Gebruik big data en geo-informatie bij mest

Transcriptie

1 Gebruik big data en geoinformatie bij mest Rapportage Wageningen/Den Haag, 30 januari 2018

2

3 Gebruik big data en geo-informatie bij mest Rapportage Wageningen/Den Haag, 30 januari 2018 Harry Kager, Jup van 't Veld In opdracht van Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit Redactie en uitgave Schuttelaar & Partners Zeestraat AD Den Haag Nederland t +31 (0) f +31 (0) info@schuttelaar.nl Schuttelaar & Partners B.V. Schuttelaar & Partners is onderdeel van de Healthy World Cooperation.

4 Inhoudsopgave 1 Inleiding Bevindingen inventarisatie Beter boeren Netwerk rond databeheer Ketenverantwoordelijkheid Aanjagen innovaties Opvolging van de Hackaton Samenwerkingsproject: Handhavings-app Samenwerkingsproject: MaxiMi Aanbevelingen /16

5 1 Inleiding Het ministerie van LNV zoekt mogelijkheden om (analyse van) data en geoinformatie in te zetten voor een betere naleving van het mestbeleid. Daarbij stelt het zich ten doel om: regelgeving te verbeteren zodat naleving vanzelfsprekender wordt; slimmer gebruik te maken van (bestaande en nieuwe) data en IT; slimmer gebruik te maken van beschikbare informatie (binnen en buiten de overheid); kostenreductie te bereiken voor boer en overheid; naleving te verhogen. Schuttelaar & Partners kreeg in dit kader opdracht om te onderzoeken op welke wijze het gebruik van data en geo-informatie kan worden aangejaagd en aangrijpingspunten te geven voor een blijvend netwerk mest en ICT. Daartoe zijn de volgende activiteiten uitgevoerd: inventariserende gesprekken met diverse stakeholders die aan de inzet van data en IT-oplossingen een bijdrage kunnen leveren; facilitering van het vormgeven van twee concrete samenwerkingsprojecten op basis van de resultaten van een hackathon die in oktober plaatsvond; uitwerking van aangrijpingspunten en aanbevelingen in een advies aan het ministerie. In deze rapportage komen achtereenvolgens aan de orde: de bevindingen uit de inventariserende gesprekken, met aangrijpingspunten voor de rijksoverheid; de ontwikkeling van het samenwerkingsproject Handhavings-app ; de ontwikkeling van het samenwerkingsproject Maximi ; onze beleidsaanbevelingen. 5/16

6 2 Bevindingen inventarisatie Schuttelaar & Partners heeft achttien spelers in de agrarische- en meststoffensector geconsulteerd om te onderzoeken hoe een netwerk rond mest en IT vorm kan krijgen. Een overzicht is opgenomen in Bijlage I. Er lopen talloze initiatieven rond de inzet van data en data-analyse, veelal in samenwerkingsverbanden. Deze initiatieven richten zich over het algemeen op beter boeren : verhoging van (de stabiliteit van) opbrengst en kwaliteit, verhoging van de efficiëntie en verbetering van de transparantie. Ook zijn er gebiedsgerichte projecten die zich richten op vermindering van de milieubelasting, bijvoorbeeld samenwerkingen tussen drinkwaterbedrijven en boeren, en heeft VAA ICT Consultancy concrete plannen voor transparante systemen op het gebied van mestdistributie. Naleving van mestbeleid als zodanig maakt hiervan geen onderdeel uit, men ziet dat doorgaans ook niet als een eigen rol. Hoewel de meeste gesprekspartners belangstelling hebben voor de koers die de rijksoverheid wil uitzetten m.b.t. mest en IT, is er grote terughoudendheid om toe te treden tot een nieuw op te zetten, breed netwerk. Liever zet men in op het doorbouwen op bestaande netwerken, zoals de Cooperative Data Hub die voortkomt uit het project Smart Dairy Farming of onderzoeksprojecten als E-pieper en de ontwikkeling van NIRSsystemen. Als er nieuwe initiatieven opkomen waar men duidelijk een eigen rol ziet, is ook daar belangstelling voor. Het moet, kortom, gaan om dedicated initiatieven die bijdragen aan beter boeren. Gezien de houding van de stakeholders was er geen basis om, zoals vooraf de gedachte was, een brede netwerkbijeenkomst te organiseren en te zoeken naar een vorm van commitment. Daarbij was ook belangrijk dat de Hackaton (Mest Hack) in oktober 2017 fungeerde als inspirerende bijeenkomst. 6/16

