Faculteit Rechtsgeleerdheid Universiteit Gent. Academiejaar HET EU-BELEID INZAKE MENSENHANDEL

Transcriptie

1 Faculteit Rechtsgeleerdheid Universiteit Gent Academiejaar HET EU-BELEID INZAKE MENSENHANDEL Masterproef van de opleiding Master in de rechten Ingediend door Julie Verbeek Studentennummer: Major: nationaal en internationaal publiekrecht Promotor: Prof. B. De Ruyver Co-promotor: Prof. G. Vermeulen

2 ii

3 Dankwoord Deze eindverhandeling is de afsluiter van mijn studies in de rechten en het resultaat van twee jaar hard werk waaraan veel mensen rechtstreeks of onrechtstreeks hebben meegewerkt. Het is daarom van zeer groot belang mijn dank tot hen te richten. Vooreerst wil ik mijn ouders oprecht bedanken voor de kans die ik van hen heb gekregen om deze studies te voltooien en de vele steun die ik kreeg tijdens de soms moeilijke periodes. Daarnaast wil ik uiteraard mijn promotor Professor Brice De Ruyver bedanken voor de antwoorden op al mijn vragen en het nalezen van mijn tekst. Evenzeer wil ik Els De Busser bedanken voor de tijd die ze voor me vrijmaakte en het bezorgen van de nodige bronnen. Mijnheer Yves Vanmaele, mijnheer Yves Segaert-Vanden Bussche, mijnheer Michel Mewis en mijn tante, Marie-paule Verbeek, wil ik bedanken voor de oprechte interesse en de vele en goede informatie. Thomas Delbaere en Tom Derumeaux verdienen mijn dank omdat ze mij wegwijs gemaakt hebben in Microsoft Word. Daarenboven wil ik in mijn vriend Bram bedanken voor de enorme steun en het vele geduld gedurende deze interessante periode in mijn leven. iii

4 Inhoudsopgave Inleiding... 1 Hoofdstuk 1: Een omkadering van de thematiek Het fenomeen mensenhandel Een begripsomschrijving Problemen bij de definiëring Afbakening van mensenhandel en mensensmokkel Definiëring Op internationaal niveau Op nationaal niveau Een kritische beoordeling van de definitie De drijfveren en oorzaken Drijfveren tot migratie Oorzaken van mensenhandel De organisatie van de mensenhandel Het verloop De mensenhandelaar De landen van herkomst, transitlanden en de gastlanden De noodzaak van een grensoverschrijdende aanpak Besluit Hoofdstuk 2: Mensenhandel: Een aspect van justitie en binnenlandse zaken Intergouvernementele samenwerking De Schengen-akkoorden Communautaire justitiële en politieke samenwerking Het Verdrag van Maastricht: een mislukte poging Het Verdrag van Amsterdam Een communautarisering Een aangepaste derde pijler De integratie van het Schengen-acquis Een verdere integratie en uitbreiding Besluit Hoofdstuk 3: Binnen een verenigd Europa: een ruimte van vrijheid, veiligheid en rechtvaardigheid Het immigratiebeleid Het Verdrag van Amsterdam Het Weens Actieplan De Top van Tampere Conclusies van Tampere in de praktijk Het Haags Programma Het Stockholm Programma De aanpak van georganiseerde misdaad Titel VI EU-Verdrag Europol Het Weens actieplan De Tampere-richtpunten De Millenniumstrategie Het Haags Programma Relevante wetgeving onder het Programma van Den Haag Het Stockholm Programma iv

5 3 Besluit Hoofdstuk 4: De concrete Europese aanpak van mensenhandel Specifieke initiatieven ter bestrijding van mensenhandel Resoluties Resolutie van het Europees Parlement van 19 mei Resolutie van de Raad van 20 oktober Belangrijke rechtsinstrumenten Het kaderbesluit inzake bestrijding van mensenhandel Een voorstel voor een nieuw kaderbesluit Het kaderbesluit inzake bestrijding van seksuele uitbuiting van kinderen en kinderpornografie De richtlijn inzake verblijfsvergunning voor slachtoffers van mensenhandel De Brusselse Verklaring Conclusies van de Raad van 8 mei De Deskundigengroep inzake mensenhandel Rapport van de Deskundigengroep inzake Mensenhandel van Een nieuwe Expertengroep Actieplan inzake beste praktijken, normen en procedures Dag tegen de Mensenhandel Financiële programma s Externe betrekkingen OVSE Raad van Europa Centraal- en Oost-Europa Besluit Hoofdstuk 5: Tekortkomingen en oplossingen Nood aan een institutionele hervorming Recente pogingen tot hervorming De Europese Grondwet Verdrag van Lissabon Problemen bij strafrechterlijke samenwerking Justitiële samenwerking Het Europees aanhoudingsmandaat Praktische problemen bij wederzijdse rechtshulp Politiële samenwerking Europol: een gebrek aan democratische controle Besluit Algemene conclusie Bibliografie v

