden bij het strandje van de Kaloot (Tussen Vlissingen en Borselle) Deze haaientanden worden door de getijstroming van grote diepten (dieper dan NAP) omhoog gevoerd en afgezet boven de laagwaterlijn. Dit opwaartse transport wordt veroorzaakt door de asymmetrie van het getij ter plaatse waardoor gedurende een relatief korte tijd in het getij hoge opwaartse stroomsnelheden plaatsvinden. De stroomsnelheden van deze secondaire getijcirculaties zijn dusdanig hoog, dat deze ook grote sedimentfracties omhoogvoeren. Door de temming van het getij in de Oosterschelde is de vorm van het getij beïnvloed. De mogelijk voorheen aanwezige getijasymmetrie die verantwoordelijk was voor het opwaartse transport van sediment kan hierdoor weggevallen of sterk gereduceerd zijn geworden. Samenvattend is in de voorgaande alinea s uitgelegd dat er door de aanpassing van de stroming geen significant netto transport vanuit de geul naar de plaatranden meer plaatsvindt, terwijl het erosieproces vrijwel onveranderd doorgaat. De golfwerking aan de plaatranden is gelijk gebleven of toegenomen wat leidt tot horizontale erosie van plaatranden (afkalving), waardoor het plaatareaal afneemt. Daarnaast vindt netto ook een verticale erosie plaats. Tijdens stormcondities met hogere waterstanden waarbij de hoge delen van de platen ook onder lopen, woelen de golven sediment op. Als gevolg van getij, maar vooral windgedreven stroming boven de plaat wordt dit opgewoelde sediment getransporteerd vanaf de plaat naar de geul. Hierdoor verlagen de platen en neemt de droogvalduur af. Dit proces was ook al aanwezig voor de aanleg van de Deltawerken. Het verschil is nu alleen dat er een netto afname is omdat er geen substantieel transport vanuit de geul naar de platen plaatsvindt. Vereenvoudigd gesteld zijn er drie afbraakstadia van de platen te onderscheiden. In de eerste fase valt de plaat nog regelmatig droog en treedt vooral erosie op aan de loefzijde van de plaat. Bovenop de plaat is de waterdiepte te beperkt voor significante golfwerking waardoor weinig sediment wordt opwoelt, en relatief weinig erosie plaatsvindt. In de tweede fase neemt de erosie aan de loefzijde toe, en neemt de droogvalduur af. Bovenop de plaat ontstaat daardoor meer ruimte voor afbraak ten gevolge van golfwerking. Hierdoor versnelt de verticale erosie. In het derde stadium stabiliseert de afbraak van de plaat omdat de ligging van de plaat zodanig laag is geworden dat de golfwerking op de plaat nihil is. De plaat is dan verdwenen onder de erosiebasis voor golven. Er vindt alleen nog geringe afslag plaats onder extreme stormsituaties. De uiteindelijke stabiele plaathoogte is afhankelijk van het lokale golfklimaat en de samenstelling van de plaat (o.a. de aanwezigheid van resistente lagen). Opmerking 3: In de discussie is het effect van de zeespiegelstijging op de zandhongerproblematiek niet naar voren gekomen. Ons inziens is dit wel belangrijk. De stijging van de gemiddelde waterstand zorgt ook voor een afname van de droogvalduur. Verder zal de stijging van de gemiddelde waterstand ook resulteren in een toename van de golfwerking op de hoge delen van de plaat waardoor deze nog sneller in het tweede stadium van de ontwikkeling terecht komen. 9R6208.A0/R0003/SJAC/MJANS/Rott1 1 december Definitief

