Verkenning economische. samenwerking F4

Transcriptie

1 Verkenning economische samenwerking F4 F4 definitieve versie

2 Inhoudsopgave Samenvatting 2 1. Inleiding Vooraf Context van de verkenning Doel van de verkenning Verantwoording en leeswijzer 5 2. De Friese economie en de positie van de F Verwevenheid stad en platteland F4 als stedelijke samenhang Economisch profiel F Verkenning van de kansen Transitie naar duurzame kenniseconomie Transitie door ontwikkeling speerpuntsectoren Transitie door investering in bestaande economische pijlers Randvoorwaarden voor de transitie Keuze van de strategie De strategie Structuurversterking door clustervorming rond speerpunten Versterking ondernemerschap en innovatiekracht Versterking vestigingsklimaat Organisatie van de samenwerking tussen de F De F4 als onderdeel van een bredere maatschappelijke coalitie Bestuurlijke samenwerking F4 en de provincie: lichte structuur Uitvoering van de samenwerking: gebruik van bestaande capaciteit Wat gaan we doen in 2012 en 2013? 22 Bijlagen Pagina 1 van 24

3 Samenvatting Vooraf Leeuwarden, Súdwest-Fryslân, Smallingerland en Heerenveen ( de Friese 4, F4 ) hebben de mogelijkheden verkend voor een effectieve onderlinge economische samenwerking. Gezamenlijke ambitie is om te excelleren en profiel te geven aan de Friese economie buiten de provinciegrenzen. Dit document bevat het resultaat van onze verkenning. De verkenning is de eerste stap tot nauwere economische samenwerking en profilering en moet als zodanig ook als stip op de horizon worden gezien. De komende jaren moeten in deze samenwerking nog scherpere keuzes worden gemaakt, om het profiel gewicht te geven buiten Fryslân. De economische verbondenheid met het omringende platteland en overig Fryslân is sterk. De F4 fungeren als economische trekkers voor de gehele provincie. De verkenning is het startpunt en kader voor de uitwerking van samenwerkingsafspraken in een Meerjarenprogramma. Aanleiding voor samenwerking De veranderende economische verhoudingen vragen om een heroriëntatie op intergemeentelijke economische samenwerking: De groei van de Friese economie blijft achter bij het landelijk gemiddelde; Fryslân slaagt er onvoldoende in om aan te sluiten bij Noordelijke thema s en samenwerking; Door samenwerking op de schaal van F4 kan succesvol ingespeeld worden op de grote Europese programma s. Feiten onderbouwen de samenwerking op F4 niveau Uit analyse is gebleken dat de F4 voor Fryslân een belangrijke rol spelen in de economische ontwikkeling: De F4 zijn goed voor 60% van de Friese werkgelegenheid en voor twee- derde van het bruto regionaal product; Van alle hoogopgeleiden in Fryslân woont de helft in de F4-gemeenten; Van alle kennisintensieve dienstenbanen bevindt ruim 70% zich in de F4. Kansen voor economische ontwikkeling en samenwerking De economie in de provincie Fryslân is relatief meer arbeidsintensief en minder kennis- en kapitaalintensief, de arbeidsproductiviteit is daardoor relatief laag. Een toekomstbestendige economie is een kennis- en innovatiegedreven economie. Daarom is de belangrijkste opgave voor Fryslân om de komende jaren een transitie richting kenniseconomie te maken. Dit willen wij doen via twee sporen: a. Bevordering van de speerpuntsectoren Water, Agrofood, Healthy Ageing en Energie omdat zij kansrijk zijn, enige massa hebben in de F4 en aansluiten bij de kwaliteiten van de F4 gemeenten. b. Bevordering van bestaande pijlers onder de Friese economie: de vrijetijdseconomie, financiële sector, innovatieve maakindustrie en logistiek. Strategie Om de bovengenoemde transitie mogelijk te maken is een pakket met samenhangende maatregelen nodig waarbij overheid en markt samenwerken. Het pakket aan maatregelen is in drie niveaus te verdelen. Pagina 2 van 24

4 Structuurversterking speerpuntsectoren: Er zijn en worden clusters van bedrijfsleven, overheden en onderwijs- en onderzoeksinstellingen gevormd rondom de eerdergenoemde speerpuntsectoren. Daarbij wordt aansluiting gezocht bij reeds bestaande samenwerking in de F4 gemeenten. Speerpunt sector Water Agro-food Bestaande initiatieven Watertechnologie en watersport Melkveeproefcentrum, food en nutrition en biobased economy Healthy Ageing Sport, wellness en gezondheidstoerisme, medische- en lifestyle technologie, serious gaming Energie en duurzaamheid Decentrale energieopwekking, Icoonprojecten, gebiedsontwikkelingsprojecten en toepassingen in de maakindustrie. Stimuleren Ondernemerschap en innovatiekracht: Grote groepen ondernemers worden ondersteund in de verschillende levensfasen om te komen tot meer ondernemerschap en innovatie. Dit willen wij samen met de provincie doen via: Het verkennen van de mogelijkheden voor een revolverend fonds voor MKB en starters ten behoeve van de doorontwikkeling van innovaties; regionale verankering van Ondernemersplein. Vestigingsklimaat: Wij gaan als F4 inzetten op: versterken samenwerking tussen onderwijs, ondernemers, onderzoek en overheid (4-O s) om te zorgen dat vraag en aanbod beter op elkaar aansluiten; versterking kennis- en innovatieklimaat door o.a. investering in de diverse kenniscentra en fieldlabs (proeftuinen); verbetering bereikbaarheid (zowel fysiek als digitaal); marketing, acquisitie en lobby (nationaal en richting EU); afstemming werklocaties, kantoren en ruimtelijke kwaliteit; versterking cultureel klimaat. Wat gaan we concreet doen de komende twee jaar? opstellen Meerjarenprogramma; ondersteuning Icoonprojecten; ontwikkeling plan van aanpak 4-O s samenwerking; samen met de provincie een regiomarketingplan opstellen; toekomstvisie kantoorontwikkeling; verkennen mogelijkheden voor een revolverend innovatiefonds/doefonds. We doen dit binnen de bestaande bestuurlijke en ambtelijke capaciteit bij de F4 en de Provincie. We werken samen met onze partners (andere 3-O s) in horizontale netwerkorganisaties die georganiseerd worden rondom concrete projecten. Pagina 3 van 24

