omgevingsdienst HAAGLANDEN

Transcriptie

1 Bezoekadres Zuid-Hollandplein AW Den Haag Postadres Postbus GB Den Haag T (070) E vergunningen@odh.nl I Zaaknummer Ons Kenmerk Datum ODH DEC2018 Beschikking Wet natuurbescherming - Soortenbescherming Onderwerp Op 21 maart 2018 hebben wij een aanvraag om ontheffing als bedoeld in artikel 3.3, eerste lid, en artikel 3.8, eerste lid, van de Wet natuurbescherming ontvangen. De aanvraag betreft de herinrichting, opschaling en gebruik van het bestaande windpark "Plot de Wit". Het windpark is gelegen in de Grote Adriana Theodorapolder ten zuiden van Ooltgensplaat in de gemeente Goeree-Overflakkee. Ontheffing wordt gevraagd van het overtreden van de verbodsbepalingen zoals genoemd in artikel 3.1 eerste lid, van de Wet natuurbescherming voor wat betreft het opzettelijk doden of verwonden van onderstaande trekkende en lokaal voorkomende vogelsoorten als bedoeld in artikel 1 van de Vogelrichtlijn (aanvaringsslachtoffers): Nr. Soort Nr. Soort Nr. Soort Nr. Soort 1 Aalscholver 16 Huiszwaluw 31 Ringmus 46 Kievit 2 Boerenzwaluw 17 Kauw 32 Roodborst 47 Kleine mantelmeeuw 3 Brandgans 18 Keep 33 Sijs 48 Kokmeeuw 4 Fitis 19 Kleine karekiet 34 Smient 49 Scholekster 5 Gele kwikstaart 20 Kneu 35 Spreeuw 50 Stormmeeuw 6 Gierzwaluw 21 Kolgans 36 Tjiftjaf 51 Wilde eend 7 Goudhaan 22 Koolmees 37 Tureluur 52 Zwartkopmeeuw 8 Goudplevier 23 Koperwiek 38 Veldleeuwerik 9 Graspieper 24 Kramsvogel 39 Vink 10 Grauwe gans 25 Meerkoet 40 Waterfioen 11 Groenling 26 Merel 41 Watersnip 12 Heggenmus 27 Oeverzwaluw 42 Witte kwikstaart 13 Holenduif 28 Pimpelmees 43 Wulp 14 Houtduif 29 Putter 44 Zanglijster 15 Houtsnip 30 Rietgors 45 Zwartkop Daarnaast is ontheffing gevraagd voor het opzettelijk doden van de volgende vieermuissoorten: Gewone dwergvleermuis (Pipistrellus pipistrellus); Ruige dwergvleermuis (Pipistrellus nathusii); Rosso vieermuis {Nyctalus noctula); Tweekleurige vieermuis (Vespertilio murinus); en Laatvlieger (Eptesicus serotinus). De ontheffing wordt gevraagd voor de periode van 1 juli 2019 tot en met 1 juli 2049.

2 Hot gebied waarvoor de ontheffing geldt, betreft de plaatsingslocaties met onderstaande coordinaten gelegen in de Groote Adriana Theodora polder, in de gemeente Goeree-Overflakkee: WIndturbine X-co6rdinaat Y-co6rdinaat , , , , , , , , , , , , , ,72 Besluit Wij besluiten: I. de aangevraagde ontheffing te verienen; II. III. de voorschriften 1. tot en met 13. te verbinden aan deze ontheffing; de aanvraag van 21 maart 2018 en de aanvullende gegevens van 13 juli 2018 onderdeel te laten zijn van deze ontheffing; IV. dat deze ontheffing geldig is van 1 juli 2019 tot en met 1 juli Ondertekening Gedeputeerde Staten van Zuid-Holland voor dezen, ing. L. Hopman Hoofd Toetsing & Vergunningveriening Milieu van de Omgevingsdienst Haaglanden Rechtsmiddelen Voor de mogelijkheid rechtsmiddelen aan te wenden tegen deze beschikking wijzen wij op de desbetreffende tekst in het begeleidende schrijven. 2/19

3 VOORSCHRIFTEN Algemene voorschriften 1. De ontheffinghouder dient: - uiteriijk een maand na in gebruik name van de windturbines, dit schriftelijk te melden; - uiterlijk een week voorafgaand aan de start van de werkzaamheden, hiervan schriftelijk melding te doen; - eventuele wijzigingen gedurende de uitvoering uiteriijk een week van tevoren te melden; - uiteriijk een week na het beeindigen van de werkzaamheden dit schriftelijk te melden. Voorgaande meldingen dienen gericht te worden aan Unit Groen Bodem en Opsporing van de Omgevingsdienst Zuid-Holland Zuid, Postbus 550, 3300 AN te Dordrecht, telefoonnummer , adres meldingwnb(gozhz.nl onder vermelding van 'flora en fauna' en het bijbehorende zaaknummer De ontheffinghouder is ervoor verantwoordelijk dat zijn personeel of derden weike betrokken zijn bij de uitvoering van het project, op de hoogte zijn van de voorschriften in deze ontheffing en de maatregelen zoals voorgesteld in de aanvraag en de bijbehorende documenten. Hiervoor dient een ecologisch werkprotocol te worden opgesteld, waarin in ieder geval het volgende dient te worden opgenomen: - de voorwaarden zoals opgenomen in deze ontheffing; - aanduiding van de locatie van het plangebied; - de uit te voeren werkzaamheden; - de periode waarin de werkzaamheden uitgevoerd worden; - de mitigerende maatregelen; - de momenten waarop ecologische begeleiding ingeschakeld wordt. 3. Tijdens de uitvoering van de werkzaamheden dient een afschrift van dit besluit en het ecologisch werkprotocol op de locatie van de werkzaamheden aanwezig te zijn en op verzoek te worden getoond aan de daartoe bevoegde toezichthouders of opsporingsambtenaren. Specifieke voorschriften 4. De windturbines dienen te voldoen aan de uitgangspunten weike bij de beoordeling zijn gebruikt: ashoogte 82-92m en een rotordiameter van m en dienen te worden geplaatst op de onderstaande locaties conform de aanvraag en de bij de aanvraag gevoegde stukken (voor zover niet strijdig met onderhavig besluit): WIndturbine X-co6rdinaat Y-co6rdinaat , , , , , , , , , , , , ,72 Deze ontheffing kan uitsluitend gebruikt worden door (medewerkers van) de ontheffinghouder of haar rechtsopvolgers of in opdracht van de ontheffinghouder handelende (rechts-)personen. De ontheffinghouder of haar rechtsopvolgers blijven daarbij verantwoordelijk en aansprakelijk voor de juiste naleving van deze ontheffing. 3/19

