Effectueel Programma Management (EPM)

Transcriptie

1 Cursus Beschrijving Effectueel Programma Management (EPM) EFFECTUEEL PROGRAMMA MANAGEMENT Complexe en meervoudige Programma s vragen om een doelgerichte en holistische aanpak. Effectief Efficiënt Actueel Effectueel Werkende principes begrijpen en kunnen toepassen. Verandertrajecten in organisaties zijn er in verschillende soorten en smaken. De verandering kan rechttoe rechtaan zijn: de uitdaging, de oplossingen, de blokkades en de weg waarlangs het resultaat bereikt moet worden is dan bekend en veelal al eerder ervaren. Maar wat als de verandering complex en niet eenduidig is? En wat als de verandering tweeslachtig is met tegenstrijdige belangen en krachtenvelden? Of wat als de organisatiegrens overschreden wordt in ketenbrede veranderingen? En wat als de omgeving tijdigheid oplegt (zoals verplichtingen uit wet- en regelgeving of kansen in de markt)? Een holistische aanpak om deze complexe en meervoudige veranderingen doelgericht en tijdig te realiseren is dan gewenst. Programma Management is een vakgebied waarmee complexe en meervoudige veranderingen doelgericht, efficiënt, effectief en daadwerkelijk in haar samenhang gemanaged kunnen worden. Programma Managers die dit vak verstaan zijn cruciaal voor het tijdig realiseren van de organisatiedoelen. Het begrijpen van de werkende principes uit diverse vakgebieden (zoals Organisatiekunde, Business Development, Business Case Management, Benefit Realisation Management, Proces Management en Verander Management) is voor de Programma Manager noodzakelijk. Het kunnen toepassen van deze werkende principes in het handelingsrepertoire van de Programma Manager nog meer; dit maakt de Effectuele Programma Manager die in de praktijk doelgericht, efficiënt, effectief en daadwerkelijk actuele veranderingen aanstuurt. LEER- EN ONTWIKKELTRAJECT EFFECTUEEL PROGRAMMA MANAGEMENT Werken aan uw Vaardigheden, Attitude en Kennis: uw vakbekwaamheid als Programma Manager. Voor u als Programma Manager een belangrijke impuls in de ontwikkeling van uw competenties. Het Leer- en Ontwikkeltraject Effectueel Programma Management richt zich op de ontwikkeling van de Effectuele Programma Manager die in zijn/haar praktijk te maken heeft met complexe en meervoudige verandertrajecten die met Programma Management bestuurd worden. U krijgt als deelnemer inzicht in de werkende principes van Effectueel Programma Management en u leert deze in uw eigen praktijk toe te passen. U vergroot daarmee uw handelingsrepertoire om complexe en meervoudige veranderingen als Programma Manager aan te sturen en werkt u aan de ontwikkeling van uw vakbekwaamheid. Met dit Leer- en Ontwikkeltraject krijgt u hiermee een belangrijke stimulans in de ontwikkeling van u als Programma Manager. VOOR WIE BESTEMD Effectueel Programma Management is bestemd voor Programma Managers die daadwerkelijk te maken hebben met complexe en meervoudige veranderingen in hun praktijk. We bevelen aan om voor de aanmelding af te stemmen met één van onze adviseurs of deze cursus voor u de juiste keuze is en of uw werkomgeving voor u voldoende leermogelijkheden biedt. 10 mei 2012 Pagina 1

2 AANMELDING EN INTAKE Werken aan uw persoonlijk meesterschap begint met uw leerdoelstelling. Na de aanmelding als deelnemer levert u een korte beschrijving aan van wat uw persoonlijke ambitie is in het ontwikkelen van uw persoonlijk meesterschap in Effectueel Programma Management: uw leerdoelstelling. Uw leerdoelstelling is met uw aanmelding onderwerp van een intake. In een persoonlijk intakegesprek wordt uw leerdoelstelling doorgesproken en worden eventueel nog onbeantwoorde vragen over de opzet en inhoud van het Leer- en Ontwikkeltraject beantwoord. DE OPBOUW VAN HET LEER- EN ONTWIKKELTRAJECT Effectueel Programma Management omvat vijf blokken met elk drie kernconcepten. Elk blok behandelt Effectueel Programma Management vanuit een invalshoek. Elk kernconcept wordt in één dagdeel behandeld. De vijf blokken worden voorafgegaan door een Start Up met een Kick Off. We sluiten af met een Wrap Up waarin u uw studieproducten presenteert en laat beoordelen. Afbeelding 1: EPM Opbouw Vijf blokken met elk drie kernconcepten. 