Zeg me wie je vrienden zijn

Transcriptie

1 Zeg me wie je vrienden zijn

2 Leden Redactieraad Programma Politie en Wetenschap Voorzitter: Leden: prof.dr. P.B. Boorsma Hoogleraar Openbare Financiën Universiteit Twente prof.dr. H. G. van de Bunt Hoogleraar Criminologie Vrije Universiteit Amsterdam en Erasmus Universiteit Rotterdam Lid Commissie Politie en Wetenschap drs. N.H.E. van Helten Oud-hoofdredacteur Tijdschrift voor de Politie Lid Programmacommissie Politie en Wetenschap E.R.M. van der Sommen Directeur Nederlands Politie Instituut Lid Commissie Politie en Wetenschap Secretariaat: Programmabureau Politie en Wetenschap

3 Zeg me wie je vrienden zijn Allochtone jongeren en criminaliteit F.M.H.M. Driessen B.G.M.Völker H.M. Op den Kamp A.M.C. Roest R.J.M. Moolenaar 2002 Bureau Driessen Sociaal Wetenschappelijk Onderzoek

4 In opdracht van: Programma Politie en Wetenschap Ontwerp: Frits Reijnst Omslagfoto: Milly Lems, Hollandse Hoogte ISBN: Realisatie: Uitgeverij Kerckebosch bv, Zeist 2002, Bureau Driessen,Utrecht / Politie en Wetenschap, Apeldoorn Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij electronisch, mechanisch, door fotokopieën, opname of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet 1912 juncto het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de darvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 882, 1180 AW Amstelveen). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden. 4 Zeg me wie je vrienden zijn

5 Inhoud Voorwoord 9 1. Inleiding Politie en Bestrijding van Allochtone Jeugdcriminaliteit 17 Beleid 17 Politiebeleid 28 Politiële projecten 33 Conclusie Onderzoek naar criminaliteit onder allochtone jongeren in Nederland 49 Chronologisch overzicht 50 Oververtegenwoordiging allochtone jongeren 127 Soorten delicten 128 Ontwikkelingen in de opvattingen over criminele allochtone jongeren 130 Conclusie Een netwerktheoretisch perspectief op criminaliteit 143 Sociale netwerken 144 Parameters van netwerken en hun consequenties voor het individu 145 Hoe ontstaan netwerken? 149 Een trend in netwerken: naar minder dichte netwerken 150 Conclusie Netwerken van (allochtone) jongeren en crimineel gedrag 153 Persoonlijke netwerken, enkele algemene kenmerken 153 Netwerken van adolescenten 154 Allochtone jongeren en hun netwerk 155 Hebben netwerken een effect op criminaliteit? 158 Conclusie 162 Politiewetenschap nr. 5 5

6 6. Criminele organisaties en criminele netwerken 163 De legale organisatie 163 De illegale organisatie 165 Waarom werken criminelen samen? 167 Onderzoek naar georganiseerde criminaliteit 167 Netwerken en organisaties 171 Onderzoek naar netwerken en illegale organisaties 173 Conclusie Socialisatie tot crimineel en rekrutering van allochtone jongeren door criminele netwerken 179 Aard van de voorspellingen 181 Deelname aan de drie afzonderlijke netwerken 182 Deelname aan de drie afzonderlijke netwerken in relatie tot deelname aan de andere twee netwerken 185 Overlap tussen twee verschillende netwerken 188 Overlap tussen drie verschillende netwerken 191 De vraag van criminele netwerken naar personeel 195 Bruikbaarheid jongeren 201 Rekrutering van jongeren 204 Rekrutering van allochtone jongeren 205 Allochtone en autochtone jongeren en de kansen op een criminele carrière 208 Relatie tot bestaande theorieën 212 Samenvatting en conclusie De voorspellingen en empirische gegevens 219 Empirische bevindingen in de Nederlandse literatuur 220 Empirisch materiaal in de internationale literatuur 226 Samenvatting en conclusie Zeg me wie je vrienden zijn

7 Inleiding 9. Samenvatting en Conclusie 237 Conclusies 263 Algemeen beleid 267 Specifiek beleid 269 Slotopmerkingen 274 De rol van de politie 275 Afsluiting 281 Literatuur 283 Politiewetenschap nr. 5 7