6 Inleiding Sinds mensenheugenis worden personen uitgebuit, mishandeld en misbruikt en ook in de huidige samenleving betreft het een niet te ontkennen fenomeen dat velen onder ons het slachtoffer worden van de moderne slavernij, zoals de mensenhandel nu vaak wordt omschreven. Op een conferentie in Rome zei de Italiaanse anti-maffiaprocureur Vigna dat er in de moderne tijd meer slaven zijn in de wereld dan wanneer er juridisch niets tegen de slavernij kon worden ingebracht. Alleen is het handelen in mensen nu veel subtieler geworden 1. Gelet op de vaak georganiseerde en grensoverschrijdende aard van het fenomeen is het een must dat landen samenwerken opdat een effectieve aanpak van mensenhandel mogelijk zou zijn. Een aanpak op het niveau van de Europese Unie is dan ook onmisbaar. In deze masterproef wordt het beleid van de EU inzake mensenhandel nader bestudeerd en is het de bedoeling dat een kritische analyse zorgt voor de blootlegging van tekortkomingen en dat oplossingen worden aangehaald. Om deze doelstelling te bereiken heb ik vooral gebruik gemaakt van officiële beleids- en juridische documenten waarvoor het internet een enorm hulpmiddel was, maar dergelijke publicaties zijn met literatuur aangevuld. In het eerste hoofdstuk wordt meteen een omkadering van de thematiek gegeven zodat duidelijk wordt waarover de masterproef precies gaat. Dit is nodig gezien de complexiteit van het fenomeen. Het is opvallend dat er veel begripsverwarring bestaat tussen mensenhandel, mensensmokkel, georganiseerde misdaad en illegale immigratie waardoor een goede definiëring een absolute noodzaak is. In het eerste hoofdstuk wordt ook beschreven wat de oorzaken zijn en hoe deze vorm van criminaliteit in zijn werk gaat. Het is immers logisch dat er eerst duidelijkheid over de problematiek moet zijn vooraleer de aanpak ervan bekritiseerd kan worden. Daar de studie beperkt blijft tot het beleid van de Europese Unie wordt in het volgende hoofdstuk een evolutie geschetst van de samenwerking op Europees niveau in de strijd tegen mensenhandel als een aspect van justitie en binnenlandse zaken. Er wordt nagegaan of verschillende verdragswijzigingen de samenwerking en het beleid beïnvloeden. Het is van belang om deze ontwikkelingen te bespreken aangezien de analyse van het EU-beleid in dit werkstuk in de tijd wordt afgebakend en start bij de inwerkingtreding van het Verdrag van Amsterdam en loopt tot het Verdrag van Lissabon en de onderhandelingen betreffende het Stockholm Programma. 1 F. DE PAUW, Handel in mensen, Leuven, Davidfonds, 2001, 17. 1

7 De verwevenheid van mensenhandel met andere beleidsaspecten zorgt ervoor dat het onmogelijk is om bij het bestuderen van het beleid inzake mensenhandel binnen de grenzen van dit specifieke onderzoeksveld te blijven. Het beleid inzake illegale immigratie en de aanpak van georganiseerde criminaliteit hebben ontegensprekelijk een invloed op de mensenhandel waardoor de aanpak van mensenhandel in een bredere context geplaatst wordt alvorens de specifieke strijd ertegen bekeken wordt. Meer bepaald wordt in hoofdstuk drie de strijd tegen mensenhandel bestudeerd in het licht van een ruimte van vrijheid, veiligheid en rechtvaardigheid en dit aan de hand van een chronologische opsomming en vergelijking van de verscheidene initiatieven binnen de voornoemde tijdspanne. Terwijl in hoofdstuk drie het beleid inzake mensenhandel in de ruime zin wordt ontleed, worden in hoofdstuk vier de concrete acties van de Europese Unie geanalyseerd. Dergelijke acties kunnen bestaan in de vorm van bindende rechtsinstrumenten, maar ook in de vorm van samenwerking met andere organisaties of derde landen. Er wordt onderzocht of de aanpak van mensenhandel eerder preventief of repressief van aard is, of er rekening wordt gehouden met de mensenrechten en of er op Europees niveau wel eensgezindheid bestaat omtrent de aanpak ervan. Gezien een aanpak van mensenhandel op het niveau van de Europese Unie moet worden nagestreefd, zijn er enerzijds een effectieve samenwerking en goede institutionele organisatie nodig en anderzijds is de politiële en justitiële samenwerking in strafzaken tussen de lidstaten essentieel. Daarom benadrukt het vijfde en laatste hoofdstuk de voornaamste tekortkomingen die zich daarbij voordoen en moet het duidelijk worden welke verbeteringen nodig zijn. 2