5 1. Inleiding 1.1 Vooraf Als (economisch) vier grootste gemeenten van Fryslân -Leeuwarden, Súdwest-Fryslân, Smallingerland en Heerenveen ( de F4 )- hebben wij de mogelijkheden verkend voor een effectieve onderlinge economische samenwerking. Gezamenlijke ambitie is om te excelleren en profiel te geven aan de Friese economie buiten de provinciegrenzen. Dit document bevat het resultaat van onze verkenning. In deze verkenning draait het om intergemeentelijke economische samenwerking waarin de vier steden centraal staan. De economische verwevenheid met het omringende platteland is evident. De verkenning is de eerste stap tot nauwere economische samenwerking en moet als zodanig ook als stip op de horizon worden gezien. De komende jaren moeten in deze samenwerking nog scherpere keuzes worden gemaakt, om het profiel gewicht te geven buiten Fryslân. Samenwerking met de contramal van het stedelijk systeem, het platteland, krijgt vorm en aandacht in de Streekagenda s die in samenspraak met de provincie Fryslân worden opgesteld. 1.2 Context van de verkenning Verandering van de economische situatie, noodzaak tot sterkere externe profilering en acquisitie, een nieuw Europees stimuleringsbeleid en een nieuw provinciaal beleid bepalen de context van de verkenning naar samenwerking tussen de 4 kerngemeenten in Fryslân. Noodzaak heroriëntatie De economie verandert in snel tempo. De mondiale economie verkeert in een aanhoudende crisis. Vermeende zekerheden blijken wankel. De nieuwe economische werkelijkheid vraagt van ons ook om een heroriëntatie op economische samenwerking. Deze heroriëntatie is overigens al gaande ten aanzien van intergemeentelijke samenwerking in de Friese kernzones. De convenanten die onder de samenwerking in de kernzones A7 en Westergo liggen, lopen af aan het eind van Het belang van een effectievere intergemeentelijke samenwerking is voor ons evident. Het stelt ons beter dan nu in staat om de positie aan regionale, landsdelige en landelijke tafels te verstevigen op de voor ons relevante dossiers, en internationale samenwerking beter te organiseren. Door een krachtiger externe profilering en positionering zijn we beter in staat onze eigen ondernemers en ondernemers van buiten te bedienen en dat maakt ons succesvoller in het stimuleren en aantrekken van nieuwe werkgelegenheid. De belangen van het omringende platteland en de Friese economie worden daarmee gediend. Nieuw Europees stimuleringsbeleid Europa kent een nieuw economisch stimuleringsbeleid; de zogenaamde EU 2020-strategie. Deze strategie, die voortbouwt op de Europese Lissabonstrategie, moet leiden tot een sterke en duurzame economie met veel werkgelegenheid en een Europese economie die zich ontwikkelt tot een zeer concurrerende, sociale en groene markteconomie. Europa gaat in de komende jaren investeren in een aantal kansrijke thema s binnen regio s met een krachtig economisch ecosysteem en een goede economische (grensoverschrijdende) samenwerking. Afzonderlijk kunnen F4-gemeenten zich hier nauwelijks voor kwalificeren. Door samen op te trekken is de kans groter dat succesvol ingespeeld kan worden op de grote Europese programma s en daarmee de investeringsmogelijkheden voor de regio als geheel groter worden. Pagina 4 van 24

6 Visie provincie Fryslân De provincie Fryslân stelt een nieuwe visie op de provinciale economie op. Als input voor de visie heeft de provincie de F4 gemeenten uitgenodigd een eigen visie op de provinciale economie te formuleren en de rol te benoemen die de F4 kan vervullen bij het duurzaam versterken van de Friese economie. Onze verkenning vervult die functie. Er is in onze optiek dus noodzaak om tot een nieuwe en gezamenlijke economische aanpak voor Fryslân te komen. De groei van de Friese economie blijft achter bij het landelijke gemiddelde en Fryslân slaagt er tot nu toe nog onvoldoende in om optimale aansluiting te vinden bij de Noordelijke thema s energie, agro-food en healthy ageing. 1.3 Doel van de verkenning Het doel van deze verkenning is te onderbouwen waar kansen liggen voor structurele samenwerking op economisch gebied tussen de F4 gemeenten onderling en met de provincie Fryslân. De verkenning is het startpunt en kader voor de uitwerking van samenwerkingsafspraken in een uitvoeringsagenda. Dat samenwerking vanuit een stedelijk netwerk daartoe kan bijdragen is wel gebleken in diverse andere regionale stedelijke samenwerkingsverbanden, zoals de regio Groningen-Assen, de regio Twente (met de Twentse Innovatieroute), de B5 (samenwerking tussen de vijf grote Brabantse steden), de stadsregio Arnhem Nijmegen en de samenwerking in de Drechtsteden. 1.4 Verantwoording en leeswijzer Het rapport is tot stand gekomen op basis van: een economische analyse van Fryslân en de F4 door bureau Van Werven, bureau voor economische ontwikkeling; analyse van onderzoeken en beleidsdocumenten van de F4 gemeenten en de provincie Fryslân; de strategische samenwerkingsagenda s die elk van de F4 gemeenten heeft opgesteld met de provincie Fryslân 1 ; gesprekken met bestuurders binnen de F4 en provincie en raadpleging stakeholders. Het rapport bevat een beknopte analyse van de Friese economie en de positie van de F4 daarbinnen (hoofdstuk 2), een verkenning van de kansen (hoofdstuk 3), bepaling van de strategie (hoofdstuk 4). In hoofdstuk 5 schetsen we onze insteek over de organisatie van de samenwerking. 1 Daarin zijn afspraken vastgelegd ten aanzien van de realisatie van majeure investeringsprojecten met een bovenlokaal of regionaal belang, de wijze waarop ze worden gefinancierd en de wijze waarop de samenwerking tussen de individuele gemeente en de provincie wordt vormgegeven. Zie ook bijlage 1. Pagina 5 van 24

7 2. De Friese economie en de positie van de F4 Onze visie op de economie van Fryslân en de positie van de F4 daarbinnen is gebaseerd op feiten. Om te weten waar we naar toe willen en hoe we daar het beste kunnen komen, moeten we eerst weten waar we staan. 2.1 Verwevenheid stad en platteland In deze verkenning draait het om intergemeentelijke samenwerking waarin de stedelijke gebieden of systemen centraal staan als trekkers van economische samenwerking vanuit hun specifieke kwaliteiten. Dat er een grote wederzijdse afhankelijkheid tussen stad en platteland is, is evident. De kwaliteiten van het platteland in termen van rust, ruimte en landschappelijke waarden, kunnen behouden blijven doordat voorzieningen in de steden zijn geconcentreerd. Dankzij de koopkracht van de bevolking op het platteland kunnen de steden hun stedelijke voorzieningen op peil houden en uitbreiden. Ze zijn daardoor voor de bewoners van het platteland bereikbaar en beschikbaar, zonder dat het leidt tot een aantasting van het landschap en extra verkeersbewegingen in de eigen leefomgeving. Het platteland is voor de stad een gebied voor recreatie, het vormt een belangrijk en aantrekkelijk woongebied. Het platteland vormt een belangrijk reservoir aan arbeidskrachten die in de stad emplooi vinden, getuige ook de aanzienlijke dagelijkse pendelstromen van het platteland richting de steden. De F4 hebben gezamenlijk een netto inkomende pendel van circa personen, voor een belangrijk deel afkomstig van het platteland F4, als stedelijke samenhang Het Noorden kent enkele stedelijke systemen waarbinnen zich het grootste deel van economische interacties en markten voor diensten, arbeid en huisvesting afspelen. Deze Noordelijke Conurbatie, de Vlinder, omvat de kernsteden Leeuwarden, Sneek, Heerenveen, Drachten, Groningen en Assen en bevat bijna een miljoen inwoners. In de onderstaande figuur 3 is de Friese stedenring F4 gevisualiseerd als een van de drie Noordelijke stedelijke systemen. De visie laat zien dat de regio Groningen-Assen en de F4 de komende jaren meer naar elkaar toe gaan bewegen als gevolg van nieuwe ontwikkelingen op het gebied van wonen, werken en mobiliteit. 2 Voor een aantal omliggende gemeenten van de F4 geldt dat meer mensen werken in de centrale stedelijke gemeente dan binnen de eigen gemeente. 3 De figuur is afkomstig uit de Noordelijke economische visie van professor Tordoir waarin de F4 als een samenhangend stedelijk netwerk is gepresenteerd. Pagina 6 van 24