8 8 Zeg me wie je vrienden zijn

9 Voorwoord De zorg in de samenleving over de positie van de allochtone burgers neemt toe nu blijkt dat de integratie minder vlot verloopt dan aanvankelijk verwacht. Deze zorg uit zich onder andere in een toegenomen aandacht voor criminaliteit door allochtone jongeren. Van de politie wordt verwacht een antwoord te vinden op een verschijnsel als oververtegenwoordiging van allochtone jongeren in de criminaliteit, maar ook op overlast door groepen allochtone jongeren en dergelijke. Al sinds de jaren zeventig, toen de Molukse kwestie speelde, wordt de politie geconfronteerd met problematiek rond bepaalde allochtone groepen. Op verschillende manieren heeft men deze problematiek aangepakt, bijvoorbeeld door expertisebevordering binnen de korpsen, maar ook door het aannemen van allochtoon personeel (sinds jaren tachtig) en door het opzetten van diverse preventieve en repressieve projecten (jaren negentig). In dit kader en in het kader van het algemenere integratiebeleid is in Nederland een groot aantal onderzoeken uitgevoerd naar allochtone jongeren en naar criminele allochtone jongeren in het bijzonder. Deze onderzoeken hebben geen eenduidig inzicht opgeleverd in de precieze aard van de allochtone jeugdcriminaliteit. Bij het opzetten van politiële projecten wordt dientengevolge weinig gebruik gemaakt van deze onderzoeken. De genoemde ontwikkelingen en de opkomst van de netwerktheorie in de sociale wetenschappen zijn voor het Programma Politie & Wetenschap aanleiding geweest Bureau Driessen opdracht te geven na te gaan in hoeverre vanuit een netwerktheoretisch perspectief vooruitgang geboekt zou kunnen worden. Dit rapport bevat het verslag van deze exercitie. Door de nadruk te leggen op feitelijke sociale contacten ( Zeg me wie je vrienden zijn ) blijkt de netwerktheorie in staat te zijn bestaande theorieën en onderzoeksbevindingen te integreren. Op de consequenties die dit netwerktheoretisch uitgangspunt zou kunnen hebben voor het beleid wordt in het laatste hoofdstuk ingegaan. Politiewetenschap nr. 5 9

10 Voorwoord Zoals gebruikelijk werd het onderzoek begeleid door een commissie die als volgt was samengesteld. G. Horstmann M.Sc., voorzitter, Korpschef Regiopolitie Flevoland prof dr D. Pinto, Universiteit van Amsterdam mr I. Polman, Raad van Hoofdcommissarissen mr drs L.B.J. Geldof van Doorn, Ministerie BZK B. Diependaal, NPA drs J.W.C. Dekker, Politie & Wetenschap P. Hogenhuis, Ministerie BZK De commissie stond de onderzoekers terzijde met commentaar en suggesties, waarvoor ik de leden hartelijk dank. Uiteraard zijn alleen de onderzoekers verantwoordelijk voor de onvolkomenheden in dit rapport en voor de conclusies en beleidssuggesties. Daarnaast dank ik de politiefunctionarissen die ons van informatie voorzagen over lopende politiële projecten gericht op allochtone jongeren. Beate Völker was onmisbaar door haar kennis van de netwerktheorie. Zij verzorgde hoofdstuk 4, 5 en 6, maar leverde ook een bijdrage aan de andere hoofdstukken. Annette Roest nam de inventarisatie van bestaande onderzoeken voor haar rekening (hoofdstuk 3). Rachel Moolenaar gaf een schets van de beleidsontwikkelingen en verzorgde de inventarisatie van de politieprojecten. Helen Op den Kamp vulde hoofdstuk 3 aan, zocht relevante gegevens voor de geformuleerde voorspellingen bijeen (hoofdstuk 8) en was behulpzaam bij de afronding van het project. Ondergetekende verzorgde de voorspellingen (hoofdstuk 7) en de conclusies en aanbevelingen (hoofdstuk 9). De omvang van het rapport is een getuigenis van het feit dat het toepassen van twee eenvoudige uitgangspunten - sociale contacten enerzijds en ontmoetingskansen anderzijds geven de doorslag bij het starten van een deviante of criminele loopbaan - minder eenvoudig bleek dan aanvankelijk verwacht. Alle extra en onvoorziene inspanningen leiden hopelijk op de lange duur tot een verlaging van het risico van allochtone jongeren om crimineel te worden. April 2002 drs. F.M.H.M. Driessen 10 Zeg me wie je vrienden zijn