8 Hoofdstuk 1: Een omkadering van de thematiek 1 Het fenomeen mensenhandel 1.1 Een begripsomschrijving Problemen bij de definiëring Het spreekt voor zich dat het bestuderen van een bepaalde materie een goede en duidelijke omschrijving van het onderwerp vereist. Gelet op de verschillende vormen waarin mensenhandel kan voorkomen en de soorten slachtoffers die er bestaan, is mensenhandel een moeilijk te definiëren begrip. Daarbij worden de termen mensenhandel en mensensmokkel al te vaak door elkaar gebruikt en dit terwijl er moet worden op gewezen dat er wel degelijk een onderscheid bestaat. Het is wel zo dat de verschillende aspecten vaak met elkaar verweven zijn en een onderscheid dus moeilijk te maken is. Zo kunnen gesmokkelde migranten vrij gemakkelijk het slachtoffer worden van uitbuiting en misbruik en worden slachtoffers van mensenhandel dikwijls eerst over de grenzen gesmokkeld. Daarenboven zijn de omstandigheden waarin de gesmokkelde migranten reizen vaak zodanig inhumaan dat het moeilijk te geloven is dat ze er mee instemden en er geen sprake zou zijn van een schending van de mensenrechten. De overlapping van de problematiek ter zake met andere beleidspunten zoals georganiseerde criminaliteit en immigratie zorgt ervoor dat bij de definiëring van het begrip mensenhandel met verschillende aspecten moet rekening worden gehouden Afbakening van mensenhandel en mensensmokkel Hoewel mensensmokkel en mensenhandel duidelijk van elkaar te onderscheiden begrippen zijn, overlappen ze weliswaar elkaar in de praktijk. Vooreerst kan mensensmokkel of migrant smuggling voornamelijk beschouwd worden als een aspect van de migratieproblematiek, terwijl de mensenhandel of human trafficking betrekking heeft op de uitbuiting van personen 2. Het is zo dat de mensensmokkel een hulp is bij de illegale immigratie en er dus een grensoverschrijding mee 2 B. DE RUYVER en N. SIRON, Trafficking in migrants from a EU-perspective in B. DE RUYVER, G. VERMEULEN en T. VANDER BEKEN (ed.), Strategies of the EU and the US in combating transnational organised crime, Antwerpen, Maklu, 2002, (361)

9 samenhangt. Als men wil spreken over mensenhandel is het internationale aspect noch de georganiseerde misdaad essentieel. Een andere en belangrijke discrepantie slaat op het gegeven dat gesmokkelde personen beschouwd kunnen worden als klanten van de smokkelaars gezien ze zelf willen immigreren naar een land waarvan ze noch onderdaan noch permanente inwoner zijn. Een gesmokkelde stemt dus in met de illegale immigratie. Dit heeft tot gevolg dat niet de gesmokkelde zelf nadeel ondervindt van de misdaad, maar dat een bescherming van de (inter)nationale openbare orde nodig is. De smokkelaars azen op grote winst voor hun hulp bij de grensoverschrijding, dit in tegenstelling tot handelaars die hun financieel voordeel voornamelijk halen uit de uitbuiting. Als er handel in mensen plaatsvindt, is het element van dwang aanwezig en wordt er gesproken over een slachtoffer vermits de mensenrechten worden geschonden en de autonomie van personen wordt aangetast 3. Doch zou het verkeerd zijn te stellen dat er bij mensenhandel helemaal geen misdrijf tegen de staat gebeurt, want bij dergelijk misdrijf worden sociale wetten niet nageleefd 4. Er kan opgemerkt worden dat mensenhandel niet hetzelfde is als illegale immigratie. Bij mensenhandel ligt de nadruk op de uitbuiting en het misbruik van een persoon in onmenselijke omstandigheden nadat deze persoon is verplaatst en niet zozeer op het illegaal oversteken van landsgrenzen Definiëring Op internationaal niveau Een mijlpaal op internationaal niveau voor wat betreft het onderscheid tussen trafficking en smuggling kwam er door de conferentie te Palermo in december 2000 van de Verenigde Naties. De Conventie tegen Transnationaal Georganiseerde Misdaad 6 werd aangevuld door een VN- 3 G. COENE, Mensenhandel en mensensmokkel in R. COMMERS en J. BLOMMAERT, Het Belgisch asielbeleid, Antwerpen, EPO, 2001, (73) I. AENDENBOOM, De wetgeving tot bestrijding van de mensenhandel: roeien met de juridische riemen die men heeft, T.Vreemd. 2003, EU action against trafficking in human beings, (consultatie 16 februari 2009). 6 United Nations Convention against Transnational Organized Crime, (consultatie 13 februari 2009). 4