7 Wel zien wij een aantal interessante aangrijpingspunten voor het ministerie om op door te bouwen. Deze behandelen wij hieronder. 2.1 Beter boeren De partijen die zich richten op de ontwikkeling van IT- en datasystemen voor de agrarische sector, zijn primair gericht op verbetering van opbrengst, kwaliteit, efficiëntie en transparantie ten behoeve van boeren en tuinders. Hierdoor komen op boerderijniveau steeds meer data beschikbaar over bijvoorbeeld de prestaties van de dieren en de gewassen, de bodemkwaliteit en de inzet van materieel. Vaak werkt men ook aan een efficiënte benutting van nutriënten. Hoewel dit niet gericht is op naleving van mestbeleid, leidt dit doorgaans wel tot lagere emissies naar het milieu. Dit biedt mogelijkheden voor maatwerk binnen het mestbeleid. Een insteek zou kunnen zijn om relatief strenge algemene mestregels (excretie- en bemestingsnormen) te hanteren, en tegelijk extra ruimte te bieden op basis van data als bewijs. Zo krijgen bedrijven meer mogelijkheden, met inachtneming van de milieudoelen. De bewijslast ligt dan bij de ondernemer. Dit vermindert de prikkel tot frauderen én is goed voor de sector. Een voorbeeld van een maatwerk instrument is de KringloopWijzer melkveehouderij. Dit instrument was oorspronkelijk bedoeld als een managementinstrument voor melkveehouders om onnodige verliezen in hun bedrijfsvoering te minimaliseren en daardoor de bedrijfseconomische prestaties te verbeteren. Momenteel willen brancheorganisaties dat het instrument, bij efficiënt boeren, toegang geeft tot hogere bemestingsnormen en/of lagere excretienormen. Een vergelijkbaar instrument wordt momenteel ontwikkeld voor de akkerbouw onder de werknaam Nutriëntenbalans. In beide gevallen is een afdoende borging nog een punt van aandacht, maar de overheid zou hier een wenkend perspectief kunnen aanbieden. Wellicht is deze benadering ook toe te passen bij een goede borging van bodemkwaliteit. Zo werken verpachtende organisaties (zoals ASR) aan een instrument om goed en verantwoord gebruik van de bodem door pachters te borgen: het Label Duurzaaam Bodembeheer en Bodempaspoort. En teeltregistratiesystemen als TTIP (Cosun) en Optimeel (Avebe) volgen ook 7/16

8 bodemkwaliteit en bemesting (in de jaren dat er bieten c.q. aardappels worden geteeld). 8/16

9 2.2 Netwerk rond databeheer Een samenwerkingsverband van Smart Dairy Farming, Edi-Circle, FrieslandCampina, LTO Nederland, Agrifirm en CRV Delta heeft een cooperative data-hub ontwikkeld ten behoeve van het databeheer in de agrarische sector. Op dit moment is deze beschikbaar voor ketenpartijen in de zuivelsector, maar de inzet is om dit systeem ook beschikbaar te stellen voor andere sectoren. De data afkomstig van het agrarische bedrijf zijn nadrukkelijk eigendom van de boer. Hij/zij verstrekt doelgebonden machtigingen aan gebruikers van deze data, die bijvoorbeeld applicaties ontwikkelen waarmee de boer management-informatie verkrijgt. Op deze manier ontstaat één stekkerdoos waar alle organisaties die data willen delen dan wel verwerken t.b.v. dienstverlening op kunnen inpluggen. Dat biedt uitstekende kansen om het gebruik van sensoren statische data te stimuleren en de ontwikkeling van applicaties te versnellen. De projectleider, Ton Loman, geeft aan graag met de rijksoverheid te spreken over mogelijkheden van een partnerschap. Figuur 1: Schematische weergave van de positie van Data Hub (bron presentatie Data Hub). 9/16

