Nederlandse Genealogische Vereniging. Afdeling Zeeland. ZI-II 02\11-3 Panorama van Middelburg, met de haven,.(zie verder binnenpagina)

Transcriptie

1 Nederlandse Genealogische Vereniging Afdeling Zeeland ZI-II 02\11-3 Panorama van Middelburg, met de haven,.(zie verder binnenpagina) WIJ VAN ZEELAND Mededelingenblad 13 e jaargang, nummer 4 Oktober

2 Wij van Zeeland 13 e jaargang nummer 4, oktober 2011 INHOUDSOPGAVE Van de Voorzitter pag 1 Van de Redactie pag 1 Bestuursmededelingen Samenvatting Bestuursvergaderig van 8 september 2011 pag 2 Uitnodiging en agenda voor de najaars-ledenvergadering afdeling Zeeland pag 2 Nieuws uit de afdeling Zeeland van de NGV Zeeuwse Genealogische Dag op zaterdag 15 oktober 2011 pag 3 Bijeenkomsten en Lezingen najaar 2011 voorjaar 2012 pag 4 Nieuws uit de Regio s van de afdeling Zeeland van de NGV Regio Noord- en Zuid-Beveland: Totaal onverwacht. pag 6 Regio Goeree-Overflakkee: Genealogisch Spreekuur Middelharnis pag 7 PR-aktiviteiten De jaarlijkse PR-dag pag 7 Genealogisch Spreekuur in de Bibliotheek in Vlissingen pag 8 Uit betrouwbare bron.. met Miriam Neuteboom pag 8 Boeken, Boeken, Boeken, met Hans van Felius pag 10 Genealogie met en op de computer Gens Data Pro 2, met W. J. Scholl pag 12 Paleografie met Huib Uil, deel 11 pag 15 Lezers schrijven Huib Plankeel over de vierdelige serie Tussen Afsluitdammen en Deltadijken pag 18 Wim Kemp, een nieuwe abonnee op Wij van Zeeland, stelt zich voor. pag 19 Genealogie, Voorouders komen tot leven Het bewogen leven van schoenmaker Simon Adriaan van Keulen ( ) pag 20 Dingeman Coumou, soldaat in het leger van Napoleon Bonaparte. pag 26 De geschiedenis van mijn voorouders van Oostvoorn, deel II pag 29 Drie eeuwen van den Ameele s, deel II pag 36 Zeeuwse Aktiviteiten pag 43 Ledenmutaties pag 43 Stichting Genealogische Publicaties (advertentie) pag

3 - 1 - Van de Voorzitter Zo, de zomer is weer voorbij, voor zover je van zomer kunt spreken. Ik was in september in La Rochelle (F) en besloot in het archief van de Charente Maritime eens naar landgenoten te gaan zoeken. Een vriendelijke heer aan de balie liet me een inschrijfformulier invullen en voor ik het wist zat ik aan een tafel met een reusachtige doos met mappen met daarin de volkstelling van La Rochelle had toe inwoners waarvan slechts 166 buitenlanders. En ik trof zowaar 4 Nederlanders: - de weduwe Catherine Carradino 75jr. - Henry Hombert, schrijnwerker, 36jr. - Henri Kristen, kleermaker, 69jr. - mevr. Robin, 67jr. Zij hebben na meer dan 160 jaar toch nog een spoortje achtergelaten. Dat is heel anders dan de stad van inwoners van nu met de vele duizenden die daar of in de regio een huisje hebben. Hebt U ook een dergelijke vondst schrijf daar dan eens een verhaaltje over. Maak uw collega-genealogen in onze vereniging deelgenoot van uw wederwaardigheden bij uw speurtocht. En U hoeft daar beslist niet voor naar La Rochelle! Voor velen van ons is in het Zeeuws Archief héél véél te vinden maar slechts weinigen maken de andere leden deelgenoot van hun vondsten door ze op papier aan de buitenwereld prijs te geven. Schrijf eens een artikeltje voor Wij van Zeeland of Gens Nostra en laat ons allemaal delen in uw genoegen iets ontdekt te hebben. U krijgt ongetwijfeld reacties zoals er wellicht ook iemand is die een van deze 4 mensen kent. Zo komen we allemaal stapje voor stapje verder. En in verenigingsverband gaat dat makkelijker dan in je eentje! Ferrie Moubis, Voorzitter. Van de Redactie. Het laatste nummer van de dertiende jaargang ligt voor u. De redactie hoopt dat de wijzigingen in de uitvoering, inhoud en vormgeving u is bevallen. Heeft u suggesties voor het blad, aarzel niet en deel ze mede aan de redactie, die een open oor heeft! In deze aflevering kunnen we lezen over de vierdelige serie Tussen Afsluitdammen en Deltadijken en geeft Hans van Felius ons weer een aantal leessuggesties voor de komende donkere maanden. En, wat ook heel belangrijk is: we zitten weer op 400 leden!! Veel leesplezier! De redactie BestuurS mededelingen In de afgelopen zomermaanden heeft ook het bestuur zomervakantie gehouden. De bestuursvergadering van juli ging niet

4 door in verband met een te kleine agenda. Op 8 september vergaderde het bestuur weer. Samenvatting bestuursvergadering 8 september 2011 Omdat de voorzitter en de penningmeester beiden met kennisgeving - afwezig waren, nam Yvonne de taak op zich om als interim-voorzitster op te treden. Ze had het niet moeilijk, want op de agenda stonden niet al te veel punten en daarvan werden er nog enkele doorgeschoven naar de volgende bestuursvergadering verschoven, die op 3 november bij de voorzitter in Hulst gehouden zal worden. We hebben onder andere gesproken over: een mogelijke samenwerking tussen de HCC-Genealogie en de afdeling Zeeland van de NGV, bij bijvoorbeeld de organisatie van een Genealogisch Spreekuur; de activiteiten van de voorzitter die een aantal lezingen en cursussen gaat geven; onze aanwezigheid op de Genealogische Dag in Bergen op Zoom; Bram Maljaars en Sjaak Hoornick zullen een stand van de afdeling Zeeland van de NGV en de Stichting Genealogische Publicaties bemannen. het idee van het Hoofdbestuur om in elke afdeling een twitteraar aan te stellen. Vanuit het bestuur van de afdeling is er geen belangstelling, maar misschien is één van de leden daartoe bereid? het programma voor de lezingen in 2012 (zie verder) de najaars-ledenvergadering op 12 november 2011 en de najaarsalgemene-ledenvergadering van de NGV in Utrecht. De secretaris stelt zijn funktie als plaatsvervangend afgevaardigde ter beschikking; de voortgang betreffende de samenstelling van de USB-creditcard met de gegevens over Noord-Beveland: er zit schot in, mogelijke uitgave in 2012! de Zeeuwse Contactdag op 15 oktober in het Zeeuws Archief (zie verder) Wij van Zeeland; het laatste nummer van deze jaargang verschijnt in de tweede week van oktober. PR-aktiviteiten: op 29 oktober is er in Weesp de landelijke PR-dag; de beide PR-funktionarissen Jan Oosthoek en Rob de Groot zullen deze dag bijwonen. Eind november vindt er mogelijk een Genealogisch Spreekuur plaats in de Bibliotheek in Vlissingen; Rondvraag. ter herinnering: het tweede deel van de cursus GensDataPro vindt plaats op 22 oktober 2011 aanvang uur in de Vroone in Kapelle! Uitnodiging en agenda voor de najaars-ledenvergadering afd. Zeeland Het bestuur van de Afdeling Zeeland van de NGV nodigt haar leden en andere belangstellenden uit voor de najaars-ledenvergadering die wordt gehouden op zaterdag 12 november 2011 in De Vroone, C.D. Vereekestraat 74 te Kapelle. Aanvang uur

5 Aan de orde komt de volgende agenda: 1. Opening door de voorzitter. 2. Mededelingen en ingekomen stukken. 3. Verslag van de voorjaars-ledenvergadering van zaterdag 9 april 2011 (gepubliceerd in Wij van Zeeland nr 3, juli 2011) 4. Begroting 2011 en meerjarenramingen. 5. Benoeming van plaatsvervangend afgevaardigde van de Afdeling voor de Algemene Najaarsvergadering van de NGV in De huidige plaatsvervangend afgevaardigde Rob de Groot heeft deze funktie neergelegd. 6. Bespreking onderwerpen Najaarsvergadering NGV in Utrecht 7. Rondvraag. 8. Sluiting door de voorzitter. NB. De stukken voor de Algemene Najaarsvergadering van de NGV zijn via de NGV-site te downloaden en in te zien. Na afloop van de vergadering houdt de heer A. Kort een lezing over Zeeuwse Veldwachters. De secretaris. Nieuws uit de NGV-afdeling Zeeland Zeeuwse Genealogische Dag op 15 oktober 2011 van tot uur Evenals in 2010 zal er in het Zeeuws Archief een Zeeuwse Genealogische Dag plaatsvinden. Met het succes van 2010 nog in gedachten zal deze dag hetzelfde karakter hebben als vorig jaar. Het Zeeuws Archief, de N.G.V. afdeling Zeeland en de Stichting Genealogisch Centrum gaan dit jaar ook samenwerken met het H.C.C., afdeling Genealogie. Deze organisaties tekenen voor een grote hoeveelheid informatie en gegevens op het gebied van de Genealogie in Zeeland. Daarnaast is een viertal instanties uitgenodigd die zich bezighouden met Genealogische Computerprogramma s, ze laten het zien en U mag er mee werken ter plaatse. Ook de bekende Bob Coret zal aan deze dag medewerking verlenen. Het Genealogisch Centrum is deze dag gratis te bezoeken en daar vindt u Genealogie zowel in de boeken, als op de computer. De echte genealoog mag deze kans niet overslaan om het Zeeuws Archief te bezoeken op 15 oktober. De organisatie staat in voor véél informatie en gegevens en ook aan de inwendige mens is gedacht

6 De diverse instanties rekenen op uw komst! Toegang zoals altijd gratis én ook voor niet-leden. Bijeenkomsten en lezingen najaar voorjaar oktober : Ferrie Moubis, Genealogie voor beginners in de bibliotheek van Terneuzen, Oostkant 1, Terneuzen; aanvang uur. Vanaf maandag 31 oktober 2011 geeft hij bovendien een cursus Genealogie voor beginners in het Zeeuws Archief, Hofplein 16 in Middelburg. Deze cursus vindt plaats op vijf maandagmiddagen van tot uur en wordt georganiseerd door de Zeeuwse Volksuniversiteit. Kosten: 88,-. Opgave via de Zeeuwse Volksuniversiteit: Cursus Oud Schrift voor beginners, door Huib Uil Wie actieve interesse heeft in geschiedenis en zich verdiept in de geschiedenis van bijvoorbeeld de eigen familie, de woonplaats of het eigen woonhuis stuit op het probleem dat de oudere stukken in de archieven moeilijk te lezen zijn. Ook de taal is vaak niet eenvoudig. Om daaraan tegemoet te komen organiseert de Zeeuwse Volksuniversiteit in samenwerking met het Gemeentearchief Schouwen-Duiveland een cursus oudschrift voor beginners. Tijdens deze cursus komen handschriften uit de 16de - 18de eeuw aan de orde. Doel is de cursisten vertrouwd te maken met het oudschrift, zodat zij zonder problemen de stukken kunnen lezen en daarvan een transcriptie kunnen maken. De stukken, die op de cursusavonden behandeld worden, zijn voor het merendeel afkomstig uit archieven, die op Schouwen-Duiveland betrekking hebben. Naast de aspecten van het oud-schrift wordt ook aandacht besteed aan de vorm en inhoud van de te behandelen stukken en hun belang voor het historisch onderzoek. Behalve de methodiek van het archiefonderzoek komen ook aanverwante aspecten zoals de chronologie aan de orde. Gewerkt wordt met kopieën. Voor achtergrondinformatie wordt gewerkt met het boek Werken met Zeeuwse bronnen, dat de cursisten tegen gereduceerde prijs kunnen aanschaffen. De cursus omvat zeven avonden van ongeveer twee uur. Nadere inlichtingen worden desgewenst verstrekt door de docent, de heer H. Uil, tel (kantoor) of (privé). De cursus start op maandagavond 17 oktober 2011, aanvang uur en wordt gegeven in het Gemeentearchief, dat gehuisvest is in het gemeentehuis van Schouwen-Duiveland (achterzijde van het gebouw), Laan van St. Hilaire 2 te Zierikzee.. Het cursusgeld bedraagt 98. Opgave bij: Zeeuwse Volksuniversiteit, Postbus 7172, 4330 GD MIDDELBURG, tel.: , zeeland@volksuniversiteit.nl onder vermelding van uw naam, adres, telefoonnummer en naam van de cursus. Desgewenst kan het ook door het inschrijfformulier in te vullen op de website: Voor 2012 heeft het bestuur de volgende lezingen en data vastgelegd: - 4 -

7 21 januari 2012: Cor de Graaf, Gens Nostra, voor en door leden! Cor de Graaf, hoofdredacteur van Gens Nostra schrijft over de inhoud van deze lezing het volgende: Tien maal per jaar valt Gens Nostra bij elk NGV-lid op de deurmat. Een jaargang omvat meer dan 700 pagina s met één of meer specials. Gens Nostra ontstaat niet vanzelf, maar is het werk van een team van redacteuren, vormgevers, zetters, drukkers en een eindredacteur. Grotendeels vrijwilligers die zich elke maand weer willen inzetten om een mooi blad te maken. Zij bepalen samen wat er in het blad komt. Of toch niet? Niet helemaal, want zij zijn afhankelijk van de leden. Het zijn de leden die uiteindelijk bepalen, door de keuze wel of niet iets in te sturen, of iets wordt aangeboden...toch hoor je wel eens dat over of uit een bepaalde regio nooit iets wordt gepubliceerd. Is dat een terecht verwijt richting redactie of kaatsen we hier de bal terug: wat zou de redactie moeten plaatsen, wanneer er niets is aangeboden. Men zou zich kunnen afvragen of de mensen uit bepaalde regio s misschien wat meer bescheiden van aard zijn. Of zijn er andere redenen? Aan de hand van een visuele presentatie zal meer duidelijk worden over de werkwijze van de redactie, het samenspel met auteurs en het technisch proces tot het moment dat rond het midden van de maand uw lijfblad weer onder ogen krijgt. 18 februari 2012: Hans Felius, Van Zeeland naar Zeeland Vele Zeeuwen vertrokken om diverse redenen vanuit de provincie Zeeland naar andere oorden om daar een beter, of soms een ander, en vrijer leven te kunnen leiden. In de jaren veertig van de negentiende eeuw vertrok een grote groep Zeeuwen vanuit Zuid-Beveland naar de Verenigde Staten. Zij werden de stichters van Zeeland in Michigan. Wie waren zij, wat was hun achtergrond, waarom maakten zij die gevaarlijke reis. Hoe verging het hen in de eerste periode. Mijn onderzoek naar deze groep emigranten hoopt antwoord te geven op deze vragen. 24 maart 2012: Felix Waldack(VVF), "Archieven in Frans-Vlaanderen, genealogische opzoekingen in het noorden van Frankrijk 14 april 2012: lezing na de voorjaars-ledenvergadering afdeling Zeeland; onderwerp nog niet bekend. Nieuws uit de Regio's van de afdeling Zeeland van de NGV - 5 -