8 Het Noorden kent verschillende grote landschappelijk-recreatieve systemen. Deze geven extra kwaliteit aan de stedelijke systemen en vormen daarnaast motoren voor de sterk opkomende leisure economie. Afgelegen kwaliteitsgebieden zijn ook interessant voor opkomende cottage industries. Rode ontwikkelingsmogelijkheden laten de groene kwaliteiten intact en kunnen deze zelfs versterken. Voor hoogwaardige activiteiten en voor de kwaliteit van leven en wonen zal met name de overlap tussen stadsgewesten en het landschappelijk en recreatief systeem meer strategisch kunnen worden uitgebuit. Deze overlap maakt het Noorden uniek. Het kernzone-beleid is in deze gedachtegang niet meer passend. 2.3 Economisch profiel F Kengetallen Fryslân F4 1. Inwonertal (43%) 2. Beroepsbevolking (42%) 3. Arbeidsplaatsen (60%) 4. Banengroei ( ) Bruto regionaal product 18,2 miljard 2/3 Ontwikkeling inwonertal Net als in Fryslân zal ook in de F4 de groei afnemen, maar in tegenstelling tot de rest van Fryslân zal de groei van de totale bevolking nog langer doorzetten. Beroepsbevolking Krimp en economische ontwikkelingen zijn nauw met elkaar verweven. De beroepsbevolking daalt inmiddels in omvang en deze daling zal in de komende jaren gestaag doorzetten, zowel in de F4 als in de rest van Fryslân. In de F4 is de beroepsbevolking, in vergelijking met Fryslân als geheel, relatief hoog opgeleid. Van alle hoogopgeleiden in Fryslân (HBO en WO) woont de helft in de F4. Door een afnemende beroepsbevolking zal het in de toekomst lastiger worden goed gekwalificeerd personeel te vinden, zullen consumentgerichte diensten een gewijzigde vraag tegemoet kunnen zien (minder klanten, vergrijzing). Anderzijds kan door het bieden van een werkgelegenheidsperspectief een deel van de uitstroom naar andere gebieden wellicht worden beperkt. Arbeidsplaatsen De F4 zijn dus samen goed voor bijna 60% van de provinciale werkgelegenheid. Leeuwarden neemt in haar eentje al een kwart van de Friese werkgelegenheid voor haar rekening. De werkgelegenheidsfunctie van de F4 is dus groot en dat vertaalt zich in een zeer positieve arbeidsmarktbalans. Tegenover elke persoon binnen de beroepsbevolking staan maar liefst 1,4 banen. Banengroei Grootste groeier was de zorgsector met per saldo nieuwe banen binnen de provincie, op ruime afstand gevolgd door de zakelijke dienstverlening met circa extra arbeidsplaatsen. Van deze groei kwam respectievelijk ruim en bijna voor rekening van de F4. Daarnaast was in de F4 sprake van een forse werkgelegenheidsgroei in de sectoren handel en reparatie, en transport en communicatie. Bruto regionaal product Van het bruto regionaal product van de provincie wordt maar liefst rond tweederde in de F4 verdiend. Gemiddeld genomen ligt de groei van de Friese economie iets onder het landelijke Pagina 7 van 24

9 gemiddelde. Dat betekent dat het gewicht van de provincie binnen de BV Nederland door de jaren heen is afgenomen. De banengroei in Fryslân lag wel boven de landelijke groeivoet Economische structuur De economische structuur van Fryslân wijkt af van die van Nederland. De landbouw, industrie en bouw zijn sterk vertegenwoordigd; de verdienstelijking van de economie is net iets minder sterk gevorderd dan in Nederland als geheel. Zoals eerder aangegeven zijn de F4 gemeenten goed voor bijna 60% van de provinciale werkgelegenheid. In onderstaand figuur is te zien wat de betekenis is van de F4 voor de provinciale werkgelegenheid per sector. Figuur 2: Aandeel F4 in de Friese werkgelegenheid per sector in 2009 (overall gemiddeld F4 in Fryslân 58%) Bron: LISA De belangrijkste conclusies: in dit verstedelijkte gebied is de landbouw logischerwijs minder sterk vertegenwoordigd; ook de industrie, bouw, handel en horeca leggen relatief minder gewicht in de schaal; financiële instellingen, het onderwijs en de zorg zijn voor Friese en Nederlandse begrippen sterk vertegenwoordigd; de positie van de F4 (binnen Fryslân) is sterker geworden m.b.t. transport en communicatie, de financiële dienstverlening, zakelijke dienstverlening en de overheid; het opleidingsniveau ligt gemiddeld hoger dan in de rest van de provincie; de grootste vier gemeenten zijn goed voor ongeveer twee derde van de banen in de Friese hightech industrie; het gaat dan vooral om de automotive en de productie van elektrische apparatuur; van alle kennisintensieve dienstenbanen bevindt zich 71% binnen de F4 ( banen) 4 ; in Fryslân bevindt het innovatiepotentieel zich vooral binnen de F4 vanwege een goede innovatie-infrastructuur (met onder meer de ontwikkeling van diverse centra en operational fieldlabs). binnen de F4 zijn toonaangevende innovatieve bedrijven gevestigd, zoals bijvoorbeeld Philips 5 Consumer Lifestyle (met het grootste lab van Nederland), FrieslandCampina, Batavus, Omrin, Kiestra Lab Automation, Vitalis, Landustrie en CSK Foodenrichment. 4 Het gaat onder meer om de verzekeringen en pensioenen, financiële instellingen, ICT diensten, reclamebureaus en speur- en ontwikkelingswerk 5 Door de innovatieve bedrijven in Drachten wordt jaarlijks meer dan 100 miljoen euro in R&D geïnvesteerd en zijn meer dan 800 R&D banen, waarmee deze bedrijven (met Philips voorop) goed zijn voor meer dan 40% van de totale Noord-Nederlandse R&D inspanningen Pagina 8 van 24