10 2.3 Ketenverantwoordelijkheid Ketenpartijen, brancheorganisaties, adviseurs, accountants en banken kunnen potentieel een belangrijke rol spelen in het verbeteren van de naleving van het mestbeleid. De systemen die zij ontwikkelen kunnen immers op termijn ook gebruikt worden om afwijkende verbanden in de mineralenstromen te ontdekken en/of naleving van de mestregelgeving te borgen. Een andere mogelijkheid kan zijn dat ondernemers een accountantsverklaring moeten verkrijgen op hun mestboekhouding, wat ook kredietverstrekkers een instrument zou bieden om bij te sturen. Er bestaat bij de meeste partijen wel weerstand tegen deze gedachten. Zoals een van onze gesprekspartners opmerkte: Wij zijn geen mestpolitie. Aan de andere kant laat het recente sectorplan Samen werken in een eerlijke keten zien dat de bereidheid toeneemt als er urgentie bestaat. Het heeft de voorkeur om deze partijen aan te spreken op hun verantwoordelijkheid vanuit een wederzijds constructieve houding. Echter, de overheid kan aangeven dat, bij het niet oplossen van de problemen op de mestmarkt, maatregelen dreigen als inkrimping van de veestapel, strengere milieuregels of het doorbelasten van hoge handhavingslasten aan de sector. 2.4 Aanjagen innovaties Innovatietrajecten, ook op het gebied van datagebruik bij mest, vragen om een goede infrastructuur voor kennis delen en, zolang de business case nog niet hard is, om adequate voorfinanciering. De rijksoverheid hoeft dit niet alleen te trekken. Er zijn organisaties die op het thema mest & IT geïnteresseerd zijn om bijeenkomsten te organiseren voor kennisdeling en/of -ontwikkeling. Ook zijn er een aantal partijen die IT oplossingen op het gebied van mest financieel willen stimuleren. Voorbeelden van initiatieven voor kennis delen en gezamenlijk ontwikkelen zijn het AgriFoodTech Platform en de Jheronimus Academy of Data Science in s-hertogenbosch. Voor financiering zijn diverse potjes beschikbaar, zoals POP-gelden, de LTO Noord Fondsen, en diverse (regionale) fondsen van de Rabobank. 10/16

11 2.5 Opvolging van de Hackaton In alle gesprekken die wij voerden ná de hackathon in oktober bleken de gepresenteerde concepten tot de verbeelding te spreken. Dit biedt een goede basis om meer partijen erbij te betrekken. Zo zou het ministerie in de loop van dit jaar een terugkomdag kunnen organiseren voor álle teams die hebben deelgenomen. De voortgang van de projecten kan dan worden gepresenteerd, waarbij resultaten en knelpunten aan de orde komen. Ook organisaties als de Cooperative Data Hub, Rabobank, VAA, brancheorganisaties enz. zouden hiervoor moeten worden uitgenodigd, zodat waar mogelijk de samenwerking kan worden uitgebreid en verstevigd. Bovendien kunnen deelnemers dan, geïnspireerd door deze zeven trajecten, met elkaar nadenken over nieuwe trajecten die de moeite waard zijn om te ontwikkelen. 11/16

12 3 Samenwerkingsproject: Handhavings-app Een van de winnende teams van de hackathon stelde een handhavings-app voor. Het gaat hier om een applicatie ter ondersteuning van de handhaver die snel en visueel real time analyses presenteert van bedrijven en activiteiten in de onmiddellijke nabijheid van een NVWA-inspecteur. Het team bestaat uit vertegenwoordigers van RVO, NVWA, Cumela en Wageningen Livestock Research. De Handhavings-app kan bijdragen aan de effectiviteit en efficiëntie van gebiedsgerichte handhaving. De handhaver kan prioriteit geven aan mogelijk onwettige situaties in zijn/haar directe omgeving, en de betreffende ondernemer(s) direct confronteren met de informatie die uit RVO/NVWA-data blijkt. Tijdens een bijeenkomst in januari heeft het team, gefaciliteerd door S&P, besproken welke stappen nodig zijn om dit instrument verder te ontwikkelen. Daarbij is vastgesteld dat er een notitie moet komen, gericht aan het verantwoordelijke management van LNV, RVO en NVWA. Het verslag van de bijeenkomst en de concept-notitie zijn respectievelijk als bijlagen II en III bijgevoegd. Door de agenda s van de team-leden is de concept-notitie nog niet door iedereen afdoende becommentarieerd, naar verwachting zal zij in de eerste helft van februari worden afgerond. Aan het verantwoordelijke management van LNV, RVO en NVWA wordt gevraagd om een dedicated team in te stellen dat de opdracht en de middelen krijgt om de Handhavings-app te ontwikkelen. 12/16