4 6. Dit besluit is enkel van toepassing op de in vooriiggend besluit genoemde 52 vogelsoorten en 5 vieermuissoorten en de beschreven verboden handelingen. 7. Dit besluit geldt alleen voor de activiteiten en werkzaamheden die conform de aanvraag worden uitgevoerd, voor zover in dit besluit zelf niet anders is aangegeven. Indien ontheffinghouder voornemens is activiteiten c.q. werkzaamheden in afwijking van deze ontheffing te laten plaatsvinden, dan dient dit terstond schriftelijk te worden gemeld aan de Afdeling Toezicht en Handhaving, Team Groen van de Omgevingsdienst Zuid-Holland Zuid (zie vs. 1). Voor veranderingen die van enige betekenis kunnen zijn met betrekking tot de toepasselijke wetgeving dan wel vervanging dan wel aanpassing van de windturbines waarvoor deze ontheffing is verieend, dient opnieuw een aanvraag voor een ontheffing te worden ingediend. 8. De werkzaamheden gericht op de realisatie van de windturbines, zoals deze zijn omschreven in de aanvraag en bijgevoegde documenten, dienen uiterlijk drie jaar na het onherroepelijk worden van de onderhavige ontheffing te zijn afgerond. Indien de hiervoor gestelde termijn dreigt te worden overschreden dient ontheffinghouder dit tijdig te melden aan Omgevingsdienst Haaglanden (ODH), afdeling Toetsing & Vergunningveriening Milieu, Postbus 14060, 2501 GB Den Haag ( vergunningen(godh.nl), onder opgave van de geprognosticeerde overschrijding en de nog uit te voeren werkzaamheden. ODH zai bepalen of de gevraagde overschrijding toelaatbaar is, al dan niet onder nader te stellen voorschriften of actualisatie van een deel van de aan de onderhavige ontheffing ten grondslag liggende documenten. Werkuitvoering 9. De vergunninghouder dient onverwijid contact op te nemen met OZHZ (zie vs. 1) indien bij het uitvoeren van de werkzaamheden van het project andere beschermde soorten dan de genoemde worden aangetroffen of andere handelingen als benoemd in deze voorschriften noodzakelijk zijn. 10. Voorafgaand aan het eerstvolgende broedseizoen (15 maart -15 oktober) waarbinnen de saneringswerkzaamheden van de huidige turbines worden uitgevoerd, dienen de moerassige delen rond de voet van de huidige 12 turbines onder begeleiding van een ter zake deskundige^ op het gebied van vogelsoorten als bedoeld in deze aanvraag op een doelmatige wijze ongeschikt te worden gemaakt voor broedvogels middels het preventief verwijderen van vegetatie en/of het tijdig maaien van ruigten of andere doelmatige methoden. 11. In de voor vieermuizen in het plangebied meest actieve periode (1 juli tot 1 oktober) dienen de werkzaamheden uitsluitend plaats te vinden bij daglicht, zonder gebruik te maken van veriichting. ^ Onder een ter zake deskundige wordt verstaan: Hij/zij heeft een afgeronde hbo- of universitaire opieiding, met als zwaartepunt (Nederlandse) ecologie; Hij/zij heeft een afgeronde mbo-opleiding, met als zwaartepunt de flora en fauna, soortenherkenning en zorgvuldig handelen ten opzichte van die soorten; Hij/zij is werkzaam voor een ecologisch adviesbureau, zoals een bureau dat is aangesloten bij het Netwerk Groene Bureaus; Hij/zij is als ecoloog of adviseur/specialist ecologie werkzaam voor een (semi)overheidsinstantie zoals het Ministerie van Economische Zaken, het Ministerie van Defensie, Rijkswaterstaat, het Rijksvastgoedbedrijf, provincies, waterschappen, hoogheemraadschappen, gemeenten, omgevingsdiensten en drinkwaterbedrijven Hij/zij zet zich aantoonbaar actief in op het gebied van de soortenbescherming en is werkzaam of aangesloten bij de volgende Nederlandse organisaties: Zoogdiervereniging, RAVON, Stichting Das en Boom, Vogelbescherming Nederiand, Vlinderstichting, Natuurhistorisch Genootschap, KNNV, NJN, IVN, EIS Nederiand, FLORON, SOVON, STONE, Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten, De Landschappen en Stichting Beheer Natuur en Landelijk gebied; Hij/zij zet zich aantoonbaar actief in op het gebied van de monitoring en/of bescherming van desbetreffende beschermde soorten. 4/19

5 Slechts bij hoge uitzondering kan er in deze periode in de avond of nacht worden gewerkt in geval er overdag aanhoudend teveel wind staat om de laatste onderdelen van een windturbine op te bouwen (plaatsen van de gondel/rotorbladen). In het laatste geval, en voor werkzaamheden buiten de actieve periode van vieermuizen, geldt dat de toepassing van kunstlicht zodanig dient te worden opgesteld en ingericht dat hinderiijke lichtuitstraling door direct licht voor vogels in de directe omgeving van het plangebied / het Natura 2000-gebied "Krammer-Volkerak" wordt voorkomen. Stilstandvoorziening 12. Ter reductie van het aantal aanvaringsslachtoffers onder vieermuizen, dient de draaisnelheid van de rotoren voor de gehele operationele periode van het windpark te worden beperkt als volgt: A. Tussen 1 juli en 1 oktober zullen de windturbines tussen zonsondergang en zonsopkomst tot een windsnelheid van 5 mis (op ashoogte) niet sneller draaien dan 1 rpm. B. In aanvulling op het gestelde onder A zullen tussen 1 juli en 1 oktober de windturbines tussen zonsondergang en zonsopkomst gedurende de eerste helft van de nacht (vanaf 1 uur na zonsondergang tot en met middernacht) bij windrichtingen uit ZZO, Z of ZZW tot een windsnelheid van 7,5 m/s (opashoogte) niet sneller draaien dan 1 rpm. 13. In aanvulling van het gestelde in voorschrift 12, is het toegestaan om een andere maatregel toe te passen waarmee aantoonbaar betere of vergelijkbare resultaten kunnen worden behaald ten aanzien van het reduceren van mogelijke vieermuisslachtoffers. Hiervoor dient tijdig voor het in gebruik nemen van deze maatregel aan ODH (zie vs. 7) een beschrijving en motivatie ter goedkeuring te worden overiegd. AANWIJZINGEN VOOR GEBRUIK De ontheffing ziet uitsluitend op de sanering van de huidige 12 turbines en de aanleg en het gebruik van de nieuwe turbines. Deze toestemming heeft geen betrekking op het mogen verwijderen c.q. slopen van de nieuw te plaatsen turbines tijdens en na de operationele periode. Voor alle soorten- beschermd en onbeschermd- geldt de zorgplicht ex artikel 1:11 van de Wnb. Op grond hiervan dient zoveel als redelijkerwijs mogelijk is schade aan deze soorten te worden voorkomen. Gedurende de werkzaamheden dient rekening te worden gehouden met het broedseizoen van vogels. Verstoring van broedgevallen van vogels dient te worden voorkomen. Voor het broedseizoen wordt geen standaardperiode gehanteerd in het kader van de Wnb. Van belang is of een broedgeval aanwezig is, ongeacht de periode. 5/19