10 2.3.3 Profiel per gemeente Binnen de F4 heeft elke gemeente haar eigen economische signatuur. Leeuwarden heeft een sterke nadruk op de zakelijke en financiële diensten, een concentratie van onderwijsinstellingen en rijksdiensten en een omvangrijke zorgsector. Leeuwarden is de Nederlandse hoofdstad voor watertechnologie en heeft een sterk ontwikkelde en geprofileerde foodsector. Heerenveen en Smallingerland hebben meer een innovatief maakprofiel (bijvoorbeeld elektronica en metaal) en een profiel dat past bij hun strategische ligging (sterke vertegenwoordiging handel, transport en logistiek). Voor Heerenveen is de sport en healthy lifestyle een beeldbepalende en kansrijke tak van sport en Smallingerland heeft goede papieren als het gaat om binnen het Noorden een innovatieve ontwikkelfunctie te vervullen. Súdwest-Fryslân heeft ook een grote maak- en handelscomponent. Daarnaast wordt het economisch profiel van deze gemeente gekenmerkt door water (toerisme en recreatie, sport, rioolen waterzuiveringstechnologie en scheepsbouw) en door de vrijetijdseconomie en wellness. Elk van de vier gemeenten heeft dus een eigen profiel dat onderling complementair is en dat als basis kan dienen voor de onderlinge samenwerking en positionering Relaties tussen de F4 gemeenten De omvang van de onderlinge arbeidsmarktrelaties en de wederzijdse afhankelijkheid van de F4 gemeenten blijkt uit een analyse van de pendelstromen. Dagelijks pendelen bijna mensen tussen de vier gemeenten. Dat is circa twee keer zo veel als tien jaar geleden. De relaties tussen de F4 gemeenten en de verwevenheid van onze economieën gaan verder dan alleen de onderlinge pendel. Bedrijven, instellingen (ziekenhuizen, onderwijs) werken al lang samen. Ter illustratie: op het gebied van watertechnologie bestaan er stevige relaties tussen Leeuwarden (kennis) en Sneek (bedrijvigheid). Op het gebied van healthy lifestyle zijn er kansen om het ontwikkelklimaat in Drachten te verbinden met de voorzieningen en kennis in Heerenveen. Pagina 9 van 24

11 3 Verkenning van de kansen Hieronder presenteren wij als F4 onze visie op kansen in de toekomstige economie van Fryslân. In hoofdstuk 4 bespreken we de strategie die volgens ons nodig is om deze te verwezenlijken. 3.1 Transitie naar duurzame kenniseconomie De economie in de provincie Fryslân is relatief meer arbeidsintensief en minder kennis- en kapitaalintensief waardoor de arbeidsproductiviteit relatief laag is. Productiviteitsgroei blijft daarom achter in alle sectoren. Dit verklaart een bovengemiddelde werkgelegenheidsgroei in Fryslân de laatste jaren en een achterblijvende economische groei. De Friese beroepsbevolking is relatief laag opgeleid en er zijn, in verhouding tot Nederland als geheel, minder R&D-banen en -investeringen. Over het algemeen beschikken dichtbevolkte regio s met grootstedelijke gebieden over meer kenniswerkers en creatieve banen en beschikken zij per saldo over betere condities waarbinnen innovaties tot stand komen. Dunner bevolkte regio s, zoals Fryslân, scoren in dit opzicht minder goed 6. Een toekomstbestendige economie is een kennis- en innovatiegedreven economie. Daarom is de belangrijkste opgave voor Fryslân om de komende jaren een transitie naar een meer kennis georienteerde economie te maken. Dat moet vooral gebeuren binnen de sectoren waarin Fryslân nu sterk is. Daarnaast zal Fryslân nieuwe kanspaarden voor de economie moeten ontwikkelen die kennisintensief zijn en structuurversterkend zijn. 3.2 Transitie door ontwikkeling speerpuntsectoren Willen we excelleren, dan moeten we scherpe keuzes maken in wat we willen bevorderen. De thema s waar we met de clusterorganisaties de schouders onder willen zetten zijn Water, Agrofood, Healty Ageing en Energie. Deze sectoren: zijn kansrijk voor Fryslân en de F4; kunnen elk bijdragen aan het verbeteren van de toekomstige economische prestatie van de regio als geheel; hebben reeds (enige) massa; behoeven een gemeentegrens-overschrijdende aanpak; sluiten aan bij de ambities en kwaliteiten van de F4 gemeenten; sluiten aan bij de noordelijke clusters en/of de landelijke en EU-topsectoren. Wat het laatste betreft: daarmee sorteren we optimaal voor op het landelijke topsectorenbeleid en de nieuwe Europese programma s 7. Bovendien sluit onze ambitie aan bij de Europa 2020 strategie die in het teken staat van slimme groei, duurzame groei en inclusieve groei. 3.3 Transitie door investering in bestaande economische pijlers De Friese economie kent enkele belangrijke economische pijlers met stuwende bedrijvigheid die naar verwachting ook in de toekomst een belangrijk fundament onder de economie vormen. Willen we er voor zorgen dat dit ook de pijlers van morgen zijn dan zullen we moeten investeren in het adaptief vermogen van ondernemers (innovatie en ondernemerschap). Onze strategie moet zich daarom richten op netwerkvorming en het maken van nieuwe combinaties. Nieuwe combinaties tussen branches 8, competenties en technieken die leiden tot 6 Regiovisie Noord-Nederland van ING Economisch Bureau (oktober 2011). 7 voor de doelstelling 2 landen waartoe ook Nederland behoort. Volgens de nieuwe verordening EFRO zal minimaal 80% van de middelen aan innovatie besteed moeten worden, waarvan minimaal 20% aan energie en CO2 reductie. 8 Ook Tordoir geeft in Noorderlicht aan dat kansen in oa agribusiness, de bouw en constructiesectoren, distributieve en verzorgende diensten en toerisme en recreatie ook aanleiding geven voor gezamenlijke strategische ontwikkelingsacties. Pagina 10 van 24

12 innovatie en synergie. De overheid en het georganiseerde bedrijfsleven kunnen partijen stimuleren dat informatie, kennis en ideeën circuleren, dat ondernemers bij elkaar worden gebracht en dat nieuwe samenwerkingsverbanden een steuntje in de rug krijgen. Het Ondernemersplein zal hierin een trekkende rol moeten vervullen. Het gaat om de volgende pijlers: De vrijetijdseconomie. Nu al verdienen veel mensen in Fryslân hun boterham in de sector toerisme en recreatie en aanpalende sectoren. Het economisch gewicht van deze sector zal in de komende jaren naar verwachting toenemen als gevolg van de toename van het aantal ouderen die relatief gezond zijn en beschikken over vrije tijd en financiële middelen. Deze bedrijvigheid is direct verbonden met de kwaliteiten van Fryslân. De financiële sector. Dit is een belangrijke pijler onder de Friese economie met bedrijven als De Friesland Zorgverzekeraar, AGIS, Achmea, Aegon en ING. Ondanks het feit dat de werkgelegenheid in de financiële dienstverlening sinds de kredietcrisis onder druk staat en licht afneemt, is de sector in Fryslân, met Leeuwarden als kern, goed overeind gebleven. De kans is groot dat deze sector ook in de komende jaren belangrijk blijft voor de Friese werkgelegenheid. Beslissingen over de toekomst van deze sectoren worden echter goeddeels buiten Fryslân genomen. Innovatieve maakindustrie en logistieke dienstverlening. Fryslân telt een groot aantal innovatieve maakbedrijven en logistieke dienstverleners die hier deels van oudsher en deels vanwege de ligging en andere regionale factoren gevestigd zijn. Fryslân zal (een deel van) haar innovatieve maakindustrie en logistieke sector behouden. 3.4 Randvoorwaarden voor de transitie Investeren in kwaliteit en duurzaamheid De transitie willen we niet coûte que coûte realiseren. We stellen daar randvoorwaarden aan in termen van kwaliteit en duurzaamheid. Duurzaamheid past bij het profiel en het imago van de provincie en sluit aan bij de Europese ambitie in het kader van Europa Eerder is de relatief lagere arbeidsproductiviteit in Fryslân genoemd in relatie tot achterblijvende groei. Zeker nu de beroepsbevolking de komende jaren gestaag zal krimpen, is het van belang te investeren in ontwikkelingen die leiden tot hoogwaardiger werkgelegenheid. De eerder besproken speerpunten zorgen over het algemeen voor relatief schone werkgelegenheid en de bedrijven zijn veelal bereid te investeren in (ruimtelijke) kwaliteit. Investeren met ambitie en lef In Fryslân ontstaan veel interessante initiatieven die leiden tot nieuwe kennis en inzichten maar vaak niet tot new business en hoogwaardige banen. Daarvoor blijven de initiatieven vaak te klein. We vinden daarom dat Fryslân een innovatieve pilotregio moet willen zijn. We hoeven er niet voor te zorgen dat hier alles wordt bedacht, als we het hier maar te gelde maken. Fryslân wordt daarmee een belangrijke toepassingsregio! Beide punten worden uitgewerkt in de strategie op de drie niveaus van vestigingsklimaat, ondernemerschap en structuurversterking. Pagina 11 van 24

