Agentschap Binnenlands Bestuur. Team Stedenbeleid OPROEP 2017 JURY STADSVERNIEUWINGSPROJECTEN BEOORDELING VAN DE CONCEPTAANVRAAG ANTWERPEN SCHELDEKAAI

Transcriptie

1 Agentschap Binnenlands Bestuur Team Stedenbeleid OPROEP 2017 JURY STADSVERNIEUWINGSPROJECTEN ZITTING 2 OKTOBER 2017 BEOORDELING VAN DE CONCEPTAANVRAAG ANTWERPEN SCHELDEKAAI SAMENVATTENDE SCORETABEL BEOORDELING INZET VAN DE CONCEPTSUBSIDIE ONDERZOEKSVRAGEN VAN DE CONCEPT-SUBSIDIE REALISEERBAARHEID VAN DE CONCEPT-SUBSIDIE ADVIES VAN DE JURY POSITIEF 1

2 1. INZET VAN DE CONCEPTSUBSIDIE - Diagnose/Visie: Op welke stedelijke problematiek speelt de aanvraag in? Welke visie ontwikkelt de stad omtrent deze problematiek? - Verwachtingen: Wat verwacht men op korte en lange termijn te kunnen veranderen binnen deze problematiek? - Vernieuwend karakter: welke wezenlijke vernieuwing acht men daarbij mogelijk? Beoordeling door de jury j ury: : voldoet Het centrale deel van de Scheldekaaien is een metropolitane plek waar verschillende dynamieken op verschillende schaalniveaus en met diverse gebruikers in tijd en ruimte samenkomen. Met het structuurplan, het Vlaamse Sigmaplan en het masterplan zijn de Scheldekaaien reeds in ruimere ontwikkelingsvisies gekaderd. In het Centrale Deel komen een aantal specifieke vraagstukken en urgenties scherp samen: de inbedding van het Steen als toeristische poort van de stad, het ponton voor zee- en riviercruises en de bijhorende toeristische dynamieken, de alternatieve collectieve vervoersstromen via het water, het barrièreeffect van de geplande waterkering, de vervoers-, auto-, fiets- en voetgangersstromen, het behoud van het maritieme erfgoed, het gebruik van de publieke ruimte en de verknoping met het stadscentrum. Het is de plek bij uitstek waar water en stad terug aan elkaar gelinkt moeten worden. Antwerpen wil deze plek integraal aanpakken om te komen tot een ruimtelijk samenhangend en multifunctioneel verhaal voor bewoners, gebruikers en bezoekers. Thema s als de historische plek (met het Steen en de burchtzone), het maritieme verleden (van havenverleden naar publieke plek) en de stad aan het water (economische hefboom, mobiliteitsoplossing en waterkering, maar ook beleving) moeten hierbij aan bod komen. De jury vraagt zich af wat de meerwaarde van een cruiseaanlegplaats is in dit centrale deel van de stad, wat de impact is van een dergelijke toeristenstroom op deze plek en hoe dit zich verhoudt tot de duurzaamheidsprincipes van de stad. Hoe duurzaam is cruisetoerisme op de lange termijn? Maar ook: hoe kan men het cruisetoerisme dat Antwerpen aandoet verder verduurzamen? De heraanleg van de kaaien biedt de kans om het centrum van de stad te herdenken als een plek voor zowel toeristen als bewoners, als een plek die een brede stedelijkheid draagt (en die meer is dan een plek waar je bier en chocolade kan kopen). De jury vraagt zich tevens af wat de onderhandelingsmarges zijn inzake mobiliteit en meer bepaald inzake het gemotoriseerd verkeer en het parkeerbeleid op de kaaien. Deze conceptstudie moet de ruimte krijgen om deze grenzen af te tasten en mogelijk te verleggen. Het innovatieve karakter bestaat erin deze opdracht scenografisch te benaderen waarbij het toneel de publieke ruimte is met een aantal grote projecten als spelmakers. De scenograaf heeft de opdracht om verschillende dynamieken, belevings- en gebruikersstromen te verknopen en betekenis te geven aan deze poort van de stad, voor de poorters en voor de passanten. De grote uitdaging hierbij is om vanuit de scenografische benadering nieuwe verhalen te schrijven voor de inrichting en het gebruik van de publieke ruimte. De jury waardeert dat de stad beseft dat enkel een totaalaanpak mogelijke tegengestelde belangen kan kaderen of counteren en synergie kan detecteren, en is benieuwd hoe de scenograaf impact kan hebben op deze ruimte en de grote ruimteclaims. Tegelijk kan een scenografische aanpak geen excuus zijn om keuzes te maken. Sommige vormen van gebruik zijn mogelijk niet verenigbaar of sluiten elkaar uit. De conceptsubsidie moet de ruimte bieden om die mogelijke onverenigbaarheid te detecteren en ter discussie te stellen. 2