6 OVERWEGINGEN Aanleiding Op 21 maart 2018 hebben wij een aanvraag om ontheffing als bedoeld in artikel 3.3, eerste lid, en artikel 3.8, eerste lid, van de Wet natuurbescherming (hierna: Wnb) ontvangen. De aanvraag betreft de herinrichting, opschalen en gebruik van het bestaande windpark "Plot de Wit". Het windpark is gelegen in de Grote Adriana Theodorapolder ten zuiden van Ooltgensplaat in de gemeente Goeree-Overflakkee. Ontheffing wordt gevraagd van het overtreden van de verbodsbepalingen zoals genoemd in artikel 3.1, eerste lid, van de Wnb voor wat betreft het voorzienbaar doden van onderstaande vogelsoorten als bedoeld in artikel 1 van de Vogelrichtlijn (aanvaringsslachtoffers): Vogelsoorten op seizoenstrek (Notitie, Tabel 1) Nr Soort Nr Soort Nr Soort 1 Aalscholver 16 Huiszwaluw 31 Ringmus 2 Boerenzwaluw 17 Kauw 32 Roodborst 3 Brandgans 18 Keep 33 Sijs 4 Fitis 19 Kleine karekiet 34 Smient 5 Gele kwikstaart 20 Kneu 35 Spreeuw 6 Gierzwaluw 21 Kolgans 36 Tjiftjaf 7 Goudhaan 22 Koolmees 37 Tureluur 8 Goudplevier 23 Koperwiek 38 Veldleeuwerik 9 Graspieper 24 Kramsvogel 39 Vink 10 Grauwe gans 25 Meerkoet 40 Waterhoen 11 Groenling 26 Merel 41 Watersnip 12 Heggenmus 27 Oeverzwaluw 42 Witte kwikstaart 13 Holenduif 28 Pimpelmees 43 Wulp 14 Houtduif 29 Putter 44 Zanglijster 15 Houtsnip 30 Rietgors 45 Zwartkop Lokale vogelsoorten met binding met het plangebied (Notitie, Tabel 2) Nr Soort 46 Kievit 47 Kleine mantelmeeuw 48 Kokmeeuw 49 Scholekster 50 Stormmeeuw 51 Wilde eend 52 Zwartkopmeeuw Daarnaast is ontheffing gevraagd voor het opzettelijk doden van de volgende vieermuissoorten: Gewone dwergvleermuis (Pipistrellus pipistrellus); Ruige dwergvleermuis (Pipistrellus nathusii); Rosse vieermuis (Nyctaius noctula); 6/19

7 Tweekleurige vieermuis (Vespertilio murinus); en Laatvlieger (Eptesicus serotinus). omgevingsdienst De ontheffing wordt gevraagd voor de periode van 1 januari 2019 tot 1 januari Bij de aanvraag zijn de volgende documenten gevoegd: - Van der Vliet, R.E. & M. Boonman, Natuurtoets Windpark Piet de Wit. Toetsing in het kader van de Wet natuurbescherming en Natuurnetwerk Nederiand. Rapportnr , Bureau Waardenburg, Culemborg (hierna: Natuurtoets). Situatietekening Nieuwe windturbines 1 t/m 7, Anonymus Timmermans Juridisch Advies, Windpark Piet de Wit Andere bevredigende opiossing en wettelijk belang in relatie tot Wet natuurbescherming, 21 maart 2018 Op 13 juli 2018 hebben wij de volgende aanvullende gegevens ontvangen: - Timmermans Juridisch Advies. Aanvullende informatie ontheffingaanvraag Windpark Piet de Wit, 13 juli Situatietekening Windturbines met x-/y-co6rdinaat, BraGIS, Prinsen, H. Notitie Antwoorden Bureau Waardenburg, kenmerk: / /HeiPr, 12 juli 2018, Bureau Waardenburg, Culemborg. Procedure De uniforme openbare voorbereidingsprocedure van afdeling 3.4 van de Algemene wet bestuursrecht en artikel 5.1, eerste lid van de Wnb zijn toegepast op deze beschikking. Doordat de aangeleverde gegevens onvolledig waren, is de procedure op 19 juni 2018 opgeschort en is verzocht om aanvullende gegevens. De procedure is op 13 juli 2018 hervat. Bevoegd gezag De activiteiten worden verricht binnen de provincie Zuid-Holland. Gelet op de bepalingen in artikel 1.3 van de Wnb zijn wij daarom het bevoegd gezag voor de beoordeling van de aanvraag. Zienswijzen De ontwerpbeschikking heeft ter inzage gelegen van 4 oktober 2018 tot 15 november Er zijn geen zienswijzen ingebracht. Wijziging ten opzichte van ontwerpbeschikking Ten opzichte van de ontwerpbeschikking zijn er geen wijzigingen aangebracht. Toetsingskader en grondslag beschikking De aanvraag om ontheffing voor vogels en vieermuizen is getoetst aan respectievelijk de artikelen 3.1 en 3.3 van de Wnb, artikelen 3.5 en 3.8 Wnb en de Beleidsregel uitvoering Wet natuurbescherming Zuid-Holland (verder: de beleidsregel). De aangevraagde 52 vogelsoorten betreffen van nature in Nederiand in het wild levende vogelsoorten weike zijn beschermd op grond van artikel 1 van de Vogelrichtlijn. Op grond van artikel 3.1, eerste lid, van de Wnb is het verboden om genoemde soorten opzettelijk te doden. Op grond van artikel 3.3, vierde lid, van de Wnb wordt een ontheffing slechts verieend indien: - er geen andere bevredigende opiossing bestaat; 7/19

8 - de ontheffing nodig is omdat een van de belangen genoemd in artikel 3.3, vierde lid, onder b, van de Wnb aan de orde is; en - de maatregelen niet leiden tot verslechtering van de staat van instandhouding van de soort. De 5 vieermuissoorten waarop vooriiggende ontheffing ziet, betreffen van nature in Nederiand in het wild levende soorten genoemd in bijiage IV, onderdeel a bij de Habitatrichtlijn. Op grond van artikel 3.5, eerste lid, van de Wnb is het verboden om vieermuizen opzettelijk te doden. Op grond van artikel 3.8, vijfde lid, van de Wnb wordt een ontheffing slechts verieend indien: - er geen andere bevredigende opiossing bestaat; - de ontheffing nodig is omdat een van de belangen genoemd in artikel 3.8, vijfde lid, onder b, van de Wnb aan de orde is; en - de maatregelen niet leiden tot verslechtering van de staat van instandhouding van de soort. Aanvraag De aanvraag betreft de herinrichting, opschaling en gebruik van het bestaande windpark "Piet de Wit" (2003). De verandering ziet op het saneren van de huidige 12 windturbines en de realisatie en het gebruik van 7 nieuwe windturbines. Voor de bestaande windturbines is nog niet eerder een ontheffing op grond van de toenmalige Flora- en faunawet verieend. De projectlocatie is gelegen aan de dijk van het Krammer- Volkerak in de Groote Adriana Theodorapolder op Goeree-Overflakkee bezuiden Ooltgensplaat. De planlocatie ligt in de directe nabijheid van het Natura 2000-gebied "Krammer-Volkerak". De huidige turbines worden zorgvuldig gedemonteerd en afgevoerd per vrachtwagen. Hiertoe worden de fundaties met pneumatische hamers verwijderd (duurt circa 1 week perfundering) en het puin wordt afgevoerd met vrachtwagens. Het transport van materieel en materiaal vindt plaats over de toegangsweg onder aan de dijk. Er is geen transport over water. Geen sprake is van een situatie waarbij zowel de huidige als de nieuwe windturbines gelijktijdig in working zijn. De nieuwe windturbines zullen worden gerealiseerd binnen hetzelfde plaatsingsgebied als de huidige turbines. Er is nog geen keuze gemaakt in het te realiseren type windturbine. Voor het voorkeursalternatief (VKA) is daarom een bandbreedte opgenomen ten aanzien van de afmetingen. Deze gehele bandbreedte is onderzocht op effecten in relatie tot beschermde soorten. Het planvoornemen is ten opzichte van de huidige situatie als volgt: Situatie Aantal Tussenafstand Ashoogte Rotordiameter Tiphoogte Tiplaagte turbines (m) (m) (m) (m) (m) Huidig VKA <150m De bouw van de windturbines is nog niet in detail uitgewerkt. Voor de bouw is groot materieel noodzakelijk (heistelling en grote kranen). De locaties worden niet na elkaar gerealiseerd maar de bouw vindt gedeeltelijk parallel plaats. De grond- en funderingswerkzaamheden voor de gehele locatie worden binnen circa 4 maanden afgerond. Na uitharding van de funderingen (circa 4 weken) worden de windturbines per locatie opgebouwd vanwege de inzet van grote kranen die van locatie naar locatie worden verplaatst en moeten worden opgebouwd. Afhankelijk van het type turbine, neemt de bouw enkele dagen in beslag (bij stalen mast) dan wel enkele weken (bij betonnen mast). ^ Nu als randvoorwaarde geldt dat de tiphoogte minder moet zijn dan 150m en niet gelijk aan 150m, dienen de hier gepresenteerde tiplaagtes gelezen te worden als minimaal > 14 en maximaal >34 8/19