13 4 Keuze van de strategie 4.1 De strategie Om effectief en efficiënt en met maatschappelijk rendement de economische opgaven van Fryslân en de F4 aan de slag te gaan en de transitie naar een kenniseconomie vol door te zetten, is een samenhangend pakket van maatregelen nodig. Deze maatregelen zijn in te delen in drie niveaus die onderling nauw met elkaar verweven zijn. We onderscheiden: 1. Structuurversterking door inzet op speerpuntsectoren, ondersteuning van de pieken in de regionale economie; 2. Generieke versterking van individuele ondernemers: verbetering van de kwaliteit van ondernemerschap en innovatiekracht; 3. Versterking van het algehele vestigingsklimaat als randvoorwaarde voor economische groei. Deze drie niveaus en hun onderlinge samenhang zijn op hieronder schematisch weergegeven. In onderstaande paragrafen worden deze drie strategische lijnen toegelicht en vertaald in onderwerpen waarop we in de komende jaren met elkaar aan de slag willen. Pagina 12 van 24

14 4.2 Structuurversterking door clustervorming rond speerpunten Clustervorming. Think global, act local! Fryslân kiest hiermee voor een clustergerichte aanpak. In de vorige paragraaf zijn een aantal kansrijke sectoren genoemd, in relatie tot de transitie naar de kenniseconomie. Deze thema s geven Fryslân haar economisch profiel en leveren door de transitie een steeds grotere bijdrage aan de economische groei. Het belang en de potentie van deze thema s voor de Friese economie rechtvaardigt een extra en collectieve inspanning van de stakeholders: bedrijfsleven, onderwijsinstellingen, onderzoeksinstituten en overheden. Ondernemers innoveren en ondernemen, het onderwijs zorgt voor op maat gesneden opleidingsprogramma s, onderzoeksinstituten sluiten aan met onderzoeksprogramma s. De overheden stimuleren (bijv. als launching customer) en faciliteren het proces. Zij zorgen daarnaast voor de specifieke randvoorwaarden in de publieke ruimte Cluster 1: Water Het imago van Fryslân is sterk verweven met water en inmiddels heeft de provincie op dit thema (inter)nationaal positie opgebouwd. Binnen het speerpunt Water zijn er twee clusters, watertechnologie en watersport. Watertechnologie Centraal staat hier de Watercampus, een toonaangevend technologiecentrum bestaande uit het kennisinstituut Wetsus en 20 waterbedrijven. De andere steden, met name Sudwest Fryslân, completeren dit Friese exportproduct, onder meer met de toonaangevende bedrijven die daar gevestigd zijn 9. Verdere ontwikkeling vindt plaats met de Wateralliantie en Wetsus. Watersport Water wordt in Fryslân, als belangrijkste en meest onderscheidend element van het toeristisch en recreatief product, ook economisch benut via waterrecreatie en watersport. Hieraan dankt Fryslân haar bloeiende jachtbouw. Binnen de F4 zullen wij in de komende jaren diverse projecten ontwikkelen die bijdragen aan de versterking van de watersport en het waterrecreatieproduct van Fryslân en die een plek hebben in de strategische samenwerkings-agenda s 10. Toepassing van watertechnologische innovaties wordt nagestreefd Cluster 2: Agro-food De Friese Agro en Foodsector is internationaal toonaangevend, met bedrijven als FrieslandCampina, Smilde Foods, Koopmans en CSK Foodenrichment. Fryslân beschikt nog steeds over een sterk Agro en Food fundament doordat dat de bedrijven binnen dit complex van oudsher sterk gericht zijn op innovatie, waarmee zij een sterke concurrentiepositie hebben. In de komende jaren wordt fors geïnvesteerd om de positie van het Friese complex op de wereldmarkt te verstevigen. Het gaat o.a. om investeringen in de verbindingen in de waardeketens (o.a. tussen landbouwproducenten en producenten consumentenproducten) en de benodigde infrastructuur. Uit onderstaande blijkt dat de F4 gemeenten een goede startpositie hebben voor versterking van clustervorming in de Agro-food. Wij werken nauw samen met Enexis en food circle. 9 zoals Paques, Landustrie en Philips. 10 Waterstad Plus (Masterplan Sneek), Masterplan Bolsward, Súdwest Fryslân: de waterpoort van Fryslân (verbeteren toegangspoorten Makkum, Workum, Hindeloopen en Kornwerderzand en de uitbreiding van de sluiscapaciteit bij Stavoren) en het Masterplan gebiedsontwikkeling omgeving Oudega (waaronder de versterking van de watersportfunctie en de aanleg van een nieuw meer). Pagina 13 van 24