8 Regio Noord- en Zuid-Beveland Totaal onverwacht! Op vrijdag 3 juni jl. bracht een delegatie Italianen een bezoek aan het gemeentehuis in Wissenkerke. Gerard de Fouw presenteerde daar zijn boekje Vreemde eenden in de bijt, een verslag van de activiteiten van een drietal Italiaanse soldaten in Kamperland tijdens de Tweede Wereldoorlog. In 1942 diende Gianni Gaia in Toulon, waar hij in 1943 de opdracht kreeg om met zijn legeronderdeel naar Italie terug te keren, maar op de terugweg werden ze tegengehouden door de Duitsers, ontwapend en naar Duitsland overgebracht. Nadat hij en zijn dienstmaten een maand in een trein hadden doorgebracht, onder erbarmelijke omstandigheden, kwamen ze in een gevangenenkamp terecht. In november 1943 kwam hij met twee maten terecht in Middelburg. Ze werden aan de Walcherse kust tewerk gesteld om graafwerken op het strand uit te voeren. Naderhand kwamen daar onderhoudswerken voor de Duitsers bij, zoals repareren van spoorwegen, bruggen en klinkerstraten. In mei 1944 werd Gaia met twee anderen overgebracht naar Kamperland, waar ze weer op het strand tewerk werden gesteld voor het plaatsen van houten staketsels tegen landingen van de geallieerden en het vervoer van zware bommen. s Nachts verbleven ze in een school aan de Veerweg. Johan Remijnse uit Kamperland werd verplicht om met paard en wagen, in 1944, goederen te vervoeren voor de Duitsers, die nauwelijks nog benzine hadden voor hun voertuigen. Zo kwam hij in contact met de Italianen. Dat verliep voorspoedig. Al gauw hielden ze elkaar op de hoogte van de ontwikkelingen bij de Duitsers en de opmars van de geallieerden. Eind oktober besloten de Italianen te vluchten met als doel de geallieerde legers te bereiken. Zo gezegd, zo gedaan, maar ze werden weer opgepakt door de Duitsers. Ze werden naar de Ortskommandant van Kamperland gebracht, die hen mededeelde: Morgen früh, kaputt. Wat konden ze doen, toen ze teruggebracht waren naar de school. Ze sloegen weer op de vlucht en renden de donkere nacht in. s Avonds laat werd er aan de deur geklopt bij hoeve Bouw en Plantlust. Daar stonden de Italianen aan de deur. Ze vertelden dat ze gevlucht waren en vroegen om onderdak. Wanneer boer Remijnse dat zou doen, liep hij gevaar onmiddellijk doodgeschoten te worden. Zoon Johan Remijnse vond, dat er wel geholpen moest worden en bracht ze naar een klamp hooi vooraan in de polder. s Anderendaags, toen het licht geworden was, ging hij naar de bergplaats toe, maar vond de Italianen niet. Die waren namelijk nog verder gelopen en hadden de nacht doorgebracht in de schuur van de boerderij aan de Langeweg, bewoond door de familie De Kam, die evacué s uit Tholen herbergde. Een van de jongens, Jantje Niemantsverdriet herkende de Italianen, die hij vaak op het strand had gezien. De Italianen mochten blijven ondanks herhaalde zoekpogingen van de Duitsers. In de laatste uren voor de bevrijding van Kamperland raakte de toestand kritiek voor Gaia en zijn maten. Ze waren verborgen in een schuurtje waarbij hele hopen wijnpeeën lagen. En achter die hopen hadden weer Duitsers zich verborgen. Maar - 6 -

9 toen op 2 november maakten de Canadezen korte metten met de laatste resten Duitse tegenstand. Plotseling, na het ontwaken, zagen de Italianen vreemde soldaten, Canadezen. Ze besloten om zich aan die militairen over te geven. Gaia en zijn maats werden naar België overgebracht. Vandaar uit kwamen ze in Engeland terecht, waar ze tewerk werden gesteld in een fabriek. Pas in 1946 kwam Gaia terug in Italië. Hij ging daar werken op het land van zijn vader en kocht later een winkel van sinkel. Na de oorlog nam hij rond 1965 contact op met de Kamperlanders, die hem in die moeilijke oorlogsdagen te hulp waren geschoten. Wat later verwaterde dat weer, totdat een kleinzoon in 2009 naspeuringen ging doen. Gaia was toen inmiddels overleden. Die naspeuringen kwamen terecht bij Gerard de Fouw van de gemeente Noord-Beveland en diens activiteiten leidden tot een publicatie, die op 3 juni officieel aan de familie werd aangeboden in het gemeentehuis van Wissenkerke. Een bijzonder stukje Noord-Bevelandse geschiedenis is op deze wijze aan de vergetelheid ontrukt. a.j. barth Regio Goeree Overflakkee, Op zaterdag 3 september werd in de bibliotheek in Middelharnis een Genealogisch Spreekuur gehouden. Eindelijk was het eens een mooie zaterdag na de verregende zomer en dat was ook in de bibliotheek te merken. Slechts een tweetal handen vol belangstellenden brachten een bezoek aan het spreekuur. Wél heel enthousiast en mogelijk weer nieuwe leden voor de afdeling! PR-aktiviteiten De jaarlijkse PR-dag Op zaterdag 29 oktober 2011 vindt de jaarlijkse PR-dag plaats en dit jaar wordt deze dag gehouden in het Verenigingscentrum in Weesp. Negen medewerkers zullen bij toerbeurt over hun werkzaamheden en de achtergronden daarvan vertellen. In het ochtendprogramma is er ook een uitleg en voorlichting over de NGV op Twitter en QR (digitale informatie door middel van vierkantjes ). Daarnaast worden wij geinformeerd over de stand van zaken en de implementatie van de nieuwe huisstijl, de nieuwe folders en de nieuwe oorkonden van de NGV, de ledenwerfactie, de nieuwe blocnotes, het NGV-loepje en de tweede fraaie boekenlegger

10 Uiteraard kunt u in het volgende nummer van Wij van Zeeland een verslag van deze bijeenkomst lezen. Genealogisch Spreekuur in Vlissingen Eind november wordt er een genealogisch spreekuur gehouden in de bibliotheek in Vlissingen. Datum en tijd nog niet bekend. Oorkonden in lexaan-hoezen, RHC Limburg, foto: Zuiderlicht Uit betrouwbare bron., met Miriam Neuteboom Dat de betrouwbaarheid van bronnen niet vanzelfsprekend is weet iedere genealoog. De betrouwbaarheid is niet altijd evident, maar ook de onbetrouwbaarheid is dat niet altijd. In het kader van mijn onderzoek naar de familie De Lutiano zocht ik gegevens over Balthasar van de Voorde. In de eerste helft van de 17 e eeuw was hij een goede bekende van de schoonfamilie van Frederik de Lutiano, de Van de Bogaerdes. Hij woonde te Middelburg, waar een deel van de familie Van de Bogaerde eind 16 e eeuw vanuit Antwerpen heen getrokken was. Balthasar was protestant: in 1607, 1616 en 1620 was hij diaken in de kerkenraad van Middelburg. Balthasar van de Voorde moet tot de bovenlaag van de Middelburgse bevolking behoord hebben. Hij zou van 1612 tot 1634 muntmeester van de Zeeuwse munt geweest zijn. Op 18 december 1579 besloten de Staten van Zeeland een eigen munt op te richten. Eind 1580 werden daadwerkelijk de eerste munten in Zeeland geslagen. De Zeeuwse munt bleef bestaan tot 1796 en werd in 1798 definitief gesloten. Zoals te verwachten is, heeft het simpele feit dat Balthasar van de Voorde in Middelburg woonde en werkte tot gevolg dat er zeer weinig over zijn persoon en zijn omgeving te vinden is. Toch kunnen de archieven ook dan nog verrassingen in petto hebben. Omdat het jarenlang ten onrechte elders bewaard werd ontkwam het archiefnummer RAZE 115a aan het vernietigende Duitse bombardement van Middelburg op 17 mei 1940, waarbij vrijwel het volledige archief van de stad Middelburg werd weggevaagd. Op f v vinden we een weesacte van 30 april 1633 betreffende de vier onmondige wezen van de heer Balthasar van der Voorde, met name Mattheus 22 jaar, Cornelis 17 jaar, Marcus 8 jaar en Emerentia 13 jaar, daer moeder aff is Jofr. Clara de la Palma. Cornelis van de Voorde, oom van vaderszijde is een van de voogden. Hieruit blijkt dat Balthasar van de Voorde overleed vóór 30 april 1633 en dus niet tot in 1634 muntmeester geweest kan zijn. Hij werd als muntmeester overigens opgevolgd door zijn zoon Pieter van de Voorde, die op dat moment dus al meerderjarig was. Er waren in 1633 meerdere meerderjarige kinderen, ook een zoon Balthasar die we later in andere bronnen tegenkomen en een dochter Adriana

11 Een volgende verrassing bood tg.nr. 295 van het Zeeuws Archief inv.nr. 612: een getekende kopie van een grafzerk in de Oude kerk te Middelburg. De Oude of St. Pieterskerk, ook wel Noordmonsterkerk genoemd, stond aan het tegenwoordige Hofplein, in de directe omgeving van het huidige Zeeuws Archief. Het was de eerste kerk die voor de protestantse eredienst werd gebruikt en het werd de begraafkerk bij uitstek voor voorname Middelburgers. De kerk werd in 1833 afgebroken en op dezelfde plaats kwam in 1890 een nieuwe kerk. De tekst in de cartouche op de grafzerk begon volgens de tekening als volgt: SEPULTURE VAN DE HEER BASTIJAN V.D.VOORDE MVNTMEESTER VAN ZEELANT STERFT DEN 5 MEERT 1633 OUDT 55 IAEREN ENDE VAN IVFFROV CLARA DE LA PALMA SYN HUYSVROVW STERFT DEN 28 DEC B 1645 OUDT 66 IAAREN ALS MEDE DE HEER M R BALTA- SAR V.D.VOORDE HADVUIT HARER EEN SOON STERFT DEN 23 APRIL 1669 OVDT 63 IAAREN enz. Hier klopt iets niet. We kennen geen Bastiaan van de Voorde die muntmeester was en op 5 maart 1633 overleed. Wel een Balthasar van de Voorde die muntmeester van Zeeland was en [kort] vóór 30 april 1633 overleed. We kunnen hieruit concluderen dat de tekst op de grafzerk ten tijde van het kopieëren al zodanig uitgesleten was dat een deel ervan slecht leebaar was. Ook uit de rest van de tekst van de tekening blijkt dat. Er worden vier kinderen van Balthasar en Clara genoemd: Balthasar, Pieter, Mattheus en Adriana, maar bij drie van de vier is de leeftijd open gelaten: ook die was blijkbaar niet meer leesbaar. Het is natuurlijk verwarrend als je gegevens zoekt over een Balthasar van de Voorde en je vindt de grafzerk van een Bastiaan van de Voorde. Door vergelijking met gegevens uit andere bronnen kan ik nu met aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid zeggen dat er op de grafzerk Balthasar gestaan heeft in plaats van Bastiaan. Hier blijkt dat ook tekeningen van grafzerken niet a priori als betrouwbaar beschouwd mogen worden en dat klakkeloos overnemen altijd uit den boze is. Een aardige bijkomstigheid wil ik u niet onthouden: de in de bovengenoemde weesacte genoemde 17-jarige Cornelis studeerde medicijnen in Leiden en werd in 1658 de eerste lector aan de Middelburgse Chyrurgijns Anatomiekamer i. H. Zuidervaart, die het Theatrum anatomicum te Middelburg beschreef zegt dat Cornelis geboren werd in Hij geeft daarbij geen bron. Uit de weesacte blijkt dat dat niet juist is: hij moet geboren zijn omstreeks Volgens Zuidervaart overleed hij in

12 Boeken, boeken, boeken, boeken door Hans Felius Jo de Ridder, De geschiedenis van Vlissingen en haar Ambachtsgilden, (Vlissingen 2004), ISBN Als je niet in Zeeland woont, mis je soms het verschijnen van een boek. Dat overkwam me met dit boek over de ambachtsgilden van Vlissingen. Of het nog in de handel is weet ik niet. Ik kocht het in een Haarlems antiquariaat. Of schoolkinderen anno 2011 nog les krijgen over het gildesysteem durf ik niet te zeggen. Ik ben van een generatie die dat nog wel kreeg, al bleef dat op de lagere school bij globaal aanstippen. En wat is er van blijven hangen? Niet veel vrees ik. En toch is ook voor genealogen kennis over de gilden van belang, zeker als er sprake is van voorouders die in een stad woonden. Het boek geeft een compact overzicht van het gildesysteem in het algemeen, en per gilde wordt ook nog het nodige uit de doeken gedaan. Oppervlakkig gezien zijn de naamlijsten van gildebestuurders voor genealogen het meest interessant. Maar het zou jammer zijn als men het daar bij laat. Want naast het historische overzicht per gilde wordt ook steeds een uitgebreide lijst gegeven van bronnen. En juist reglementen en contracten kunnen iets vertellen over het ambacht dat door onze voorouders werd uitgeoefend. Een voorouder was timmerman, smid, of schipper. Maar wat betekende dat in de zeventiende en achttiende eeuw? Voor het beantwoorden van deze vraag kan een boek als dit een goed begin zijn. Aanbevolen dus, en je zou wensen dat er zoiets van iedere stad aanwezig was. Lilian Dominicus, Zeeuwen in Amerika. Verhalen van emigranten door de eeuwen heen, (Kats / Rotterdam 2011), ISBN Het zal voor de gemiddelde Zeeuw niet onbekend zijn dat veel van onze landgenoten een nieuw bestaan zochten en vonden in verre streken. Ook de Verenigde Staten waren populair om naar toe te trekken. In dit boek worden de verhalen verteld van de nazaten die nu in de Verenigde Staten wonen, en van de geschiedenis van hun voorouder, een en ander voorzien van vele prachtige illustraties. Gekozen is voor een chronologische ordening in vier delen, die weer onderverdeeld zijn in vijfentwintig hoofdstukken. Op die manier ontstaat een boeiende reis door de tijd, die begint bij de Roosevelts, en die eindigt bij de Zeeuwse studenten van deze tijd, die een deel van hun studietijd in de Verenigde Staten doorbrengen. Aan de ene

13 kant is het een prachtig kijkboek, aan de andere kant krijgen we een aantal boeiende verhalen te lezen. Ik vind het een waardevolle aanvulling voor mijn boekenkast. Eric Hageman en Toon Franken, Hop en gerst veredeld. De geschiedenis van bier in en rond Middelburg Over bierbrouwerijen, bierhandel en biercultuur, (Middelburg 2011). ISBN Bier is een interessant product, met een boeiende historie. Zelfs al drink je geen alcohol kun je niet om de geschiedenis van het brouwen van bier heen. Immers, er was een tijd dat het drinken van water een ongezonde bezigheid was. Iedereen dronk bier, jong en oud, arm en rijk. De reden was dat tijdens de productie van bier het water werd verhit, wat het water (en daarmee het eindproduct bier) gezonder maakte dan het verse water. Naast het brouwen was ook de handel in grondstoffen en in bier van groot belang, en de restproducten van het bier, bostel of borstel genaamd, werden weer aan het vee gevoerd. Voor de overheid was de productie en consumptie ook belangrijk, want dat leverde weer belastingopbrengsten op. In een wereld die gedomineerd wordt door slechts enkele biermerken (ik zal ze hier niet noemen), is het misschien moeilijk voor te stellen dat vroeger door het gehele land bier gebrouwen werd, in ambachtelijke bedrijven. Eeuwen lang hadden dorpen als Haamstede en Renesse hun eigen dorpsbrouwerijen; en daarin stonden ze niet alleen. Ook de Zeeuwse steden kenden naast een levendige handel in bier ook hun brouwnijverheid. Die is voor Zeeland praktisch vergeten geraakt. Er zijn weliswaar enkele oudere publicaties die iets vertellen over de periode voor 1800, maar zeker de negentiende eeuw is overigens niet alleen in Zeeland een blanco pagina in de bierhistorie. Zo wordt in het voorwoord opgemerkt dat in een in 2005 verschenen publicatie over de economische geschiedenis van Zeeland in de negentiende en twintigste eeuw de brouwnijverheid in het geheel niet wordt genoemd. Terwijl deze er toch wel degelijk was, en bovendien juist de negentiende eeuw voor deze nijverheid een belangrijke periode was. In die eeuw vond de industrialisatie plaats, boden nieuwe uitvindingen de mogelijkheid om andere, tot dan toe in Nederland onbekende bieren te introduceren. Maar ook kreeg men meer invloed op het brouwproces, waardoor zowel de productie als de kwaliteit van het product konden worden verbeterd. In dit boek wordt de geschiedenis van de brouwnijverheid en de bierhandel in Middelburg en de directe omgeving uit de doeken gedaan. Voor iedereen die wel eens bezig is geweest met de geschiedenis van de Zeeuwse hoofdstad en haar inwoners weet welke problemen je dan op je pad vindt. Ik ben dan ook onder de indruk van het resultaat. Het bewijst maar weer eens hoe belangrijk voor deze periode kranten kunnen zijn, want een deel van het onderzoek werd gedaan met kranten uit deze periode als ondersteuning