3 2. WAT VERWACHT MEN VAN (DE WERKING) VAN DE CONCEPTSUBSIDIE SIDIE - Nieuwe aanvragen: Hoe kan de werking van de conceptsubsidie bijdragen tot de hierboven geschetste problematiek? Welke resultaten verwacht men van de conceptsubsidie? Waarom is een conceptsubsidie de aangewezen stap? - Aanvragen voor lopende projecten: Hoe kan de conceptsubsidiëring bijdragen tot een relance of een upgrade van het lopende project? Beoordeling door de jury: voldoet v De stad wil alle opgestarte projecten, inclusief mobiliteit, samenbrengen in een overkoepelend verhaal dat aansluit op de visie van het Masterplan. De stad geeft aan dat ze in snelheid genomen zijn door diverse opgestarte projecten, met name het Steen en de bouw van een nieuw ponton. De stad wil daarom de verdere visievorming rond het volledige Centrale Deel sneller aanvatten dan gepland. De jury meent dat een conceptsubsidie op korte termijn een aantal onderzoeksvragen kan blootleggen met betrekking tot klimaatrobuustheid, barrièrewerking, mobiliteit en grootstedelijk toerisme, en dat deze transformatiebehoefte kan kaderen binnen de grootstedelijke en historische setting van de plek. De jury hoopt dat dit voorstel een sprong vooruit kan maken, gelet op de reeds genomen beslissingen en de opgestarte projecten. De jury meent dat een conceptsubsidie een laatste middel is om bij te dragen tot de relance van de plek als één geheel. 3. REALISEERBAARHEID - Projectomkadering: welke middelen, actoren, afspraken, werkwijzen worden ingezet om tot een succesvolle werking van de conceptsubsidiëring te komen? - Verloop van de conceptstudie: Hoe ziet men het verloop (timing, fazering, werkwijze, communicatie, resultaten) van de conceptsubsidiëring? Beoordeling door de jury: voldoet v Inzake de omkadering heeft AG VESPA de regie over het projectgebied, samen met het stadsbestuur. De expertise waar AG VESPA en de stadsadministratie niet over beschikken is deze van een scenograaf. De stad beschrijft de scenograaf als een team van diverse multidisciplinaire experts. De stad zoekt naar expertise rond marktonderzoek naar ruimtebehoeften op lokaal en bovenlokaal niveau, rond herbestemming van maritiem erfgoed met aandacht voor ruimtelijke integratie en beeldkwaliteit, rond de integratie van mobiele waterkering samen met het veelzijdige ruimtegebruik en de vormgeving van het publiek domein, rond de vormgeving van het archeologische verleden in het openbaar domein. Tevens zoekt de stad de expertise van een programmazoeker met name voor de invulling onder de hangaars en voor tijdelijke invullingen. De stad voorziet nauwe samenwerking met het Agentschap Onroerend Erfgoed en Waterwegen & Zeekanaal. Inzake het projectverloop wil de stad via deze conceptsubsidieaanvraag komen tot een duidelijke en inspirerende projectdefinitie. Deze projectdefinitie vormt dan de basis voor het wedstrijdontwerp voor het Deel Scheldekaaien, met oog op de uitvoering ervan in de volgende legislatuur. De jury vraagt verwacht dat de scenograaf meer is dan een decorbouwer en de mogelijkheid krijgt om een degelijke analyse te maken van het Centrale Deel en zijn spelers, en zo wervend te zijn voor de verdere ontwikkeling van de plek. De jury vindt het daarom cruciaal om binnen de gezochte expertise het nodige analytische en synthetiserende vermogen te vragen. De jury vraagt zich daarnaast ook af of de scenografie ook geen rol kan spelen in de periode van en voor de 3