11 Inleiding 1 De zwaardere vormen van criminaliteit zijn begin jaren negentig toegenomen. In de periode liep de index voor totale criminaliteit slechts op van 100 naar 102, maar diefstal met geweld steeg van 100 naar 113, mishandeling van 100 naar 132 en bedreiging naar De groei heeft vooral plaats gevonden in de periode , na 1996 treedt een stabilisatie op. Bij de jeugdcriminaliteit zien we eenzelfde beeld: geringe toename van de totale criminaliteit, maar sterke stijging van de zwaardere vormen. Zo loopt het aantal jeugdige verdachten van geweldsgerelateerde delicten op 2. De totale geregistreerde jeugdcriminaliteit blijft echter nagenoeg op hetzelfde niveau, omdat de vermogenscriminaliteit terugloopt 3. Ook blijkt dat de leeftijd van de groep die het meest in aanraking komt met de politie de afgelopen tien jaar is gedaald van jaar naar jaar. Vooral het disproportionele risico dat allochtone jongeren momenteel lopen is zorgwekkend. Marokkaanse en Antillianse jongeren lopen een 2 à 3 keer groter risico dan Turkse en Surinaamse jongeren, welke laatste groepen weer een groter risico lopen dan autochtone jongeren. Het risico bij de Marokkaanse en Antilliaanse jongeren ligt zodoende een factor 3 1 / 2 à 4 hoger dan bij autochtone jongeren 4. Met deze oververtegenwoordiging in de criminaliteit van Marokkaanse en Antilliaanse jongeren (en in mindere mate Turkse en Surinaamse jongeren) krijgt Nederland te maken met een fenomeen dat in de VS al veel 1. CBS, Politiestatistiek, IVR, De Politiemonitor bevolking laat een nog sterkere stijging zien. 2. Het aantal jeugdige verdachten (12-17 jaar) van geweldsgerelateerde delicten is sinds 1985 van 3,076 opgelopen naar in 1998 (+264%, gemiddelde stijging per jaar +12%), jeugdige verdachten in verband met wapens en munitie van 104 naar 573 (+551%, gemiddelde stijging per jaar +102%). In verband met vermogensdelicten is het aantal gedaald van naar (-23%, gemiddeld per jaar -2%). Zelfrapportage onderzoek laat ook een stijging, maar een veel minder sterke stijging zien (Wittebrood, 2000). Meisjes lopen hun achterstand op jongens enigszins in, het aandeel meisjes van alle jeugdige verdachten is opgelopen van 10% naar 13% (Van der Laan e.a., 1998). Vooral het aantal geweldsdelicten tegen personen door meisjes stijgt sterk (Mertens e.a., 1998). Etniciteit wordt niet geregistreerd in deze statistiek (CBS, Politiecijfers). 3. Deze daling kan mogelijkerwijs in verband gebracht worden met een teruglopende aandacht van de zijde van het opsporingsapparaat, maar niet met een teruglopende aangiftebereidheid. De aangiftebereidheid blijkt namelijk constant te blijven. 4. Zie voor meer specifieke cijfers hoofdstuk 3.

