IMPLEMENTATIE OMGEVINGSWET HAAGLANDEN OMGEVINGSVISIE & FYSIEKE VEILIGHEID. Handreiking

Transcriptie

1 IMPLEMENTATIE OMGEVINGSWET HAAGLANDEN OMGEVINGSVISIE & FYSIEKE VEILIGHEID Handreiking Veiligheidsregio Haaglanden Versiebeheer: Versie mei 2017 Versie juni 2017 Versie juli juli 2017 (akkoord MT Brandweer VRH)

2 INLEIDING: In het kader van de implementatie van de omgevingswet binnen regio Haaglanden heeft de Veiligheidsregio Haaglanden deze notitie opgesteld. Het kan beschouwd worden als handreiking bij de concretisering van het thema veiligheid in de gemeentelijke omgevingsvisie. Een handreiking op zichzelf heeft echter geen waarde wanneer het niet toegepast kan worden op de lokale vraagstukken en uitdagingen. Immers, iedere zelfstandige gemeente heeft eigen wensen, ambities en opgaven te vervullen. Daarom pretendeert de VRH niet een generieke handreiking te kunnen bieden als een panacee voor alle omgevingsvisies. De VRH ambieert hiermee wel het gesprek tussen gemeente en Veiligheidsregio te faciliteren bij het ontwerp van de omgevingsvisie. Het thema fysieke veiligheid vervult binnen de omgevingsvisie naar opvatting van de VRH een kader scheppende functie. Fysieke veiligheid (evenals gezondheid) vormt een satéprikker dwars door alle andere onderwerpen heen. Veiligheidsmaatregelen zijn immers geen zelfstandig doel op zich, maar juist één van de middelen om een duurzame samenleving te ontwikkelen. De uitwerking hiervan moet daarom meer bieden dan een RO-plus verhaal. Tevens honoreert de VRH met deze handreiking graag de gemeentelijke wens dat de uitwerking van het thema fysieke veiligheid bijdraagt aan het mogelijk maken van ambities in plaats van het formuleren van beperkingen. Van de VRH mag immers verwacht worden dat zij als één van de partners met specialistische en geregionaliseerde fysieke veiligheidsexpertise binnen de regio Haaglanden hierin, met anderen, het voortouw neemt. Eveneens is er in het recente verleden nog voordat er sprake was van regionale implementatie omgevingswet in de regio Haaglanden een structureel overleg geweest tussen Brandweer, GHOR en Politie (de zgn. regionale vakgroep risicobeheersing). Daar is toentertijd al gebrainstormd over de toegevoegde waarde van de inbreng door de veiligheids- en gezondheidsdiensten in de vroegste fase van ontwikkeling van de fysieke leefomgeving (ook wel pro-actie genoemd 1 ). Vanuit dat gezamenlijke overleg zijn er enkele concrete bouwstenen benoemd welke niet het precieze wat benoemen en dus geen beperkende inhoud kennen maar juist het ontwikkelende hoe aangeven en daarmee de ambitie zoals de omgevingswet beoogt, stimuleren. Dat benadert ook beter het integrale karakter van het thema, want veiligheid krijgt alleen in interactie met andere thema s haar definitieve vorm. Daarom ziet de VRH de veiligheidsbouwstenen t.b.v. de omgevingsvisie niet alleen als dynamische ontwerpcriteria i.p.v. een statisch en dogmatisch uitgangspunt, maar juist ook als middel om tot een inhoudelijk gesprek tussen gemeente en VRH te komen over de verwerking van het thema fysieke veiligheid bij alle andere onderwerpen in de omgevingsvisie. Wanneer deze bouwstenen op die wijze bij alle leidende onderwerpen in een omgevingsvisie beschouwd en verwerkt wordt, bevordert dat het streven naar een veilige fysieke leefomgeving. Om de bouwstenen te kunnen definiëren is daarom wel eerst eenduidigheid van het begrip fysieke veiligheid