9 Overtreding verbodsbepaling(en) Een neveneffect van het opwekken van elektriciteit met windturbines is het optreden van mogelijke slachtoffers onder vogels en vieermuizen als gevolg van een aanvaring met een draaiend rotorblad of barotrauma (vieermuizen). Hoewel een windturbine als doelstelling heeft, het opwekken van schone duurzame energie en niet het doden van dieren, valt het opzettelijk doden van beschermde dieren onder de zogenaamde 'voorwaardelijke opzet' als bedoeld in het eerste lid van respectievelijk artikel 3.1 en 3.5 van de Wnb. Om inzichtelijk te maken weike soorten mogelijk als slachtoffer kunnen vallen is inzicht nodig in het (lokaal) voorkomen, talrijkheid, vliegbewegingen en vlieggedrag (aanvaringsrisico) van de diverse soorten. In zowel de Natuurtoets als in de notitie 'reactie vragen ODH Wnb ontheffing' (Bureau Waardenburg, 2018) weike als bijiage bij de aanvullingen van 13 juli is verstrekt, zijn voorgenoemde aspecten uitgebreid onderzocht en inzichtelijk gemaakt: Vogels Voor vogels is gebruik gemaakt van telgegevens van watervogels van de provincie Zuid-Holland, gegevens uit de Nationale Database Flora- en Fauna (NDFF), diverse wetenschappelijke onderzoeken naar aanvaringskans en vlieggedrag (o.a. in referentie windparken). Dit is aangevuld met veldonderzoek op verschillende data in de winterperiode (januari-februari 2017) en in het voorjaar / de zomer van 2017 (meijuni) waarbij met behulp van radar vliegbewegingen van vogels in de avond in beeld zijn gebracht. Het uitgevoerde onderzoek achten wij in vooriiggend geval voldoende om de functie van het plangebied voor vogels te kunnen vaststellen. De resultaten van het onderzoek zijn als volgt: Slachtoffers Niet kan worden uitgesloten dat voor 52 vogelsoorten sprake is van een mogelijk aanvaringsrisico ten gevolge van het geplande windinitiatief. De gevolgen van sterfte zijn daarom voor alle soorten nader geanalyseerd. Verstoring tijdens de aanleg Op voorhand is uitgesloten dat sprake is van wezenlijk verstorende effecten op vogels ten gevolge van de aanleg als bedoeld in artikel 3.1, vierde en vijfde lid, van de Wnb (par. 9.1, Natuurtoets). Er zijn geen jaarrond beschermde nesten in de omgeving van de locaties van de windturbines aanwezig, Het plangebied is bovendien ongeschikt voor soorten met jaarrond beschermde nesten vanwege het ontbreken van geschikte nestplaatsen (bomen, bebouwing). In het plangebied is daarnaast geen sprake van aanwezigheid van specifieke kwaliteiten die het tot een essentieel onderdeel zouden maken van vogels met jaarrond beschermde nestplaatsen die buiten het plangebied zouden kunnen verblijven. Buitendijks en binnendijks is er in de directe omgeving van het plangebied verder geen sprake van belangrijke gebiedsfuncties zoals gezamenlijke slaapplaatsen van ganzen en eenden weike door de werkzaamheden kunnen worden verstoord. Voor vogels die in het plangebied foerageren (met name ganzen in het winterhalfjaar) geldt dat er tijdens de bouw voldoende uitwijkmogelijkheden elders in de omgeving van het plangebied (agrarisch gras- en bouwiand). De locaties zelf zijn daarnaast in beperkte mate geschikt als broedplaats voor vogels, behalve de moerassige delen met oppervlaktewater rondom de huidige mastvoeten waar bijvoorbeeld meerkoet en bruine kiekendief broeden (par. 2.3 Natuurtoets). In de Natuurtoets wordt daarom geadviseerd dat voor de eventuele start van de bouw in het broedseizoen deze moerassige delen moeten worden gecheckt op broedende vogels middels een veldbezoek. Ook wordt de optie beschreven dat bijvoorbeeld door preventief bomen en struiken buiten het broedseizoen te verwijderen en/of ruigten voortijdig te maaien voorkomen kan worden dat broedvogels zich vestigen (par pag. 91 Natuurtoets). Aangegeven is verder (aanvullende informatie) dat alleen preventieve maatregelen noodzakelijk zijn in geval van mogelijk verstorende werkzaamheden in het broedseizoen en nog niet bekend is wanneer de werkzaamheden zullen plaatsvinden. Daarbij is het thans nog niet mogelijk om een concreet Activiteitenplan en/of ecologisch werkprotocol op te stellen. 9/19