12 Inleiding langer bekend is, namelijk disproportionele criminaliteit door bepaalde (jeugdige) etnische groepen, soms met een sterk wijkgebonden karakter. Na aanvankelijke terughoudendheid, in verband met het stigmatiserende effect van maatregelen gericht op etnische groepen, wordt in het beleid steeds meer en steeds explicieter gepleit voor een voortvarende aanpak van deze problematiek. Het beleid van de overheid met betrekking tot minderheden is wat betreft de fundamenten ervan in de loop der jaren min of meer hetzelfde gebleven, maar de visie op minderheden als passieve zorgcategorie heeft plaats gemaakt voor meer nadruk op een actieve rol van deze minderheden bij een succesvolle integratie. De politie is de maatschappelijke organisatie die als eerste met de genoemde problemen geconfronteerd wordt. Al in de jaren 70 is de politie actief geweest in verband met de Molukse kwestie. Het beleid van de politie is in de jaren 80 vooral gericht op kennisverwerving over en het in dienst nemen van allochtonen. Eind jaren 80, begin jaren 90 worden de inspanningen meer gericht op repressie en preventie. Sinds begin jaren negentig zijn in het kader van beleidsnota s 5, extra beschikbaar gestelde middelen 6 en ook naar aanleiding van uit de hand lopende locale problemen tal van politiële projecten opgestart, die meer of minder expliciet, gericht zijn op allochtone jongeren. Deze projecten zijn nauwelijks gebaseerd op bestaande theorieën of onderzoeksbevindingen en de effectiviteit van deze heterogene projecten is goeddeels onbekend. In het wetenschappelijk onderzoek is er veel belangstelling voor deze problematiek. Al sinds de jaren dertig van de vorige (20e) eeuw heeft de achteruitgang van bepaalde wijken in de VS de aandacht getrokken van sociologen en criminologen. Dit resulteerde in een reeks community studies die gevolgd werden door preventieve programma s die op deze studies gebaseerd waren. Het geringe succes van deze programma s heeft er toe geleid dat men meer aandacht is gaan schenken aan de precieze aard van de sociale netwerken van de jongeren die een criminele loopbaan starten. Verondersteld wordt dat het karakter van het sociale netwerk van jongeren doorslaggevend is voor het risico een deviante loopbaan te starten. Tegelijkertijd is er in het wetenschappelijk onderzoek naar criminele organisaties - en daarop aansluitend bij de opsporing van criminaliteit - meer aandacht gekomen voor de netwerkstructuur van deze organisaties. De hypothese dat criminele organisaties (en activiteiten) niet langer geba- 5. Van Montfrans, CRIEM, Beleidsplan Nederlandse Politie Zie voor bespreking hoofdstuk Bolkestein-gelden, Grote Stedenbeleid, Criem-geld. 12 Zeg me wie je vrienden zijn

13 Inleiding seerd zijn op culturele of etnische identificaties, maar veeleer op sociale netwerksystemen, wint aan populariteit. Ook wordt aangenomen dat de interne organisatie van misdadige organisaties niet langer het karakter heeft van een strikt hiërarchische bevelsstructuur, maar beter gekenschetst kan worden als een flexibel netwerk van losse en wisselende contacten. Zowel in het wetenschappelijk onderzoek naar criminaliteit door jongeren als bij de opsporing van criminaliteit neemt de belangstelling voor de sociale netwerken derhalve toe. Tegen deze achtergrond heeft het Programma Politie & Wetenschap aan Bureau Driessen opdracht gegeven na te gaan in hoeverre een consequent doorgevoerd netwerkperspectief de wetenschappelijke discussies over criminaliteit door allochtone jongeren en over criminele organisaties verder kan brengen. Zodoende kan een bijdrage geleverd worden aan de oplossing van de praktische problemen die de politie tegenkomt bij de bestrijding van deze criminaliteit. Het uitgangspunt van dit onderzoek is dat een consequent doorgevoerd netwerktheoretisch perspectief de verschillende theorieën en onderzoeksbevindingen die in omloop zijn om het criminele gedrag van allochtone jongeren te verklaren, kan integreren. Door het netwerkperspectief wordt duidelijk dat deze concurrerende theorieën zowel gemeenschappelijke elementen bevatten, alsook deels complementair zijn. Bovendien zal deze benadering leiden tot een aantal nieuwe voorspellingen. Het netwerkperspectief is a priori gekozen. Dat wil zeggen dat lopende dit onderzoek het al dan niet toepassen van de netwerktheorie geen punt van overweging meer is geweest. De resultaten van deze studie zijn - achteraf bezien - de toets-steen voor de bruikbaarheid van deze netwerkbenadering. Er wordt dus een poging ondernomen meer licht te werpen op de rol van sociale netwerken bij de keuze voor een criminele loopbaan door allochtone jongeren en bij de rekrutering van allochtone jongeren door criminele organisaties. Het gaat daarbij enerzijds om het sociale netwerk van de jongeren en anderzijds om het netwerk van de criminele organisaties, waarbij de jongere als het ware in dienst treedt. De vraag is in hoeverre kenmerken van deze netwerken een antwoord kunnen geven op de volgende vragen: - Waarom zijn allochtone jongeren vaker crimineel dan autochtone jongeren? - Waarom zijn Marokkaanse en Antilliaanse jongeren vaker crimineel dan Turkse en Surinaamse jongeren? - Wat zijn de consequenties van de antwoorden op deze vragen voor een effectief politieoptreden, wat betreft opsporing en preventie? Politiewetenschap nr. 5 13