noodzakelijk en daarnaast inzicht in de huidige specifieke regionale en lokale risico s. De VRH hanteert als definitie van fysieke veiligheid: Het beschermd zijn en zich beschermd voelen tegen persoonlijk leed door ongevallen van nietmenselijke oorsprong, zowel objectief als subjectief. Fysieke veiligheid is het gevrijwaard zijn (en het gevrijwaard voelen) van gevaar dat voortvloeit uit ongevallen van diverse aard. 1 In de klassieke veiligheidsketen worden in het algemeen 5 elementen gedefinieerd te weten: pro-actie, preventie, preparatie, repressie en nazorg. Pro-actie slaat op de fase waarin er sprake is van creatie, ontwikkeling en ontwerp zonder dat er nog sprake is van concrete bouwvergunningsaanvragen. 2

3 RISICOBEELD: Op regionaal niveau kunnen de veiligheidsrisico s leidend zijn zoals opgenomen in het Regionaal Risicoprofiel dat vastgesteld is door het Algemeen Bestuur van de Veiligheidsregio Haaglanden 2. Op lokaal niveau is daarop wellicht nuancering en/of aanvullend maatwerk mogelijk en noodzakelijk. Veiligheids- en risicokarakteristiek Regio Haaglanden 3 : De risico s in de regio Haaglanden zijn conform de landelijke handreiking geïnventariseerd langs 25 crisistypen, die zijn verdeeld over zeven maatschappelijke thema s. De inventarisatie is gebaseerd op de kennis en expertise van publieke en private partners, de antwoorden op een digitale vragenlijst, literatuurstudie en de database van de risicokaart. De inventarisatie brengt risicobronnen en kwetsbaarheden in beeld. Niet alle risico s hebben een duidelijk geografische oorsprong. Sommige risico s manifesteren zich op verschillende schaalniveaus en zijn ruimtelijk ongebonden, zoals extreme weersomstandigheden en ziektegolf. Sociaal maatschappelijke omgeving Verstoring van de openbare orde als gevolg van (politieke) demonstraties, maatschappelijke onrust en incidenten bij evenementen is een bijzondere risico in Haaglanden. Een groot aantal politieke- en diplomatieke objecten en internationale instellingen vormt een risico in het kader van openbare orde en rechtsorde. Vitale infrastructuur Door de hoge bevolkingsdichtheid wordt bij verstoring van de vitale infrastructuur direct een groot aantal mensen, instellingen (bv ziekenhuizen en regeringsgebouwen) en bedrijven (bv Flora Holland) getroffen. Met name uitval energie (met als gevolg daarvan de uitval van telecom en/of ICT) vormt een groot risico. Door verweving van verschillende netwerken zullen, naast de uitval van telecom en/of ICT, ook andere keteneffecten optreden (verstoring van andere vitale infrastructuur). Gezondheid Door de hoge bevolkingsdichtheid in combinatie met de vele reisbewegingen van migranten en expats is Haaglanden kwetsbaar bij een bedreiging van de volksgezondheid. Een ziektegolf kan zich eenvoudig uitbreiden. Met name mensen met een verminderde weerstand zoals kinderen, ouderen en personen in bijvoorbeeld de aandachtswijken zijn bijzonder kwetsbaar. Technologische omgeving In Haaglanden wordt over de weg en sporadisch over het spoor en het water gevaarlijke stoffen vervoerd. Veelal is begin- en eindbestemming buiten de regio gelegen. De vele (LPG) tankstations en o.a. DSM vormen hierop een uitzondering. Bijzondere aandacht gaat uit naar de buisleidingen (o.a. aardgas, CO2 en kerosine) die mede onder dicht bebouwd gebied liggen. Verder kent Haaglanden meerdere relatief kleine industrie(gebieden) en ligt een deel van de regio