14 Het boek is prachtig geïllustreerd, waarbij ik af en toe wat bekenden uit mijn onderzoek naar de Noord-Hollandse brouwnijverheid tegen kom. Naast de groten als Amstel en Heineken, de Stoombierbrouwerij t Haantje, de Deli-Brouwerij (beiden uit Amsterdam), en ook een reclame voor Lans Extra Stout. Lans was in de negentiende eeuw een van de Haarlemse brouwerijen, en stout was de biersoort waarmee zij (en ook hun concurrenten) het meest aan de weg timmerden. Stout werd namelijk als zeer gezond gezien, goed tegen kwaaltjes en goed voor het zog, dus voorgeschreven aan vrouwen die hun kinderen borstvoeding gaven. Het boek sluit met een hoofdstuk over de opleving van de kleine brouwnijverheid in Nederland. Naast de gigant uit Amsterdam is in de afgelopen veertig jaar sprake van de opkomst en soms ook weer ondergang van lokale bedrijven en bedrijfjes die speciaal bieren produceren. Dat heeft er toe geleid dat Zeeland naast mossels en bolussen inmiddels ook trots kan zijn op de eigen bieren. Wie dit boek leest weet dat die brouwers in een lange traditie staan. Hans van Felius Genealogie met en op de computer. GensDataPro, deel 2 Het programma van de Nederlandse Genealogische Vereniging, W.J. Scholl Zoals in aflevering 1 aangekondigd, zullen we nu kijken naar de invoermogelijkheden. Wilt u de besproken handelingen in de vingers krijgen om te beoordelen of dit programma wat voor u is, dan is het prettig om de demoversie van GensDataPro van internet te downloaden, Deze versie is volledig functioneel tot 250 personen. Grotere bestanden zijn wel in te lezen, maar door de overschrijding van de 250- limiet in de demoversie niet te bewerken. In de genealogie gaat het over mensen die in een bepaalde relatie tot elkaar staan. De twee belangrijkste relaties zijn die van man-vrouw en ouder-kind. Hoewel het mogelijk is om eerst tal van personen in te voeren en daarna relaties tot stand te brengen tussen die ingevoerde personen, is het veel overzichtelijker om de personen relatiegewijs in te voeren, d.w.z. voorafgaand aan het invoeren van de persoonsgegevens aangeven dat de eerstvolgende persoon echtgenoot, ouder of kind is van de persoon die in venster A (zie afl. 1) is weergegeven. Om duidelijk de grote mate van flexibiliteit bij de invoer in GensDataPro (GDP) tot uiting te laten komen, zullen we hieronder een voorbeeldbestand maken uitgaande van de in Den Haag overleden stadhouder Frederik Hendrik. die leefde van

15 Wanneer u nog niets heeft ingevoerd en GDP dus voor de eerste keer start, verschijnt een lege persoonskaart en heet het nog lege bestand nieuw. We klikken in K1 (de afrolmenu s) op Bestand en kiezen voor de bovenste optie: Start nieuwe stamboom. Door te bladeren kunnen we kiezen waar we onze nieuwe stamboom op de harde schijf willen plaatsen. Vervolgens vullen we in het vak Bestandenset de naam van onze nieuwe stamboom (voorbeeld) in, zetten het vinkje aan bij Inclusief eigen plaatsbestand en klikken op Opslaan. Meteen verschijnt het invoerformulier voor de eerste persoon. We voeren bovengenoemde gegevens over Frederik Hendrik in. Bekijken we de schermafdruk dan zien we bij overleden de cursor staan tussen a en g van Den Haag. Onder het intikken van de plaatsnaam vult GDP namelijk de naam steeds vanuit de alfabetische lijst aan. Zolang het niet de juiste naam is tikken we door, maar als het klopt kunnen we naar een ander invoervak gaan. Links van de plaatsnaam staat 4. Er is een centraal plaatsbestand aanwezig (dat we eventueel zelf kunnen aanvullen) waarin elke plaats een eigen nummer heeft. Wanneer u het juiste nummer weet,

16 bijvoorbeeld doordat u heel vaak dezelfde plaats gebruikt, dan kunt u in plaats van de naam ook in het vakje ervoor het nummer invullen. Aardig is dat er ook plaatsalternatieven mogelijk zijn. Zouden we bijvoorbeeld beginnen met s Gravenh dan komt s Gravenhage tevoorschijn met datzelfde nummer 4. Naast de voornaam ziet u een leeg vak waar de muiscursor overheen is gezet. Daardoor verschijnt eronder een korte omschrijving van de bedoeling van dat vak: Roepnaam. Bij de datum is alleen het jaartal getikt, GDP vult de nullen aan. Een complete datum is eenvoudig (nu of later) in te tikken als , waarna GDP het omzet in maar daarachter keurig weergeeft 29 jan U kunt overigens de datum ook op één van deze manieren invoeren, dus als 29 jan 1584 of als We laten de andere invoervelden voor wat ze zijn en klikken op Akkoord of op F7. Oeps! We zijn vergeten het geslacht in te vullen en GDP biedt ons nu de mogelijkheid dat alsnog te doen. Nadat we hebben aangegeven dat het hier een man betreft, verschijnt in venster A de persoonskaart van Frederik Hendrik met de door ons ingevoerde gegevens. Omdat we hebben afgesproken dat we onze gegevens relatiegewijs gaan invoeren, moeten we nu beslissen of we een ouder, een partner of een kind van hem gaan invoeren. We klikken daartoe in K1 op Bewerkhandelingen en het afrolmenu verschijnt. De eerste vijf opties zijn op dit moment het meest interessant, al valt op dat de zesde optie Maak Frederik van Oranje-Nassau ouderloos grijs is, en terecht, het is in deze fase een zinloze optie, want zolang er nog geen ouders van hem zijn ingevoerd, kunnen we die ook niet verwijderen. De eerste optie Nieuw persoon laten we nu ook rusten want we gaan toch relatiegewijs invoeren! Ik kies voor de vierde optie Voeg relatie toe en zie meteen dat dat voortaan ook kan via functietoets F2, handig wanneer ik deze handeling vaak moet doen. Op het scherm verschijnt eenzelfde invoerformulier als we gebruikt hebben bij Frederik Hendrik. We vullen in Amalia en Solms, van. Onderaan zien we dat het vakje voor het geslacht al is ingevuld, dat is indien nodig ook te wijzigen. We klikken op Akkoord of F7 en de relatiekaart komt in beeld, de cursor staat al te knipperen in het vakje Getrouwd. Wanneer we geen verdere gegevens hebben over hun huwelijk kunnen we afsluiten met F7 en hebben we wel gegevens ze zijn op 4 april 1625 in Den Haag gehuwd dan vullen we die eerst op de daarvoor bestemde plaatsen in. Na afsluiten zien we in venster A de aangevulde persoonskaart van Frederik Hendrik, in venster B een nogal leeg overzicht van zijn relaties en in venster C een overzicht in lijstvorm van de ingevoerde gegevens. In venster A staat Geen kinderen. Daar gaan we wat aan doen. Misschien herinneren we ons dat we onder Bewerkhandelingen ook een optie Voeg kind toe aan zagen staan. De kinderen die we gaan invoeren zijn echter niet uitsluitend van Frederik Hendrik, maar ook van Amalia, oftewel zij spruiten voort uit hun relatie. We klikken daarom in venster A op het vet weergegeven woord Relatie en merken intussen op dat wanneer de cursor over een van de blauwe woorden schuift er een aanwijzing komt waar dat woord naar toe linkt, vergelijkbaar met wat hierboven over Roepnaam is vermeld. In venster A staat nu de relatiekaart van Frederik Hendrik en Amalia. Wanneer we de huwelijksdatum nog niet ingevuld hebben, kunnen we dat eventueel nu via F6 alsnog doen. Klikken we in K1 op Bewerkhandelingen dan zie

17 we even boven het midden van het afrolmenu dat we kinderen aan deze relatie kunnen toevoegen met F3. Dat is handig, want ik weet van wel negen kinderen! Historisch zijn de belangrijkste drie: Willem II ( ), Louise Henriëtte ( ) en Albertine Agnes ( ).Voor het voorbeeld volstaan we met deze drie, dus: F3, Willem invoeren, F7; F3, Louise invoeren, enz. Willem III is een zoon van Willem II. We zien Willem II zowel in venster A, venster B als venster C vermeld. Klikken op één van deze drie geeft persoonskaart in venster A. Via Bewerkhandelingen en Voeg kind toe kunnen we Willem III invoeren. We kunnen nu niet F3 gebruiken omdat we voor Willem II nog geen relatie hebben gemaakt. Dat had natuurlijk best gekund, maar we willen juist laten zien dat het ook anders kan. In het bekende invoerformulier is zijn achternaam al ingevuld, maar deze kan uiteraard ook gewijzigd worden. Nadat we zijn naam hebben ingevoerd en de invoer weer hebben afgesloten met F7, staat de persoonskaart van Willem II in venster A en zien we dat hij een relatie heeft met 1 kind. In venster B is goed te zien dat er nog geen echtgenote c.q. moeder is ingevoerd. Door in B of C te klikken op Willem III komt zijn kaart in venster A. Weer via Bewerkhandelingen kunnen wij zijn moeder toevoegen. Valt u op dat de optie Voeg ouder toe.. F4 nu luidt Voeg moeder toe F4? De moeder van Willem III, echtgenote van Willem II, is Maria Stuart. Tot slot van deze aflevering: wanneer u zorgt dat Willem II in venster A staat en klikt op de eerste knop in K2 dan verschijnt in venster C al een aardig schematisch overzicht van onze invoer. Mist u de twee dochters van Frederik Hendrik even klikken op het plusje in de rechterbovenhoek van zijn vakje! Paleografie met Huib Uil, deel 11 De vorige keer was een notariële akte uit 1689 de opgave. We laten hieronder de transcriptie volgen: Op huijden den 16e februari 1699 compareerde voor mij Adriaen Daek, notaris openbaer bij den Hove van Holland geadmitteert binnen Zierczee residerende, present de getuijgen naergenoent d'eersame IJman den Antrecker als in huijwelijck hebbende Martina van der Weijde en vercklaerde vercogt te hebben aen sijn swager Karel Gijsaert, beijde woonende alhier, een vierde part van drie gemeten hondert sevenentnegentijgh roeden weijlant, zijnde een gemeenen bleijck, die geheel groot is 8 gemeten 255 roeden daerin hij comparant met den gemelden sijn swager de voorschreven 3 gemeten 197 roeden waren aencomende, leggende in de Geere onder de heerlijckheijt van Noortgouwe, en dat voor een somma van penningen daervan hij comparant bekent ten vollen

18 voldaen ende betaelt te zijn. Aldus gedaen en gepasseert binnen Zierczee ten dage gemelt. Present Tonis Jacobs Hose en Wouter Jacobs Tack beijde als getuijgen hierover gestaen. Yeman den Antrecker Karel Gessart Tonis Jacobse Hoose Wouter Jacobse Tack Mij present A. Daek Notaris Publicus Het was een lastige opgave waar de inzenders goed hun best op hebben gedaan. De foutjes waren gering en uit de transcripties blijkt dat alle inzenders hebben begrepen wat er aan de hand is. Er was ook een lastig teken in en dat gaan we eerst toelichten. Dit staat voor 8 gemeten. De oppervlakte werd uitgedrukt in gemeten en roeden. Treffen we dit teken aan, dan hebben we met gemeten te maken. Roeden zijn voluit in de tekst geschreven, maar kunnen ook als r. voorkomen. In vroeger tijd waren verschillende oppervlaktematen in gebruik. In de gesprekken van oude landbouwers zijn ze nog te horen. De meest gebruikte oppervlaktemaat was het Blooise gemet dat op Walcheren ook wel werd aangeduid als de Walcherse landmaat. Een Bloois gemet was 0,39 hectare. Deze maat werd ook gebruikt op de Bevelanden. Het Schouws gemet, dat in Noordgouwe werd gebruikt, was 0,42 hectare. Daarnaast was in gebruik het Duivelands gemet (0,40 ha.). In westelijk Zeeuws-Vlaanderen werd de Brugse maat gebruikt en in het oostelijk deel de Gentse maat. Op enkele andere zaken wijzen we kort. Zierikzee is gespeld als Zierczee. Voor de naam van IJman den Antrecker staat in het origineel: eers. Dat wordt voluit: eersame. De varianten in de schrijfwijze van de naam van deze stad zijn er vele. Een bleijck of bleek is een grasveld dat gebruikt werd voor het bleken van wasgoed. De Geere is een plaatselijke toponiem en wordt daarom met een hoofdletter geschreven, ook al staat dat in het origineel met een kleine letter. In de ondertekening heeft de notaris zijn voorletter en eerste letter van zijn achternaam in elkaar gestrengeld. Bij transcriptie maken we daar twee letters van met een punt ertussen. Over notarissen hebben we het uitvoerig gehad in aflevering zes. Daarom verwijzen we daarnaar. Ter aanvulling nog dit. Wie wil weten of een van zijn voorouders in Holland of Zeeland notaris is geweest, heeft een fraai naslagwerk tot zijn beschikking. Het is het Register Notariorum. De Notarissen van het Hof van Holland , samengesteld door W. Heersink, R. Huijbrecht en S. Scheffers en verschenen in Zoals elke notaris schreef ook deze Adriaen Daek dat hij geadmitteerd (toegelaten) was bij het Hof van Holland. Dat hof was tevens werkzaam voor Zeeland. Daar had hij ook de voorgeschreven eed afgelegd. De auteurs hebben uit het archief van dit hof, dat berust in het Nationaal Archief in Den Haag, de inschrijvingen van notarissen toegankelijk gemaakt. Voor Zeeland kan men met een dergelijke vraag ook terecht in de door L.W.A.M. Lasonder samengestelde inventaris van De archieven van de rechtbanken, weeskamers en notarissen die over het tegenwoordige grondgebied der provincie Zeeland gefungeerd