19 3.3 Wat weten we wel, en wat niet? Uit o.a. het GEOMOR project en diverse evaluaties van afsluitingswerken weten we relatief veel over de grootschalige effecten van zandhonger en de daaropvolgende aanpassing van het systeem. Met behulp van de huidige kennis zijn we in staat om de voorspellingen van GEOMOR waar nodig aan te scherpen, en prognoses te maken van de globale bodemligging over bijvoorbeeld 10, 25, 50 en 100 jaar. De proceskennis over geul-plaat interacties is echter nog te zeer beperkt. We weten globaal wat er gebeurt, maar hoe het proces van erosie en sedimentatie van platen nu kwantitatief plaatsvindt, is onvoldoende bekend. Daarom is het nu ook niet zinvol om met de huidige kennis te werken aan een nieuw morfodynamisch rekenmodel van de Oosterschelde. Om generieke uitspraken te kunnen doen over de kwantiteit van de zandhonger en de effecten op verschillende tijdschalen voor de diverse gebruiksfuncties, moet uitgegaan worden van een slimme combinatie van kennis (expert judgement), metingen en modellen. Deze aanpak wordt een hybride aanpak genoemd. Belangrijk is om ons steeds af te vragen: snappen we wat er gebeurt? Modellen kunnen weliswaar meer inzicht leveren in de optelsom van de individuele processen, maar ze zijn en blijven een vereenvoudiging van de werkelijkheid. Metingen kunnen worden ingezet om hypothesen te toetsen en verder uit te bouwen. Door deze hybride aanpak kunnen per gebruiksfunctie de effecten op verschillende tijdschalen vastgesteld worden. 9R6208.A0/R0003/SJAC/MJANS/Rott1 Definitief december 2005

20 9R6208.A0/R0003/SJAC/MJANS/Rott1 1 december Definitief

21 4 PLANVORMING PILOT PLAATSUPPLETIE 4.1 Waarom een pilot? De voorgestelde pilot maakt onderdeel uit van de ontwikkeling van een voorgenomen Actieplan Zandhonger Oosterschelde. Zoals eerder toegelicht is er veel kennis beschikbaar over de globale respons van een watersysteem op een kunstmatige ingreep. De morfologische ontwikkelingen en de te verwachten netto afname van de platen kan dan ook op hoofdlijnen voorspeld worden. Om ook voorspellingen te kunnen doen over de ontwikkeling van specifieke platen, gekoppeld aan gebruiksfuncties, is verdere proceskennis nodig. Hoe is de interactie tussen getij, golven, wind en sediment, en waarom laten diverse plaatdelen een afwijkend beeld zien? In figuur 4.1 is grafisch aangegeven op welke locaties op de Galgenplaat in de periode tussen 1991 en 2001 er erosie respectievelijk sedimentatie heeft plaatsgevonden. Figuur 4-1 netto afname en toename bodemligging Galgenplaat Om het effect op verschillende functies te kunnen bepalen is het belangrijk om op dit detailniveau voorspellingen te kunnen maken van de plaatontwikkelingen. Hiervoor is meer kennis nodig die ontwikkeld kan worden d.m.v. de geschetste hybride aanpak. Belangrijk is om niet op voorhand uit te gaan van complexe morfodynamische procesmodellen, maar om (bestaande) conceptuele modellen te toetsen aan de werkelijk optredende verschijnselen. Een pilot in de vorm van een proefsuppletie, met een duidelijk afgebakende doelstelling, past in deze hybride aanpak. 9R6208.A0/R0003/SJAC/MJANS/Rott1 Definitief december 2005

22 4.2 Locatiekeuze Bij het kiezen van een locatie voor de pilot zijn de volgende overwegingen van belang: Is de locatie logistiek goed bereikbaar? Is de situatie op deze locatie vergelijkbaar met ander locaties, zodat de resultaten generiek doorvertaald kunnen worden? Zijn er voldoende historische metingen beschikbaar, en wat is de kwaliteit en de datadichtheid van deze metingen? Kunnen op de locatie de te meten veranderingen optreden binnen een acceptabele meetduur? Heeft de locatie een strategische functie t.o.v. de omgeving. Met andere woorden, heeft deze meerwaarde t.o.v. een andere locatie? De Galgenplaat is na de Roggenplaat de grootste hoge plaat in de Oosterschelde. Deze hoge plaat heeft een afschermende werking voor de Slikken van de Dortsman. Op vallend is dat juist deze plaat, van alle hoge platen in de Oosterschelde, de grootste erosiesnelheid heeft. De noordwestelijke punt van de plaat wordt aangevallen door relatief hoge golven. Verder is vanuit het GEOMOR project veel bekend over de ontwikkeling van de Galgenplaat in de periode tot 1983, en zijn er referentiemetingen beschikbaar voor en na de aanleg van de Oosterscheldekering, waarbij bodemligging, waterstanden, stroomsnelheden en sedimentconcentraties op- en rondom de plaat gemeten zijn. De Galgenplaat leent zich dus bij uitstek als locatie voor een pilot. Een bijkomend voordeel is dat de Galgenplaat vlakbij de kortsluitgeul (scheepvaartgeul) Witte Tonnen Vlije licht (bijlage 1). Deze geul ligt ten noordoosten van de plaat, en zal in 2007 verdiept worden. Hierbij komt ca m 3 aan sediment vrij. Dit sediment zal gebruikt kunnen worden voor de proefsuppletie. 4.3 Informatiebehoefte pilot Voorafgaand aan de pilot dient eerst de informatiebehoefte goed vastgelegd te worden. Wat dient bereikt te worden met de pilot, en wanneer is deze geslaagd? Primair dient de pilot om kennis op te doen over het systeem en daarmee over de effectiviteit (kosten en baten) van een plaatsuppletie. Het gaat dus niet om wetenschappelijke kennis als doel op zich, maar om de doorvertaling van systeemkennis naar kennis die ons in staat stelt de vragen van de beheerder optimaal te beantwoorden. Daarom worden in onderstaande alinea s twee percepties van de informatiebehoefte weergegeven Beheersdoelen Het vertrekpunt voor de pilot is de optredende verlaging van de platen waardoor diverse gebruiksfuncties (als ecologie en veiligheid etc.) bedreigd worden. De pilot moet dan ook gericht zijn op het verkrijgen van kennis over het vasthouden van de (huidige) plaathoogte met behoud van de (ecologische) functies. Door de verlaging van platen worden verschillende functies bedreigd. Dit kan conflicterend zijn met diverse Europese richtlijnen. 9R6208.A0/R0003/SJAC/MJANS/Rott1 1 december Definitief