14 Inleiding Opbouw van het rapport In het volgende hoofdstuk 2 wordt eerst nagegaan wat de beleidsontwikkelingen op dit gebied sinds 1980 zijn en welke inspanningen de politie zich momenteel getroost om het probleem van de criminele allochtone jongeren aan te pakken. In het daarop volgende hoofdstuk 3 wordt het onderzoek in Nederland naar criminaliteit door allochtone jongeren op een rij gezet. Dit resulteert in drie overzichten: een overzicht van de mate waarin allochtone jongeren uit verschillende etnische groepen sinds 1980 oververtegenwoordigd zijn in de criminaliteitscijfers; een overzicht van de soorten delicten die door de verschillende groepen vooral gepleegd worden en tenslotte een overzicht van de ontwikkeling van de theorieën die geopperd zijn om het deviante gedrag van allochtone jongeren te verklaren. Hoofdstuk 2 en 3 geven zodoende eigenlijk niet meer dan bestaande zaken in een nieuwe rangschikking, maar vanaf hoofdstuk 4 wordt een nieuwe weg ingeslagen. In algemene termen wordt in hoofdstuk 4 het netwerktheoretisch perspectief geschetst. In hoofdstuk 5 wordt dit perspectief toegepast op allochtone jongeren en op de verklaring van hun deviante gedrag. In hoofdstuk 6 wordt het netwerkperspectief toegepast op de organisatie van de criminaliteit. In de opsporingswereld is het momenteel steeds meer gangbaar in netwerktermen over criminaliteit na te denken in plaats van in termen van hiërarchisch georganiseerde organisaties. Hoofdstuk 7 geeft eerst de resulterende voorspellingen over deviant gedrag van allochtone jongeren, die voortvloeien uit kenmerken van de netwerken van deze allochtone jongeren (hoofdstuk 5). Vervolgens komen voorspellingen aan de orde over de start van criminele carrières die uitgaan van de al bestaande organisatie van de criminaliteit: Welke rol speelt de vraag naar arbeidskrachten vanuit de bestaande criminele wereld bij de beslissing van een jongere om een criminele carrière te beginnen? Op basis van bestaande onderzoeksbevindingen wordt in hoofdstuk 8 nagegaan of deze voorspellingen houdbaar zijn. Het laatste hoofdstuk 9 vat eerst het voorgaande samen. Daarop volgen algemene conclusies. Op basis van deze conclusies worden tenslotte algemene beleidsaanbevelingen geformuleerd en suggesties gedaan voor de politiële aanpak. 14 Zeg me wie je vrienden zijn

15 Politie en Bestrijding van Allochtone Jeugdcriminaliteit 2 De groeiende jeugdcriminaliteit en de oververtegenwoordiging van jongeren van allochtone herkomst in de politiestatistieken heeft in de afgelopen jaren ruim de aandacht getrokken en door de politie zijn tal van activiteiten op dit gebied ontplooid. In dit hoofdstuk wordt eerst een beknopt overzicht gegeven van het algemene beleid. Vervolgens wordt gekeken naar de initiatieven die de politie heeft genomen om deze vorm van criminaliteit aan te pakken. Er wordt een overzicht gegeven van een aantal projecten die momenteel bij de verschillende politiekorpsen lopen. Beleid In de loop der jaren is een aantal nota s verschenen die betrekking hebben op jeugdcriminaliteit, de positie van minderheden in het algemeen en criminaliteit onder een deel van deze groepen in het bijzonder. Hieronder worden deze beleidsontwikkelingen kort aangestipt. Minderhedennota 1983 De oudste beleidsfilosofie van de overheid (vanaf jaren 50) was gericht op het streven naar maatschappelijke integratie van immigranten met behoud van eigen identiteit. Een eerste nota, die specifieke aandacht besteed aan de problematiek van etnische minderheden, is de minderhedennota uit Deze was gebaseerd op een rapport van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid uit Bovenkerk, Horstmann en van San (1999) zeggen over deze nota: In deze nota werd het probleem voor de politie wel genoemd, maar aan allochtone criminaliteit werd nog geen aparte aandacht besteed. In de nota werden wel twee maatregelen aan de politie voorgesteld met betrekking tot deze problematiek. Allereerst zouden de politieopleidingen zich bezig moeten houden met het overdragen van kennis over minderheden en over de relatie tussen politie en minderheden. Uit een studie van Aalberts en Kamminga (1983) was immers gebleken dat allerlei misverstanden bij de politie voortkwamen uit onbekendheid met minderhedenculturen. Daarnaast zou er een beleid gevoerd moeten worden om speciaal allochtonen in dienst te nemen om zodoende een betere afspiegeling van de Politiewetenschap nr. 5 15