19 hebben. De Zeeuwsche eilanden, (1852), verschenen in Den Haag in De inventaris op de soortgelijke archieven van Zeeuws-Vlaanderen is afzonderlijk verschenen. Voor zo ver van notarissen akten bewaard zijn gebleven zijn die daarin opgesomd, maar Lasonder heeft ook als bijlage een lijst opgenomen van notarissen waarvan geen akten bewaard bleven. Overigens wil dat nog niet zeggen dat iemand, die niet in deze lijsten staat, geen notaris kan zijn geweest. In beginsel kunnen er dan twee dingen aan de hand zijn. Op de eerste plaats is hij geadmitteerd bij een ander hof maar heeft zich later in Zeeland of Zeeuws-Vlaanderen gevestigd. Op de tweede plaats zijn de lijsten niet helemaal compleet. Op de een of andere manier is er wel eens iemand tussendoor geglipt. Maar verreweg de meeste notarissen kunnen op die manier worden teruggevonden. Achter zijn naam noteerde Daek: Not.Pub. Dat is voluit: Notaris Publicus oftewel: openbaar notaris. Notarissen moesten Latijn kennen en lieten dat wel eens merken. Overigens werd met die voorwaarde nogal eens de hand gelicht. Nog iets over de inhoud van de akte. De inhoud daarvan is als volgt samen te vatten. Yeman den Antrecker als echtgenoot van Martina van der Weijde verklaart aan zijn zwager Karel Gessart, beiden woonachtig in Zierikzee, verkocht te hebben een vierde deel van 3 gemeten 197 roeden weiland zijnde een gemeenschappelijke bleek die in zijn geheel groot is 8 gemeten 225 roeden, die zij samen in hun bezit hadden. Het perceel ligt in de Geere in de heerlijkheid Noordgouwe. De koopsom is voldaan. Verkopen van onroerend goed werden niet vaak via notarissen geregeld. Dat komt omdat alle overdrachten (transporten) van grond, huizen, schuren en dergelijke moesten geschieden via het plaatselijke gerecht. Van deze overdracht werd een zogenaamde schepenbrief opgemaakt, een akte waarin de overdracht door de oude aan de nieuwe eigenaar werd vastgelegd. Deze door drie schepenen gezegelde akte werd meegegeven aan de nieuwe eigenaar. De akte werd afgeschreven in het register van transporten of leveringen. Zulke akten komen ook wel voor in registers die zijn aangeduid als schepenaktenboek. Inhoudelijk kan nog worden opgemerkt, dat uitdrukkelijk wordt opgemerkt dat Yeman den Antrecker optrad als echtgenoot van Martina van der Weijde. Het is mogelijk dat het perceel eigendom geweest van de ouders van Martina waardoor dit perceel bij de boedelscheiding werd toebedeeld aan Martina van der Weijde en haar zus, die gehuwd was of geweest was met Carel Gessart. Immers Carel was de zwager van Yeman. Zo kunnen dergelijke akten een onverwacht perspectief openen op een niet genoemd familielid. De varianten in de schrijfwijze van familienamen moeten ons niet verontrusten. De notaris kan de naam niet goed verstaan hebben: in de akte staat Gijsaert, terwijl Carel zelf tekent als Gessart. Bij het maken van een keus moet de voorkeur uitgaan naar de wijze zoals iemand zelf tekent, maar het kan verstandig zijn de variant tussen haakjes toe te voegen. Ten slotte een kleinigheidje. In het begin van de akte staat naergenoent. Uiteraard moet die laatste n een m zijn. Het is niet verkeerd zo n duidelijke schrijffout in de transcriptie stilzwijgend te verbeteren. Zelf hebben we dat niet gedaan omdat toch wel duidelijk is wat wordt bedoeld. Ook nu was de kwaliteit van de inzendingen zonder meer goed en hen en anderen moedigen we dan ook graag aan om weer aan de slag te gaan met de volgende opgaaf. We hebben al een keer een bladzijde uit een doopboek getranscribeerd, nu gaan we aan de slag met huwelijksin

20 schrijvingen uit Bruinisse uit De transcriptie kunt u als Word-document (graag uw postadres erbij) vóór 1 december 2011 a.s. mailen aan: redactiewvz@zeelandnet.nl; U mag de transcriptie ook per post insturen. In dat geval is het adres: Secretariaat afd. Zeeland NGV, Koudekerkseweg 19, 4373 RB Biggekerke. Veel succes daarmee.. LEZERS SCHRIJVEN Van ons lid Huib Plankeel uit Leiden, kreeg de redactie de volgende melding:..ik ontdekte daarstraks dat het vierdelige Tussen Afsluitdammen en Deltadijken, van Wilderom als pdf geheel op de site van Verkeer en Waterstaat staat: URI=tcm: &Id= Uiteraard is de redactie ook gaan kijken en ze vond een schat aan gegevens over Noord-Beveland, Noord-Zeeland - Schouwen

21 Duiveland, Tholen en St. Philipsland Midden-Zeeland - Walcheren en Zuid- Beveland en Zeeuws-Vlaanderen. De vier delen van deze serie gaan over de historische en waterstaatkundige ontwikkeling van de vier gebieden en bevatten veel illustratiemateriaal. Zo omvat het eerste deel over Noord-Beveland de ontwikkeling van dit gebied vanaf de dertiende eeuw, met 1 wapenafbeelding in kleurendruk, 100 tekeningen, 14 kaartreproducties, 102 foto's en 2 uitslaande kaarten. Deel II, over Noord-Zeeland, bevat 2 wapenaf beeldingen in kleurendruk, 120 tekeningen, 7 kaartreproducties,137 foto's, 9 luchtfoto's en 2 uitslaande kaarten. Deel III, over Midden-Zeeland, bevat 2 wapenafbeeldingen in kleurendruk, 117 tekeningen, 12 kaartreproducties,158 foto's, 5 luchtfoto's en 2 uitslaande kaarten en deel IV, over Zeeuws-Vlaanderen bevat 4 wapenafbeeldingen in kleurendruk, 119 tekeningen, 51 kaartreproducties en 100 foto's en luchtfoto's Een nieuwe abonnee op Wij van Zeeland, de heer Kemp uit Hoofddorp, stelt zich graag voor in de volgende bijdrage. Ik ben niet zo goed in schrijven en ook nog niet zo ver maar wat niet is kan komen zeg ik maar, voor als nog zou ik niet echt iets kunnen maken voor het blad. Mijn links, ja die kan ik wel vertellen. Mijn oma was een "de Maaker" en zij is met haar ouders vanuit Kapelle naar Spaarndam verhuisd eind 1800, ik vermoed dat er toen een crisis in de landbouw was, haar vader was een boer in Kapelle. Ik zelf ben al vele jaren in etappes aan het zoeken, maar door mijn drukke werk had ik nooit veel tijd en is het ook jaren in de kast verdwenen. Nu door minder te werken hoop ik het weer op te pakken. Ik hoop ook weer méér naar Middelburg te kunnen en me in het archief te storten. Zover ik weet is er in Zeeland geen "de Maaker" meer; een paar jaar geleden is Boudewijn de Maaker uit Wolphaartsdijk overleden, zijn zus geloof ik, woonde nog in Zeeland of die nog leeft weet ik niet. Ik heb 2 jaar terug een Henk Slabbekorn ontmoet en die kende haar. Ze is nu een Reinierse. Ja en verder hoop ik echt mijn rust te vinden om alles goed en geordend op te zoeken en te archiveren in mijn hoofd en ook in de pc. Ik hoop dat ik ook leuke en goede kontakten op doe in Zeeland. Het is toch een heel verhaal geworden zo, nu alleen mijn adres nog. Wim Kemp, Legmeerstraat 41, 2131 DV Hoofddorp

22 Genealogie, Voorouders komen tot leven André Sijnesael schreef het onderstaande artikel over Het bewogen leven van schoenmaker Simon Adriaan van Keulen ( ) Geboorte en herkomst Simon Adriaan van Keulen werd geboren te Middelburg op 30 december 1849, in de toenmalige wijk K, op huisnummer 222. Ik ben er nog niet in geslaagd om uit te vinden hoe dit adres tegenwoordig heet. Simon's ouders waren de 30-jarige koopman Pieter van Keulen en de 29-jarige Cornelia Anna Vrage. Simon was het 6e kind van het gezin dat uiteindelijk 8 kinderen zou tellen. Vijf kinderen behaalden de volwassen leeftijd, de overigen overleden jong. Het gezin was Christelijk Afgescheiden, een afscheiding van de Hervormde Kerk. Later kwamen uit deze afscheiding onder andere de Christelijk Gereformeerde kerken voort, waar leden van de familie Van Keulen lid van bleven. Naar Oosterland en eerste huwelijk Op een zeker moment is Simon Adriaan van Middelburg naar Oosterland verhuisd. Daar woonde hij toen hij op 5 mei 1875 op 25-jarige leeftijd trouwde met Anna van der Werf. Anna, 21 jaar en geboren op 21 augustus 1853 in Zierikzee, was dochter van de winkelier Job van der Werf en Neeltje Orneé die te Zierikzee woonden. Anna's vader had een kruidenierswinkeltje in de St. Domusstraat in Zierikzee en werd daar het vrome Jobje genoemd. Job stond aan de wieg van Christelijk Afgescheiden kerk in Nieuwerkerk en later in Zierikzee. Simon en Anna gingen in Oosterland wonen, waar zij een woon-winkelpand kochten, waarin Simon een schoenmakerij dreef. Kort na hun huwelijk, op 12 november 1875 werd te Oosterland hun eerste kind, Pieter van Keulen, geboren. Het huwelijk van Simon en Anna was dus wat men toen noemde een "moetje', omdat Anna toen al een maand of drie zwanger was. Twee jaar later was Anna wederom zwanger. De zwangerschap liep echter niet goed af, want op 24 april 1877 kwam in Oosterland dochter Neeltje dood ter wereld. Het was in een tijd dat de kindersterfte schrikbarend hoog was. Of dit de reden was van hun verhuizing zullen we nooit weten, maar feit is dat het woon-winkelpand op vrijdag 15 juni 1877 door notaris Jakob Moolenburgh te Zierikzee in het openbaar werd verkocht. Het pand was gelegen in de gemeente Oosterland, sectie F, nummer 360. Het hele perceel was niet erg groot, 95 m2. Terug naar Walcheren Simon, Anna en zoon Pieter verhuisden vervolgens naar Middelburg, waar Simon

23 Adriaan op het adres Wal B 46 zijn schoen- en laarzenmakerij voortzette. Hij adverteert hierover in de Middelburgsche Courant van 30 juni Heel lang heeft hij daar niet gewoond, want op 25 februari 1879 wordt zoon Job van Keulen in Domburg geboren. Uit krantenadvertenties blijkt ook dat Simon zijn schoenmakerij dan in Domburg drijft. Er worden nog heel wat kinderen geboren in Domburg. Anthonie Wouter op , Neeltje op 9 december 1881, Marinus Adriaan op 19 augustus 1884, Simon Adriaan op 21 maart 1886, Jansje op 15 mei 1887, Catharina Johanna op 16 juli 1888, Wilhelmina Cornelia op 23 september 1890, Bernardus Pieter op 3 mei 1892 en tenslotte Tona Jozina op 19 juni Dochter Jansje was mijn overgrootmoeder, die op 5 november 1909 te Middelburg huwde met mijn overgrootvader Johannes Willem de Schipper, geboren Hoedekenskerke 6 januari 1884, overleden Breskens 3 december 1977, zoon van Dirk de Schipper en Maria Spruijt. Zware tijden Het noodlot slaat vervolgens keihard toe voor Simon. Zijn vrouw Anna wordt ziek en overlijdt, 42 jaar oud te Domburg op 5 maart Simon blijft met 10 kinderen achter. Dat was in die tijd een vreselijke toestand, omdat de sociale zekerheid nog niet bestond. Er was geen kinderopvang, er waren geen verlofregelingen, geen nabestaandenpensioen. De schoenmakerij moest doorgaan, omdat er anders geen geld meer binnenkwam. Simon probeerde de zorg voor het huishouden op te lossen door een huishoudster te zoeken. Waarschijnlijk kreeg hij eerst hulp van een familielid, want in de Middelburgsche Courant van 13 juli 1896 vinden we een hoogst bizarre advertentie. Simon zegt daarin dat hij, ter voorkoming van "uitgestrooide praatjes" wil benadrukken dat Johanna van Keulen niet bij Simon is weggegaan, maar dat hij haar heeft weggejaagd, "voor 2 lelijke dingen". We weten natuurlijk niet waarom het fout ging, maar Johanna was en bleef weg. Wie Johanna was, heb ik niet kunnen achterhalen Nu zat Simon weer met het probleem van de zorg voor de kinderen en huishouden. In de Middelburgsche Courant van 16 juli 1896 plaatst hij een oproep voor een "meid-huishoudster", niet beneden de 40 jaar. Kennelijk kwam er niemand op af, want in de Vlissingse Courant van 27 juli 1896 doet hij een oproep voor een "meid-huishoudster" van middelbare leeftijd én liefst van gereformeerde godsdienst. Daar reageerde iemand op, want uit het bevolkingsregister van Middelburg blijkt dat Etske Jans Miedema enkele maanden huishoudster is geweest bij Simon. Het faillissement

24 Het ging steeds verder bergafwaarts met Simon. De schoenmakerij liep niet goed, waarschijnlijk omdat zijn aandacht ernstig werd afgeleid door zijn gezin. Het kan ook zijn dat Simon onvoldoende klandizie in het dorp Domburg kreeg. Mensen gingen doorgaans naar winkels van iemand die dezelfde godsdienst aanhing. Katholieken kochten bij katholieke winkeliers, Hervormden bij hervormde ondernemers en Simon zal vooral afhankelijk zijn geweest van gereformeerd publiek. In 1899 telde Domburg inwoners, waarvan er 243 gereformeerd waren. Mogelijk speelde de affaire van Johanna van Keulen ook nog mee. Het ging zó slecht dat Simon op 10 november 1896 zelf zijn faillissement moest aanvragen. De Middelburgse advocaat André C.A.J. Jacobse Boudewijnse vroeg namens Simon het faillissement aan, dat vervolgens op 11 november 1896 door rechter mr. jhr. J.F. Schuurbeque Boeije werd uitgesproken. Uit het faillissementsdossier (archief Arrondissementsrechtbank te Middelburg , Toegangsnummer 701.1, inventarisnummer 887, dossiernummer 3) blijken de nodige zaken over het leven van Simon in die tijd. Er waren forse schulden. De meeste hadden betrekking op de schoenmakerij. Uit de lijst van "schuldeisersch" blijkt dat Simon de volgende schulden had : - Van Mervenée & Co, Zieirkzee, wegens levering van leder: Fl. 65,81 - H. van der Wijngaard, Leiden, wegens levering van sigaren: Fl. 66,40 - B. de Vries en Zonen te Amsterdam, voor levering schoenen: Fl. 17,10 - Van Huiden en Van der Heijden te Leeuwarden, wegens levering van leder Fl. 122,12 - J.H. de Haas te Amsterdam, wegens laarzen en fournituren Fl. 5,35 - S de Visser te Domburg, wegens tarwe en zitplaats in de kerk Fl. 17,20 - J. Mosselman te Domburg, wegens de hypotheek op het woon-winkelhuis Fl. 900,00 - J. Mosselman te Domburg, wegens geleend geld met rente 5 % vanaf Fl. 100,56 - P.J. de Kruijter te Middelburg Fl. 38,00 - A. Schenkels te Oosterhout, wegens levering van leder Fl. 367,37 - Ontvanger van de directe belastingen, wegens personele belastingen Fl 5,30 - L.K. van der Horst J.Jz te Middelburg, wegens medicijnen Fl. 24,05 - C. Schout te Domburg, wegens timmer- en metselwerk Fl. 7,37 Totaal bedroeg de schuldenlast van Simon op het moment van faillietverklaring maar liefst gulden en 64 cent. Dat was in 1896 een enorm bedrag. Een groot deel hiervan, 900 gulden, betrof de hypotheek op het woon-winkelhuis aan de Dorpsstraat 13 in Domburg. Het woonhuis werd op 6 januari 1897 in het open