10 Bovenstaande achten wij onvoldoende (concreet) om effecten op broedende vogels tijdig te kunnen uitsluiten. Het buiten het broedseizoen ongeschikt maken van de betreffende delen waar broedende vogels kunnen worden verwacht geeft deze zekerheid wel. Middels voorschrift 10 hebben wij dit geborgd. Indien onverhoopt alsnog sprake is van een broedgeval weike ten gevolge van de bouwwerkzaamheden kan worden verstoord dan dient hiervoor apart ontheffing te worden aangevraagd. Verstoring tijdens de qebruiksfase Wezenlijke verstoring van vogels in de gebruiksfase is uitgesloten daar reeds sprake is van 12 windturbines in de huidige situatie. De 7 nieuwe turbines die hiervoor in de plaats komen, zijn weliswaar hoger maar uit onderzoek blijkt dat er ten aanzien van verstorende effecten geen wezenlijk andere effecten zijn tussen grotere en kleinere turbines (Schekkerman et al. 2003). Verstoringseffecten, van wezenlijk belang met effecten op de (lokale) staat van instandhouding, waarbij de vogels permanent een gebied veriaten zijn uitgesloten (par Natuurtoets). Nu de nieuwe turbines ten aanzien van de huidige opstelling verder uit elkaar staan (273m t.o.v. 500m) is de venwachting bovendien dat vogels het plangebied zelfs beter kunnen passeren en daardoor minder worden verstoord. Op basis van het door Bureau Waardenburg uitgevoerde veldwerk wordt bovendien geconcludeerd dat in de huidige situatie vogels reeds zonder aarzeling tussen de turbines van het bestaande Windpark Piet de Wit doorvliegen. Vieermuizen Het gebruik van het plangebied door vieermuizen is in beeld gebracht door per fiets met een batlogger een vaste route in het binnendijkse onderzoeksgebied in de zomer (kraamtijd) en nazomer (paartijd en doortrek) te onderzoeken. Een batlogger neemt automatisch vieermuisgeluiden op en legt daarbij de locatie vast. Bezoeken zijn uitgevoerd op 8 juni 2017, 9 augustus 2017, 28 augustus 2017 en 21 September 2017 (tabel 5.4, pag. 31 Natuurtoets). De opnames zijn geanalyseerd met het programma 'batscope'. Nu er in het plangebied op voorhand geen sprake is van verblijfplaatsen voor vieermuizen (ontbreken bomen of gebouwen), het plangebied een homogeen gebied betreft bestaande uit open gelijksoortig agrarisch (gemaaid) grasland en er tussen de turbines geen sprake is van opgaande elementen weike voor vieermuizen belangrijk kunnen zijn zoals bosschages en lijnvormige structuren achten wij de onderzoeksinspanning afdoende om vliegroutes en/of foerageeractiviteiten vast te kunnen stellen. Het veldonderzoek is uitgevoerd conform de richtlijnen in het VIeermuisprotocol Om een inschatting te kunnen maken van het aantal vieermuisslachtoffers en de condities waaronder dit gebeurd, is de activiteit van vieermuizen op rotorhoogte op twee locaties vanuit de gondel van bestaande windturbines gemeten: nummer 6 en nummer 12 (Natuurtoets figuur 5.3; tabel 5.5). In beide windturbines is in de gondel een batcorder (EcoObs) geplaatst. De batcorder neemt continu de geluiden van vieermuizen op. In beide turbines zijn de batcorders op 5 april 2017 geplaatst en op 18 oktober 2017 weer verwijderd. Om vieermuisgeluiden automatisch te onderscheiden van stoorgeluiden, is gebruik gemaakt van het programma 'batscope'. Het aantal opnames van vieermuisgeluiden is gebruikt als maat voor de activiteit van vieermuizen. De activiteit is vervolgens gekoppeld aan de gemiddelde windsnelheid per periode van tien minuten op nacelle hoogte. Het aantal aanvaringsslachtoffers is tenslotte bepaald met behulp van het zogenoemde BMU model "BCGondel Chiroptera" dat in Duitsland is ontwikkeld (Brinkmann et al. 2011). Voorgenoemd onderzoek achten wij afdoende om een inschatting te kunnen maken van het mogelijk aantal vieermuisslachtoffers. Uit het onderzoek blijkt dat op rotorhoogte vooral sprake is van vliegbewegingen van gewone dwergvleermuis (Pipistrellus pipistrellus) en ruige dwergvleermuis (Pipistrellus nathusii) en in mindere mate de rosse vieermuis (Nyctaius noctula). Laatvlieger (Eptesicus serotinus) werd regelmatig waargenomen en de tweekleurige vieermuis (Vespertilio murinus) incidenteel (<1% van de opnames). Zie tabel 7.1 pagina 55 Natuurtoets. Van voorgenoemde 5 vieermuissoorten kan niet kan worden uitgesloten dat er (ook in de nieuwe situatie) slachtoffers kunnen vallen. 10/19

11 Verstoring van vieermuizen tijdens de sanering van de oude turbines en de bouw van de nieuwe wordt op voorhand uitgesloten doordat werkzaamheden overdag uitgevoerd worden en potentieel geschikte verblijfplaatsen op meer dan 100m afstand van de planlocaties en de werkzaamheden zijn gelegen (par Natuurtoets). Er worden voor het opschalen verder geen gebouwen gesloopt of bomen gekapt. Voorgestelde maatregelen In de Natuurtoets en de Notitie worden onderstaande maatregelen voorgesteld: Werkuitvoering In de voor vieermuizen actieve periode, van 1 juli tot 1 oktober, zullen er uitsluitend werkzaamheden plaatsvinden bij daglicht, zonder gebruik te maken van veriichting (Notitie pagina 2). Slechts bij hoge uitzondering kan een keer in de avond of nacht moeten worden gewerkt in geval er overdag aanhoudend teveel wind staat om de laatste onderdelen van een windturbine op te bouwen (plaatsen van de gondel/rotorbladen). Er is thans nog geen detailuitwerking van de realisatie waarbij de werktijden zijn vastgelegd. Er is geen periode van gelijktijdig in working zijn van de bestaande en de nieuwe turbines (dubbeldraaiperiode). Er zai een ecologisch werkprotocol worden opgesteld. De moerassige delen rondom de huidige mastvoeten zullen voorafgaand aan de werkzaamheden worden gecontroleerd op aanwezigheid van broedgevallen. Voorgenoemde maatregelen om effecten op vogels en vieermuizen tijdens de werkuitvoering te beperken dan wel te voorkomen achten wij in grote lijnen afdoende. Zoals reeds eerder aangegeven (paragraaf overtreding verbodsbepalingen / verstoring van vogels) achten wij het controleren van de moerassige delen rondom de mastvoeten echter onvoldoende concreet uitgewerkt. Hieraan hebben wij daarom nadere eisen verbonden in voorschrift 10 Nu de werktijden verder niet zijn uitgewerkt achten wij het voornemen om zoveel mogelijk bij daglicht te werken om daarmee lichtverstoring ten aanzien van vieermuizen (en vogels) te beperken onvoldoende uitgewerkt. Middels voorschrift 11 hebben wij daarom de randvoorwaarde verboden dat indien sprake is van de toepassing van veriichting, dat deze uitsluitend gericht dient te zijn op de betreffende turbine(s) waaraan de werkzaamheden plaatsvinden en dat uitstraling naar de omgeving (w.o. het naastgelegen Natura 2000-gebied) voorkomen dient te worden door het gebruik van gerichte lichtbundels en daartoe geschikte armaturen. Het borgen van de maatregelen in een ecologisch werkprotocol dat op locatie aanwezig dient te zijn hebben wij opgenomen in voorschriften 2 en 3. Gebruiksfase Een stilstandvoorziening wordt ingezet om slachtoffers onder vieermuizen te reduceren maar vogels kunnen hiervan ook profiteren. Door een stilstandvoorziening kan het aantal slachtoffers aanzienlijk worden veriaagd. Voor rosse vieermuis en tweekleurige vieermuis (zie volgende paragraaf) kan niet op voorhand worden uitgesloten dat sprake is van slachtofferaantallen groter dan de ORNIS-norm waardoor verslechterende effecten op de gunstige staat van instandhouding niet zonder meer zijn gegarandeerd. Concreet houdt een stilstandvoorziening in dat de windturbines bij lage windsnelheden^, wanneer vieermuizen in het algemeen op gondelhoogte aanwezig zijn, (nagenoeg) worden stilgezet (draaisnelheid rotorbladen in vrijioop niet meer dan 1 ronde per minuut / rpm) en dat de windmolen pas bij hogere windsnelheden in bedrijf gaat. De zogenaamde 'startwindsnelheid' wordt dan verhoogd. Omdat blijkens het uitgevoerde veldwerk vieermuizen in het plangebied nauwelijks actief zijn op rotorhoogte tussen 1 oktober en 1 juli (hoofdstuk 7 Natuurtoets) geldt een dergelijke voorziening verder alleen voor buiten deze periode. Ook bleek dat de activiteit significant hoger is in het eerste deel van de nacht bij wind uit zuidelijke richting ^ (gemeten op gondel- of ashoogte) 11/19