16 Politie en Bestrijding van Allochtone Jeugdcriminaliteit bevolking te verkrijgen, om aan legitimiteit te winnen en een bijdrage te leveren aan vermindering van de werkloosheid onder jonge allochtonen. Contourennota 1994 In een tweede publicatie van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid, Allochtonenbeleid (1989), werd voor het eerst de relatief hoge allochtone criminaliteit als argument genoemd voor beleidswijziging (Bovenkerk e.a. 1999). Daar op aansluitend komt de regering in 1994 met de Contourennota integratiebeleid etnische minderheden. Hierin wordt het vraagstuk vooral gezien als een veiligheidsprobleem in stadsdelen die als gevolg van vestiging van allochtonen en het wegtrekken van succesvolle personen gettoachtige kenmerken zouden krijgen. De nota besteedt verder geen aandacht meer aan de bestrijding van discriminatie en racisme wat in de eerste minderhedennota wel het geval was.van groepen die sociale en economische achterstanden vertonen, wordt verlangd dat zij actief integreren in plaats van passieve zorgcategorieën van de overheid te blijven (Contourennota). Uit het voorgaande blijkt dat tot halverwege de jaren negentig in overheidsnota s nog geen aandacht besteed wordt aan allochtone jongeren en criminaliteit. Dit onderwerp wordt uitsluitend binnen een breder kader, gericht op de jeugdcriminaliteit, behandeld. Commissie Van Montfrans (1994) In 1993 wordt een commissie van deskundigen uit de strafrechtsketen politie, openbaar ministerie en rechtspraak, de wetenschap, werknemers- en werkgeversorganisaties, de Raad voor Jeugdbeleid, het gemeentelijk bestuur en het departement van Justitie samengesteld om een brede nota over jeugdcriminaliteit uit te brengen. Dit resulteert in 1994 in het rapport Met de neus op de feiten en in 1995 in de beleidsnota Jeugdcriminaliteit voor de Tweede Kamer. Het gaat om jeugdcriminaliteit in het algemeen. De Commissie (voorzitter: mw. G.W. van Montfrans-Hartman, burgemeester van Katwijk) constateert dat de jeugdcriminaliteit, na een periode van stabilisatie in de jaren 80, sinds 1990 zowel in absolute als relatieve zin weer aan het stijgen is. Jeugdcriminaliteit moet, volgens de commissie, hoger op de politieke agenda komen en met name het Ministerie van Justitie moet het terugdringen van de jeugdcriminaliteit tot speerpunt van haar beleid maken. Aangezien jeugdcriminaliteit een grote diversiteit aan 16 Zeg me wie je vrienden zijn

17 Politie en Bestrijding van Allochtone Jeugdcriminaliteit strafbare gedragingen betreft, wordt gesteld dat een intensieve en veelvormige aanpak nodig is. Kernbegrippen in deze nota zijn vroegtijdig, snel en consequent optreden. Ook benadrukt de Commissie dat het moet gaan om een pedagogische benadering. De aanbevelingen wat betreft de rol van de politie kunnen als volgt worden samengevat: - Meer aandacht voor de signalering van eventuele achterliggende problemen bij delinquent gedrag van beneden 12-jarigen. Om dit te kunnen realiseren, dienen duidelijk afspraken gemaakt te worden tussen politie en Raad voor Kinderbescherming. - De aanpak van de harde kern die in verschillende gemeenten wordt ontwikkeld, dient krachtig te worden ondersteund. - Een generieke aanpak voor de preventie en bestrijding van jeugdcriminaliteit van zowel autochtone als allochtone jongeren, met, waar nodig, op grond van bijzondere kenmerken een specifieke toespitsing. Hierbij dienen de etnische groepen zelf zoveel mogelijk te worden betrokken. In de bijlage van het rapport schrijft het commissielid Bovenkerk over de oorzaken van de criminaliteit onder allochtone jongeren. Op grond van de (volgens hem overigens nog geringe) kennis over etnische jeugdcriminaliteit trekt hij de volgende conclusie: Gegeven de ampele gelegenheid voor het plegen van criminaliteit in Nederland en de geringe pakkans, bestaat er een aanzienlijk probleem van jeugdcriminaliteit waarbij jongeren afkomstig uit allochtone groeperingen die (nog) een grote sociaaleconomische achterstand vertonen of zich (reeds) ontwikkelen in de richting van een onderklasse, een duidelijke risicogroep vormen en waarbij omvang en aard van hun criminaliteit wordt beïnvloed door culturele factoren (p.62). Op basis van het advies van de Commissie van Montfrans werkt het Kabinet Kok I in de nota Veiligheidsbeleid een Plan van Aanpak Jeugdcriminaliteit uit. Een integrale aanpak staat centraal met aandacht voor zowel preventieve als repressieve maatregelen, die aansluiten bij de diverse aspecten van de leefsituatie van jongeren. Op grond van de verantwoordelijkheid van gemeenten voor de lokale situatie van jeugd en voor de veiligheid, wordt voor de uitvoering van het plan van aanpak, aansluiting gezocht bij het Grote Stedenbeleid. In het rapport Vier jaar Van Montfrans dat in april 1998 is gepubliceerd, wordt als één van de winstpunten gezien dat lokale samenwerking in alle steden van het Grote Stedenbeleid gestalte heeft gekregen. De G15 en G6 Politiewetenschap nr. 5 17