13 4 Samenwerkingsproject: MaxiMi Het andere winnende team van de hackathon presenteerde het concept MaxiMi : Maximale Milieuprestatie met Minimale (overheids)-inspanning. Hierbij wordt, op gebiedsniveau, het mestbeleid gericht op gebiedsdoelen van waterkwaliteit, te controleren met metingen in het waterlichaam. Agrarische ondernemers vormen een collectief dat verantwoordelijkheid neemt en ondersteund wordt door een zelf-lerend systeem dat gebruik maakt van data van sensoren en informatie over perceelskenmerken en bemesting. Het team bestaat uit vertegenwoordigers van het Nutriënten Management Instituut, Wageningen Environmental Research, Wageningen Livestock Research, NB Advies, Eijkelkamp en Boyan Nedkov. Maximi biedt uitzicht op een nieuwe, gebiedsgerichte vorm van mestbeleid waarbij niet de mestboekhouding, maar de milieukwaliteit (niet het middel, maar het doel) centraal staat. Het legt het initiatief weer terug bij de agrarische ondernemer en biedt ruimte voor verdere innovaties. Schuttelaar & Partners heeft met het team MaxiMi meegedacht over vervolgstappen. Daarbij bleken er verschillende zaken te moeten worden uitgewerkt en heeft het team in december 2017 een projectvoorstel voor de uitwerking voorgelegd aan het ministerie van LNV. Dit voorstel is opgenomen als bijlage IV. Momenteel werkt het team aan de verdere uitwerking. Schuttelaar & Partners denkt daarbij mee over een logische opzet, pilots in de praktijk en ontwikkelingsmogelijkheden. Het team zal in eerste instantie inzetten op de ontwikkeling van de MaxiMi aanpak in regionale pilots. Daarvoor wordt steun en financiering gezocht bij regionale overheden. Er is contact met de provincie Noord-Brabant, het Waterschap Brabantse Delta en Vruchtbare Kringlopen Achterhoek over het opstarten van pilots. Regionale overheden kunnen bijvoorbeeld POP3- middelen inzetten voor een financiële bijdrage. Het is van groot belang dat het ministerie van LNV zijn endorsement voor Maximi uitdraagt: dat versterkt het vertrouwen van zowel de initiatiefnemers als de regionale overheden. In dit kader wil het Maximiteam graag het concept presenteren aan de verantwoordelijke directie van het ministerie van LNV. Niet uitgesloten is dat er een financieel beroep wordt gedaan op de Rijksoverheid. 13/16

14 5 Aanbevelingen Inzet van big data en geo-informatie kan een belangrijke bijdrage leveren aan het mestbeleid. Om hierin voortgang te boeken, bevelen wij de volgende acties aan: Belonen van beter boeren Pas in het toekomstige mestbeleid een combinatie toe van relatief strenge regels (bijvoorbeeld bemestings- en excretienormen) en de mogelijkheid van meer ruimte voor de boer als hij o.b.v. goed geborgde data kan aantonen de emissies binnen gestelde milieudoelen te houden. Het is primair aan private partijen om aan te tonen dat de data kloppen en processen geborgd zijn. Samenwerking met Cooperative Data Hub Bespreek met de projectleider van de Cooperative Data Hub, Ton Loman, de mogelijkheid en wenselijkheid om vanuit overheidsinstanties op deze infrastructuur aan te sluiten en de mogelijkheden om via de Data Hub de naleving in de mestmarkt beter te borgen. Stimuleren ketenverantwoordelijkheid Spreek ketenpartijen, brancheorganisaties, adviseurs, accountants en banken aan op hun verantwoordelijkheid om de naleving van het mestbeleid te bevorderen. Presenteer zo nodig als stok achter de deur beleidsmaatregelen als een doorbelasting van handhavingskosten, maatregelen gericht op de veestapel en/of strengere milieuregelgeving. Aanjagen innovaties Maak gebruik van andere partijen in de land- en tuinbouw die mest en ICT oplossingen mede willen aanjagen en/of financieren. Gezamenlijk kan worden bewaakt dat relevante innovaties niet worden belemmerd door een gebrek aan financiering, kennisdeling of beleidsperspectief. Ga, waar dat wel aan de orde is, met partijen om tafel om een gezamenlijke oplossing te zoeken. Zet, voor zover gepast, rijksmiddelen in uit het budget voor de aanpak van de waterkwaliteit zoals vastgelegd in het Regeerakkoord. Opvolging hackathon Organiseer een terugkomdag voor de deelnemers aan de hackathon, uitgebreid met andere partijen die belangstelling (kunnen) hebben om de 14/16

15 voorgestelde projecten verder vooruit te helpen. Bespreek tijdens deze dag ook nieuwe ideeën voor IT-oplossingen. Opdracht RVO en NVWA voor ontwikkeling Handhavings-app Geef opvolging aan het voorstel voor de ontwikkeling van de Handhavingsapp, zodra de betreffende notitie definitief is. Richt daarvoor een dedicated team in, bij voorkeur in de vorm van een kleine taakorganisatie. Speel in op de behoefte op een aangepaste aansturing van analisten en inspecteurs. Ontwikkel de app stapsgewijs, waarbij functionaliteiten gaandeweg worden toegevoegd en in pilots worden getest. Ondersteuning ontwikkeling Maximi Nodig het Maximi-team uit voor een presentatie aan de verantwoordelijke LNV-directie. Communiceer extern het endorsement voor dit concept, en borg dat er voldoende middelen kunnen worden ingezet voor de eerste gebieds-pilots. Stel, indien gepast, rijksmiddelen beschikbaar uit het budget voor de aanpak van de waterkwaliteit zoals vastgelegd in het Regeerakkoord. 15/16

16 16/16