25 baar door notaris Huvers verkocht. De opbrengst en de exacte ligging van het pand zijn nog niet bekend. De preciese omstandigheden die tot het faillissement hebben geleid zullen we helaas nooit weten. Wat we wél weten is dat tegenover de hoge schulden vrijwel geen bezittingen stonden. Op 13 november 1896 om half twaalf in de ochtend vervoegt de curator in het faillissement, mr. A.C.A.J. Jacobse Boudewijnse zich bij het huis van Simon in Domburg. Samen met Simon en Machiel Isaac de Groot, taxateur uit Middelburg, gaat hij het huis van Simon door om te inventariseren welke bezittingen er waren. De keurig handgeschreven lijst geeft een schitterend gedetailleerde opsomming van de bezittingen van Simon : Op de zolder 17 kilogram zoolleer Fl. 8,50 6 kilogram vetleer Fl 4,00 2,5 kilogram Java overleer Fl 2,00 2 vellen paille Fl 1,00 ongeveer 19 (...) kunstpaille Fl 2,50 43 bollen garen nummer 4 Fl 1,00 3 dozen negro zwartvet Fl 0,25 21 kilogram houten pinnen Fl 1,50 7 kilogram ijzeren stiften en 1,5 kilogram kapspijkers Fl 0,50 7 kilogram koperen revels (?) en 2,5 kilogram ijzeren dito Fl 2,00 4 kilogram draadnageltjes en drie kilogram weenerpap (?) Fl 0, leesten Fl 5, hoefijzers Fl 3,00 trog en ijzeren doofpot Fl 1,00 In de keuken Tafel, lamp, twee banken en twee stoelen Fl 1,00 In het schuurhok een kachel Fl 1,00 ijzeren pot en schuurgereedschap Fl 0,50 twee emmers, watervat en waschtobben Fl 1,00 In de woonkamer een kabinet Fl 8,00 ronde tafel Fl 1.00 lamp Fl 0,50 vierkante tafel Fl 0,50 acht stoelen Fl 2,00 komfoortje met theeketel Fl 0,50 ladetafel Fl 1,50 kachel Fl 1,50 een valbureau Fl 2,00 Koffij- en waterketel Fl 1,00 hangklok Fl 1,00 vier kabinetkommen spiegel hoek etagère Fl 0,25 In de vaste kast messen, lepels, vorken en eenig roomkleur Fl 1,00 In de winkel vijf dozen vazeline en vier flacons poetsgoed Fl 0,50 11 paar kinderschoentjes Fl 5,00 7 paar bruine standschoenen Fl 4,

26 10 paar grijze standschoenen Fl 7,50 5 paar bruine kinderschoenen Fl 1,50 5 paar mansschoenen Fl 3,50 3 paar vrouwenpantoffels Fl 2,00 1 paar muilen en een paar schoollaarsjes Fl 1,00 11 flesschen schoensmeer Fl 1,00 36 kurken zolen Fl 1, sigaren Fl 5,00 7 paar leestklare bottines Fl 5,00 Het totaal van de bezittingen kwam op Fl 96,00 Simon verklaarde aan de curator geen contante gelden en gouden- of zilveren voorwerpen te bezitten. Simon overhandigde aan de curator nog het debiteurenboek. De curator maakte vervolgens een overzicht van de baten en lasten in het faillissement : - saldo-opbrengst van de verkoop van het woon-winkelhuis Fl. 85,20 - Opbrengst van de meubels en handelsvoorraden Fl 80,24 - nagekomen inkomsten Fl 6, Totaal baten Fl.172,11 Daar stonden de volgende kosten van het faillissement tegenover : - Griffiekosten (rechtbank) Fl 12,20 - Taxatieloon Fl 10,00 - reis- en verblijfkosten boedelbeschrijving Fl 8,69 - advertentiekosten Fl 6,35 - porto en kleinere verschotten Fl 2,42 - Salaris van de curator Fl 75,00 - nakosten begroot op Fl 11, Totale faillissementskosten Fl 125,86 Zodat voor de schuldeisers overbleef Fl 46,25 Vordering van de belastingontvanger Fl 5, Resteert voor de overige schuldeisers Fl 40,95 Dit bedrag werd onder de schuldeisers verdeeld. Sommigen kregen maar 14 cent Terug naar Middelburg. Het faillissement nam in juni 1897 een eind. Simon bleef volledig berooid achter. Geen huis meer, alle meubels en handelsvoorraden verkocht...het moet een zware tijd voor hem zijn geweest. Hij wachtte de loop van het faillissement niet af en vertrok naar zijn geboorteplaats, Middelburg. Hij ging echter niet bij de pakken neerzitten en begon wederom een schoenmakerij, nog tijdens het faillissement. Uit een adver

27 tentie in de Middelburgsche Courant van 11 januari 1897 blijkt dat hij zich toen vestigde aan de Seisstraat 1, te Middelburg. Op 13 mei 1898 hertrouwde Simon met de 16 jaar jongere Suzanna Koster. Zij kwam uit Sinoutskerke, bij 's-heer Abtskerke en was een dochter van David Koster en Cornelia van der Schraaf. Ze was niet eerder gehuwd en misschien was ze eerst zijn huishoudster? Er zijn uit dit huwelijk geen kinderen geboren. Simon verplaatste zijn winkel nog enkele keren. Eerst in april 1899 naar de Seisstraat 13. Op 29 september 1900 lezen we in de Middelburgsche Courant dat hij zijn winkel verplaatst naar de Lange Geere 239. Ook zijn tweede vrouw heeft hij overleefd. Suzanna Koster overlijdt ook jong, op 18 augustus 1919 in Middelburg, 53 jaar oud. Simon woont de laatste jaren van zijn leven in een huisje aan de Joodse Begraafplaats, op het Seisplein in Middelburg. Het huisje staat er nog altijd, hoewel de voorkant sterk gewijzigd is. Er is een foto waar Simon voor het huisje op een stoel zit. Uit familieanecdotes blijkt dat Simon bij ieder van zijn 12 kinderen één maand per jaar verbleef, zodat hij het hele jaar onderdak en verzorging had. Simon Adriaan van Keulen overlijdt uiteindelijk in Middelburg, op 17 november 1934, in de voor toen hoge leeftijd van 84 jaar. Een opmerking over krantenadvertenties Voor het schrijven van dit artikel heb ik volop gebruik gemaakt van krantenadvertenties. Deze zijn sinds enige tijd te vinden op die een schat aan kranten bevat vanaf de 19e eeuw. De zoekmachine geeft enorme mogelijkheden om alle kranten te doorzoeken op alle mogelijke variabelen. Het vergt even wat oefening, maar als slim met de zoekmachine omgegaan wordt, kan een schat een gegevens over voorouders gevonden worden. Ik vond zelf talloze advertenties van uiteenlopende aard over Simon Adriaan van Keulen, waaruit een deel van zijn dagelijks leven schitterend gedestilleerd kon worden. Ook over veel van mijn oudere voorouders trof ik enorm veel informatie aan. Een klein voorbeeldje dat ik u niet wil onthouden betreft mijn opa, Dirk Simon de Schipper, de kleinzoon van Simon Adriaan van Keulen. Vroeger was men nog niet zo benauwd over privacy en werden alle door de strafrechter gewezen vonnissen met naam en toenaam in de Zeeuwse kranten gepubliceerd

28 Mijn opa was niet altijd even braaf, want in 1934 werd hij veroordeeld wegens het in bezit hebben van een vuurwapen. Daarna nog een keer omdat hij weigerde zijn rij- en kentekenbewijs te tonen en nog wat later wegens het leeghalen van een mosselbank in Philippine...zo kom je nog eens ergens achter! Ik kan een ieder aanraden om de Zeeuwse krantenbank te doorzoeken, het verrijkt uw kwartierstaat of genealogie enorm! Overigens zijn er nog veel meer interessante secundaire bronnen, zoals u hierboven kon zien met betrekking tot het faillissementsdossier. André Sijnesael, Spijkenisse, augustus 2011 Een tweede artikel over de familie Coumou komt van Sander Coumou en gaat over Dingeman Coumou, soldaat in het leger van Napoleon Bonaparte. Dingeman Coumou Dingeman Coumou is geboren op zondag 2 september 1792 en werd 3 dagen later gedoopt. In februari of maart 1813 wordt hij opgeroepen om in dienst te treden in het leger van Napoleon Bonaparte. Er was een verordening die bepaalde dat de steden een bepaald aantal mannen moesten leveren om te vechten in het leger. Volgens deze verordening moest het arrondissement Zierikzee 50 mannen leveren (Tholen 18, Brouwershaven 12, Zierikzee 20). De selectie ging als volgt: alle mannen van een bepaalde leeftijd moesten een lotnummer komen halen. De eerste 20 (aantal opgeroepen) in Zierikzee werden in het leger opgenomen. Als iemand niet kwam opdagen dan moest nummer 21 komen en zo verder tot er in totaal

29 20 soldaten waren. De weigeraars kwamen op een opsporingslijst te staan en daar werd actief naar gezocht. Indien de weigeraar minderjarig was, dan moesten zijn ouders een boete betalen van ongeveer 700 gulden, wat in die tijd gelijk stond aan 2 jaarsalarissen. Bij in diensttreding werd de naam, Dingeman Coumou vastgelegd. Bij aankomst in Douai hebben de Fransen uitgebreid vastgelegd hoe Dingeman Coumou eruit zag. Daarom weten we de volgende beschrijving: lengte 1.74 meter, haar en wenkbrauwen kastanjebruin, ogen grijs, voorhoofd laag, arendsneus, gewone mond met een ronde kin, ovaal gelaat en een bleke huidskleur, beroep bakkersjongen. Dingeman is in dienst getreden bij het 9e regiment artillerie te voet. Een regiment bestond uit ongeveer 3000 man. Dingeman en zijn medestrijders droegen waarschijnlijk de volgende wapens bij zich: bajonet, pistool en musket. Een musket is een wapen dat erg veel tijd vergde om te laden, Het laden kostte tussen de 30 en 60 seconden. Laden en schieten werd veelal in lange rijen tegelijk uitgevoerd. Zo verkreeg men een regen van kogels, waardoor de kans om iemand te raken groter werd. Bij een afstand van 80 meter was het nagenoeg onmogelijk om de tegenstander te raken. Veelal werd er gewacht tot de tegenstander tot ongeveer 20 meter genaderd was. Tijdens oefeningen werd ongeveer 20 km per dag gelopen. Onderweg naar een slagveld kon dit oplopen tot zo'n 60 km per dag. Een goed getraind regiment haalde soms 120 km per dag! Tijdens zijn dienst heeft Dingeman een lange route afgelegd, en is in ieder geval langs de volgende plaatsen geweest: 15 maart 1813 Ingelijfd in het Frans Nederlands leger van Napoleon Bonaparte; Kaart van Nederland-België-Frankrijk-Duitsland met in het rood de route van Dingeman aangegeven. 29 maart 1813 Van Zierikzee naar Middelburg 01 april 1813 Van Middelburg naar Vlissingen; Oversteek naar Breskens 02 april 1813 Naar Eekloo, West-Vlaanderen (België) 03 april 1813 Van Eekloo naar Gent, Oost-Vlaanderen (België) 04 april 1813 Van Gent naar Deijnse, Oost-Vlaanderen (België) 05 april 1813 Van Deijnse naar Coutray (Kortrijk), West-Vlaanderen (België) 06 april 1813 Van Coutray naar Lille (Rijssel), Noordoost Frankrijk; Rust 2 nachten overnachten 08 april 1813 Van Rijssel naar Douai, Noordoost Frankrijk

30 26 april 1813 Van Douai naar Ziddaa (Sedan), Ardennen (Noordoost - Frankrijk) Van Ziddaa naar Metz, Lotharingen (Noordoost - Frankrijk) 23 mei 1813 Aangekomen in Herford, Pruisen (Duitsland) Vanuit Herford naar Leipzig en Dresden, Saksen (Duitsland) Te Middelburg is Dingeman ingelijfd bij de kanonniers, zoals hij zelf schrijft in een brief aan zijn ouders, vanwege zijn lengte. Hier heeft hij kanonnierskleding gekregen. Volgens Napoleon was het belangrijk, dat soldaten het lang volhielden. Daarom deed hij er alles aan om hen goed te trainen en trots te maken. Soldaten kregen mooie uniformen en er ging muziek mee. Na de slag bij Dresden van 26 en 27 augustus 1813, werd het leger van Napoleon Bonaparte onder aanvoering van Generaal Dominique Vandamme opgedragen het verslagen geallieerd Oostenrijks-Russisch-Pruisisch leger, onder leiding van de Russische veldmaarschalk Barclay de Tolly, te achtervolgen. Bij het Boheemse stadje Kulm, tegenwoordig Chlumec u Chabařovic in Tsjechië, haalde Generaal Vandamme de troepen van de Rus Alexander Ostermann- Tolstoi in. Echter Vandamme werd ingesloten door de geallieerde troepen en verloor deze slag. Aan Frans-Nederlandse kant waren er ongeveer 5000 doden en gewonden en tussen de 7000 en soldaten werden krijgsgevangen gemaakt. Tijdens zijn dienst stuurt Dingeman ten minste 4 brieven naar zijn ouders. In deze brieven steekt hij zijn ouders een hart onder de riem en vraagt hoe het hen vergaat. Hij hoopt dat het goed met hen gaat en is blij met het eten dat hij krijgt. Dit is bewonderingswaardig te noemen, gezien de grote afstand die hij (te voet) heeft afgelegd en waarschijnlijk onder slechte omstandigheden. De brieven werden zo klein opgevouwen dat er een pakketje overbleef van 3 x 3 cm. Zowel de verzender als ontvanger van de brieven moesten betalen. Het is bekend dat sommige vanuit het thuisfront het bericht kregen om niet te veel te schrijven omdat zij de kosten niet konden betalen. Uit de brieven van Dingeman aan zijn ouders vallen de volgende dingen op: hij kreeg geen 'Hollandse kost' meer, maar 's ochtends Franse soep, na de middag fijn gestampte aardappelen en tussendoor, als hij honger had, commiesbrood en water. In Middelburg (waar hij zijn kanonnierskleren kreeg) heeft hij een eigen jas en broek teruggestuurd aan zijn ouders, omdat zijn bepakking te zwaar werd. In Rijssel verlieten op 8 april zijn kameraden Koo de Clau en Piet Trijselaar hem, omdat ze naar de marine gingen in Rosjevort. In oktober 1817 schrijft Sergt. D. Hemsing in een brief aan de ouders van Dingeman, dat Dingeman is overleden in december De brief is 4 jaar na zijn overlijden geschreven. Zijn moeder is een maand na het schrijven van deze brief overleden, of zij hem ooit gelezen heeft is de vraag. De soldaten die overleden, sneuvelden meestal niet op het slagveld, slechts 10% vond hier de dood. De overigen gingen dood aan ziekten; de medisch zorg bestond veelal uit het amputeren van lichaamsdelen, aan verdoving werd in die tijd nog niet veel gedaan