18 Politie en Bestrijding van Allochtone Jeugdcriminaliteit lopen bij die ontwikkeling echter nog achter 7. Dit komt onder andere doordat gegevens over de positie van de jeugd in die steden ontbreken. Onder invloed van Van Montfrans is daar verbetering in gekomen door de uitvoering en ontwikkeling van nulmetingen en jeugdmonitoren in die steden en de ontwikkeling van een landelijk cliëntvolgsysteem jeugdcriminaliteit 8. Grote Stedenbeleid Concentraties van mensen geven concentraties van problemen. Werkloosheid, onvolledige gezinnen, drugsverslaafden en criminaliteit concentreren zich in de grootstedelijke gebieden, en met name in een aantal probleemwijken. Om deze problemen aan te pakken is een integrale benadering nodig, waarbij op verschillende terreinen aan de verbetering van de leefbaarheid in de steden gewerkt moet worden. Dit is het uitgangspunt van het Grote Stedenbeleid, een prioriteit van het kabinet. Hoewel de verantwoordelijkheid voor dit beleid ligt bij het Ministerie van Binnenlandse Zaken, liggen de problemen op het gebied van veel departementen en overheden. Zo heeft het Kabinet in 1996 met de vier grote steden (G4) en met de vijftien middelgrote steden (G15) overeenkomsten afgesloten over het veiligheidsbeleid. In 1997 zijn hier zes steden (G6) bijgekomen. In deze convenanten is onder andere een aantal doelstellingen geformuleerd voor de aanpak van de jeugdcriminaliteit. Centraal staat een dadergerichte preventie, die moet voorkomen dat experimenteer-gedrag van tieners uiteindelijk resulteert in zwaar crimineel gedrag. Men maakt bij deze aanpak voornamelijk gebruik van wijkgerichte netwerken (van kinderbescherming, scholen en jeugdpreventie), cliëntvolgsystemen (waarin bijgehouden wordt wie wanneer met politie in aanraking is gekomen) en leer- en ervaringstrajecten (om jongeren weer mogelijkheden te bieden in de maatschappij) Het Kabinet heeft in 1996 met de vier grote steden (G4) en de vijftien middelgrote steden (G15) convenanten afgesloten over het veiligheidsbeleid. In 1997 zijn hier 6 steden bijgekomen (G6). Zie Grote Stedenbeleid Zeg me wie je vrienden zijn