binnen het effectgebied van de industrie van Rotterdam. Verder kent Zoetermeer een aantal alcohol verwerkende bedrijven en bevindt zich in Delft een innovatief kenniscentrum, een nucleaire onderzoeksreactor (RID) en het 2 Het Regionaal Risicoprofiel is één van de drie wettelijke planfiguren op grond van de Wet Veiligheidsregio en is gezamenlijk met gemeenten en partners opgesteld. Het Algemeen Bestuur VRH heeft dit profiel vastgesteld na behandeling van zienswijzen uit de 9 gemeenteraden. Het risicoprofiel voorziet in 5 prioritaire regionale en generieke risico s te weten: Terrorisme, bedreiging volksgezondheid, verstoring openbare orde, gevolgen extreem weer, uitval energie 3 Betreft letterlijk tekstcitaat uit hoofdstuk 3 in het Regionaal Risicoprofiel Haaglanden 3

4 enige PBZO bedrijf van de regio (DSM Gist). Ook is in de regio inmiddels LNG aanwezig en zijn er ontwikkelingen op het gebied van waterstof. Gebouwde omgeving In Haaglanden bevindt zich een groot aantal objecten met een verhoogd risico bij brand en/of instorting, zoals gebouwen met meer dan 25 verdiepingen, hotels voor meer dan 50 personen, ziekenhuizen, kinderdagverblijven etc. Ook de oude binnenstad van Den Haag en Delft, diverse attractieparken (o.a. Madurodam, Drievliet, Duinrell, Snowworld) met grote aantallen bezoekers, campings en de vele internationale en politiek/bestuurlijke instellingen vormen een bijzonder risico. Daarnaast staat duurzame energieopwekking in de belangstelling hetgeen betekent dat er ook vaker geïnvesteerd zal worden in windmolens of zonnecollectorvelden. Verkeer en vervoer Haaglanden vormt een centraal punt in de ontsluiting over de weg van de Westelijke randstad; een klein incident in de regio kan daardoor leiden tot een verkeersinfarct, zowel in de regio als eromheen. Het spoortraject R dam Den Haag is een van de drukste sporen in Nederland (na realisatie Spoortunnel Delft, 26 treinen per uur). Steeds meer vervoer vindt ondergronds plaats door tunnels met bijkomende risico s: diverse weg, light en heavy rail tunnels zijn aanwezig en in ontwikkeling. Natuurlijke omgeving Haaglanden is een waterrijk gebied. Door de laaggelegen ligging onder NAP staat het water in de regio op veel plaatsen net onder het maaiveld. In het landschap uit zich dit in vele vaarten, sloten en grachten. Met de ligging van de regio onder NAP in Dijkring 14, is er een overstromingsrisico aanwezig met potentieel zeer grote effecten. Extreem weer vormt in combinatie met de grote bevolkingsaantallen (in de steden en/of bij evenementen) een risico. Daarnaast vormen clusterbuien/hevige regenval voor risico s op overstromingen, met name in het Westland en Midden-Delfland. Door de beperkte vuurlast in de duinen en het beperkt aantal natuurgebieden is het risico op natuurbranden beperkt. Tot slot zijn de gemeenten Westland, Pijnacker-Nootdorp, Midden-Delfland en Leidschendam-Voorburg onderdeel van de Greenport Westland Oostland, dé greenport van Nederland. Dit gebied is daarmee vooral vanuit economisch oogpunt kwetsbaar voor risico s voor gewassen. Ook met de fysieke infrastructuur mag i.v.m. verkeersdoorstroming eigenlijk niets mis gaan. Bovenregionale risico s Risico s beperken zich niet tot de grenzen van gemeenten of veiligheidsregio s. Veiligheidsregio Haaglanden grenst aan de regio s Hollands Midden en Rotterdam Rijnmond. Uit de (voorlopige) risicoprofielen van deze regio s volgen de diverse