10 protocol 7 dat in 2003 in werking trad. Artikel 3(a) van dit protocol definieert het begrip mensenhandel als volgt: het rekruteren, transporteren, vervoeren, helpen verschuilen of ontvangen van mensen onder bedreiging of gebruik van geweld of enige andere vorm van dwang, ontvoering, fraude, misleiding of misbruik van macht of van een kwetsbare positie of van het geven of ontvangen van betalingen of voordelen om toestemming van een persoon te krijgen om controle te hebben over een ander persoon met als doel deze uit te buiten. De uitbuiting zal op zijn minst bestaan uit de uitbuiting of prostitutie van anderen of onder vormen van seksuele uitbuiting, dwangarbeid of diensten, slavernij of vergelijkbare praktijken, dienstbaarheid of het verwijderen van organen. 8 Het is duidelijk dat de definitie drie componenten bevat. Om te beginnen is er de daad die wordt gesteld bijvoorbeeld het transporteren, waarna een opsomming volgt van de manieren waarop de daad kan gesteld worden bijvoorbeeld door machtsmisbruik en als laatste component is het doel van belang, zijnde de uitbuiting, die in verschillende vormen kan voorkomen. In de definitie wordt geen aandacht besteed aan het al dan niet overschrijden van landsgrenzen, noch wordt de mensenhandel beperkt tot de uitbuiting in de prostitutie of is de georganiseerde misdaad een voorwaarde. De Algemene Vergadering van de VN wil zowel vrouwen, mannen als kinderen beschermen met andere woorden iedereen die het slachtoffer is van uitbuiting ongeacht leeftijd of geslacht. Daarnaast wordt een onderscheid gemaakt tussen enerzijds de instemming met de tewerkstelling en anderzijds de instemming met de effectieve exploitatie. Het is namelijk zo dat een persoon vaak instemt met een bepaalde rekrutering, maar onwetend is over de eigenlijke uitbuiting die hem te wachten staat. Er wordt beslist dat wanneer de persoon aanvankelijk instemde met de tewerkstelling, maar die instemming gebeurde onder bedreiging, gebruik van geweld of enige andere vorm van dwang, ontvoering, fraude, misleiding of misbruik van macht of van een kwetsbare positie, er ook sprake is van mensenhandel. Dit is een belangrijke ontwikkeling in de bescherming van slachtoffers, doch zou het beter zijn indien het gebruik van opgesomde middelen enkel als een verzwarende omstandigheid zouden gelden 9. Wanneer een kind wordt gerekruteerd, getransporteerd, getransfereerd, ingescheept of ontvangen met de uitbuiting ervan als doel, zijn de toestemming en de aangewende middelen geheel irrelevant. Artikel 3 (d) van voornoemd protocol bepaalt dat een persoon met een leeftijd onder achttien jaar een kind is. 7 The protocol to prevent, suppress and punish trafficking in persons, especially women and children, (consultatie 13 februari 2009). 8 Human Trafficking, (consultatie 4 november 2008). 9 Infra 11. 5

11 Het protocol beoogt ook de criminalisering van een poging tot het plegen van voornoemd misdrijf, evenals van de deelname of medeplichtigheid en van het organiseren van netwerken die effectief het misdrijf plegen. De partijen bij het protocol moeten hun interne wetgeving aanpassen aan het protocol en de ruime definitie overnemen. De bedoeling van het protocol is dat het gedrag dat in artikel 3 wordt beschreven, bestraft wordt door de nationale wetgevingen. De landen mogen daarbij rekening houden met hun eigen behoeften. De VN hebben met andere woorden gewerkt met minimumstandaarden. Het is zo dat alle vormen van uitbuiting niet verder gedefinieerd worden en er op die manier een zekere vrijheid is voor de partijen om nationaal te bepalen wat bijvoorbeeld onder prostitutie van anderen moet worden begrepen. Een ander protocol 10 omschrijft de definitie van mensensmokkel 11. Het betreft het verzorgen van de illegale binnenkomst van een persoon in een andere staat dan die waar de persoon de nationaliteit van heeft. Daarnaast is vereist dat de smokkelaars er een financieel of materieel voordeel uit halen. De mensensmokkel betreft dus niet het uitbuiten van de personen, maar gaat gepaard met het omzeilen van de migratiewetgeving van een land. Op Europees niveau heeft men in 2002 een definitie van mensenhandel in een kaderbesluit 12 uiteengezet. Artikel 1, lid 1 van het kaderbesluit luidt: Elke lidstaat neemt de nodige maatregelen om ervoor te zorgen dat de volgende handelingen strafbaar worden gesteld: werving, vervoer, overbrenging, huisvesting en daaropvolgende opneming van een persoon, met inbegrip van wisseling of overdracht van de controle over deze persoon, wanneer: (a) gebruik wordt gemaakt van dwang, geweld of bedreiging, met inbegrip van ontvoering, of (b) gebruik wordt gemaakt van misleiding of fraude, of (c) er sprake is van misbruik van machtspositie of van een situatie van kwetsbaarheid, zodanig dat de betrokken persoon in feite geen andere keuze heeft dan zich te laten misbruiken, of (d) geld of voordelen worden gegeven of ontvangen om de instemming te verkrijgen van een persoon die controle heeft over een ander persoon, teneinde de arbeid of de diensten van deze persoon uit te buiten, met inbegrip van ten minste gedwongen of verplichte arbeid of diensten, slavernij of met slavernij of dienstbaarheid te vergelijken praktijken, of de prostitutie van anderen te exploiteren, of met het oog op andere vormen van seksuele exploitatie, met inbegrip van pornografie. De voormelde VN conventie en zijn aanvullende protocollen werden door de Europese Gemeenschap en alle EU-lidstaten ondertekend. Het valt dan ook meteen op dat de EU de definitie 10 Protocol against the smuggling of migrants by land, sea and air, supplementing the United Nations, (consultatie 13 februari 2009). 11 Artikel 3 van het protocol against the smuggling of migrants by land, sea and air. 12 Kaderbesluit 2002/629/JBZ van de Raad van 19 juli 2002 inzake de bestrijding van mensenhandel, P.B. L 203/1 van 1 augustus 2002 (hierna verkort: kaderbesluit inzake mensenhandel). 6