12 en werd er bij windsnelheden boven de 7.5 m/s op gondelhoogte nog slechts incidenteel van activiteit van vieermuizen waargenomen. Op grond van bovenstaande is de volgende stilstandvoorziening voorgesteld (par Natuurtoets + Notitie pag. 4): A. Tussen 1 juli en 1 oktober zullen de windturbines tussen zonsondergang en zonsopkomst tot een windsnelheid van 5 m/s (op ashoogte) niet sneller draaien dan 1 rpm. B. In aanvulling op A zullen tussen 1 juli en 1 oktober de windturbines tussen zonsondergang en zonsopkomst gedurende de eerste helft van de nacht bij windrichtingen uit ZZO, Z of ZZW tot een windsnelheid van 7,5 m/s (op ashoogte) niet sneller draaien dan 1 rpm. Met deze stilstandvoorziening wordt voor rosse vieermuis een aantal aanvaringsslachtoffers van 4 berekend waarvan 1 van de lokale populatie. Het aantal berekende slachtoffers blijft daarmee onder het 1%- mortaliteitscriterium. Voor tweekleurige vieermuis wordt met de inzet van de stilstandvoorziening een aantal van <1 berekend. Momenteel is een stilstandvoorziening die bestaat uit het verhogen van de startwindsnelheid zoals voorgestel de meest effectieve methode. De methode wordt in alle offshore windparken toegepast en in een groot aantal windparken op land zoals bijvoorbeeld Sabinapolder, Netterden en binnenkort in de windturbines in het Robbenoordbos. In Canada en de Verenigde Staten heeft dit geresulteerd in een reductie van 44% tot 93% van het aantal slachtoffers. De inzet van deze voorziening achten wij afdoende en hebben wij geborgd in voorschrift 12 Omdat er technologische ontwikkelingen op basis van batdetectiesystemen zijn waarmee wellicht in de nabije toekomst betere resultaten kunnen worden bereikt om vieermuisslachtoffers te voorkomen of te beperken, achten wij het niet onredelijk dat in de toekomst een andere vergelijkbare of betere maatregel dan thans het geval, wordt ingezet. Middels het gestelde in voorschrift 13 komen wij hieraan tegemoet. Beoordeling staat van instandhouding Sferfte Vogels In de Natuurtoets is onderbouwd dat het totaal aantal mogelijke vogelslachtoffers van de turbines van Windpark Piet de Wit circa 140 slachtoffers per jaar bedraagt ofwel gemiddeld maximaal 20 slachtoffers per turbine. Ten opzichte van de huidige opstelling met 12 turbines (schatting circa 240 slachtoffers op jaarbasis) betekent dit dat het aantal slachtoffers af zai nemen voor het gehele windpark. Voor het bepalen van de mogelijke slachtoffers en de aantallen per soort, is gebruik gemaakt van een gestandaardiseerde methode (zie beschrijving in bijiage 2 Notitie) om de vogelsoorten te selecteren waarvoor aannemelijk is dat zij jaariijks slachtoffer kunnen worden. Daarnaast is van een selectie" van soorten (o.a. grauwe gans, brandgans, wilde eend, zwartkopmeeuw en kleine mantelmeeuw) de ordegrootte van het jaariijks aantal slachtoffers berekend met behulp van het "Flux-Collision"-rekenmodel. Bij alle bepalingen is hierbij het worst case scenario gehanteerd, waardoor met zekerheid gesteld kan worden dat de werkelijke sterfte niet hoger uit zai vallen dan de voorspelde sterfte. Ter beoordeling van het effect van het aantal aanvaringsslachtoffers op de gunstige staat van instandhouding (GSI) van de populatie van iedere soort, is 1% van de gemiddelde jaarlijkse natuuriijke sterfte van de populatie als toetsingscriterium toegepast: de zogenaamde "1%-mortaliteitsnorm" of "ORNIS-criterium". Dit criterium is zowel door het Hof van Justitie als de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State geaccepteerd als " Voor soort(groep)en waarvoor in de beschikbare wetenschappelijke literatuur geen aanvaringskans beschikbaar is, kunnen geen modelberekeningen met het Flux-Collision Model worden uitgevoerd. 12/19

13 indicatie van de eventuele gevolgen voor de staat van instandhouding. Hierbij geldt, dat de gunstige staat van instandhouding in beginsel niet in het geding komt indien de mortaliteit als gevolg van het project kleiner is dan 1% van de jaariijkse natuuriijke sterfte van de soort en dat een nadere beoordeling vereist is zodra de 1 % grens gepasseerd wordt. Het effect van de sterfte op de GSI van vogelsoorten die voornamelijk tijdens seizoenstrek slachtoffer zullen worden (tabel 1 Natuurtoets), is getoetst aan de flyway-populatie van deze soorten. De sterfte van lokaal verblijvende soorten die voornamelijk in de broedperiode of buiten het broedseizoen in het plangebied verblijven en dan slachtoffer kunnen worden (tabel 2 Natuurtoets), is getoetst aan de broedvogelpopulatie van de soort in Nederiand respectievelijk aan de populatie van individuen die buiten de broedtijd in Nederiand verblijven. Vaststaat dat voor dit project geen sprake zai zijn van overschrijding van de 1% ORNIS-norm voor vogels. Dit betreft zowel standvogels als trekvogels, zie onderstaand: Vogelsoorten op seizoenstrek (Notitie, Tabel 1 en Natuurtoets tabel 14.1) Soort Verwacht aantal slachtoffers (ordegrootte) Soort Verwacht aantal slachtoffers (ordegrootte) Soort Verwacht aantal slachtoffers (ordegrootte) Aalscholver 1-2 Huiszwaluw 1-2 Ringmus 1-2 Boerenzwaluw 3-10 Kauw 1-2 Roodborst 3-10 Brandgans 1-2 Keep 1-2 Sijs 1-2 Fitis 1-2 Kleine karekiet 1-2 Smient 1-2 Gele kwikstaart 1-2 Kneu 1-2 Spreeuw Gierzwaluw 3-10 Kolgans 1-2 Tjiftjaf 1-2 Goudhaan 1-2 Koolmees 1-2 Tureluur 1-2 Goudplevier 1-2 Koperwiek Veldleeuwerik 1-2 Graspieper 1-2 Kramsvogel Vink 3-10 Grauwe gans 1-2 Meerkoet 3-10 Waterhoen 1-2 Groenling 1-2 Merel Watersnip 1-2 Heggenmus 1-2 Oeverzwaluw 1-2 Witte kwikstaart 1-2 Holenduif 1-2 Pimpelmees 1-2 Wulp 1-2 Houtduif 1-2 Putter 1-2 Zanglijster Houtsnip 1-2 Rietgors 1-2 Zwartkop 1-2 Lokale vogelsoorten met binding met het plangebied (Notitie, Tabel 2 en Natuurtoets tabel 14.1) Soort Verwacht aantal slachtoffers (ordegrootte) Kievit 1-2 Kleine mantelmeeuw <1 Kokmeeuw 1-2 Scholekster 1-2 Stormmeeuw 1-2 Wilde eend 2-3 Zwartkopmeeuw <1 13/19