31 Als soldaten gevangen werden genomen, werden zij veelal vernederd, zo moesten zij zich volledig uitkleden. Dit omdat eerder geroofde buit in de kleding werd verstopt. Na publicaties van een stukje van dit artikel in het Mededelingenblad van de Nederlandsche Genealogische Vereniging afdeling Zeeland kregen wij reactie van Jan. Jan heeft in februari 2007 het archief in Parijs bezocht. Hier heeft hij een foto gemaakt van het stamboek van het 9e regiment artillerie a pied. op één van deze bladzijde komt Dingeman Coumou voor, opgemaakt op 10 juli Het vreemde hiervan is dat Dingeman volgens de brief van Sergeant Hemsing in december 1813 is overleden. Eén van beide documenten klopt dus niet. Ten tweede is deze inschrijving vreemd, omdat de oorlog immers in april 1814 was afgelopen na het aftreden van Napoleon. Verder onderzoek zal dus moeten plaatsvinden. Voor verdere informatie zie: De geschiedenis van mijn voorouders van Oostvoorn : vanaf de 17 e eeuw op Overflakkee tot begin 20 e eeuw in Amsterdam. Deel II: De generaties in de 18 e eeuw wonende in Sommelsdijk Auteur: Frits van Oostvoorn, september 2011 In het eerste deel, gepubliceerd in het vorige nummer van Wij van Zeeland, beschreven wij de geschiedenis van de eerste drie generaties voorouders wonende in Den Bommel e/o. Hier in het tweede deel schetsen we het wel en wee van de daarop volgende drie generaties, die vanaf 1700 tot aan het eind van de 18 e eeuw woonden in Sommelsdijk. Aan de hand van informatie die beschikbaar komt uit de DTB-boeken en akten uit het rechterlijke- en weeskamerarchief van zowel Sommelsdijk en Middelharnis trachten we een beeld te schetsen van het familieleven van de drie generaties van

32 Oostvoorn. Hoofdfiguren hierbij zijn de voorouders in direkte lijn, Jan Jans geb. 1678, zijn zonen Jan en Melchior en zijn kleinzoon Jan Melcherts (de vader van mijn betovergrootvader Melgers) geboren in Figuur 1 hieronder toont een uitzicht op het dorp begin 17 e eeuw. Figuur 1: Oostaanzicht Sommelsdijk, begin 17 e eeuw. Bron De Motte 80 De eerste generatie wonende in Sommelsdijk De vorige keer eindigde ons verhaal bij het huwelijk op 19 februari 1705 in Sommelsdijk van Jan Jans van Oostvoorn met Ariaentie Melchers Kortwegh. Zij woonde al in Sommelsdijk en was de dochter van Melchior Jaspers Kortwegh en Maria Jans de Heer. Jan Jans zagen we eerder, was de Sommelsdijk was in de 17 e eeuw een Zeeuwse enclave op Hollands grondgebied en bezat al vroeg het recht tot het mogen houden van een vrije week- en jaarmarkt en beschikte voorts over tal van andere vrijheden. Deze unieke positie maakt deze plaats bijzonder aanlokkelijk voor handelaren en ambachtslieden om zich aldaar te vestigen. Door de vele bedrijfjes, w.o. een bierbrouwerij en zilversmid, maakte de stad een grote economische bloei door en werd een plaats van betekenis. Door het vergeleken met andere plaatsen op het eiland gunstige belastingklimaat (o.a. lagere imposten op levensmiddelen) werd vooral de handel bevorderd. Sommelsdijk wordt een belangrijk handelsknooppunt bij de doorvoer van levensmiddelen uit en naar Brabant, Vlaanderen, Zeeland en de Maasmond. Met het aangrenzende dorp Middelharnis had het vanzelfsprekend een bijzondere relatie. In de 17 e eeuw genereerde de sterke groei van de zeevisserij en de concentratie van de vishandel (visafslag sinds 1598) in Middelharnis aldaar een toenemende welvaart. Mede omdat de bedrijvigheid eind 17 e eeuw afneemt in Sommelsdijk, verhuizen verschillende families naar dit aangrenzende meer welvarende dorp. Een aantal huisjes en bouwland komt hierdoor beschikbaar voor nieuwkomers, bijv. uit havenplaatsjes als Ouddorp, Den Bommel en Goedereede, waarvan de havenmonden langzaam verzanden. zoon van Jan Jansz. van Oostvoorn (en Lijntje Marinus) en geboren in 1678 te Den Bommel. Hij wordt echter opgevoed door zijn voogd Willem Marinus Bierman in Ooltgensplaat. Als hij trouwt is hij 26 jaar. Vermoedelijk woonde Jan al enige jaren in Sommelsdijk en werkte hij op het land van zijn a.s. schoonvader Melchior Jaspers Kortweg. Het gezin Kortwegh, vestigde zich al veel eerder in Sommelsdijk. De grootvader van Ariaentie is daar gehuwd en haar vader koopt bijv. in november 1696 een huisje en erve genaamd Cleijne rapenburgh aan de Noordzijde van de Kerkstraat. Een paar maanden later op 3 februari 1697 koopt hij voorts ca 129 en 1/2 roede land gelegen aan de Westzijde vande dorpsweg (zie akten RASomm folio160/164). De broer van de vader, genaamd Balten Jaspersz. Cortwegh, woont daar ook al. Hij verkoopt op 9 oktober 1695 namelijk een stukje van zijn erf achter zijn huisje gelegen aen de buijten zuijden Ring van Sommelsdijk Twee jaar na zijn huwelijk koopt Jan Jans van Oostvoorn op 15 april

33 een huisje en erve in Sommelsdijk gelegen aan de Westzijde van den dubbelden ring ofte nieuwstraat alhier.., zie figuur 2 hieronder. Op 8 september 1708 wordt het eerste kindje Lijntje gedoopt Zij is natuurlijk vernoemd naar haar grootmoeder Lijntje Marinus. Verder krijgt het gezin om de ongeveer drie jaar uitbreiding met een kind. Het volgende heet Maria, gedoopt 13 december 1711 (getuigen grootvader Melger Jaspers en Lijsbeth Sluis), daarna komt Jan Jansz., gedoopt op 31 januari 1715 en tenslotte Melchior Jansz., Figuur 2: Koop huisje en erve door Jan Jansz. van Oostvoorn 15 april Bron folio 56 RA Somm gedoopt op 15 april 1718 (getuigen grootvader Melchior Jaspers Kortwegh en Neeltje Teunis Vlieger zijn tweede echtgenoot). Jan Jans van Oostvoorn overlijdt echter al in de zomer van 1721 op de jonge leeftijd van 43 jaar en het lijkt erop dat hij net als zijn vader misschien verdronken is op zee als visser. Zijn kinderen zijn dan respectievelijk pas 13, 10, 6 en 3 jaar oud. Weduwe Ariaentie Kortwegh gaat daarna op 18 september van het zelfde jaar in ondertrouw met Willem Bastiaans Drooger. Hij gaat wonen in het huisje waar weduwe Ariaentie met haar gezin reeds woont. Willem beschikt over grond aan de rand van het dorp. Dit blijkt uit de verkoop later op 28 maart 1723 van een stuk land, gemet 127 roede ende gelegen b westen den dorpwegh int oudeland aan ene Schelvis (bron akte folio 33 deel 106). Ongeveer een jaar na het huwelijk wordt in 1722 Arientje Drooger en op 30 sept Bastiaantje Drooger geboren. Ariaentie Kortwegh is dan 46 jaar oud. Op 4 februari 1727 wordt er een huisje, gelegen tussen het huisje van Willem Bastiaans Drooger en Michiel Vermeulen aan de Westzijde van de dubbelden ring ofte nieuwstraat alhier binnen dese plaats, verkocht (bron folio 190 deel 106). Hieruit weten we dus waar het gezin woonde en waar de zoons Jan en Melchior zijn opgegroeid. Het is hetzelfde huisje, dat Jan Jans in 1707 kocht. Uit een in 1738 op 12 augustus opgesteld testament op langst levende blijkt dat W.B. Drooger in februari 1736 opnieuw is getrouwd met Jacomijntje Jans Donk geboren te Vlissingen. Ariaentie Kortwegh moet dus kort daarvoor zijn overleden, ca 56 jaar oud. De tweede generatie in Sommelsdijk In februari 1736 zijn de zonen van Jan Jans (1678), te weten Jan Jansz. en Melchior Jansz. van Oostvoorn, resp. 21 en 18 jaar oud. De zoon Jan Jansz., geboren in 1715, trouwt op 23 april 1736 met Maddeleentje Marinus Wafelbakker (komende uit een grote vissersfamilie). Hij is dan 21 jaar en wil kennelijk zo spoedig mogelijk t huis uit na het overlijden van zijn moeder en voelt zich beter bij de

34 wat oudere Maddeleentje, weduwe van Hendrik Harmen Hoogstrate. Haar vader Marinus Bastiaansz. Wafelbakker en later zijn weduwe woonden vóór en zeker vanaf 1730 aan de zuijtzijde vanden Enkelden ring (bron folio 330 deel 105) in Sommelsdijk. En daar gaat het paar ook wonen. Hun eerste kind heet Ariaantje en is gedoopt op 22 december 1737 met als getuige de nicht van de kraamvrouw Maddeleentje Pieters Wafelbakker. Waarschijnlijk herstelde de moeder van deze geboorte niet goed, want er wordt door Jan Jansz. en Maddeleentje op 8 mei 1738 samen een testament opgesteld. Hierin wordt verklaard dat Jan de enige erfgenaam en voogd is over de minderjarige kinderen. Dit terwijl moeder ziek in bed ligt, maar verder wel zo gezond wordt geacht dat de opgestelde verklaring voor de schepenen van Sommelsdijk een rechtsgeldig testament is. We weten niet hoe oud Maddeleentje dan precies is, maar vijf maanden later op 9 oktober 1738 wordt de verkoop van hun huisje aende zuijtzijde vanden Enkelden ring, inclusief t meubilair en huisraad aangekondigd door de schepenen. Hieruit blijkt dat Maddeleentje kort daarvoor in de zomer is overleden. Tenslotte wordt op 26 oktober 1738 het huisje verkocht aan Aeltje Reijst de buijtenweduwe van Jasper Gerritsz de Bruijne (bron folio 266&267 deel 107 RASomm). Op 27 april 1742 hertrouwt Jan Jansz. met weduwe Anna Pieters Both. Hij is dan 27 en zij 37 jaar oud. Zij is een dochter van Pieter Arensz. Both. Anna was daarvoor gehuwd geweest met Matheus Baltensz Kortwegh. Jan en Anna zijn dus achterneef en nicht in de 5 e graad. Jan Jansz. en Anna Both krijgen twee kinderen, de eerst heet Jan en is gedoopt op 11 april 1743 (getuige is o.a. zijn jongere broer Melchior) en daarna komt Adrianus, gedoopt op 16 januari Anna Both overlijdt zes jaar later, februari 1748, zijnde 43 jaar oud. Jan Jansz. is 33 jaar als Anna Both overlijdt en trouwt voor de derde maal in november van hetzelfde jaar met Ariaantje Cornelis Binnenweg. Zij is iets jonger dan Jan, dit in tegenstelling met zijn twee eerdere echtgenoten beiden weduwe met kinderen en een beetje ouder. Terug naar mijn voorouder in directe lijn genaamd Melchior Jansz. van Oostvoorn (geb. in 1718). Melchior trouwt acht jaar later dan zijn oudere broer Jan, op 10 mei 1744 met Agnietje Jans Muije. Hij is dan 26 en zij is 20 jaar oud. De familie Muije was net als de familie Wafelbakker een bekende vissersfamilie en eigenaar van verschillende schuiten gelegen in Middelharnis. De vader van Agnietje kocht 10 jaar eerder, oktober 1734, een huis en de gevolgen vandien staande aan de Noordzijde op de Oostdijk binnen Sommelsdijk (bron folio 63 deel 107 RASomm). Het huis ligt vlak bij de haven van Middelharnis. Omdat men in de akte spreekt van huis in plaats van wat er meestal staat huisinge(je), betreft het misschien wel een groter huis dan normaal en zijn Melchior en zijn Agnietje daar vermoedelijk gaan wonen. Melchior en Agnietje krijgen in totaal negen kinderen waarvan de eerste Ariaantje (vernoemd naar Jans moeder) gedoopt is op 30 mei 1745, een jaar na hun huwelijk. Getuigen waren zijn broer Jan en halfbroer Arentje Willems Drooger. Daarna worden Jacomijntje in 1747 en Jan Melcherts op 13 juni 1751 gedoopt. Bij de laatste doop zijn getuigen zijn broer Jan en Jannetje Binnenweg, de zuster van Jans inmiddels derde vrouw Ariaantje. Daarna worden nog de volgende kinderen geboren. In 1753 Jannetje, in 1756 Adrianus en in

35 weer een Ariaantje (de oudste met de zelfde naam is dan zojuist overleden), in 1762 Arentje en in 1763 Bastiaantje. Tenslotte wordt op 5 april 1767 het laatste en negende kind Cornelia geboren. De moeder Agnietje is nu 43 jaar en de vader Melchior is 49 jaar oud. In de periode na t midden 18 e eeuw ontwikkelde Middelharnis zich verder tot de meest belangrijke vissershaven in de regio. Weliswaar beleeft Sommelsdijk nog een economische opbloei rond Er wordt bijv. veel vis doorverhandeld die wordt gekocht van Vlaamse en Middelharnisser vissers. De imposten op levensmiddelen blijven in Sommelsdijk lager dan die in Middelharnis waardoor de handel hierin, incl. export van eigen landbouw en fruitproducten, naar Brabant, Maasmond en Engeland lucratief blijft. De haventoegangen van Sommelsdijk, zowel vanuit t Haringvliet als het zuiden worden echter midden 18 e eeuw zo ondiep, dat ook de beurtvaart en handel bedreigd worden. Verzoeken van Baljuw, schepenen van Middelharnis en Sommelsdijk, aan de Staten van Holland voor t uitdiepen van de haventoegang naar Middelharnis worden wél en die in 1765 voor de haveningangen naar Sommelsdijk niet gehonoreerd. Zo verplaatst het economische zwaartepunt en een deel van de handel zich in de tweede helft van de 18 e eeuw definitief naar Middelharnis. Resteert voor Sommelsdijk de rol van toeleverancier van arbeid, levensmiddelen en andere benodigdheden voor de scheepsbouw en zeevisserij. Welk beroep oefende Melchior uit? Zeker had het iets met de visserij, beurt of binnenvaart te maken, of wellicht een daaraan gerelateerde bedrijvigheid. Waarschijnlijk werkte hij voor het visserijbedrijf van zijn schoonvader Jan Ariens Muije, die gehuwd was met Jacomina Jac. Oosterling, ook uit een vissersfamilie afkomstig. In ieder geval was het beroep niet zo risicovol als het beroep van visser op zee, waarbij vermoedelijk zijn vader, grootvader, neven en ooms reeds jong het leven lieten. Meer over het gezin weten we helaas niet. We konden geen andere akten vinden, bijvoorbeeld een testament, in aanvulling op de bestaande DTB akten. Melchior was gehuwd met Agnietje tot hij in 1790 overleed op 72 jarige leeftijd. Agnietje overlijdt zes jaar later en wordt ook 72 jaar. De derde generatie in Sommelsdijk. De oudste zoon van de eerder genoemde Melchior Jansz. (geb. 1718) genaamd Jan Melcherts is gedoopt op 13 juni 1751 en zijn broertje Adrianus op 28 maart 1756 te Sommelsdijk. Het waren de enige zoons in het gezin van negen kinderen. Jan Melcherts trouwt op 25 jarige leeftijd op 12 april 1777 voor de kerk in Middelharnis met Cornelia Abramse Vermeulen (ook wel van der Meulen), zie figuur 3 voor de akte. Zij is 22 jaar en afkomstig uit een grote vissersfamilie, wonende in Middelharnis. Haar vader Abram Vermeulen, was gehuwd met Lena van der Meulen, en bezat diverse schuiten, waaronder een paviljoenschuit 1 varende op Rotterdam. Jan Melcherts betaalt het trouwgeld op zaterdag 12 april aan de staten van Zeeland in Sommelsdijk en blijft met Cornelia wonen in Sommelsdijk. Dit blijkt uit t feit dat na het huwelijk alle kinderen worden gedoopt in Middelharnis, zie hieronder, maar later opgeven te wonen en geboren te zijn in Sommelsdijk! Vermoedelijk had schoonvader een van zijn huisjes aldaar aan het paar beschikbaar gesteld. De schuiteigenaren bezaten vaak meerdere huisjes in de stad. 1 Een paviljoenschuit is een relatief grote met kajuit uitgeruste schuit, meestal gebruikt als veerboot of voor het vervoer van vracht tussen grote plaatsen