12 inzake mensenhandel geïnspireerd heeft op de omschrijving die de VN eraan geeft. Ook op EU niveau is een instemming van het slachtoffer irrelevant wanneer de dader één van de in het kaderbesluit opgesomde middelen met het oog op uitbuiting gebruikt, maar bij kinderen moet een modus operandi niet worden aangetoond. Het zou beter zijn indien minder- en meerderjarigen op dat vlak worden gelijkgeschakeld want vaak is het bewijs van het gebruik van bijvoorbeeld dwang of bedreiging moeilijk te leveren. Georganiseerde criminaliteit is van geen belang en ook poging tot mensenhandel, medeplichtigheid eraan of aansporing ervan worden strafbaar gesteld. Het feit dat een grensoverschrijding niet nodig is opdat er sprake zou zijn van mensenhandel, is op EU-niveau eigenlijk vanzelfsprekend. Het kan niet dat een EU-burger die in eigen land wordt verhandeld niet beschermd zou zijn door het kaderbesluit. In tegenstelling tot de VN werd in het kaderbesluit organenhandel jammer genoeg niet als een vorm van mensenhandel opgenomen. Het kaderbesluit treedt repressief op door minimumsancties op te leggen, maar er wordt niet over verzwarende omstandigheden gesproken en dit is een tekortkoming. Een richtlijn die de EU uitvaardigde in omschrijft de definitie van mensensmokkel, waarbij evenzeer de definiëring van de VN wordt gevolgd. Het voorstel van de Commissie voor een nieuw kaderbesluit inzake mensenhandel 14 voorziet in een nieuwe definitie van mensenhandel, maar het is afwachten of de Raad deze voorgestelde definitie zal overnemen 15. De Commissie omschrijft mensenhandel als volgt: Elke lidstaat neemt de nodige maatregelen om ervoor te zorgen dat de hieronder opgesomde handelingen strafbaar worden gesteld: het werven, vervoeren, overbrengen van en het bieden van onderdak aan of het opnemen van personen, door dreiging met of gebruik van geweld of andere vormen van dwang, van ontvoering, bedrog, misleiding, machtsmisbruik of misbruik van een kwetsbare positie of het verstrekken of in ontvangst nemen van betalingen of voordelen teneinde de instemming van een persoon te verkrijgen die zeggenschap heeft over een andere persoon, ten behoeve van uitbuiting. De Commissie stelt expliciet dat men zich in een kwetsbare positie bevindt wanneer de persoon in kwestie geen keuze heeft om het misbruik te ondergaan en dat de instemming irrelevant is wanneer één van de opgesomde middelen zijn gebruikt. Het al dan niet gebruiken van voornoemde middelen, is van geen belang wanneer het een kind, zijnde een persoon onder de achttien jaar betreft. Minderen meerderjarigen worden in 2009 op dat vlak nog steeds niet gelijkgesteld. De uitbuiting door het 13 Richtlijn 2002/90/EG van de Raad van 28 november 2002 tot omschrijving van hulpverlening bij illegale binnenkomst, illegale doortocht en illegaal verblijf, P.B. L 328/17 van 5 december Voorstel voor een kaderbesluit van de Raad inzake de voorkoming en bestrijding van mensenhandel en bescherming van slachtoffers en tot intrekking van het kaderbesluit 2002/629/JBZ, COM(2009)136 def. van 25 maart Infra 55. 7

13 wegnemen van organen wil de Commissie, net zoals de VN, ook als mensenhandel beschouwen en komt daarbij tegemoet aan een gebrek van het huidige kaderbesluit. Een opvallende vernieuwing, in tegenstelling tot de VN conventie en in overeenstemming met de Belgische definiëring, is evenwel dat uitbuiting in de vorm van bedelarij ook onder mensenhandel valt. Het is opvallend dat de voorgestelde definitie van de Commissie grotendeels is overgenomen uit het Verdrag van de Raad van Europa inzake de bestrijding van mensenhandel 16, maar met dat verschil dat de Raad van Europa bedelarij niet uitdrukkelijk als een vorm van uitbuiting en mensenhandel beschouwd en dit is trouwens ook overbodig aangezien het onder de economische exploitatie kan ressorteren. Hoewel de Commissie meer aandacht aan de slachtoffers schenkt, mocht net als in de Conventie van de Raad van Europa in het voorstel voor het kaderbesluit wel vermeld worden dat natuurlijke personen die onderworpen zijn aan mensenhandel een slachtoffer zijn. Het feit dat de Commissie dit niet deed, wijst erop dat het voornamelijk repressief optreden van de EU nog niet volledig wordt weggewerkt. Ook wat de sancties betreft, voorziet de Commissie in dezelfde verzwarende omstandigheden als de Raad van Europa zoals bijvoorbeeld wanneer het misdrijf door een criminele organisatie is gepleegd of wanneer het leven van het slachtoffer in gevaar werd gebracht Op nationaal niveau In België heeft de wetgever getracht de mensensmokkel en de mensenhandel te onderscheiden in de wet op de mensenhandel van 10 augustus die werd uitgevaardigd tot omzetting van twee kaderbesluiten 18 en een richtlijn 19 van de Raad van de EU en waarbij het nieuwe artikel 433quinquies in de strafwet wordt ingevoegd. Dit artikel omschrijft mensenhandel als volgt: ( ) de werving, het vervoer, de overbrenging, de huisvesting, de opvang van een persoon, de wisseling of de overdracht van de controle over hem teneinde: 1 ten aanzien van deze persoon de misdrijven te laten plegen die bedoeld worden in artikelen 379, 380, 1 en 4, en 383bis, 1; (prostitutie) 2 ten aanzien van deze persoon het misdrijf te laten plegen dat bedoeld wordt in artikel 433ter; (bedelarij) 16 Infra Wet 10 augustus 2005 tot wijziging van diverse bepalingen met het oog op de versterking van de strijd tegen mensenhandel en mensensmokkel en tegen praktijken van huisjesmelkers, B.S. 2 september 2005 (hierna verkort: wet op de mensenhandel); Deze wet wijzigt de wet van 13 april 1995 houdende bepalingen tot bestrijding van de mensenhandel en van de kinderpornografie, B.S. 25 april Het kaderbesluit inzake mensenhandel en het kaderbesluit 2002/946/JBZ van de Raad van 28 november 2002 tot versterking van het strafrechtelijk kader voor bestrijding van hulpverlening bij illegale doortocht en illegaal verblijf, P.B. L 328/1 van 5 december Richtlijn 2002/90/EG van de Raad van 28 november 2002 tot omschrijving van hulpverlening bij illegale binnenkomst, illegale doortocht en illegaal verblijf, P.B. L 328/17 van 5 december