14 De flyway-populaties van voorgenoemde soorten en de daaraan gekoppelde 1% van de jaarlijkse natuuriijke sterfte zijn omvangrijk met uitzondering van de aalscholver (1% van de jaariijkse natuuriijke sterfte is 144 individuen). Hetzelfde geldt voor de lokaal verblijvende soorten met een binding met het plangebied. Zie hiervoor Tabel 1 en 2 van de Notitie. Dat maakt dat de mogelijke worst-case slachtofferaantallen ten gevolge van de herinrichting van het bestaande windpark "Piet de Wit" zoals hierboven getoond vele malen lager is dan de ORNIS-norm. Ook is binnen het plangebied geen sprake van gestuwde trek. Over het plangebied gaat deze vogeltrek over een breed front. Uit bovenstaande kan worden geconcludeerd dat de voorziene sterfte door aanvaringen met de turbines niet leidt tot wezenlijke additionele sterfte ten opzichte van de natuuriijke sterfte van de betreffende vogelpopulaties. De gunstige staat van instandhouding wordt daarmee niet negatief betnvloed. De bepaling van het aantal mogelijke slachtoffers, zoals in voorgaande getoond, geeft verder uitsluitend de worst-case situatie weer ten aanzien van de 7 nieuwe turbines. Geen rekening is gehouden met het feit dat thans sprake is van een bestaand windpark (2003) waarvoor ook aanvaringsslachtoffers onder genoemde soorten kunnen vallen. Het additionele effect van de verandering kan daarmee als marginaal beschouwd. Zo is de inschatting (zie voorgaand) dat in de nieuwe situatie het totaalaantal mogelijke vogelslachtoffers zai afnemen. a vieermuizen Uit de Natuurtoets volgt dat voor de nieuwe situatie in het voorkeursalternatief (VKA) maximaal sprake is van in totaal 49 slachtoffers per jaar, verdeeld onder 5 vieermuissoorten. Daarmee is er geen sprake van additionele sterfte ten opzichte van de huidige situatie waarvoor in totaliteit een maximum van 83 vieermuisslachtoffers per jaar voor het gehele windpark is berekend. Per soort is via een gestandaardiseerde methodiek door Bureau Waardenburg een inschatting gemaakt van de lokale vieermuispopulatie binnen de zogenaamde 'catchment area' van de betreffende soort (zie kader 3, pagina 94 Natuurtoets). Uitgaande van de jaariijkse natuuriijke sterfte zoals deze volgt uit de best beschikbare wetenschappelijke literatuur, de nader bepaalde populatieomvang en de op basis van de veldwaarnemingen en het BMU-model berekende slachtofferaantallen (zie voorgaand) is het effect op de staat van instandhouding per soort inzichtelijk gemaakt voor de gehele bandbreedte van het VKA. Hierbij zijn de mogelijke slachtofferaantallen in de huidige situatie nadrukkelijk niet betrokken. M.a.w. er is geen saldering toegepast. De onderzochte effecten betreffen daarmee een worst-case scenario. Op grond van het gestelde in de tabellen en tabel 14.2 van de Natuurtoets kan onderstaand worden gegenereerd. Met uitzondering van de tweekleurige vieermuis is de omvang van de lokale populatie hierbij gebaseerd op een circulaire catchment-area van 30km groot^. Om te bepalen of een effect op de populatie mogelijk zou kunnen zijn is tenslotte gebruik gemaakt van de 1%- mortaliteitsnorm of ORNIS-norm zoals deze ook voor vogels is toegepast (zie voorgaand). Deze norm is door de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State namelijk ook voor vieermuizen geaccepteerd^. Tabel 1: Jaariijks aantal slachtoffers per soort i.r.t natuuriijke sterfte en de ORNIS-norm Soort Populatie Ns% Ns-abs 1%-norm Sterfte VKA^ Gd ^ M.u.v. de rosse vieermuis en de tweekleurige vieermuis zijn ook populaties berekend uitgaande van circulaire oppervlakten met een straal van resp. 40 en 50km. De relatieve effecten van Piet de Wit worden dan echter alleen maar kleiner wat maakt dat de kleinste populatieomvang, gebaseerd op een catchment area van 30 km is gebruikt. ^ Zie uitspraak van de ABRvS van 18 februari 2015, ECLI:NL:RVS:2015:438. ^ Tabel 14.2, pagina 110 Natuurtoets 14/19

15 Rd Rv (7) 20 Lv Tv 100??? 2 Gd = gewone dwergvleermuis, Rd = ruige dwergvleermuis, Rv = rosse vieemiuis, Lv=laatvlieger, Tv= Tweekleurige vieermuis. Populaties weergegeven in aantal individuen. Ns = natuuriijke sterfte. Ns-abs = de absolute natuuriijke sterft, uitgedrukt in aantallen individuen. Sterfte VKA betreft het voorziene aantal slachtoffers in de nieuwe situatie met 7 vi^ndturbines. Gewone dwergvleermuis De gewone dwergvleermuis is in Nederiand veruit de meest algemene vieermuissoort. De landelijke staat van instandhouding wordt als gunstig beschouwd. De omvang van de landelijke populatie wordt geschat op minimaal dieren, maar is waarschijniijk aanzienlijk groter (bron: European Topic Centre on Biological Diversity). Nu de voorziene sterfte veel kleiner is dan de ORNIS-norm is geen sprake van een sterfte die de gunstige staat van instandhouding significant negatief kan beinvloeden. Het feitelijke effect van de 7 voorziene windturbines ten opzichte van de huidige situatie is bovendien kleiner wat maakt dat in relatieve zin de effecten verwaarloosbaar zijn. Ruige dwergvleermuis In Nederiand is de ruige dwergvleermuis naast de gewone dwergvleermuis de talrijkste soort. De landelijke staat van instandhouding wordt als gunstig beschouwd. Er zijn in Nederiand geen aanwijzingen voor een negatieve trend. Het aantal aanwezige dieren in ons land varieert sterk in de loop van het jaar. In de eerste helft van de zomer is het aantal relatief laag. De grootste aantallen zijn aan het eind van de zomer en het begin van de herfst wanneer over Nederiand massaal trek plaatsvindt. Het aantal ruige dwergvleermuizen dat zich jaariijks in de nazomer in Nederiand bevindt werd in 1997 geschat op dieren (Limpens ef al. 1997). Meer recente schattingen voor (delen van) Nederiand ontbreken. In de bepaling van de lokale populatie-omvang binnen de catchment-area van Windpark Piet de Wit is gebruik gemaakt van de bovengrens van voorgenoemde populatie omdat het verspreidingsgebied van de soort in Noordoost Europa is toegenomen sinds Hierdoor zullen ook meer dieren in zuid westelijke richting trekken om in gebieden met een gematigd klimaat (zoals Nederiand) te kunnen overwinteren. Net als voor de gewone dwergvleermuis geldt dat de voorziene sterfte veel kleiner is dan de ORNIS-norm, wat maakt dat er geen sprake is van een sterfte die de gunstige staat van instandhouding significant negatief kan beinvloeden. Het feitelijke effect van de 7 voorziene windturbines ten opzichte van de huidige situatie is bovendien kleiner wat maakt dat in relatieve zin de effecten verwaarloosbaar zijn. Rosse vieermuis De rosse vieermuis komt in grote delen van Nederiand voor, maar doorgaans in lage dichtheden. In Nederiand worden jongen geboren en vindt paring plaats. De meeste Nederiandse rosse vieermuizen lijken hier ook te overwinteren. Een beperkt deel trekt weg. Daarnaast is het waarschijniijk dat dieren uit Noordoost Europa in Nederiand overwinteren. De omvang van de Nederiandse populatie wordt geschat op minimaal en maximaal voortplantende dieren (bron: European Topic Centre on Biological Diversity, Zoogdiervereniging VZZ 2007). Uit recent onderzoek aan rosse vieermuisslachtoffers in Duitse windparken is gebleken dat de herkomst niet alleen lokaal is. Bijna een derde (28%) van de dieren kwam uit het noordoostelijk deel van Europa (Rusland, Baltische Staten, Wit-Rusland; Lehnert et al. 2014). Op grond van de resultaten van het veldonderzoek wordt geconcludeerd dat de in het plangebied waargenomen rosse vieermuizen goeddeels betrekking hebben op dieren uit het Noordoostelijk deel van Europa. In de berekeningen is er daarom vanuit gegaan dat van de slachtoffers ten minste twee derde deel hieruit afkomstig is. Van de 20 mogelijke slachtoffers per jaar, hebben daarmee 7 slachtoffers betrekking op de Nederiandse populatie / een lokale oorsprong. 15/19