17 bijeenkomsten van een dagdeel. In totaal betreft dit 15+2=17 fysieke bijeenkomsten. Elk een dagdeel omvattend. Bij onze open inschrijving zijn dit avonden. Bij een incompany variant is dit in overleg. DE INHOUD VAN HET LEER- EN ONTWIKKELTRAJECT 1 Werken aan Fuzzy Problems met de Soft System Methodology. De verschillen met Project- en Portfolio Management en soorten veranderingen verkennend. Programma s zijn sociale constructen. 1. EPM Start Up In de Kick Off maakt u kennis met de andere deelnemers en wordt het programma meer in detail toegelicht (Meet & Greet). We starten daarin met het gedachtegoed van Fuzzy Problems uit het domein van Soft System Methodology. Daarmee leert u als groep complexe problemen te structureren (Group Model Building) met cases uit onze en uw praktijk. Verder maakt u kennis met onderdelen uit het volgende blok. 2. Blok 1: EPM Conceptual Framework Dit blok richt zich op het fundament van Programma Management. We beginnen met het eerste kernconcept: EPM Concept. Daarin leggen we de basis van wat een programma is en wat de verschillen zijn tussen Project- en Portfolio Management. Verder behandelen we het Concept of Change en de verschillende soorten veranderingen om een basis te leggen voor de later te kiezen Programme Change Strategy. We vervolgen met EPM Sources of Effectuation waarin we de theoretische onderstroom verkennen, waaronder het sociaal constructionisme dat de basis vormt voor het werkende principe dat programma s sociale constructen zijn. Verder kijken we naar de systeemtheorie uit de organisatiekunde om de deelnemer een taal te bieden om vanuit dit perspectief naar Programma s te kijken. 1 De persoonlijke leerdoelstellingen van de deelnemers kan de inhoud van het programma doen wijzigen. 4 mei 2012 Pagina 2

3 Kiezen van Programma Aanpak We eindigen met het derde kernconcept EPM Programme Management Schools waarin we de verschillende scholen van Programma Management behandelen en daarmee handvaten aanreiken hoe u uw programma kunt aanpakken (vooral faseren en structureren). 3. Blok 2: EPM Management of Value Dit blok richt zich op de kern van Programma Management: zichtbaar waarde toevoegen. Werken aan Visie en Business Models. De toegevoegde waarde onderbouwen en verzilveren. Programma Risico s managen. De veranderstrategie van uw Programma kiezen en Interventies ontdekken. Het belang van Teaming in Programma s. Uw eigen Leiderschap reflecteren. Besturing van de verandering in en tussen organisaties. Rol en werking van Architectuur Leren werken aan datgene wat de waarde creëert. In het eerste kernconcept EPM Business Modelling behandelen we hoe strategie in organisaties zich ontwikkelt, ontvouwt en openbaart in Visie en Business Models. U werkt aan het fundament van uw programma en leert hoe een Programma Visie te formuleren en een Business Model te maken. Last but not least wordt met u gedeeld hoe sterke Business Cases te maken. U wordt daarin ondersteund met de meer dan 50 punten tellende Business Case Assessment Checklist. Het tweede kernconcept dat we in dit blok behandelen is EPM Added Value. Daarin kijken we naar hoe de toegevoegde waarde in programma s te benoemen, te beleggen en te verzilveren. U leert dit in de praktijk te brengen met onder meer de methoden en technieken van Benefit Realisation Management en Earned Value Management; dit aan de hand van een case van ons of van u. Aandacht wordt gegeven aan de onderbouwing als kritisch denker van de Programma Benefits en de tijdige verzilvering van deze Benefits. We eindigen dit blok met EPM Risk Management waarin met de Programma Management bril kijken naar de risico s en hoe deze te managen. 