14 3 deze persoon aan het werk te zetten of te laten aan het werk zetten in omstandigheden die in strijd zijn met de menselijke waardigheid; (economische uitbuiting) 4 bij deze persoon organen of weefsels weg te nemen of te laten wegnemen in strijd met de wet van 13 juni 1986 betreffende het wegnemen en transplanteren van organen; 5 of bij deze persoon tegen zijn wil een misdaad of wanbedrijf te doen plegen. Behalve in het in 5 bedoelde geval is de toestemming van de in het eerste lid bedoelde persoon met de voorgenomen of daadwerkelijke uitbuiting van geen belang. De mensenhandel blijft niet langer beperkt tot het prostitutiemilieu. Alsook wordt er geen onderscheid gemaakt tussen meerderjarige en minderjarige slachtoffers en zowel vreemdelingen als Belgen worden beschermd. 20 Een daadwerkelijke exploitatie is niet nodig opdat een persoon voor mensenhandel kan gestraft worden, maar het handelen met het oogmerk op uitbuiting volstaat. Wat de mensensmokkel betreft onderging de wet van 15 december 1980 betreffende de toegang tot het grondgebied, het verblijf, de vestiging en de verwijdering van vreemdelingen 21 ook enkele wijzigingen tengevolge van de richtlijn van 28 november Meer bepaald werd onder andere artikel 77 bis Vreemdelingenwet aangepast waarin een duidelijke definitie van mensensmokkel voorhanden is. De definitie van mensensmokkel luidt: het ertoe bijdragen, op welke manier ook, rechtstreeks of via een tussenpersoon, dat een persoon die geen onderdaan is van een lidstaat van de Europese Unie het grondgebied van een lidstaat van de Europese Unie of van een Staat die partij is bij een internationale overeenkomst betreffende de overschrijding van de buitengrenzen, die België bindt, binnenkomt, erdoor reist of aldaar verblijft, zulks in strijd met de wetgeving van deze Staat, met het oog op het direct of indirect krijgen van een vermogensvoordeel. De klassieke constitutieve elementen, zoals het gebruik maken van bedrog, geweld of dwang of het misbruik maken van kwetsbare posities, zijn niet langer relevant, maar worden gekwalificeerd als verzwarende omstandigheid. Wel zal moeten worden bewezen dat de dader een direct of indirect vermogensvoordeel voor ogen had en dit bewijs is vaak moeilijk te leveren evenzo moet een grensoverschrijding aan de orde zijn F. GOOSENS, De strijd tegen de mensenhandel en de huisjesmelkerij vertaald in het Strafwetboek, T.v.W. 2005, Wet 15 december 1980 betreffende de toegang tot het grondgebied, het verblijf, de vestiging en de verwijdering van vreemdelingen, B.S. 31 december 1980 (hierna verkort: Vreemdelingenwet). 22 Artikel wet op de mensenhandel. 9