23 De beheerder staat gesteld voor het implementeren van de EU-richtlijnen als de Vogelen HabitatRichtlijn (Natura2000 gebieden) en de KaderRichtlijnWater (KRW). Op korte termijn (voor mei 2006) moeten de instandhoudingdoelen geformuleerd worden, en dient aangegeven te worden welke maatregelen er getroffen zullen worden om deze doelen te halen. Daarnaast zal voor 2009 t.b.v. de KRW een beheersplan opgesteld moeten worden. Op basis van deze informatie kan de politiek bepalen in weke mate Nederland redelijkerwijs aan de instandhoudingverplichting moet/kan voldoen. Bepalend hiervoor zijn de te verwachten effecten van de zandhonger op de gebruiksfuncties als veiligheid, ecologie, scheepvaart, visserij en recreatie. Vooral de eventuele effecten op de scheepvaart en visserij zijn nog niet goed in beeld gebracht. Voor de burger is vooral het effect op de veiligheid relevant. Om duidelijk te kunnen communiceren wat het effect is op de genoemde functies dient de autonome ontwikkeling beter in beeld gebracht te worden. Kort samengevat dient de pilot: 1.) Systeemkennis op te leveren, zodat een reële prognose van de autonome ontwikkelingen gemaakt kan worden gekoppeld aan verschillende gebruiksfuncties. 2.) Aan te tonen of, en in welke vorm, plaatsuppleties een effectief middel zijn om plaatverlaging te compenseren Onderzoeksdoelen Vertrekpunt voor de pilot is het beter in de vingers krijgen van de fysische processen die bepalend zijn voor de dynamica van geulen en platen. Met de huidige kennis over deze processen zijn de sedimentatie en erosieprocessen bij plaatranden niet (betrouwbaar) te modelleren. Een belangrijke ontbrekende schakel lijkt te zijn de wijze waarop plaatopbouw plaatsvindt, en de wijze waarover het sediment over de plaat verdeeld wordt. Kort samengevat dient de pilot: 3.) Kennis op te leveren over de processen die leiden tot de opbouw en afbraak van platen. a. Kennis op te leveren over de hydrodynamica boven en rondom de platen en de interactie tussen bodemvormen en hydrodynamica. b. Kennis op te leveren over de correlatie tussen plaatgedrag en stormevents. 4.) Kennis op te leveren over het gedrag van een plaatsuppletie en de impact hiervan op de verdere ontwikkeling van de plaat Leerdoelen pilot De leerdoelen voor de pilot dienen afgestemd te zijn op zowel de beheersdoelen als de onderzoeksdoelen. Als deze geintegreerd worden ontstaat een eenduidig beeld. De beheerder wil niet alleen globaal aan kunnen geven hoeveel hectare er per jaar zal verdwijnen, maar wil weten waar dat verdwijnt en welke invloed dit heeft op de gebruiksfuncties. Daarom is het nodig om een stap verder te gaan in de voorspellingen van plaatgemiddelde netto erosiesnelheden naar locale processen. 9R6208.A0/R0003/SJAC/MJANS/Rott1 Definitief december 2005