16 Lokale oorsprong Uitgaande van de ORNIS-norm (tabel 1), is de berekende jaariijkse additionele sterfte (7) ten opzichte van deze grenswaarde groter dan de 1%-mortaliteitsnorm (2). Daarom wordt een stilstandsvoorziening gehanteerd (zie par Natuurtoets) waarmee het aantal mogelijke slachtoffers kan worden gereduceerd tot 1 (tabel 12.5 Natuurtoets). Daarmee wordt de norm niet langer overschreden en is niet langer sprake van negatieve effecten op de gunstige staat van instandhouding. NO-Europese oorsprong Voor de 13 slachtoffers die hun oorsprong vinden in NO-Europa dient gerekend te worden met een andere populatieomvang dan die voor Nederiand is bepaald (zie voorgaand). Het European Topic Centre on Biological Diversity geeft voor enkele Oost-Europese landen binnen de EU weer hoe groot de populatie is. Voor bijvoorbeeld Polen is dit Wanneer we uitsluitend met dit aantal rekenen dan ligt de 1%- mortaliteitsnorm op 220. Het verwachte aantal slachtoffers uit Oost-Europa ligt daarmee ver onder de 1%- mortaliteitsnorm. Een negatief effect op de staat van instandhouding op dit niveau ten gevolge van het gebruik van Windpark Piet de Wit kan daarmee ook worden uitgesloten. De stilstandsvoorziening reduceert het mogelijk aantal slachtoffers van NO-Europese oorsprong daarnaast tot 4 per jaar waarmee de feitelijke effecten nog meer worden verminderd. Net als voor de andere soorten, geldt tenslotte dat indien de mogelijke effecten van het bestaande windpark worden beschouwd dat de nieuwe situatie naar verwachting resulteert in een lager aantal slachtoffers ongeacht de oorsprong van de rosse vieermuizen in het plangebied. De gunstige staat van instandhouding is daarmee zeker niet in het geding. Laatvlieger De laatvlieger komt vrijwel overal in Nederiand voor in lage dichtheden. De laatvlieger is geen migrerende soort. In Nederiand vindt voortplanting en overwintering plaats. De omvang van de Nederiandse populatie wordt geschat op dieren (bron: European Topic Centre on Biological Diversity, report on Article 17 of the Habitats Directive online geraadpleegd mei 2015). De laatvlieger komt op grotere hoogte relatief weinig voor en wordt daarom ondanks zijn grote verspreidingsgebied vrij weinig als slachtoffer gevonden in windparken (Durr 2013). In Nederiand is de soort slechts eenmaal aangetroffen als slachtoffer in een windpark. Voor de effectberekening is uitgegaan van een Nederiandse populatiegrootte van minimaal exemplaren. De voorziene sterfte (1) is kleiner dan de ORNIS-norm (zie tabel 1). Het feitelijke effect van de 7 voorziene windturbines ten opzichte van de huidige situatie is daarnaast kleiner wat maakt dat in relatieve zin de effecten kleiner zijn. Voorgaand maakt, dat geen sprake is van een sterfte die de gunstige staat van instandhouding significant negatief kan beinvloeden. 16/19

17 Tweekleurige vieermuis De tweekleurige vieermuis komt niet veel voor in Nederiand. De omvang van de Nederiandse populatie wordt geschat op dieren (bron: European Topic Centre on Biological Diversity, report on Article 17 of the Habitats Directive geraadpleegd mei 2015). De tweekleurige vieermuis is een lange afstandstrekker. In Nederiand vindt behalve doortrek ook voortplanting plaats. Uitgaande van een minimale populatiegrootte van 100 dieren is een jaariijkse sterfte van 1 dier al een overschrijding van de 1% mortaliteitsnorm op landelijke schaal. Op regionale en lokale schaal zai dat niet anders zijn. Een overschrijding van de 1% norm wil echter niet zeggen dat er werkelijk effecten op de gunstige staat van instandhouding optreden. Er zijn op dit moment onvoldoende wetenschappelijke gegevens beschikbaar om een meer nauwkeurige bepaling te doen van de effecten op de populatie. Over de demografie van de tweekleurige vieermuis in ons land is namelijk relatief weinig bekend. Daarnaast bevindt Nederiand zich aan de rand van het verspreidingsgebied van de soort waar geboorte en sterfte cijfers wezenlijk kunnen afwijken van gebieden die meer in de kern van de verspreiding liggen. Om het aantal mogelijke slachtoffers te reduceren wordt een stilstandvoorziening ingezet (par Natuurtoets). Deze reductie zai het aantal te verwachten slachtoffers veriagen tot minder dan een per jaar. Met inacht name van het feit dat de soort weinig talrijk voorkomt en het inzetten van een stilstandvoorziening waarmee de berekende kans op 1 mogelijk slachtoffer per jaar wordt verminderd tot minder dan 1 per jaar zijn effecten op de gunstige staat van instandhouding uitgesloten. Net als voor de andere soorten geldt verder dat in relatieve zin, de nieuwe opstelling tot minder mogelijke slachtoffers zai leiden dan de huidige situatie. Conclusie vieermuizen Op grond van het vorenstaande zijn wij van mening dat de maatregelen, met inachtneming van de voorschriften, voldoende zijn om negatieve effecten te voorkomen dan wel tot een minimum te beperken en dat de exploitatie van de windmolens niet leidt tot verslechtering van de instandhouding van de soorten. Belangenonderbouwing Voor zover de aanvraag betrekking heeft op Vogelrichtlijnsoorten zijn de volgende belangen als bedoeld in artikel 3.3, vierde lid, van de Wnb ten grondslag gelegd aan de aanvraag: "de volksgezondheid of openbare veiligheid". Voor zover de aanvraag betrekking heeft op Habitatrichtlijnsoorten zijn de volgende belangen als bedoeld in artikel 3.5, vijfde lid Wnb aangevoerd: "volksgezondheid of de openbare veiligheid of andere dwingende redenen van groot openbaar belang met inbegrip van redenen van sociale of economische aard en met inbegrip van voor het milieu wezenlijke gunstige effecten". De klimaatverandering en de elektriciteitsvoorziening zijn hiervoor de belangrijkste redenen. Klimaatverandering wordt in grote mate betnvloed door broeikasgassen als gevolg van verbranding van fossiele brandstoffen. Klimaatverandering heeft effecten op de openbare veiligheid en volksgezondheid. Het beperken en vermijden van de uitstoot van broeikasgassen middels de inzet van duurzame energiebronnen zoals windenergie levert daarmee een bijdrage aan het voorkomen van de negatieve invloeden gerelateerd aan broeikasgassen en klimaatverandering. De motivering is kort samengevat als volgt: Openbare veiligheid Klimaatverandering beinvloedt het watersysteem. Dit leidt tot diverse bedreigingen voor de openbare veiligheid. De potentiele gevolgen zijn van invloed op veiligheid tegen overstromen, zoetwatervoorziening en de elektriciteitsvoorziening. Ten gevolge van klimaatverandering is sprake van zeespiegelstijging. Enerzijds door een opwarming van de gemiddelde temperatuur van de oceanen en anderzijds door het afsmelten van grote ijsmassa's. Aangezien bijna 60% van Nederiand gevoelig is voor overstromingen vanuit zee of rivieren, leidt klimaatverandering tot een verhoogd risico op overstroming. 17/19