bovenregionale risico s die impact in Haaglanden kunnen hebben. Deze risico s zijn meegenomen in de beoordeling voor het risicodiagram: Transportrisico s beperken zich niet tot geografische grenzen. In Haaglanden zijn diverse (snel)wegen, spoorlijnen, vaarwegen (inclusief de ankerplaatsen voor de kust van Scheveningen) en buisleidingen waar transport van gevaarlijke stoffen plaatsvindt. Een grootschalige overstroming kan de gehele dijkring 14 beslaan, waar ook regio Haaglanden ligging in heeft. Dit kan een overstroming vanuit zee of vanuit de rivieren zijn. Voor de betrokken partijen is hiervoor het convenant Bestuurlijke en operationele coördinatie dijkringen 14, 15 en 44 opgesteld. 4

5 Industriële incidenten in Rotterdam Rijnmond kunnen onder ongunstige omstandigheden leiden tot een gifwolk, die zich uitstrekt boven Haaglanden, met name over het Westland of Midden-Delfland. Gezien de afstanden zal dit naar verwachting niet direct tot dodelijke slachtoffers leiden, maar wel tot ongerustheid en risico s voor de volksgezondheid. Risico s rondom kernenergie zijn sterk gereguleerd, maar niet verwaarloosbaar. Haaglanden ligt binnen de invloedssfeer (100 km zone) van de reactoren Doel in België en Borsele; Grootschalige uitval nutsvoorzieningen (elektriciteit, gas, telecom) in omliggende regio s kan uitstraling hebben naar Haaglanden. Luchtvaartrisico s zijn in Haaglanden beperkt, bezien vanuit het aantal start- en landingsbewegingen: zweefvliegen sporadisch vanaf Valkenburg, helikopter vluchten voor Koninklijk Huis, particulieren en Mobiel Medisch Team. Echter, Haaglanden ligt wel in de aanvliegroutes van zowel Schiphol als Rotterdam The Hague Airport. Tegelijkertijd kunnen risico s in Haaglanden uitstraling hebben op de omliggende regio s. Dit geldt met name voor de eerder genoemde overstroming en uitval nutsvoorziening. Ook verstoring van de openbare orde als gevolg van politiek/bestuurlijke issues kunnen een uitstraling hebben op landelijk niveau. Bijzonder is ook de positie van de onderzoeksreactor in Delft, waar medische isotopen worden geproduceerd voor mondiaal gebruik. Tenslotte, glastuinbouw is de derde economische motor van Nederland, waardoor uitval hiervan zal leiden tot een grote economische impact. Een groot aantal kenmerkende risico s voor de regio Haaglanden is beoordeeld op waarschijnlijkheid van voorkomen en impact (o.a. sociale en politieke stabiliteit, doden, gewonden, schade aan economie, ecologie of cultureel erfgoed). DOEL VAN BOUWSTENEN VEILIGHEID: Het doel van de bouwstenen veiligheid is het bieden van ondersteuning bij het ontwerpen van een veilige fysieke leefomgeving zoals beoogd met de invoering van de Omgevingswet. Dat vraagt een duurzame borging van veiligheid (en gezondheid) bij de visievorming over de toekomst van de stad en regio waarin fysiek veilige situaties gestimuleerd worden. Het vereist het creëren van een gestructureerde veiligheidsdialoog aan de voorkant van het proces door veiligheids-geïntegreerd ontwikkelen, ordenen en ontwerpen. En dat krijgt op het hoogste abstractie- en beleidsniveau vorm in de gemeentelijke omgevingsvisie waarvoor deze bouwstenen een handreiking bieden. RESULTAAT NA TOEPASSING VEILIGHEIDSBOUWSTENEN: 1. Veiligheidsrisico s zijn voorkomen of gemitigeerd op basis van transparante bestuurlijke afweging 2. (Het rendement van) Veiligheidsmaatregelen (is) zijn inzichtelijk waardoor (bestuurlijke) besluitvorming hierover mogelijk is 3. Er is structureel gewerkt aan een adequaat veiligheidsniveau waarvoor gerekend wordt op bestuurlijk draagvlak 4. Onverwachte veiligheidsmaatregelen (extra investeringen en kosten) zijn voorkomen 5. Hulpdiensten treden met de beschikbare capaciteit efficiënter op 5