36 Figuur 3: Huwelijksakte Jan Melcherts 1777 in Middelharnis Uit het huwelijk van Jan Melcherts en Cornelia Vermeulen worden zeven kinderen geboren. Het eerste kind Angenietje, vernoemd naar grootmoeder, wordt gedoopt op 19 november 1777 in Middelharnis. En zo volgen er nog zes kinderen. Lena in 1781, Jacoba in 1786, Jacomijtje in 1788, Pieternella in Tenslotte worden twee zoons geboren, te weten Melgers (mijn betovergrootvader) gedoopt op 1 juli 1792 en Michiel gedoopt op 6 november Van Michiel ontbreekt verder elk spoor. De vader Jan Melchers is bij deze laatste geboorte 43 jaar en moeder Cornelia 37 jaar oud. Zijn vermoedelijk enige zoon Melgers groeit op temidden van oudere zusters. Jan Melcherts is van beroep stuurman op vissersschuiten en binnenschipper, zoals later zal blijken uit diverse transportakten van (delen van) schuiten. Hij was stuurman voor diverse schuiten in bezit van zijn schoonfamilie Vermeulen, maar bezat zelf ook een hengst 2. Dit blijkt uit een verkoopakte uit 1810 (bron: folio 3, deel 19 RAMiddel). Voorts koopt hij op 13 november 1789 een 3/16 aandeel van een scheepslading van de ventjager 3 genaamd Figuur 4: Transport ventjager bunschuit naar Jan M van Oostvoorn, Bron folio 22 deel 18 RAMiddelharnis De Twee Neeven (bron folio 22 deel 18 RAMiddel). Drie jaar later, op 13 oktober 1792, koopt hij samen met W Naayer uit Antwerpen een romp van een ventjagers bunschuit voor 130 gulden. Hiervan is hij stuurman en de verkoper is een scheepswerf-eigenaar, zie figuur 4 hierboven. Deze aankopen vinden respectievelijk plaats een paar jaar vóór en een paar maanden ná de geboorte van zoon Melgers in Het gezin zal dus vermoedelijk in die tijd een redelijke goed bestaan hebben gehad gebaseerd op de inkomsten uit de binnenvaart en visserij. 2 Een hengst was een platbodemschuit geschikt voor zeevisserij en vervoer van goederen dus ook als beurtschip. 3 Ventjagers ware kleine platbodem schuiten die op open zee, indien de vissersboot niet de haven binnen kon of wilde lopen, de lading overnamen en in de haven ter verkoop aan land brachten

37 Dan in de winter van 1795 wordt de Republiek der Nederlanden bezet door de Franse troepen en begint de Bataafse Republiek onder Frans gezag. Aangezien vooral de Engelsen de grootste opponent van Frankrijk zijn en alle handel van het Europese continent met dit land wordt verboden door Napoleon, worden met name de havenplaatsen die aan de Maasmond en Zeeuwse wateren liggen, hierdoor hard getroffen. Hoe loopt dit af voor het gezin van Jan Melcherts, dat leeft van de scheepvaart en visserij? Samenvatting en conclusies Allereerst presenteren we het parenteel van Jan Jans van Oostvoorn, geboren in 1678 met zijn zonen Jan (1715) en Melchior (1718) en de hier besproken kleinzoon Jan Melcherts geboren in 1751, zie figuur 5. Figuur 5: Parenteel Jan Jans v Oostvoorn geb. in 1678 Den Bommel De drie generaties voorouders woonden te midden van en huwden met dochters uit bekende vissersfamilies als onder andere Wafelbakker, Muije, Vermeulen. Van beroep waren zij vermoedelijk vissers want alle mannelijke leden van de familie van Oostvoorn overlijden rond de 40 jaar oud. Een uitzondering hierop wordt gevormd door mijn voorouders in directe lijn, te weten Melchior Jansz. (geb. 1718) en zoon Jan Melcherts (geb. 1751), die als enigen niet op jonge leeftijd overlijden. Zij waren warschijnlijk op later leeftijd beurt- of binnenvaartschippers, of op een andere minder risicovolle mannier bij het visserijbedrijf betrokken. Vermoedelijk werkten zij in het bedrijf van hun schoonvader. Duidelijk is ook dat de diverse vissersfamilies een tamelijk hechte gemeenschap vormden in Sommelsdijk en el

38 kaar wellicht ook steunden in geval van t vinden van werk en bij t overlijden van de kostwinner van het gezin. Ook in tweede helft van 18 e eeuw blijft Jan Melcherts wonen in Sommelsdijk, hoewel zijn werk inmiddels zeker in Middelharnis ligt. We vermoeden daarom dat vele vissers die in Middelharnis werkten, toch in Sommelsdijk bleven wonen, bijvoorbeeld omdat de kosten van de eerste levensbehoeften en andere belastingen, zoals die op t wonen in de Zeeuwse enclave, lager waren dan in het aangrenzende Middelharnis. In het laatste kwart van de 18 e eeuw groeide Middelharnis desondanks uit tot de belangrijkste en meest welvarende visserijstad op Goeree-Overflakkee. Zo worden bijna alle eigendomstransporten van schuiten in de tweede helft van de 18 e eeuw door Schout en Schepenen van Middelharnis behandeld en niet door die van Sommelsdijk. In deel III schetsen we hoe Jan Melcherts zich aanpast aan de nieuw situatie in de Bataafse Republiek en wat zijn zoon Melgers onderneemt om zijn brood te verdienen en daarvoor tenslotte Middelharnis verlaat. Referenties Wij danken i.h.b. Georgine Plasschaert, vrijwilliger en Jan Both en Jan Hoving, archivarissen van het GO-streekarchief, voor de hulp bij het doorzoeken van de archieven op akten over mijn voorouders en de discussie hierover. De volgende bronnen zijn bij het schrijven gebruikt: Websites van streekarchief Goeree-Overflakkee en Zeeuws archief Middelburg. DTB akten Sommelsdijk en Middelharnis (scans zijn opvraagbaar) Weeskamer boeken (geklapperd) van Sommelsdijk, boek 1 ( ) en Middelharnis (i.h.b. periode ) Rechtelijke archieven Sommelsdijk deel 87 t/m 92, deel 104 ( ), deel 105, 106, 107 en 111. en Middelharnis deel 17 ( ) en deel 18 ( ). Literatuur o.a.: De Motte 80, waarin een korte beschrijving van de historie van Sommelsdijk door Ari van der Zwan. DRIE EEUWEN VAN DEN AMEELE s IN WEST ZEEUWS VLAANDEREN en AMERIKA (2) West Zeeuws-Vlaanderen, ook wel het landje van Cadzand genoemd, is een streek waar zich van oudsher veel immigranten vestigden. Zo ook de Van den Ameele s. Velen kwamen erheen vanwege geloofsredenen: de Hugenoten uit Frankrijk, de Salzburgers uit Oostenrijk en Doopsgezinden, maar daarnaast ook Rooms Katholieken uit Vlaanderen. De grootste groep die zich hier vestigde was die van Protestanten uit Vlaanderen. Ook bleven hier militairen achter na hun diensttijd en bouwden een burgerbestaan op: militairen uit Duitsland, Schotland en Zwitserland. Voorts schippers en handelaren uit Holland en boeren uit andere delen van de provincie Zeeland. West Zeeuws-Vlaanderen werd dus een vestigingsplaats voor mensen uit allerlei streken en met verschillende godsdienstige overtuigingen. Naast de religieuze motieven voor de Protestantse Vlamingen speelden economische motieven ook een rol. Vlaanderen was dichter be

39 volkt en de grond minder vruchtbaar dan de grond in West Zeeuws-Vlaanderen, wat de bevolking hier wat welvarender maakte. Zoals ik eerder opmerkte waren de motieven voor het echtpaar Christiaan van den Ameele en Maaike Halfmaerte om in 1695 te verhuizen hoogstwaarschijnlijk van religieuze aard. De Van den Ameele s die naar de Verenigde Staten van Amerika emigreerden, maakten deel uit van de zogenaamde tweede emigratiegolf, die omstreeks 1840 begon. Na de Eerste Wereldoorlog verminderde de emigratie sterk. Gedurende de periode van zo n kleine eeuw vanaf omstreeks 1840 vertrokken er ongeveer mensen, beduidend meer dan uit andere streken in Nederland. De voornaamste redenen voor emigratie waren de slechte economische omstandigheden en geloofsredenen. De leden, die zich afscheidden van de Protestanten van de Nederduits Gereformeerde kerk, voelden zich belemmerd in hun godsdienstvrijheid. De meerderheid echter vertrok om economische redenen. West Zeeuws-Vlaanderen was een sterk agrarisch gebied. De zomer van 1845 was erg nat waardoor er een aardappelziekte uitbrak. In de jaren 1845 en 1846 vielen de graanoogsten tegen, waardoor de graanprijs erg hoog opliep. De aardappel was volksvoedsel nummer één voor de arbeiders en door de landbouwcrisis waren de lonen laag. Hoewel de Van den Ameele s kerkelijk betrokken waren, was de reden voor degenen die besloten naar Amerika te vertrekken, hoofdzakelijk gebaseerd op hun economische positie. Het was een groep van eerlijke, hardwerkende arbeiders, die hun vak verstond en die het geluk hoopten te beproeven in het verre Amerika, mede daartoe aangespoord door familieleden die al in Amerika woonden en de situatie aldaar mooi voorspiegelden. De Van den Ameele s, die naar Amerika getrokken zijn, zijn in hun verwachtingen niet teleurgesteld en dus geslaagd in hun onderneming. Geconstateerd kan worden dat hun nazaten vrijwel allen een goede positie in de tegenwoordige Amerikaanse samenleving veroverd hebben. Onze vele voorouders, die naar Amerika emigreerden, vertrokken per boot vanuit Rotterdam of vanuit Antwerpen in België. Ze waren afkomstig uit: Cadzand, Nieuwvliet, Retranchement, Sint Anna ter Muiden, Sluis, Zuidzande en Middelburg. Op een enkele uitzondering na was het in die tijd een afscheid, voorgoed, van familie en vrienden in Nederland. De eerste voorouders die naar Amerika emigreerden en wel vanuit Cadzand in 1844 waren Johannes van den Ameele *1795 met zijn gezin. De laatsten in 1925 waren Abraham van den Ameele *1898 met zijn gezin. Het gezin van Janna van den Ameele *1864, gehuwd met Johannes Luteyn, emigreerde in 1904 maar kwam in 1912 naar Nederland terug vanwege Janna s heimwee. Sedert de vestiging van het gezin van Christiaan van den Ameele in Sint Anna ter Muiden in 1695, hebben in dit pittoreske dorp steeds veel Van den Ameele s gewoond en zijn er velen op het eeuwen oude kerkhof bij de bijzondere kerk begraven, eigenlijk een zware vierkante torenstomp, het restant van een 14e eeuwse gotische kruiskerk

40 Vele honderden familieleden woonden de laatste drie eeuwen in West Zeeuws- Vlaanderen. De laatste in Sint Anna woonachtige Van den Ameele overleed in In West Zeeuws-Vlaanderen, dit mooie landje apart, met wijde luchten, dozijnen kreken, zilte aromen en kilometers dijken met knotwilgen, wonen er ultimo 2010 nog slechts 12 mensen met de familienaam Van den Ameele en 7 in Oost Zeeuws-Vlaanderen. In Aardenburg (1), Breskens (2), Cadzand (1), Hoofdplaat (1), Oostburg (7) en in Terneuzen (7). ONZE AMEELE VOOROUDERS EN WAYNE COUNTY NY De emigratie van Nederlanders naar dit gebied in het noorden van de staat New York begon al in het begin van de zeventiende eeuw. Tot 1840 was de immigratie van Europeanen zeer gering. De grote toevloed begon rond De eerste Nederlandse Van den Ameele, Johannes, geboren in 1795 emigreerde in 1844 vanuit de landstreek West Zeeuws-Vlaanderen in de provincie Zeeland, met zijn gezin naar de Verenigde Staten van Amerika. De laatste Van den Ameele emigrant was Abraham, geboren in 1898, die met zijn gezin de overtocht waagde naar het land van belofte in Veel van de emigranten uit West Zeeuws-Vlaanderen vestigden zich in Wayne County in de staat New York. Sommigen trokken door naar Wisconsin, Michigan en Oregon. Ook uit andere delen van de VS kwamen er mensen naar Wayne County, onder meer uit het zuiden van het land. De mensen die zich in Wayne County vestigden kwamen vrijwel allen uit Nederland en nauwelijks uit andere Europese landen. In Wayne County maakten de West Zeeuws- Vlamingen 80% van de bevolking uit. Thans kom je in dit gebied nog erg veel familienamen tegen die ook nu nog voorkomen in West Zeeuws- Vlaanderen. Behalve in de kleinere woonoorden in deze streek vestigden zich ook emigranten in de stad Rochester. Omdat later menigeen per boot via Ellis Island Amerika binnenkwam, kozen sommigen ook voor de staat New Jersey. Het oversteken van de Atlantische Oceaan was een flinke onderneming en dikwijls een grote beproeving, zeker in de vroegere jaren. De accommodaties en algemene voorzieningen op de meeste schepen waren minimaal. Emigranten die vanuit Nederland vertrokken, moesten vaak zelf hun proviand aan boord meenemen voor de overtocht die vier tot zes weken duurde. De voornaamste reden van onze voorouders om naar Amerika te verhuizen was de slechte economische situatie in met name de land