24 Om bijvoorbeeld de invloed van plaatafname op de plevier vast te stellen dient de afname van de droogvalduur per plaat bekend te zijn. Hiervoor is een betere proceskennis onontbeerlijk. Beide typen informatiebehoeften zijn als volgt samen te vatten tot leerdoelen van de pilot. De pilot kent de volgende geïntegreerde leerdoelen: kennis op te leveren waardoor het mogelijk wordt om de autonome ontwikkeling van de platen als gevolg van de zandhonger te voorspellen. Specifiek worden hierbij de volgende onderzoeksvragen geformuleerd: 1. Is er nog steeds sprake van sedimentatie op plaatranden? 2. Welke processen zijn verantwoordelijk voor deze sedimentatie? 3. Op welke wijze draagt de bodemsamenstelling bij aan de sedimentatie of erosie? 4. Op welke wijze vindt erosie van de plaatkop(suppletie) plaats? kennis op te leveren over de effectiviteit van een plaatsuppletie. Specifiek zijn hierbij de volgende onderzoeksvragen geformuleerd: 1. Kan een suppletie, in de vorm van een oeverwal, de plaat voeden? 2. Wel processen zorgen voor de verspreiding van sediment over de plaat? 3. Kan een suppletie lokaal voor stroomcontractie zorgen, zodat er meer sedimenttransport vanaf de plaatschouders naar hogere plaatdelen plaatsvindt? 4. Kan suppletie zorgen voor locale stroomverlamming zodat opgewoeld sediment aan de lijzijde van de suppletie sedimenteert? Opmerking 4: Het is aan te bevelen om deze onderzoeksvragen van de pilot verder te concretiseren. Dit kan door van te voren grondig na te denken over de wijze waarop deze processen geëxtraheerd kunnen worden uit veldmetingen. Daarnaast moet grondig nagedacht worden over de tijdschaal van de te meten processen, en of al deze onderzoeksvragen beantwoord moeten en kunnen worden in één pilot. Het kan raadzaam zijn om een prioritering van onderzoeksvragen aan te brengen, en zonodig de pilot scherper af te bakenen. 4.4 Vormgeving proefsuppletie Over het exacte ontwerp van de suppletie moet nog verder nagedacht worden. Tijdens de workshop was er consensus over een banaanvormige suppletie aan de kop van de Galgenplaat waarbij het middenstuk boven gemiddelde hoog water aangelegd zou worden. Dit concept lijkt op het aanbrengen van een kunstmatige oeverwal die afschermend werkt voor het plaatmidden, maar aan de plaatranden de stroomsnelheden verhoogt. Opmerking 5: Voor het ontwerp van de proefsuppletie dient eerst het hydrodynamisch klimaat op de potentiële locatie nauwkeurig in kaart gebracht te worden m.b.v. modellering en (reeds beschikbare) metingen. Met die informatie kan een eerste ontwerp gemaakt worden gebaseerd op de ideeën van de workshop. Door daarna dit ontwerp door te rekenen met hydrodynamische modellen kan een schatting gemaakt worden van de effectiviteit van dit ontwerp, en zonodig bijgesteld worden. 9R6208.A0/R0003/SJAC/MJANS/Rott1 1 december Definitief