15 Melkveeproefcentrum In Leeuwarden is door Wageningen UR, Van Hall Larenstein, de provincie Fryslân en de gemeente Leeuwarden de Dairycampus opgericht, rondom Nij Bosma Zathe. Een internationaal centrum voor innovatie, onderwijs en kennis in de zuivelsector. Hier wordt onder meer kennis ontwikkeld op het gebied van voeding en gezondheid. Food en nutrition De eerdergenoemde bedrijven hebben zich met andere bedrijven, experts en kennisinstellingen, verbonden via het platform Food Circle. Binnen Food Circle wordt kennis ontwikkeld op het gebied van voeding. De biobased economy 11 Hier liggen voor Fryslân en de F4 grote kansen, vooral in relatie tot energie. Fryslân genereert omvangrijke biomassastromen die bijvoorbeeld kunnen worden omgezet in groen gas of biobrandstoffen Cluster 3: Healthy ageing Op dit moment is één op de zes banen in Fryslân direct aan het thema gezondheid gerelateerd. Fryslân kan daar met een stevige propositie meer dan gemiddeld van profiteren. De F4 hebben een sterke uitgangspositie om een belangrijke rol te spelen in de ontwikkeling van het thema Healthy Lifestyle binnen Noord-Nederland. Sport en wellness en gezondsheidstoerisme Heerenveen profileert zich vooral als stad van sport met de bijbehorende dynamiek. Thialf is de A- status ijsbaan van Nederland en elk jaar worden daar (intern)nationale toernooien georganiseerd. Thialf vervult ook een belangrijke rol voor de breedtesport. Provincie en gemeente hebben net besloten Thialf grondig te verbouwen waarbij het ook op de lange termijn zijn positie bij de wereldtop kan behouden. SC Heerenveen speelt in het Abe Lenstra stadion dat deel uitmaakt van Sportstad Heerenveen. Sportstad is een unieke combinatie van faciliteiten voor sport en onderwijs, sport en gezondheid en sport en economie op één campus, en sinds 2010 is het één van de vier Centra voor Topsport en Onderwijs in Nederland. Het sportproduct Heerenveen wordt gecompleteerd met deelproducten uit Súdwest Fryslân (watersport), Drachten (50 meter topsportzwembad De Welle) en voor de breedtesport ook de ijsbaan in Leeuwarden. Súdwest- Fryslân heeft met het Beach Resort een belangrijke troef in handen voor de groeiende wellnessmarkt. Daaraan gerelateerd is het opkomende gezondheidstoerisme. Dit is kansrijk voor de gehele Friese economie. Medische- en Lifestyle technologie en serious gaming In de F4 zijn innovatieve bedrijven gevestigd op het gebied van medische en lifestyle-technologie en serious gaming. Vooral in Drachten is met Philips, Kiestra, en Vitalis een stevige private technologiebasis aanwezig. Leeuwarden is binnen Nederland toonaangevend in de serious gaming met toepassingen in de healthsector. NHL Hogeschool concentreert zich op situational gaming en de toepassing van gaming in praktijksituaties (bijvoorbeeld het oefenen van knoopsgat chirurgie). Voor food en nutrition verwijzen we naar Cluster 4: Energie en duurzaamheid De energiesector is in Fryslân uitgegroeid tot een factor van betekenis met een omvangrijk groeipotentieel, vooral op het gebied van duurzame energie. De sector is goed voor Dit is een economie die zijn grondstoffen grotendeels betrekt uit de levende natuur (biomassa, groene grondstoffen ), als onderdeel van een groene of duurzame economie, en omzet in nieuwe toepassingen zoals transportbrandstoffen, chemicaliën, materialen en energie (elektriciteit en warmte). Pagina 14 van 24

16 arbeidsplaatsen, dat is 25% meer dan tien jaar geleden. De toegevoegde waarde van de sector aan het BRP van Fryslân is inmiddels groter dan de landbouw en de sector toerisme en recreatie bij elkaar. De komende jaren kan Fryslân haar positie verder versterken als voorbeeldprovincie voor de toepassing van duurzame technologie en decentrale energieopwekking in de landbouw (bio-energie / biogas) en de bebouwde omgeving (wind, zon, aardwarmte, biomassa en water (zout/zoet). Een substantieel deel van de kansen doen zich voor binnen onze vier gemeenten: Decentrale duurzame energieopwekking en toepassingen in de maakindustrie De mogelijkheid voor windmolens bij de kop van de Afsluitdijk en het Klaverblad Heerenveen en de groen gas hubs in Heerenveen, Drachten en Leeuwarden. Bij toepassingen in de maakindustrie gaat het o.m. de jachtbouw en de fietsenindustrie. Gebiedsontwikkeling en projecten voor duurzame technologie en energie Nieuw Stroomland bij Leeuwarden (decentrale energieopwekking, aanleg van energieinfrastructuur), Thialf, de duurzame Afsluitdijk (met een Blue Energy pilot en de oprichting van het World Sustainable Center) en de ontwikkeling van een energielandschap bij Heerenveen. 4.3 Versterking ondernemerschap en innovatiekracht De ontwikkeling van de economie is in belangrijke mate afhankelijk van de kwaliteit van individuele ondernemers, hun innovatiekracht en ondernemerschap. Uit de analyse die we in hoofdstuk twee hebben gepresenteerd, bleek dat de productiviteit per arbeidsjaar in Fryslân beduidend lager ligt dan in Nederland als geheel, en ook de productiviteitsgroei blijft achter. Door ondernemers samenwerking en netwerkvorming te bevorderen (niveau 1) en ondernemers voldoende te equiperen voor innovatie en groei (niveau 2) worden zij sterker, hebben zij een grotere overlevingskans en zullen zij een sterkere groei doormaken. We willen daarom ondersteuning bieden bij de verschillende levensfases van een bedrijf (starten, uitbouwen, internationale expansie, bedrijfsopvolging, eventuele doorstart, etc.). De dienstverlening die wordt aangeboden moet toegankelijk zijn voor grote groepen ondernemers Daarbij wordt extra aandacht besteed aan de eerdergenoemde kansrijke sectoren Revolverend fonds In Fryslân wordt relatief weinig in R&D geïnvesteerd. De bijdrage van andere partijen dan de bedrijven zelf is daarbij erg laag. Kansrijke innovaties vragen vaak om meerjarige investeringen van relatief grote bedragen. Zowel als het gaat om de ontwikkeling van werkende demo s als de doorontwikkeling van demo s tot werkende en opschaalbare producten. De meeste innovatieve MKB-ers of starters beschikken niet over voldoende werkkapitaal om de innovatie te financieren. Voor veel van deze innovaties geldt dat ze te groot zijn voor het servet en te klein voor het tafellaken: tussen microfinanciering en het grotere venture capital bevindt zich een lacune die ook wel wordt aangeduid als death valley. Banken zijn bovendien zeer terughoudend. Om deze lacune in te vullen willen wij de provincie Fryslân in overweging geven mee te werken aan betere financiële instrumenten, zoals een innovatiefonds waarmee innovatieve ondernemers hun eigen vermogenspositie tijdelijk kunnen versterken. Dit fonds zou een revolverend karakter moeten krijgen. De provincie is voornemens een Doefonds in het leven te roepen, zo blijkt uit de in ontwikkeling zijnde Beleidsvisie economie. Wij werken dit instrumentarium graag met de provincie nader uit. Pagina 15 van 24