4 realisatie. Zo zijn de verwachte verkeersstromen (van cruise, overzet, fietsen, openbaar vervoer) elk op zich eenvoudig genoeg om deze letterlijk via tijdelijke-inrichtingsprojecten uit te proberen. Een suggestie is hier ook gebruikers en bewoners bij te trekken om deze ruimteclaims collectief te visualiseren. Dit laat toe om mogelijke conflicten tussen deze ruimteclaims aanschouwelijk te maken. Maar dit laat ook toe om een ruimer maatschappelijk debat op te starten en de Antwerpenaren bij deze complexe opdracht te betrekken. Het gaat tenslotte over het reconstrueren en toegankelijk maken van een belangrijk stuk geschiedenis van de stad. GLOBALE BEOORDELING: Naar de mening van v de jury voldoet de aanvraag. De problematiek is uitermate complex: hier komen grootstedelijkheid, hoogdynamische toeristische economie, mobiliteit, klimaatrobuustheid, veiligheid en historische identiteit samen, elk met eigen belangen, noodzaken, snelheden, logica s én met specifieke claims op ruimtelijke kwaliteit, leefbaarheid en duurzaamheid. De vraag is met de start van ontwikkeling van het Steen en het Ponton bovendien urgent. Deze aanvraag gaat uit van een moeilijke diagnose, waarbij de verschillende claims zullen moeten ontward, afgewogen en getransformeerd worden met het oog op een wervend en kwalitatief ruimtelijk antwoord voor deze centrale plek in de stad. De jury is bezorgd of deze centrale en geladen plek dit complexe programma wel aan kan. Het zal een hele uitdaging zijn om het groot aantal ruimteclaims op deze plek te transformeren tot een kwalitatieve plek voor alle Antwerpenaars. De jury geeft aan dat het team van de scenograaf een groot analytisch, synthetiserend en beeldend vermogen zal moeten hebben om het stedelijke schouwspel van de Scheldekaaien vorm en betekenis te geven. De gemaakte verwijzing naar de rol van De Sola Morales bij de heraanleg van het Operaplein is overtuigend. Maar, De Sola Morales is in de eerste plaats een sterk ontwerper (eerder dan een scenograaf). De jury benadrukt het belang om te blijven inzetten op het betrekken van zowel gebruikers als bewoners bij het project. De heraanleg van de kaaien kent een mooie traditie van burgerparticipatie. De jury stelt voor om deze traditie verder te zetten in het voorgestelde project en zowel gebruikers als bewoners te betrekken in het nadenken over het afstemmen van alle verwachtingen. EINDADVIES AAN DE VLAAMSE REGERING: De jury adviseert de conceptsubsidie toe te kennen Bedrag van de conceptsubsidie: euro Argumentatie Gezien de hoge ambitie van deze conceptstudie en de vele betrokken partners, adviseert de jury een bedrag van euro toe te kennen. Na vergelijking van de complexiteit van de verschillende voorstellen en van hun specifieke verwachtingen ten aanzien van de conceptsubsidiëring, meent de jury dat het opportuun is om een gelijk bedrag toe te kennen aan de drie positief geadviseerde aanvragen. Het gaat immers niet om het subsidiëren van concrete projecten (met een heel verschillende omvang en financiering) maar om het subsidiëren van een strategische bijdrage aan een veel ruimere problematiek, als mogelijke voorzet van een te preciseren beleid of te definiëren project. Tegelijk oordeelt de jury dat de complexiteit en het potentieel vernieuwend karakter van alle positief geadviseerde projecten deze gelijke verdeling van de subsidiëring verantwoordt. AANBEVELINGEN De jury beveelt aan om binnen het team van de scenograaf tevens te zoeken naar analytische en synthetiserende competenties en een ontwerpmatige inslag om een wervend verhaal te schrijven. 4

5 De jury beveelt aan om tijdens de conceptsubsidie in te zetten op het betrekken van gebruikers en bewoners. De jury vraagt om te onderzoeken of een experimentele aanpak met tijdelijke invullingen deel kan zijn van de te volgen strategie en het af te leggen leertraject. De jury wil de stad aanmoedigen om in de conceptsubsidie ook de moeilijke en fundamentele vragen niet uit de weg te gaan. Volgende vragen in het bijzonder zijn daarbij leidend: Wat is het verkeersmodel waar de stad op de lange termijn naar toe wil evolueren en wat is de rol van de automobiliteit en de rotatieparkings daarin? Welk soort toerisme wil men in de binnenstad aantrekken, welke rol speelt daarin het cruisetoerisme en wat is de plaats van het cruisetoerisme in een brede reflectie op duurzame stadsontwikkeling? 5