25 4.5 Meetbehoefte Op basis van de informatiebehoefte kan een meetbehoefte geformuleerd worden. In de workshop is onderscheid gemaakt tussen het in kaart brengen van de uitgangssituatie (T0) voor de aanvang van de pilot, en de monitoring van de pilot Vaststellen van de uitgangssituatie Voorafgaand aan de pilot dient de uitgangssituatie grondig vastgelegd te worden. Hierbij zijn de volgende metingen genoemd: Detailopname van de hoogteligging van de plaat en het omliggende gebied inclusief de geul. Hierbij wordt gedacht aan een ruimtelijke opname met bijvoorbeeld laseraltimetrie in combinatie met multibeam of side scan sonar opnames van een geulwand. Meting van stromingsprofielen in de naastliggende geulen en op de plaat. (bijv. in een raai met drijvers of een ADCP-track). Sedimentsamenstelling en aanwezigheid schaaldieren etc op de plaat. Sedimentsamenstelling in de geul. Sedimentconcentraties in de geul en boven de plaat Vaststellen van de veranderingen Direct na de pilot dient de suppletie en de invloed van de suppletie op de plaat gevolgd te worden via monitoring. Hierbij zijn de volgende metingen genoemd: Frequente opnamen van de bodemligging van plaat en geul, met een hoog ruimtelijk detailniveau. Monitoring veranderingen in stromingspatronen op en rondom de plaat. Monitoring van sedimentconcentraties op en rondom de plaat. Een mogelijkheid om verspreiding van sediment te volgen is door het toevoegen van niet gebiedseigen mineralen. Op deze wijze kan de verspreiding van sediment gevolgd worden via tracering. (o.a. toegepast bij de proefsuppletie bij Walsoorden). Golfmetingen op enkele locaties rondom de plaat. Opmerking 6: Meten is geen doel op zich, maar een middel om het systeem beter te leren begrijpen. Het is daarom ook aan te bevelen om verder te detailleren op welke locaties en welke wijze er gemeten gaat worden, en hoe lang er gemeten gaat worden. Wanneer is een meting geslaagd, en hoeveel maal moet een bepaalde (storm) situatie gemeten worden? Het is daarom belangrijk om eerst te leren van de opgedane ervaringen bij Walsoorden voordat begonnen wordt met een nieuwe meetcampagne Analyse van de metingen De snelheid waarmee data verwerkt en geanalyseerd kan worden is cruciaal voor het slagen van de pilot. Een pilot is geen statisch project waarbij naar afloop de resultaten bekeken worden, maar dient afhankelijk van de (voorlopige) uitkomsten bijgestuurd te kunnen worden. 9R6208.A0/R0003/SJAC/MJANS/Rott1 Definitief december 2005

26 Opmerking 7: Gepleit wordt om voorafgaande aan de pilot een protocol op te stellen voor de verwerking van meetgegevens. Hierin moet duidelijk beschreven zijn wat er geanalyseerd gaat worden, en op welke wijze dit plaatsvindt. Een andere optie is het vooraf ontwikkelen van een analyseprogramma. 9R6208.A0/R0003/SJAC/MJANS/Rott1 1 december Definitief

27 5 CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN Op 28 oktober 2005 is bij Rijkswaterstaat RIZA in Rotterdam de workshop Zandhonger Oosterschelde gehouden. Deze workshop past in de ontwikkelingen om een actieplan op te stellen om verder verlies van plaatareaal in de Oosterschelde te voorkomen. De karakteristieke hoge platen, schorren en slikken in de Oosterschelde zijn aan het verdwijnen als gevolg van de aanleg van de Deltawerken. De droogvalduur van de platen meent geleidelijk af. Uiteindelijk zullen de platen verdwijnen. Het toekomstbeeld van de Oosterschelde, zonder verder ingrijpen, is een ondiepe lagune met diepe geulen en minder diepe geulen. Het intergetijdengebied zal zich alleen beperken tot enkele hoge schorren en slikken die zeer beschermd liggen. Dit heeft consequenties voor de gebruiksfuncties van de Oosterschelde. Op basis van de huidige kennis zijn we in staat om o.a. op basis van het GEOMORproject een toekomstbeeld te schetsen voor de komende decennia, en dit globaal door te vertalen naar effecten op gebruiksfuncties. Voor betrouwbare prognoses van de invloed op diverse gebruiksfuncties is echter meer kennis nodig. Omdat de kennis over de sedimentatie- en erosieprocessen bij geulen en platen tekortschiet, is het vooralsnog niet zinvol om een complex morfodynamisch model van de Oosterschelde te maken. Om toch de autonome ontwikkeling beter te kunnen voorspellen, en de effectiviteit van veelbelovende maatregelen te onderzoeken, wordt een hybride aanpak voorgesteld. Deze bestaat uit een combinatie van expert judgement, kennis, metingen en beschikbare modellen. Een essentieel onderdeel hierin is de plaatsuppletie, waarin de bestaande hypotheses voor sedimentatie en erosieprocessen op platen getoetst, en kennis opgedaan kan worden over de effectiviteit van een slimme suppletie. De Galgenplaat leent zich in meerdere opzichten voor deze praktijkproef. Dit is een van de meest bedreigde platen met een strategisch afschermende werking voor het intergetijdengebied ten westen van Tholen. Uit eerdere meetcampagnes weten we veel over deze plaat. Daarnaast ligt deze plaat dichtbij de voorziene winlocatie van het sediment voor de suppletie. Aanbevolen wordt om op basis van de resultaten van de workshop een ontwerp te maken voor de proefsuppletie. Belangrijk hierbij is om, naast een grondige inventarisatie en afbakening van de informatiebehoefte, vooral aandacht te geven aan de organisatie van de proefsuppletie. Ervaringen bij eerdere meetcampagnes leert dat bijsturing op basis van bevindingen een kritische succesfactor vormt. 9R6208.A0/R0003/SJAC/MJANS/Rott1 Definitief december 2005