4. Blok 3: EPM Guiding the Change In dit blok richten we ons op hoe de verandering te (bege)leiden. In het kernconcept EPM Change Strategy & Approach richten we ons op wat de verandering is. Een basis voor Veranderdiagnose, Veranderfocus en Interventieplanning wordt gelegd en het Change Proces (aard en tempo van verandering) wordt invulling gegeven. De nadruk ligt op de Veranderstrategie en Verandertempo die u in uw programma kan kiezen. We behandelen verder de in programma s te weinig toegepaste Large Scale Interventie methodiek. We vervolgen met het kernconcept EPM Teaming waarin aandacht gegeven wordt hoe teams in Programma s te creëren. Welk team heeft uw programma nodig? Wat voor kernfuncties (zoals Programma Support) plaatst u in uw programma? We eindigen met EPM Leadership waarin we de vormen van leiderschap in Programma s onderzoeken en relateren aan uw eigen Change Leadership in uw programma. 5. Blok 4: EPM Ensuring the Destination Dit blok richt zich op het borgen dat de programmabestemming (waaronder de toegevoegde waarde) bereikt wordt. Het eerste kernconcept is EPM Governance waarin u de werkende principes onder de programmatische besturing van de verandering verkent en leert toe te passen in uw context. Speciale aandacht wordt gegeven aan samenwerkingsvormen tussen en binnen organisaties (ketenbreed, afstemming lijnorganisatie). We vervolgen met EPM Architecture waarin de rol en werking van de architectuur in programma s uit de doeken wordt gedaan. We eindigen met EPM Capability Management waarin we vorm en inhoud geven aan de capabilities die nodig zijn om de waardetoevoeging te realiseren en hoe deze programmaportfolio van projecten en lijnactiviteiten planmatig aan te sturen. Aandacht wordt verder gegeven aan hoe het lerend vermogen te versterken en opgedane kennis te borgen (l earning organisation, knowledge management in programma s). Met EPM Architectuur en EPM Capability Management kan u invulling geven aan het bestemmingsplan (blueprint). 4 mei 2012 Pagina 3

4 6. Blok 5: EPM Communication & Commitment In dit blok richten we ons op de communicatie en het commitment. Stakeholders Engagement: met hard en hoofd. Lobby en beïnvloeding als vaardigheid. Medestand en Weerstand. Borging en integratie van het geleerde. Assessment en presentatie van het geleerde. We beginnen met EPM Stakeholders Engagement, waarin we kijken hoe Stakeholders te betrekken en betrokken te houden (te engagen) met hart en hoofd. Typering, segmentering en engageren van stakeholders tegen de achtergrond van het eerder behandelde Business Model, Business Case en Benefit Realisation Management vormen de kern. We vervolgen met EPM Influencing waarin we kijken naar hoe op integere wijze te lobbyen en te beïnvloeden en niet integere beïnvloeding te herkennen en te bestrijden. U maakt kennis met de Interventiewijzer die u in uw praktijk kan ondersteunen. We eindigen dit blok met EPM Coping & Acceptance waarin we kijken naar de verandercapaciteit en de acceptatie in programma s. Dit tegen de achtergrond van uw eigen programma. 7. EPM Wrap Up Dit blok gaat over borging en integratie van het geleerde in uw praktijk. Tegen de achtergrond van uw persoonlijke leerdoelstelling kijken we terug naar het geleerde (Reflection) aan de hand van een presentatie van uw leerproducten (zie verder); uw sponsor is bij deze presentatie welkom. Ter voorbereiding van deze presentatie kijken we met u vooruit naar uw Post EPM leerdoelen (Post Module Learning Objectives) en sluiten af met de assessment van uw leerproducten in een persoonlijk gesprek. DE LEERAANPAK EN LEEROMGEVING Multi Channel leren: fysieke bijeenkomsten ondersteund dooreen elektronische leeromgeving. In onze leeraanpak onderzoekt u als deelnemer de theorie tegen de achtergrond van uw persoonlijke leerdoelstelling. Dit wordt ondersteund door een elektronische leeromgeving waarin u individueel en gezamenlijk werkt aan leeractiviteiten zoals het beantwoorden van onderzoeksvragen. Een verscheidenheid aan leeractiviteiten (van quiz tot co-creatie) passeren daarbij de revue. Alle leerproducten