6 BOUWSTENEN VAN VEILIGHEID 4 : Veiligheid wordt dus niet alleen verkregen door een op zichzelf staande standaard set maatregelen te treffen, maar door de veiligheidsrisico s integraal te benaderen. De VRH hanteert een door het IFV (Instituut Fysieke Veiligheid) ontworpen clustering van risicofactoren 5 die voortkomt uit de kenmerken van de mensen die in bouwwerken aanwezig zijn, de bouwtechnische kenmerken van objecten, de gebruikskenmerken van de fysieke omgeving waarin de mensen aanwezig zijn en de fysische kenmerken van brand- en rookontwikkeling. Daarbij speelt de interventie bij een incident door de respons van een BHV-organisatie en de brandweer een rol (interventiekenmerken), alsmede de geografische ligging van gebouwen in relatie tot de brandveiligheid van deze gebouwen (omgevingskenmerken). Op basis van een specifieke combinatie van deze kenmerken kunnen vroegtijdig de veiligheidsrisico s en daarmee de oplossingsrichtingen bepaald worden. De VRH beveelt aan om in de omgevingsvisie de volgende bouwstenen die bijdragen aan de veilige fysieke leefomgeving te integreren in de visievorming: - Zelfredzaamheid (menskenmerken): alle zelfredzame personen zijn bij (dreigende) calamiteit, ramp of crisis in staat zich tijdig in veiligheid te brengen. Verminderd-zelfredzame en niet-zelfredzame personen bevinden zich op een veilige plek of kunnen zich met behulp van anderen tijdig naar een veilige plek begeven. - Ontvluchting en toegankelijkheid (gebouwkenmerken): alle mensen kunnen (al dan niet met hulp) op tijd de plek van een calamiteit, ramp of crisis verlaten en hulpverleners kunnen op tijd de plek van een calamiteit bereiken. Bij voorkeur hinderen deze stromen elkaar niet. - Bereikbaarheid (omgevingskenmerken): de hulpdiensten moeten binnen de normtijden met het benodigde materieel ter plaatse kunnen komen - Beheersbaarheid en bestrijdbaarheid (fysische en interventiekenmerken): de hulpdiensten kunnen een calamiteit aan de bron onder controle krijgen en/of de effecten beperken. Slachtoffers kunnen binnen de normtijden geholpen worden. Er zijn in de omgeving voldoende voorzieningen getroffen om een effectieve inzet te ondersteunen. - Leefbaarheid (omgevings- en menskenmerken): de leefbaarheid wordt geoptimaliseerd door de inrichting. Hierbij wordt gestreefd naar een positieve en veilige beleving van en waardetoekenning aan een leef- en woonomgeving door burgers. Centraal in de omgevingsvisie staat daarmee dat er vooraf een gestructureerde veiligheidsdialoog gecreëerd en gestimuleerd wordt tussen publieke en private partijen die betrokken zijn bij de uitwerking van de (veilige en gezonde) fysieke leefomgeving. Dit draagt weer bij aan de (burger)participatie en duurzame ontwikkeling van de stad en regio. 4 Deze aspecten/bouwstenen is geen limitatieve opsomming en is juist bedoeld om verder te ontwikkelen en/of uit te breiden. Tot dat moment hanteert de VRH in lokale overleggen inzake de omgevingsvisie deze bouwstenen. 5 Zie pag 21 Basis voor Brandveiligheid; de onderbouwing van brandbeveiliging in gebouwen, versie 2013; Hagen en Witloks, Instituut Fysieke Veiligheid, Arnhem 6