15 1.2 Een kritische beoordeling van de definitie Wegens de vele verschillende omschrijvingen van mensenhandel die worden gehanteerd in de media, door NGO s, in scholen, door regeringen, ontstaat er vaak verwarring. Wanneer mensen het onderscheid niet langer kennen tussen vrijwillige prostitutie of gedwongen seksuele exploitatie, handel in mensen of mensen die vrijwillig migreren, wordt een degelijke aanpak van de kwestie moeilijk, doch dringt zich op teneinde een gepaste sanctionering te voorzien. Een onduidelijke omlijning van de problematiek heeft twee gevolgen. Vooreerst is het zo dat gegevens die over de mensenhandel worden verzameld vaak niet met de realiteit overeenstemmen gezien de onenigheid over wat nu precies als mensenhandel moet worden beschouwd. Misschien nog belangrijker is de tweede consequentie waarbij discussies en het zoeken naar oplossingen voor het probleem stroef zullen verlopen als er geen klaarheid is met betrekking tot de definiëring van bepaalde begrippen, waardoor een goed beleid moeilijk wordt 23. Het kan niet worden tegengesproken dat de definiëring van de VN en de EU een stap in de goede richting is. Voorheen was er helemaal geen omkadering en was een doeltreffende aanpak volstrekt onmogelijk. Er kan worden opgemerkt dat het theoretisch onderscheid in de bovenvermelde definities 24 tussen mensenhandel en mensensmokkel eigenlijk wat utopisch is. De twee fenomenen kennen namelijk veel raakvlakken. Het is verkeerd om een migrant, die gebruikt maakt van de hem aangeboden smokkelpraktijken, zomaar als een crimineel en een mededader te beschouwen. Een gesmokkelde heeft de bedoeling om te migreren, maar stemt niet in met de gruwelijke omstandigheden waarin hij dikwijls terechtkomt. Wanneer de definiëring van mensensmokkel van de VN strikt wordt gevolgd, worden personen die tijdens de smokkelroute worden mishandeld of vernederd, niet gezien als slachtoffers van mensenhandel en worden ze eigenlijk aan hun lot overgelaten. Nochtans worden de mensenrechten van gesmokkelde personen vaak geschonden, zoals bijvoorbeeld het recht op leven. De vrije instemming kan wel gebruikt worden als centrale criterium om het onderscheid tussen smokkel en handel aan te duiden. Er moet gesteld worden dat er enkel sprake kan zijn van smokkel wanneer de instemming (zonder dwang, machtsmisbruik, ) gedurende het gehele proces wordt gerespecteerd. Het is goed dat verdragspartijen verplicht worden om de fenomenen te criminaliseren, maar een ander punt van kritiek is dat de omschrijvingen zeer algemeen zijn. Nationale autoriteiten kunnen 23 S. CAMERON en E. NEWMAN, Trafficking in Humans social, cultural and political dimensions, Hong Kong, UN University Press, 2008, Supra

16 zelf invulling geven aan bepaalde termen en dus zelf bepalen welke praktijken strafbaar worden gesteld. Er bestaat geen transnationale consensus over de invulling van bv. fraude, slavernij of prostitutie. Een kaderbesluit van de Raad van de Europese Unie is enkel bindend ten aanzien van de lidstaten voor het te bereiken resultaat, maar de landen kunnen zelf hun middelen en vormen kiezen. Dit in acht nemend, kan op de Belgische wet op de mensenhandel van 10 augustus 2005 kritiek geuit worden. De Belgische wetgever komt wel tegemoet aan de omschrijving van de VN en de EU, maar voegt nog de bedelarij en het aanzetten tot het plegen van misdrijven toe. Dit zorgt ervoor dat de definitie te ruim wordt. De aanzet tot bedelarij is immers sowieso een vorm van economische uitbuiting en het dwingen tot plegen van misdrijven kan worden bestraft aan de hand van mededaderschap. Het is dus overbodig om het nog eens expliciet onder mensenhandel te laten vallen. Daarnaast is het centrum voor gelijkheid van kansen en racismebestrijding de mening toegedaan dat het overbrengen van de modus operandi van de strafbaarstelling naar de verzwarende omstandigheden een te algemene omkadering aan het begrip geeft. Het centrum vreest dat daardoor minder aandacht zal gaan naar het behandelen van klachten in verband met mensenhandel waarbij wel geweld of bedreiging wordt gebruikt 25. Mijns inziens kan het weglaten van de modus operandi als een goede zaak beschouwd worden. Als er een oogmerk is om uit te buiten, is er sowieso mensenhandel en dwang of geweld moeten niet meer bewezen worden. Wanneer dergelijke bestanddelen van het misdrijf wel aanwezig zijn, kan een zwaardere straf worden uitgesproken. Gelet op de moeilijke bewijsvoering van de modus operandi, is er dus minder kans op een vrijspraak voor de daders. 1.3 De drijfveren en oorzaken Drijfveren tot migratie Het is algemeen geweten dat een probleem het best bij de oorzaak wordt aangepakt. Voordat een beleid beoordeeld kan worden, is het dus nodig om na te gaan waar en waarom het fenomeen zich ontwikkelt. Hoewel het niet vereist is dat grenzen worden overgestoken opdat er mensenhandel zou zijn, bestaat er een grote samenhang tussen de migratiepolitiek en de mensenhandel en kan het moeilijk van elkaar losgekoppeld worden. De media spelen een gewichtige rol, waardoor men in ontwikkelingslanden vaak een beeld van het Westen voorgeschoteld krijgt dat blijk geeft van een sprookjesleven, terwijl de realiteit dikwijls 25 J. DE WIT, Nieuwe wet op mensenhandel rammelt, Juristenkrant 2005,