vormen uw Persoonlijke Portfolio waarvan de docent de voortgang volgt om achterblijvers tijdig te signaleren en te kunnen ondersteunen. Met de leerproducten krijgt u punten die meetellen bij het verkrijgen van eindbeoordeling voor deze cursus. In elke klassikale bijeenkomst wordt de theorie toegelicht en worden vragen beantwoordt die de deelnemers individueel niet afdoende konden beantwoorden. Dialoog tussen deelnemers en presentaties van de docent wisselen elkaar daarbij af. Tussen de lessen door kunnen deelnemers vragen stellen aan elkaar en aan de docenten via de elektronische leeromgeving. Versterkt door intervisie en coaching. Dit proces kan verder ondersteund worden door intervisiebijeenkomsten in groepen en persoonlijke coaching. Beide met behulp van onze EPM Coaches. DE LEERPRODUCTEN U werkt gedurende EPM aan uw leerproducten. Dit zijn: Leerproducten: -Persoonlijke Leerdoelstelling -Persoonlijke Portfolio -Reflectie Rapport 1. De Persoonlijke Leerdoelstelling (bij de start vervaardigd en later zo nodig bijgesteld). 2. De Persoonlijke Portfolio met leeractiviteiten zoals: a. Rich Picture (waarin de fuzzy context geschetst wordt); b. Theoretical Framework Research Answers; c. Vision Statement; d. Business Model; e. Benefit Dependency Network; f. Programma Besturingsmodel; g. Capability Management Plan; h. Change Diagnose and Intervention; i. Programme Change Strategy; j. Team Plan; k. Stakeholders Engagement Plan; l. Verandercapaciteit. 3. Het Reflectie Rapport waarin de nadruk ligt op het eigen handelen als Programma Manager in de persoonlijke leeromgeving. De geleerde lessen en toekomstige (Post EPM) leerdoelen maken daar onderdeel van uit. Met name dit onderdeel wordt in voornoemde Wrap Up gepresenteerd. 4 mei 2012 Pagina 4

5 DE ASSESSMENT VAN HET LEER- EN ONTWIKKELTRAJECT De Persoonlijke Portfolio met daarin de leerproducten wordt door de docenten bij oplevering beoordeeld. Het minimum cijfer van de Persoonlijke Portfolio is 5,5. Assessment van uw Persoonlijke Portfolio en uw Reflectie Rapport. Het Reflectie Rapport wordt door de docenten beoordeeld. Een persoonlijk gesprek maakt daar onderdeel van uit. Het minimum cijfer is een 5,5. Het eindcijfer van het leer- en ontwikkeltraject is het gemiddelde van voornoemde cijfers. Daarbij worden de individuele cijfers voor middeling afgerond op 1 cijfer achter de komma. Voor het met succes afronden van deze cursus is een minimum eindcijfer nodig van 5,5. DE DUUR VAN HET LEER- EN ONTWIKKELTRAJECT 17 dagdelen in 9 maanden. Effectueel Programma Management omvat 17 fysieke bijeenkomsten van elk een dagdeel, verspreidt over 9 maanden. We starten in oktober en eindigen in juni. De voorafgaande inschrijving sluit eind juli. Intakes vinden in augustus en september plaats. DE LEERBELASTING Elk kernconcept (15 in totaal), de Start Up en de Wrap Up omvat een dagdeel van 4 uur. Het bijwonen van lessen geeft een studiebelasting van 17*4 uur= 68 uur. Per kernconcept (15 in totaal) wordt de leerbelasting aan zelfstudie geschat op een tijd die gelijk is aan het klassikale deel van het kernconcept: 4 uur. In totaal 60 uur zelfstudie 2. De productie van het Reflectie Rapport wordt geschat op 40 uur. Leerbelasting gemiddeld 4,5 uur per week. In totaal is daarmee de studiebelasting 168 uur. Gemiddeld 4,5 uur per week met een piek aan het eind voor het Reflectie Rapport en bijbehorende presentatie. GROEPSSAMENSTELLING Groepen van Effectueel Programma Management wordt opgezet om zo veel mogelijk waarde toe te voegen voor u als deelnemer. De groepen zijn maximaal 20 personen groot. Minimaal is dit 10 personen groot. De groepssamenstelling wordt mede bepaald door de uitkomsten van de intake gesprekken. Daarmee leggen we ook een basis om uw netwerk te vergroten. INSTROOMNIVEAU Passende leeromgeving is nodig. Opleiding en werkervaring van u als deelnemer moet aansluiten bij de inhoud van het programma en de samenstelling van de klassen. Wilt u waarde voor uzelf toevoegen dan is een