41 bouwsector. Er was een surplus aan arbeidskrachten zodat de lonen laag waren. Ze zochten een betere toekomst voor hun nakomelingen. Hun landgenoten die er al woonden spoorden de mensen aan om ook te komen omdat de algemene levensomstandigheden er beter waren en er betere kansen waren voor de toekomst dan waarin ze in hun thuisland verkeerden. De boeren en arbeiders arriveerden met weinig geld. Ze werkten eerst voor een boer en tevens gedeeltelijk zelfstandig op wat gepacht land. Ze werkten erg hard en verstonden hun vak goed. Ze waren gewend om hard te werken. Ze zetten als het ware hun voet tussen de deur om wat te bereiken. Men nam risico s. Al vrij snel verkregen ze zelf land in eigendom door hun ijver. Ze hadden de wind economisch wat mee omdat ze op het juiste moment arriveerden. Het land was vrij goedkoop, slechts 25 dollarcent per acre. De landbouwgrond was zeer vruchtbaar: de zogenaamde muck. Problemen ondervonden ze natuurlijk ook. Het graan dat verbouwd werd kon niet altijd verkocht worden waardoor het stro in de winter gebruikt werd als brandstof om de huizen te verwarmen. Naast het werk in de landbouw, het verbouwen van graan, werd er ook veel aan fruitteelt gedaan. Er zijn daar ook nu nog veel boomgaarden met bijbehorende industrie. Later vonden velen werk bij de Kodak-fabrieken bij Rochester en natuurlijk ook in diverse andere beroepen. Er kwamen in Wayne County bijna enkel Protestanten. Rooms Katholieken waren een uitzondering. In 1927 woonden er bijvoorbeeld in Williamson 204 Protestante Nederlandse families en drie Rooms Katholieke. Gemengde huwelijken waren geen probleem. Sinds 1816 was er in East Williamson, voorheen Pickleville, een Presbyteriaanse kerk en in 1851 werd de eerste Hervormde kerk gesticht. De gemeente telde toen reeds 104 leden, voornamelijk afkomstig uit West Zeeuws- Vlaanderen. Dutch Reformed Church Williamson Voor die tijd kerkte men in de school. Spoedig daarna werden er ook Hervormde gemeenten gesticht in Ontario (1884), Marion, Palmyra, Newark en Pultneyville. Enkele jaren later werd er een gebouw aan de Furnaceville Road als kerk in gebruik genomen. Enkele Ameele s waren nauw betrokken bij het tot stand komen van de kerkelijke gemeentes. Men gaf de voorkeur aan kerkdiensten in de Nederlandse taal. Het was lang niet altijd makkelijk om tot de vorming van een eigen Hervormde gemeente te komen. Abraham Ameele *1879, Josiah Ameele *1878 en Susanna Ameele-Johnson waren langer dan 50 jaar lid van dezelfde kerkelijke gemeente. Peter Ameele was een van de eerste ouderlingen in Ontario en mede onder leiding van Abraham Ameele, die ook ouderling was, werd er een kerkgebouw gesticht aan de Furnaceville Road

42 Vroeger, maar ook zeker nu nog speelt de kerk een belangrijke rol in het leven van de nakomelingen van de emigranten die inmiddels lidmaten zijn van diverse verschillende kerkgenootschappen. De nakomelingen van de emigranten zijn zich nog allen bewust van hun Nederlandse wortels wat op diverse terreinen tot uitdrukking komt. In de spreektaal te Wayne County worden er nog meerdere woorden gebruikt die afkomstig zijn uit het West Zeeuws Vlaamse dialect zoals sùssizzen, dûtse slao, slao deumekaore en preiprol. NEW JERSEY In het begin van de twintigste eeuw emigreerden er nog enkele Van den Ameele s naar New Jersey. Het waren Hendrik van den Ameele *1880 en zijn gezin. In die tijd arriveerden de mensen in de Verenigde Staten via Ellis Eiland en vandaar was het niet ver weg naar New Jersey. Van de familieleden die zich in die streek vestigden is de familienaam Van Den Ameele gebleven. Ze wonen thans in de grensregio van de staten New Jersey, Connecticut en het zuidoosten van New York. Al in de achttiende eeuw werden er ook diverse Nederlands Hervormde gemeenten gesticht in de staat New Jersey; Bergen (nu Jersey City), Hackensack, Schraalenburgh, Acquackanonk (nu Passaic), Horseneck (nu Fairfield), Pompton Plains en Montville. In Paterson en omgeving bood de industrie voornamelijk werkgelegenheid. Ook in de Staat Oregon woont er een concentratie Ameele s. DE STREEK RONDOM POPERINGE VOOR 1700 Deze familiekroniek kan niet bestaan zonder het begrip Vlaanderen daarin eventjes toe te lichten. Een familiegeschiedenis die haar wortels heeft in de drie delen waaruit Vlaanderen vandaag bestaat. Vanaf het einde van de 9 e eeuw tot aan het einde van de 18 e eeuw was Vlaanderen een graafschap dat onderverdeeld was in Kroon-Vlaanderen en Rijks-Vlaanderen. Voor deze kroniek is het belangrijkst het Kroongebied dat gelegen was tussen de Noordzee en de rivier de Schelde. Het omvatte Vlaams-, Waals-, en Zeeuws-Vlaanderen. Tot het gebied van Waals- Vlaanderen behoorden de kasselrijen van Rijssel (Lille), Dowaai en Ochies. Vlaams-Vlaanderen omvatte onder meer: het Vrije van Brugge en de kasselrijen van het Oudburg Gent, Oudenaarde, Kortrijk, Ieper, Belle, (Bailleul), Kassel (Mont Cassel), Burburg (Bourbourg), Bergen (Bergues Saint Winoks) en Veurne. Door het Verdrag van Utrecht 1713, gingen Waals-Vlaanderen en het gebied tussen de rivier de AA en de westgrens van het huidige West-Vlaanderen voorgoed over in Franse handen. Na de onafhankelijkheid van België in 1830 voltrok zich aan de andere zijde van Vlaanderen een gelijkaardig feit en ging Zeeuws- Vlaanderen definitief over in het koninkrijk der Nederlanden. Sindsdien is Vlaanderen een land dat verspreid ligt over drie verschillende naties. In dit verscheurde en turbulente landje vol met politieke en religieuze intriges, machtswisselingen en bezettingen, voltrok zich gedurende vele eeuwen de familiegeschiedenis van de familie Van den Ameele. Het is in dit historisch Vlaanderen waar ontelbare dragers van die naam leefden, werkten en ook begraven werden

43 Na het lezen en bestuderen van een ontelbare hoeveelheid archiefstukken in zowel stedelijke, provinciale als rijksarchieven bleek dat het verspreidingsgebied van onze familienaam zich vooral concentreerde in de streek tussen Veurne, Ieper, Poperinge (thans België) en Kassel (Mont Cassel) en Belle (Bailleul), thans Frankrijk. De vele voorouders van de verre nazaten die momenteel in West Zeeuws- Vlaanderen wonen, kwamen in hoge concentraties voor voornamelijk in de streek om Poperinge met als centrumgemeenten zij die vielen onder de Generaliteit der acht parochiën. Onder het Oud Regime was Reningelst één van die acht en maakte deel uit van de kasselrij Veurne, die de stad Veurne als hoofdplaats had. De acht parochies vormden een wezenlijk deel van de Ambachten van Veurne. Veurne-Ambacht of kasselrij Veurne bestond uit: parochies, verdeeld in Noord- en Zuidvierschaar. 2. De acht parochies t.w. Elverdinge, Loker, Noordschote, Reningelst, Watou, Vlamertinge, Woesten en Zuidschote. 3. De lenen, achterlenen en heerlijkheden van: t Vrije van Rijsels, Nieucapelle, t Vrije, Deken ende Capittels van St. Omaars in Alveringhem, t Hofland van Cassele, bestreckende in Oost- ende West-Vleteren, Berckele, t Vrije van de Vrouwe van Meesene te Elsendamme, de heerlickhede van den Noordt ende Zuyt- Vlierschare in Crombeecke ende Stavele, Zwynlandt (strekte zich uit over delen van Proven, Krombeke, Watou en Westvleteren), Coppernolle, de heerlickhede van de Tempeliers, de heerlickhede van Diephezeele, toebehorende t Clooster van Eversam in Crombeke, de heerlickhedde van den Couthove, t Vrije laetschap van Reninghe en t Hofland in Reninghe. De St. Jans kerk te Poperinge, waarin veel van onze Vlaamse Van den Ameele voorouders gedoopt zijn, dateert van het eind van de 13 e eeuw. Het is uiteraard een monument en de laatste restauratie vond plaats van Zowel het exterieur, de stijl is overwegend gotisch, als het interieur van de kerk zijn zeer de moeite waard om te bezichtigen. Er zijn onder meer gebrandschilderde ramen en veel fraai houtsnijwerk te bewonderen. Er is een grafmonument voor Francoise van den Ameele, die in 1750 in de kerk begraven werd. Ook in de Sint Bertijnskerk te Poperinge werden voorouders begraven. St.Jans Kerk te Poperinge Niet enkel Poperinge maar ook Reningelst is een belangrijk dorp in de Van den Ameele familie geschiedenis. Christiaan van den Ameele, aan wiens naam het familieboek de titel te danken heeft, huwde op 27 juli 1669 te Reningelst met Maaiken Halfmaerte. Rondom Reningelst treffen we nog steeds een agrarisch en landelijk gebied aan. Er wordt onder meer hoppe verbouwd. Het oude dorp wordt op het einde van de 8e eeuw al genoemd. Tussen de 12e en de 16e eeuw bloeide er de lakenindustrie

44 Het was in dit gebied, thans noordwest Frankrijk en zuidwest België, waar vele generaties van Christiaan-, Jan- en Romanus van den Ameele s voorouders woonden en werkten en vanwaar hun ouders Christiaan en Maaiken met hun 7 kinderen emigreerden naar Sint Anna ter Muiden in En opnieuw emigreerden er voorouders. Ongeveer 2 eeuwen na 1695, vertrokken er veel nakomelingen van Christiaan en Maaikens zonen, Jan- en Romanus van den Ameele, vanuit Nederland naar de Verenigde Staten van Amerika. RECENTE JAREN Tussen diverse Nederlandse en Amerikaanse Van den Ameele s bestaan er vooral sedert het laatste decenium nauwere contacten en vonden er diverse bezoeken over en weer plaats door de, zowel letterlijk als figuurlijk, verre neven en nichten. Deze contacten zijn waardevol want ondanks de diverse naamswijzigingen in de Verenigde Staten van Amerika blijft de verwantschap bestaan! In 2005 werd er een grote familie reünie georganiseerd in Sint Anna ter Muiden waaraan velen deelnamen. Zo ook Amerikanen: Ameele s, Van den Ameele s, O Meals en VanderMalles. Zij bezochten toen voor het eerst de plaatsen van hun wortels in het Oude Continent. Tijdens de reünie is het tweetalige boekwerk over 500 jaar geschiedenis van deze familie Van den Ameele gepresenteerd, getiteld: CHRISTIAAN VAN DEN AMEELE zijn voorouders en nageslacht / his descendants and ancestors Een oude Amerikaanse Ameele heer, wiens voorouders in de 19 e eeuw naar Amerika emigreerden schreef na lezing van het familieboek: Gedurende mijn hele leven heb ik rondgelopen met vragen over mijn werkelijke wortels en na het lezen van het boek werden mijn vragen eindelijk dankbaar onthuld. Het familieboek was snel uitverkocht maar het is te raadplegen in de bibliotheken te Oostburg en de Zeeuwse Bibliotheek te Middelburg, de archieven van Sluis, het Zeeuws Archief en het Genealogisch Centrum beide te Middelburg, het Centraal Bureau voor Genealogie te Den Haag, het Gemeente-archief te Poperinge (België), in het Office of the County Historian te Lyons NY (Amerika) en in het archief te Palmyra NY (Amerika). Verder bezitten uiteraard diverse particulieren het boek. Tot slot vermeld ik nog de redenen van mijn interesse voor de geschiedenis van mijn familie. Mijn belangstelling voor de genealogie werd zo n vijfendertig jaar geleden gewekt door twee gebeurtenissen. Een reden was dat we in die tijd een boek ontvingen over de familie Breimer uit Friesland, de familienaam van mijn vrouw. Een andere reden was dat mijn jongste broer na zijn eindexamen HBS door de Verenigde Staten van Amerika liftte en vanuit Salt Lake City enkele documenten meebracht met de familienaam Van den Ameele. Deze Van den Ameele s, mijn voorouders, waren allen postuum overgedoopt in de Mormonen Tempel in Salt Lake City in de Staat Utah. Dit op initiatief van en gebaseerd op de religieuze overtuiging van een Amerikaanse dame. Na jaren van speuren heb ik deze dame ontdekt en het bleek een ver familielid te zijn. Jilles P. van den Ameele, Terneuzen, februari

45 Zeeuwse Activiteiten Genealogische Dag in het Zeeuws Archief Lezing mevrouw Lepoeter over de Geschiedenis van Kapelle Najaars-ledenvergadering afd ZLD in verband met de najaars-vergadering NGV-Utrecht + lezing de heer Kort over veldwachters in Zeeland Voor de evenementenlijst van de NGV zie: Ledenmutaties per 31 augustus 2011 Nieuw lid: Dhr. M.J. Becker Vijverstraat BL Heinkenszand Mw. R.M.M. Segers-Blommaert Nieuweweg BL Hulst Dhr. W.F. Westphaal Brouwerijstraat BW Aardenburg Dhr. dr. N.A. van der Graaff Via G. Viotti Rome Nieuw bijkomende lid: Dhr. F. van Oostvoorn Herenweg KD Sint Maarten Van andere afdeling gekomen: Mw. W. Leijnse Laan van Nieuw Oost-Indië GA Voorburg Overleden: Dhr. P.L.de Bruijne Schoolstraat AK Sleeuwijk Adreswijziging: Dhr. P.J. van der Vliet Kapelweg AD Maarn Dhr. P.J. Vasseur Badhuisweg 30-A 4506 BB Cadzand Mw. B.C.L. van den Berge Keizersputstraat NL Overslag Helaas geen lid meer: Dhr. K. Poot Stationslaan AP Goor Dhr. H.J.J. Theissen Leharstraat VG Hulst Per telde de afdeling Zeeland Geen lid meer Overleden Nieuw lid Nieuw bijkomend lid Totaal 398 leden 3 leden 1 lid 4 leden 2 leden 400 leden, waarvan 41 bijkomende. U wordt verzocht al uw mutaties, ook adreswijzigingen, alleen door te geven aan: NGV Ledenadministratie, Postbus 26, 1380 AA Weesp

46 Stichting genealogische Publicaties Van Zeeuwse Stam nummers 101 t/m 151 op USB credit-card formaat; kosten: 22,50. te bestellen: via of schriftelijk bij J.G. Polderdijk, Schippersweg 26, 4455 VP Nieuwdorp, onder vermelding: usb credit card VZStam. De usb-creditcard wordt dan met acceptgiro toegestuurd. Prae 1600 Club De volgende uitgaven zijn nog leverbaar: C004 7,05 C018 8,20 C016 11,35 BAERSDORP,VAN, Genealogie van de Heren van BAERSDORP ; aug.1991, 83 pag., bew: J.de Ruiter BOUDEWIJNSKERKE, Het trio van - Hofsteden in het Kerkenblok op Walcheren, Eigenaren en baanders , 1995, 102 pag., bew: J.Chr.Verhage. INGELSE, Genealogie van de familie; naar het artikel in Van Zeeuwse Stamsep.1994, 162 pag., bew: J.Chr.Verhage C008 13,50 LOKERSE, Genealogie van de familie C007 7,95 C017 12,70 C005 7,95 C012 7,25 C001 4,55 LUTIANO, LORENZO da, Kroniek, ; juni 1992, 92 pag., bew: drs.m.p.neuteboom- Dieleman MINNAAR(D), Genealogische aantekeningen aangaande het geslacht -; 1986, 182 pag., bew: E.B.G.Lokerse CHENGE,VAN, Genealogie, 'shr.arendskerke en Sabbinge, 13e/14e eeuw; nov.1990, 96 pag., bew: J.de Ruiter VRIESE VAN OOSTENDE, DE, Genealogie van de familie -; mei 1993, 92 pag., bew: J.de Ruiter WATERVLIET, Genealogie van het Zuid Bevelandse geslacht 1989, 48 pag., bew: E.B.G.Lokerse C013 5,25 WEMELDINGE, Genealogische studies 1; jan 1993, 58 pag., bew: H.Fossen Voor het bestellen van onze publicaties is het voldoende om de codeletter en het nummer op te geven. Alle prijzen zijn exclusief de verzendkosten. De meeste uitgaven zijn uit voorraad leverbaar. Zo niet, dan kan het enige weken duren voor U de titel thuisgestuurd krijgt. Genealogische Publikaties Zeeland p/a J.G.Polderdijk; Schippersweg 26, 4455 VP Nieuwdorp Bestellingen via genpubl@zeelandnet.nl