17 4.3.2 Regionale aanpak door Ondernemersplein In Fryslân is een groot aantal publieke, semi-publieke en private organisaties, actief in het versterken van de kwaliteit van ondernemerschap en de bevordering van innovatie bij individuele en groepen ondernemers.diensten bestaan uit onder andere persoonlijke coaching, het toeleiden naar subsidie-instrumenten en de ontwikkeling van businesscases. Wij vinden het van groot belang dat de ondersteuningscapaciteit, daar waar het de (hoofdzakelijk) publiek gefinancierde organisaties betreft, wordt ingezet om ondernemerschap en innovatiekracht te bevorderen (zie ook 3.3 Transitie door investering in bestaande economische pijlers). Het ligt voor de hand dat de taak gericht op de versterking van innovatiekracht en ondernemerschap te concentreren bij het Ondernemersplein 12 (Kamer van Koophandel, NOM, Provincie en Syntens). Via één loket kunnen alle overheidsdiensten en individuele service aan een afzonderlijke onderneming worden gebundeld. Praktisch belang voor de F4 ligt ook in afstemming van accountmanagement naar bedrijven, vraag en aanbod van bedrijfshuisvesting, startersbeleid, afstemming van bedrijfsbezoeken en ondernemersnetwerken (waaronder WTC) en acquisitie van bedrijven tussen Ondernemersplein en gemeenten. Het mag duidelijk zijn dat het Ondernemersplein proactief en vraaggericht moet opereren. 4.4 Versterking vestigingsklimaat Bij een duurzame kenniseconomie hoort een state of the art vestigingsklimaat. Voor een deel betreft het de randvoorwaarden waarvan alle ondernemers kunnen profiteren zoals nieuwe of verbeterde werklocaties, een breder glasvezelnetwerk of een goed functionerende arbeidsmarkt doordat het onderwijsaanbod aansluit op de ondernemersbehoefte. Voor speerpunten denken we aan maatregelen voor specifieke groepen zoals gesegmenteerde werklocaties, gerichte branding en acquisitie en de realisatie van een specifieke kennis- en ontwikkelinfrastructuur. Om te zorgen voor een goed vestigingsklimaat is een goede samenwerking nodig tussen de gemeenten, de provincie Fryslân en het bedrijfsleven. Daarbij zijn de gemeenten, als primair verantwoordelijke voor het vestigingsklimaat, de aanjager van nodige samenwerkingsvormen. Tussen de afzonderlijke gemeenten en de provincie zijn in de Strategische samenwerkingsagenda s afspraken gemaakt over de verbetering van de kwaliteit van elementen in het vestigingsklimaat. Op de volgende factoren binnen dit vestigingsklimaat zien we een duidelijke meerwaarde in een samenwerking in F4-verband. Dit sluit aan bij de ambitie van het kabinet om de huidige informatie-, voorlichtings-, Versterking samenwerking ondersteuningsinfrastructuur tussen 4-O s op het gebied van innovatie Er bestaat en ondernemerschap een mismatch in de grondig eisen die te ondernemers moderniseren stellen en aan te stroomlijnen. het personeel en Dit het sluit aanbod op de arbeidsmarkt. aan bij de ambitie Oorzaken van daarvoor het kabinet zijn o.a. om de huidige informatie-, voorlichtings-, en dat ondersteuningsinfrastructuur het onderwijs het tempo van economische op het verandering gebied van niet kan innovatie bijbenen en en het voor ondernemerschap steeds grondig lastiger te wordt moderniseren aan te geven en wat te stroomlijnen. ze op langere termijn nodig hebben; dat op termijn krimp en de gewijzigde beroepsbevolking de problematiek verscherpen financieringsstructuur van het onderwijs is niet gericht op regionale output. We zien mogelijkheden om het gat tussen vraag en aanbod kleiner te maken zodat werkgevers minder vaak gedwongen zijn mensen van (ver) buiten de gemeente aan te trekken. Door verbinding onderwijs (op alle niveaus) met vooral de kansrijke sectoren. In F4 verband willen we ons richten op de kansrijke sectoren. Bijvoorbeeld door centers of 12 Dit sluit aan bij de ambitie van het kabinet om de huidige informatie-, voorlichtings-, en ondersteuningsinfrastructuur op het gebied van innovatie en ondernemerschap grondig te moderniseren en te stroomlijnen. Pagina 16 van 24

18 excellence en centra voor innovatief vakmanschap in te richten zoals in Leeuwarden rond het thema water. Koppeling investeringsprojecten en aanbod bijstandsuitkerings-gerechtigden (Wet Werken naar Vermogen). Via een innovatieve aanpak kunnen werkzoekenden van de gemeenten beter verbonden worden met de stedelijke investeringsagenda s. Het gaat hier om het realiseren van een sociaal return on investment vanuit investeringsprojecten, zoals de aanleg van glasvezel of de herstructurering van woonwijken. Een dergelijke aanpak kan deel uitmaken van de uitvoering van de Wet Werken naar vermogen. Verbinding met het bestuurlijk platform koppeling Economie-Arbeidsmarkt arbeidsmarktregio Fryslân. Dit platform is gestart om diverse initiatieven op het terrein van de arbeidsmarkt te bundelen en de verbinding met economische ontwikkeling te maken. Twee concrete initiatieven worden via het platform gecoördineerd nl Kennis Ontwikkeling Fryslan en de Regionale werkgeversdienstverlening Fryslân. Beide projecten zijn gericht op het direct inspelen op de arbeidsvraag van het bedrijfsleven door een gerichte werkgeversbenadering en het opzetten van concrete projecten om de werking van de arbeidsmarkt te stimuleren. Andere initiatieven kunnen zich aandienen, waarbij in het platform de bredere verbinding wordt gezocht. Deelnemers aan het platform zijn gemeenten, provincie, werkgevers- en brancheorganisaties, bonden en het onderwijsveld. Er is een gezamenlijke regiocoördinator werkgeversdienstverlening aangesteld, die een intensieve netwerkrol heeft tussen de bestaande initiatieven op lokaal en regionaal niveau. Hierdoor kan beter ingespeeld worden op de vragen van werkgevers op het gebied van vacatures, bemiddeling van werk naar werk en scholing. De Friese gemeenten en het UWV Werkbedrijf willen door deze gezamenlijke aanpak ervoor zorgen dat de werkgever zoveel mogelijk één aanspreekpunt krijgt voor zijn arbeidsvraagstukken. Dat kan alleen door goed te schakelen tussen lokaal, regionaal en landelijke schaalniveaus. Wij zullen als F4, samen met de provincie, in 2012 een op de economie geënte 4-O-aanpak in F4 verband verder uitwerken volgens bovenstaande lijnen. Daarbij zoeken we aansluiting bij bestaande platforms Versterking van het kennis- en innovatieklimaat Hoger onderwijs en kennis zijn vooral geconcentreerd in Leeuwarden. In Fryslân liggen kansen en is het noodzakelijk om het kennis- en innovatieklimaat in de volle breedte te versterken. En met in de breedte bedoelen we de ondersteuning in de gehele innovatieketen, door: Versterking van bestaande en in ontwikkeling zijnde kennis- en onderwijs-functies Door de ontwikkeling van de University Campus Fryslân en HBO lectoraten in Leeuwarden en door de ontwikkeling van een state of the art onderwijs op vmbo en mbo niveau in de F4, aansluitend op de vraag van het bedrijfsleven, met aandacht voor innovatie en ondernemerschap en voorzien van de nieuwste technieken en inzichten. Inrichting van operational fieldlabs en versterking van specifieke kennis en ontwikkelfuncties. In deze proeftuinen wordt een test- en ontwikkelomgeving gecreëerd, waarin nieuwe producten, die zijn ontwikkeld vanuit samenwerkingsverbanden van ondernemers, onderzoekers en gebruikers, in een realistische context worden uitgeprobeerd en ontwikkeld. Ook kunnen zij de brugfunctie vormen tussen kennis en implementatie. Binnen de F4 gaat het om: Ontwikkeling van de tweede fase van de watercampus in Leeuwarden rond het toptechnologie instituut Wetsus en een fieldlab ontwikkeling in Súdwest Fryslân voor het testen van nieuwe vormen van watertechnologie, bijvoorbeeld op het gebied van waterzuivering; Innosportlab (als onderdeel van nieuw Thialf), waar nieuwe technologieën worden verkend en getest in een topsportomgeving in samenwerking tussen sport, wetenschap en bedrijfsleven en verdere ontwikkeling naar een Sportcampus in Heerenveen; Pagina 17 van 24