19 Politie en Bestrijding van Allochtone Jeugdcriminaliteit Criem-nota Verbonden met het Grote Stedenbeleid is de zogenaamde Criem-nota (Criminaliteit in relatie tot de integratie van etnische minderheden, 1997), waarin expliciet aandacht wordt geschonken aan criminaliteit door etnische minderheden. De nota wordt dan ook als een belangrijke mijlpaal gezien in de ontwikkeling van onderzoek en beleid met betrekking tot dit onderwerp. Een belangrijke aanleiding tot het schrijven van dit rapport is de verklaring van Bovenkerk in 1995 voor de parlementaire enquêtecommissie Inzake Opsporing, de commissie Van Traa, dat een aantal etnische groepen in ons land betrokken is bij de internationale georganiseerde misdaad. Deze verklaring was echter met name gebaseerd op kwalitatieve gegevens. Met de nota wil men het tekort aan kwantitatieve informatie grotendeels doen verdwijnen. De analyse van het CRIEM-project is gericht op de vier grootste etnische minderheidsgroepen in Nederland: Marokkanen, Turken, Surinamers en Antillianen. In het kader van het CRIEM-project zijn onderzoeken verricht naar criminele carrières van jongeren en naar criminaliteitsbevorderende factoren met grote aandacht voor de marginaliseringsprocessen onder jongeren. Leuw (1997) deed een criminologische analyse van twaalf onderzoeken. Het ITS heeft binnen het CRIEM-project een literatuurstudie verricht en een onderzoek uitgevoerd naar marginaliseringsprocessen onder jongeren op grond van sociale data. Ook hebben er casestudies plaatsgevonden naar achtergronden van criminaliteit onder Marokkanen in Rotterdam-West, Turken in Arnhem en Surinamers en Antillianen in de Bijlmermeer. En ten slotte heeft Tonry een internationaal vergelijkend onderzoek gedaan om de Nederlandse problematiek in een breder kader te plaatsen. Deze onderzoeken worden in hoofdstuk 3 verder besproken. Op basis van deze onderzoeken concludeert de CRIEM-nota dat de belangrijkste oorzaken voor de relatief hoge criminaliteit onder etnische minderheidsgroepen in de sociaal-culturele afstand tussen het land van herkomst en Nederland gezocht moeten worden, naast de klassieke criminaliteitsverklarende factoren als sociaal-economische status, leeftijd en woonomgeving. Deze klassieke factoren kunnen de oververtegenwoordiging van minderheden echter niet volledig verklaren en ze geven geen afdoende verklaring voor verschillen in crimineel gedrag tussen de minderheidsgroepen onderling. Naar dit aspect, de integratie- en acculturisatieproblematiek, is nog weinig aandacht uitgegaan en het is weinig onderzocht. In het CRIEM-project wordt dit aspect, in samenhang met Politiewetenschap nr. 5 19

20 Politie en Bestrijding van Allochtone Jeugdcriminaliteit andere factoren, op een geïntegreerde wijze nader bekeken onder de noemer marginalisering. Er wordt met name gesteld dat het criminele gedrag van autochtonen en allochtonen door politie en justitie met kracht moet worden bestreden. Tegelijkertijd wordt er op gewezen dat een exclusief repressieve aanpak van criminaliteit slechts een beperkte invloed heeft op het criminaliteitsniveau in de samenleving. Daarom wordt geadviseerd de inspanningen primair te richten op het voorkomen van criminaliteit door de integratie van etnische minderheden in de Nederlandse samenleving te verbeteren. Dit betekent dat er ook ruim aandacht besteed dient te worden aan de onderliggende problemen. Er worden drie beleidssporen onderscheiden, die parallel lopen aan de ontwikkelingsfasen van jeugdigen: 1. De naschoolse periode. Dit beleidsspoor richt zich op de groep etnische jongeren die, na het verlaten van school, in aanraking dreigt te komen met het strafrecht voor delicten die tot op heden door de politierechter konden worden afgedaan. In de nota wordt hierover gezegd: Er moet een landelijke aanpak ontwikkeld worden, gericht op een sluitende, individuele en gestructureerde benadering van alle jongeren uit etnische groepen die zich met lichtere vormen van criminaliteit bezighouden dan wel daartoe neigen en waarvoor zonder overheidsingrijpen een voor individu en samenleving ongewenste situatie ontstaat. In de praktijk betekent dit dat jongeren, nadat hun achtergrond en mogelijkheden in kaart zijn gebracht, een programma op maat aangeboden krijgen. Bovendien krijgen zij een individuele trajectbegeleider toegewezen. Deze op het individu toegesneden programma s zullen zich niet eenzijdig richten op onderwijs of arbeidstoeleiding, maar ook op andere terreinen waar zich problemen voordoen. Dit heeft tot gevolg, dat instanties op het gebied van welzijn, onderwijs, arbeidsmarkt-toeleiding, politie en justitie meer samen zullen moeten gaan werken en afspraken zullen moeten maken over het overdragen van de jongeren. 2. De schoolse periode. Het tweede beleidsspoor richt zich op de naar school gaande jeugd tussen 4 en 16 jaar die nog niet de stap naar het criminele circuit heeft gezet, maar een risicogroep vormt. De politie kan met name op dit terrein een belangrijke bijdrage leveren in het signaleren van problemen. Hoofdpunten van dit beleidsspoor zijn het terugdringen van voortijdig schoolverlaten, het bestrijden 20 Zeg me wie je vrienden zijn