28 9R6208.A0/R0003/SJAC/MJANS/Rott1 1 december Definitief

29 REFERENTIES Bij het schrijven van dit rapport is gebruik gemaakt van de volgende bronnen: Rapporten: Geurts van Kessel, A.J.M.; Verlopend tij, Oosterschelde, een veranderend natuurmonument; RIKZ; RIKZ/ ISBN ; december Hesselink, A.W., D.C. van Maldegem, C. v/d Male, B. Schouwenaar; Verandering van de morfologie van de Oosterschelde door de aanleg van de Deltawerken; RIKZ/OS/ x; november Koshiek, L.H.M; J. Mulder, T. Louters, F. Berben; De Oosterschelde naar een nieuw onderwaterlandschap; Rijkswaterstaat Dienst getijdenwateren; Nota DGW.AO Maldegem, D.; Ontwikkeling morfologie Oosterschelde in relatie tot zandhongerproblematiek; RIKZ/AB/ x; juli Pagee, H. van, D. van Maldegem; Rapportage workshop zandhonger Oosterschelde, blauwe delta product 2004; RIKZ/AB/ x; 1 februari Zanten, E. van; Erosie intergetijdengebied, analyse en denkmodel; RIKZ; september Internet: 9R6208.A0/R0003/SJAC/MJANS/Rott1 Definitief december 2005

30

31 Bijlage 1 Bodemkaart Oosterschelde 2001 Bijlage 1.1 Bijlage 1.2 Bijlage 1.3 Bijlage 1.4 Overzichtskaart westelijk gedeelte Oosterschelde Overzichtskaart middengebied Oosterschelde Overzichtskaart noordoost gedeelte Oosterschelde Overzichtskaart zuidoost gedeelte Oosterschelde 9R6208.A0/R0003/SJAC/MJANS/Rott1 Definitief 1 december 2005

32

33 Bijlage 1.1 Overzichtskaart westelijk gedeelte Oosterschelde Bijlage 1.2 Overzichtskaart middengebied Oosterschelde Bijlage 1 9R6208.A0/R0003/SJAC/MJANS/Rott1 Definitief december 2005

34 Bijlage 1.3 Overzichtskaart noordoost gedeelte Oosterschelde Bijlage 1.4 Overzichtskaart zuidoost gedeelte Oosterschelde 9R6208.A0/R0003/SJAC/MJANS/Rott1 Bijlage 1 1 december Definitief

35 Bijlage 2 Verslag workshop Zandhonger Oosterschelde; 28 oktober R6208.A0/R0003/SJAC/MJANS/Rott1 Definitief 1 december 2005

36 A COMPANY OF Verslag Aanwezig : Naam Instituut Initialen L. Adriaanse RWSDZL LA W. ten Brinke RWSRIZA WtB J. Cleveringa RWSRIKZ JC P. Hoekstra UU PH C. Israel RWSRIKZ CI S. Jacobse Haskoning SJ C. Jeuken WL CJ G.J. Liek RWSRIKZ GJL D. van Maldegem RWSRIKZ DvM J. Mulder RWSRIKZ JM H. van Pagee RWSRIKZ HvP A. v/d Spek TNO AvdS R. Steijn Alkyon RS M. Stive TUD MS E. van Zanten RWSRIKZ EvZ Afwezig : P. Bollebakker RWSDZL L. Dekker RWSDZL A. de Swaaf RWSRIZA Datum workshop : 7 november 2005 Locatie : RWSDZH gebouw de Maas Kopie : Archief Onze referentie : 9R6208.A0/C0003/SJAC/MJANS/Rott1 HASKONING NEDERLAND B.V. KUST & RIVIEREN Onderwerp : Verslag van Workshop Zandhonger Oosterschelde 0. AGENDA 10:00 Opening 10:10 Voordracht 1 Naar een actieplan zandhonger Oosterschelde 10:30 Voordracht 2 Erosie intergetijdengebied Oosterschelde, naar een nieuw denkmodel? 10:50 Pilot plaatsuppletie Galgenplaat 11:15 Koffie 11:30 Discussie o.l.v. dagvoorzitter 12:30 Lunch 13:00 Vervolg discussie Integratie resultaten 15:30 Afsluiting workshop 1. Opening Jelmer Cleveringa opent de workshop en heet iedereen welkom. Eric heeft deze workshop georganiseerd in het kader van het op te stellen actieplan Zandhonger Oosterschelde. Jelmer fungeert als voorzitter. Bijlage 2 9R6208.A0/C0003/SJAC/MJANS/Rott1 Definitief december 2005