19 Ontwikkeling van technologische innovatie ecologie en ontwikkeling in Drachten in een hightech omgeving tot kennis- en ontwikkelcluster van (inter)nationale importantie; De Afsluitdijk als testcentrum voor blue energy; Ontwikkeling van Melkveeproefcentrum in Leeuwarden, met een testomgeving op het gebied van groen gas; Energielandschappen in Heerenveen en Leeuwarden, waar naast productie van duurzame energie ook ruimte beschikbaar is voor het uitproberen en toepassen van nieuwe technologieën Verbeteren van de bereikbaarheid Breedband De provincie Fryslân heeft in haar beleid geformuleerd dat de hele provincie aangesloten dient te worden op breedband. De F4-gemeenten willen bij deze ontwikkeling voorop lopen. Leeuwarden beschikt al over een goede infrastructuur en de verwachting is dat met een gezamenlijke aanpak het beste resultaat kan worden bereikt. Om te komen tot een gemeente breed open netwerk is een operationeel plan nodig. Multimodale ontsluiting Alle vier gemeenten hebben omvangrijke projecten in uitvoering of in de pijplijn. Belangrijke dossiers in F4 verband zijn: De beoogde aanleg van de spoorlijn Heerenveen-Drachten-Groningen (die tzt wordt doorgetrokken naar Lelystad), wat een aanzienlijk opwaardering van de OV verbinding betekent tussen Heerenveen en Groningen. Bereikbaarheid gebiedsontwikkeling Heerenveen (inclusief de verbetering van het klaverblad A32/A7, capaciteitsvergrotende maatregelen en het completeren van de parallelstructuur langs de A32 tussen de aansluitingen 11 en 12). Verbeteren van de bereikbaarheid over water, onder andere in de vorm van een ruimere vaarweg voor Drachten ter ontsluiting van de grootste binnenhaven van Fryslân. De toenemende grootte van de vrachtschepen vraag om een verruiming en verdieping van deze vaarweg Marketing, acquisitie en lobby Marketing Er moet in onze optiek worden gewerkt aan een gezamenlijk marketingplan voor Fryslân en de ontwikkeling van een merk Fryslân. We zien de Brainportregio als lichtend voorbeeld, niet vanuit de boodschap, maar vanuit de aanpak. Primaat hiervoor ligt bij Fan Fryslân, maar wij willen als F4 daar actief bij worden betrokken en een inhoudelijke bijdrage leveren. In de boodschap van Fan Fryslân domineert nu nog sterk het bestaande beeld van Fryslân met een nadruk op taal en cultuur, ruimte en authenticiteit. Deze boodschap is vooral gericht op bewoners en bezoekers. We willen daar als F4 meer nieuwe beelden aan toevoegen gerelateerd aan kennis en innovatie, om daarmee ook de bedrijven en de bollebozen te laten zien wat we in huis hebben. Samenwerking met partijen als Wateralliantie en Enexis ligt voor de hand. Acquisitie Gemeenten binnen de F4 en de provincie werken nauwelijks samen bij hun profilering, handelsmissies en factfindingtrips. Daar komt bij dat wanneer een bedrijf van buiten Fryslân interesse toont in de regio als vestigingsplek elke gemeente gaat voor eigen gewin. De F4 wil meer samenwerken om zich bij bedrijven van buiten de regio in de kijker te spelen. We zullen daarom een gezamenlijke acquisitiestrategie opstellen. Door beter samen te werken vergroten we de kans op succesvolle acquisities hetgeen goed is voor de groei van de werkgelegenheid. Pagina 18 van 24

20 Lobby Doordat we als gemeenten in de afgelopen jaren maar in beperkte mate hebben samengewerkt, is onze lobby en belangenbehartiging richting Brussel en Den Haag, maar ook binnen Noord- Nederland en richting de aanpalende regio s suboptimaal geweest. Onderlinge samenwerking kan ons helpen onze positie te versterken, zowel in binnen- als buitenland. Dit is van belang om de samenwerking met internationale partners aan te kunnen gaan, om de Haagse en Brusselse agenda te beïnvloeden en middelen naar de regio te halen. Om deze samenwerking vorm te geven zal een gezamenlijk lobbyplan worden opgesteld Afstemming werklocaties, kantoren en ruimtelijke kwaliteit Recentelijk is de programmering van werklocaties binnen Fryslân opgepakt door de Provincie. Binnen elk van de 4 regio s hebben de gemeenten afspraken gemaakt over de ontwikkeling van nieuwe en de herstructurering van bestaande terreinen. Wat nog ontbreekt is een verbinding tussen de vier regionale programma s. Provincie en F4 gemeenten gaan dit uitwerken. De provincie heeft hierin de lead. Wij willen daarbij inzetten op: Afstemming toekomstige kantoorontwikkeling. Labelling van bestaande en nieuwe terreinen om segmentering mogelijk te maken waarmee we het aanbod aan ondernemers kunnen verbeteren en individuele en gezamenlijke profilering kunnen versterken. Verbeteren afstemming ten aanzien van o planning van nieuwe terreinen en herstructureringen; o ruimtelijke kwaliteit, parkmanagement, verduurzaming van bedrijventerreinen of de aanpak van free riders gedrag Versterking van het cultureel klimaat Fryslân wil verkozen worden tot Culturele Hoofdstad van Europa in Deze gezamenlijke onderneming draagt bij aan een betere economische, sociale en culturele toekomst voor de provincie. Leeuwarden is hierbij de officiële indiener en trekker. In 2012 moet het Bidbook worden opgesteld met een propositie waar wij als F4 gemeenten een belangrijke stempel op willen en kunnen drukken door: De inbreng van onze omvangrijke cultuursector en ons erfgoed; Gerichte versterkende maatregelen te treffen, zoals: o Verbeteren van de samenwerking tussen culturele instellingen 13 en met de toeristische ondernemers, en het versterken van de professionele culturele o voorzieningen in de vier stedelijk centra 14. Ontwikkeling van faciliteiten voor Friese sporten. 13 Bijvoorbeeld in coöperatieve vorm (gezamenlijke onderneming van particulieren, bedrijven, instellingen en overheden die zich ten doel stelt de kunst en cultuur podia in Fryslan te behouden en te ondersteunen). Zij doet dit door op het brede terrein van de kunst en cultuur al dan niet in samenwerking met anderen projecten en/of producten te realiseren die geld opbrengen of in een bredere context de economie van de regio ten goede komen. 14 De uitbreiding van het Museum Belvédère, upgrading van De Lawei, heroriëntatie en nieuwbouw van Centrum voor de Kunsten De Meldij, Ontwikkeling Cultureel Kwartier in Sneek, ontwikkelen Harmoniekwartier in Leeuwarden. Pagina 19 van 24