passende leeromgeving waar u het geleerde in de praktijk kan brengen essentieel. Een opleiding respectievelijk certificering in Programma Management zoals MSP Managing Succesfull Programmes, IPMA B Programma Management of PMI s Program Management Professional (PgMP) is niet vereist. WAT VERWACHTEN WE VAN DE DEELNEMER Van u wordt vasthoudendheid en discipline verwacht om uzelf niet teleur te stellen met een onvoltooide opleiding. Opgemerkt wordt dat we een rijke leeromgeving bieden waarmee de deelnemer na EPM verder kan blijven leren. De elektronische leeromgeving kan dan ook beschikbaar blijven voor latere raadpleging. Gedurende EPM is de leeruitdaging van de deelnemers om in deze leeromgeving de relevante informatie snel te ontwaren en om te zetten in leerproducten. Voornoemde schatting van de leerbelasting gaat hiervan uit. Verder verwachten we dat u als deelnemer de discipline en de ruimte in uw agenda heeft om de lessen bij te wonen en de leerproducten tijdig en volledig op te leveren. 2 De productie van de individuele leerproducten uit de Persoonlijke Portfolio is meer dan voornoemde schatting. Deze vormen over het algemeen onderdeel van het dagelijks werk. U wordt aangeraden dit tegen de achtergrond van uw persoonlijke leeromgeving zelf in te schatten. 4 mei 2012 Pagina 5

6 DE DOCENTEN Gerenommeerde docenten. Het docentencorps bestaat uit gerenommeerde leraren en praktijkprofessionals op het gebied van Programma Management en andere Management of Change professies zoals Verander Management. Regelmatig worden inspirerende gastsprekers uitgenodigd. Kerndocent is Bert van der Hooft MCM die onder meer docent is aan de Rotterdam Business School voor het Management of Change domein, waaronder Programma Management, Management of Technology & Innovation, Verander Management, Kennis Management, Kritisch Denken en Communiceren en Business Case Management valt. Als Programma Directeur bij Logica en voorheen bij ABN AMRO en Fortis heeft hij een brede praktische ervaring. Auteur van Regie Voeren over Organisatieverandering met ICT. De kerndocent is naast de rol als docent - verantwoordelijk voor de programma inhoud en de integratie van de afzonderlijke blokken en kernconcepten. DE LITERATUUR Actuele literatuur. De literatuur is een selectie van actuele boeken en artikelen over Programma Management en aanpalende vakgebieden (Business Development, Business Case Management, Benefit Realisation Management, Proces Management en Verander Management). Na inschrijving ontvangt u per blok de literatuurlijst. DE TAAL Taal doorgaans Nederlands. De voertaal is Nederlands. Gegeven het internationale karakter van de Rotterdam Business School en de samenstelling van de groep kan de voertaal Engels zijn. U kunt bij de aanmelding aangeven of dit een beperking voor u is zodat we met de groepssamenstelling daarmee rekening kunnen houden. De schrijftaal voor uw leerproducten is naar keuze Engels of Nederlands. Het lesmateriaal is veelal in het Engels. Als passende Nederlandstalige alternatieven of varianten beschikbaar zijn dan kunnen die gebruikt worden. Omvat Engelstalig lesmateriaal. DE ONDERSTEUNING Deelnemers kunnen via de elektronische omgeving vragen stellen aan elkaar en de docenten. Aanvullend kan intervisie en coaching georganiseerd worden. DE LOCATIE Verschillende leslocaties. Wij verzorgen onze cursussen op verschillende locaties. Voor het in 2012 te starten traject wordt leslocatie in Arnhem voorzien. Bij voldoende inschrijvingen is Rotterdam een tweede optie. U kunt uw voorkeur bij de aanmelding opgeven. WANNEER Start in oktober. Finish in juni. Effectueel Programma Management start begin oktober en eindigt in het daaropvolgende jaar in juni. Exacte data worden in het aanmeldingsformulier aangegeven. GEORGANISEERD DOOR Rotterdam Business School Dit leer- en ontwikkeltraject wordt door de Rotterdam Business School in samenwerking met haar kennis- en ervaringspartner: de meer dan 1100 leden tellende Management of Change community van Logica. CERTIFICERING EN VRIJSTELLINGEN Certificaat van de Rotterdam Business School. U ontvangt een certificaat van de Rotterdam Business School waarmee u een vrijstelling kunt aanvragen in de Master Programma s van RBS, zoals voor de electives van het Executive MBA programma. Vraag uw studie adviseur naar de mogelijkheden. Voor een zeer beperkt aantal leerproducten van Effectueel Programma Management kan vrijstelling aangevraagd worden met eerder door u vervaardigd werk. Laat u zich hierover tijdens de cursus informeren door uw docent. 4 mei 2012 Pagina 6