37 2. Naar een actieplan zandhonger Oosterschelde Spreker Titel Inhoud Leo Adriaanse, RWS Directie Zeeland, beheerder Oosterschelde Op weg naar een actieplan zandhonger Oosterschelde Door de aanleg van de Deltawerken, en de daaropvolgende aanpassing van het getij leidt de Oosterschelde aan zandhonger. Concreet resulteert deze zandhonger in een verlies aan areaal aan slikken en hoge platen. Sinds de aanleg van de Oosterscheldekering is tot 2001 ca hectare. verloren gegaan. De huidige netto afnamesnelheid bedraagt 50 hectare per jaar. Ook het areaal aan schor neemt af met 3 hectare per jaar. Er is nu nog zo n 500 hectare schor over. Deze afname aan plaat en schorareaal betekent een afname van het foerageergebied van o.a. de scholekster. In de periode 1990 tot 2001 heeft dit geleidt dat de scholeksterpopulatie van exemplaren met is afgenomen. De plaatverlaging is visueel merkbaar. Het reliëf op de hoge platen is nagenoeg verdwenen. Opmerkelijk is de toename van de Japanse oester. Hiervan is 50 hectare aanwezig in de Oosterschelde. De beheerder staat gesteld voor het implementeren van de EU-richtlijnen als de Vogel en HabitatRichtlijn (natura 2000 gebieden) en de KaderRichtlijnWater (KRW). Op korte termijn (voor mei 2006) moeten de instandhoudingdoelen geformuleerd worden, en dient aangegeven te worden welke maatregelen er getroffen zullen worden om deze doelen te halen. Daarnaast zal voor 2009 t.b.v. de KRW een beheersplan opgesteld worden. Complicatie hierbij is dat de Oosterschelde aangewezen is op grond van de natuurwaarden voor de aanleg van de Oosterscheldekering. Verder zijn er de soms schijnbaar tegenstrijdige belangen van de overheden. DG-Water zal t.b.v. de instandhoudingdoelen eerder geneigd zijn om uit te gaan van de autonome ontwikkeling terwijl LNV uit zal gaan van de aanwezige hectare aan intergetijdengebied. Rijkswaterstaat heeft als beheerder de taak gekregen om maatschappelijk aanvaardbare oplossingen voor de zandhonger te onderzoeken, en indien deze redelijkerwijs uitgevoerd kunnen worden, dit ook werkelijk te doen. Op basis van deze informatie kan de politiek bepalen in weke mate Nederland redelijkerwijs aan de instandhoudingverplichting moet/kan voldoen. Bepalend hiervoor zijn de te verwachten effecten van de zandhonger op de gebruiksfuncties als veiligheid, ecologie, scheepvaart, visserij en recreatie. Vooral de eventuele effecten op de scheepvaart en visserij zijn nog niet goed in beeld gebracht. Voor de burger is vooral het effect op de veiligheid relevant. Om duidelijk te kunnen communiceren wat het effect is op de genoemde functies dient de autonome ontwikkeling beter in beeld gebracht te worden. Bestaan er oplossingen om de zandhonger te stoppen? Eerder genoemd zijn mogelijke maatregelen als het aanpassen van de Oosterscheldekering, het inbrengen van zand van buiten de OS, het lokaal suppleren van platen. Daarnaast kan besloten worden om elders te compenseren. Denk hierbij aan binnendijkse zoute natuur, de Grevelingen, het Volkerak-Zoommeer etc. Voor de beheerder is het relevant om te bepalen wat het effect van deze maatregelen zijn. Kan er door een slimme ingreep (lokaal) weer een evenwichtsituatie ontstaan? Wat zijn de kosten en wat zijn de baten? Bijlage 2 9R6208.A0/C0003/SJAC/MJANS/Rott1 Definitief december 2005