7 GERELATEERDE CURSUSSEN Gerelateerde cursussen - waar u uw EPM kennis kunt verdiepen en verbreden- uit ons aanbod zijn onder meer: Change Management (Verander Management); Management of Technology & Innovation; Business Case Management; Benefit Realisation Management; Business Modelling; Kritisch Denken en Communiceren voor Business doeleinden; Kennis Management. Effectueel Programma Management kan gevolgd worden naast andere opleidingen en certificeringen voor Programma Management zoals MSP Managing Succesfull Programmes, IPMA B Programma Management of PMI s Program Management Professional (PgMP). DE PRIJS De prijs voor Effectueel Programma Management is: Het Leer- en Ontwikkeltraject Een vaste prijs per deelnemer van 6.750,= De Elektronische Leeromgeving Voor de duur van het programma is de toegang tot de elektronische leeromgeving gratis. Daarna kost dit 120,= per jaar per deelnemer. EPM Coaching Intervisie en Coaching moet aansluiten bij de samenstelling van intervisiegroepjes en de persoonlijke leerdoelstellingen. Op basis van uw intake doen we desgewenst een voorstel voor een EPM Coach. Tarieven van onze EPM coaches variëren van 150,= tot 225,= per 1½ uur. Daarbij gaan we uit dat de plaats van bijeenkomst de cursuslocatie is (aansluitend op de fysieke bijeenkomsten). Voor andere locaties geldt een voorrijdtarief gelijk aan voornoemde prijs per1½ uur. Dit aangevuld met een kilometervergoeding van 0,19 per kilometer reisafstand ten opzichte van de cursuslocatie. Alle voornoemde bedragen (met uitzondering van de literatuur) zijn exclusief BTW. Literatuur is niet inbegrepen. Rekening gehouden moet worden met 250,= tot 350,= euro aan literatuurkosten per deelnemer. 4 mei 2012 Pagina 7

8 INFORMATIE BIJEENKOMST Informatiebijeenkomst Wilt u meer weten? Bezoek dan een informatiebijeenkomst. Tijdens deze bijeenkomst geeft kerndocent Bert van der Hooft een toelichting op de inhoud en opzet van Effectueel Programma Management. U kunt hier de data zien voor informatiebijeenkomsten en u aanmelden. AANMELDEN Aanmelden U kunt hier voor Effectueel Programma Management de lesdata zien en u aanmelden. Incompany INCOMPANY Dit leer- en ontwikkelingstraject kan ook als ook als incompany traject worden afgenomen. Indien gewenst leveren wij maatwerk, afgestemd op de specifieke wensen van uw organisatie. NADERE INFORMATIE Nadere info Nadere informatie kunt u verkrijgen bij: 1. Studie adviseur en Kerndocent Bert van der Hooft MCM. Te bereiken onder a.a.van.der.hooft@hr.nl dan wel via +31(0) LOGICA Logica Nederland B.V. Prof. W.H. Keesomlaan 14 PO Box AD Amstelveen T: F: Staying ahead of competition is now more important than ever. And that requires delivering innovative products to market faster and more cost-effectively. You would benefit from placing your faith in an organisation such as ours where everything centres on innovation. In fact collaborative innovation. We combine progress in technology with new ways of doing business to inspire new developments for you. AUSTRALIA / BELGIUM / BRAZIL / CANADA / CZECH REPUBLIC / DENMARK / EGYPT / ESTONIA / FINLAND / FRANCE GERMANY / HONG KONG / HUNGARY / INDIA / INDONESIA / KUWAIT / LUXEMBOURG / MALAYSIA / MOROCCO NETHERLANDS / NORWAY / PHILIPPINES / POLAND / PORTUGAL / RUSSIA / SAUDI ARABIA / SINGAPORE / SLOVAKIA / SPAIN / SWEDEN / SWITZERLAND / TAIWAN / UKRAINE / UNITED ARAB EMIRATES / UK / USA 4 mei 2012 Pagina 8