17 anders is. Mensenhandelaars profiteren van de foute of onvolledige informatie die mensen soms krijgen over het Westen. De handelaars gaan er gretig op in en regelen - zogezegd legaal - de reis naar en het verblijf in het zogenaamde beloofde land. Er bestaan verschillende redenen waarom iemand zijn land wil verlaten. Deze redenen worden pushfactoren genoemd. Daarnaast stralen bepaalde andere landen een enorme aantrekkingskracht uit. De pullfactoren van het gastland zijn evenwel grotendeels complementair aan de pushfactoren van het land van herkomst. De migratie kan voornamelijk vanuit een socio-economisch, politiek en/of ecologisch aspect worden verklaard 26. De eerste en misschien de belangrijkste oorzaak van migratie heeft te maken met de kloof tussen arm en rijk en dus met de economisch wet betreffende vraag en aanbod. Minder ontwikkelde, arme landen drijven hun burgers naar rijkere, welstellende landen. Werkloosheid, onvoldoende onderwijskansen, gebrek aan sociale zekerheid en weinig toekomstmogelijkheden zorgen voor migratie. De geïndustrialiseerde landen vragen op hun beurt goedkope en laaggeschoolde werkkrachten voor arbeid in de textiel- of bouwsector, voor huishoudelijk werk of seksuele diensten 27. Gelet op de vervangbare en goedkope arbeid in de informele sector, zorgt voornamelijk deze sector voor een groeiende vraag naar de zogenaamde 3D-jobs (Demanding, Dangerous, Dirty) 28. Tevens vormen verscheidene politieke aspecten een basis voor immigratie. Vandaag de dag bestaan er nog veel nationale overheden die geen respect tonen voor hun burgers. Angst voor marteling, oorlogen, deportatie, leidden vaak tot het ontvluchten van een land uit vrees voor het eigen leven. Hierbij kan in zekere zin het culturele aspect verbonden worden. Een ongelijke behandeling van vrouwen en/of minderheden zijn soms ook pushfactoren. In sommige culturen zorgt de onderdrukking van een vrouw en hun afhankelijkheid van mannen ervoor dat net die categorie van personen uiterst kwetsbaar is voor misbruik en uitbuiting door mensenhandelaars. Vrouwen voelen zich aangetrokken door het principe van gelijkheid en zelfstandigheid van de vrouw in het Westen. 26 B. DE RUYVER en N. SIRON, Trafficking in migrants from a EU perspective in B. DE RUYVER, G. VERMEULEN en T. VANDER BEKEN (ed.), Strategies of the EU and the US in combating transnational organised crime, Antwerpen, Maklu, 2002, Rapport Deskundigengroep, 85, (consultatie 4 november 2008). 28 B. DE RUYVER, W. VAN EECKHOUTTE, K. VAN IMPE, P. DE SOMERE en M. DELCOUR, Mensenhandel doorgelicht, de Filippijnen als case-study, Antwerpen, Maklu, 1999,

18 Een andere oorzaak van migratie kunnen ecologische problemen zijn. Natuurrampen zoals overstromingen, bosbranden of aardbevingen en milieuverontreiniging kunnen mensen aanzetten tot verhuizing Oorzaken van mensenhandel Uiteraard zullen daders zich niet bezig houden met illegale praktijken indien ze er geen goede reden voor hebben. De drijfveren voor mensenhandelaars zijn de hoge winsten die er mee te verdienen zijn en de relatief kleine risico s die eraan vasthangen. Er is vooral een lage pakkans aangezien het bewijs van het misdrijf moeilijk te leveren is zonder getuigenissen van het slachtoffer. Er bestaat geen twijfel over dat de mondialisering een enorme steen bijdraagt in de groei en de uitbreiding van de mensenhandel. De eenvoudige communicatiemogelijkheden over de hele wereld, het goedkope transport, het vrij verkeer van personen binnen de EU,, het zijn factoren die het voor handelaars allemaal gemakkelijker maken. De globalisering van de economie zorgt voor een quasi wereldwijd vrij verkeer van kapitaal en dat maakt het voor de maffiagroepen mogelijk om in de fiscale paradijzen het geld van criminele activiteiten wit te wassen 30. Door de vele push- en pullfactoren wordt de migratiestroom naar het Westen steeds groter. Dit zorgt voor het uitwerken van een strenger migratiebeleid door Europa en maakt het dus voor migranten steeds moeilijker om legaal een land binnen te komen. Er zal beroep gedaan worden op illegale praktijken. Mensenhandel en smokkel kunnen dus ook een gevolg zijn van een strikter beleid. Omwille van de grote drang naar een beter leven, zijn migranten een gemakkelijke prooi voor smokkelaars. Er is een evolutie van legale naar illegale migratie 31. De onwetendheid en uitzichtloosheid van migranten zijn de boosdoeners. Ze stemmen gemakkelijk in met de smokkel en het werk die zogezegd voor hen in het bestemmingsland is voorzien, maar hebben geen flauw benul van het misbruik dat hen écht staat te wachten. Wanneer er niet enkel een illegale grensoverschrijding plaatsvindt, maar er ook schending is van de mensenrechten, kan er van mensenhandel gesproken worden 32. Er dient hierbij wel te worden benadrukt dat een slachtoffer van mensenhandel niet de facto een illegale migrant is. Dikwijls begint de handel pas wanneer eindelijk het gastland is bereikt. Vele immigranten komen legaal de EU of de Schengenruimte binnen 29 K. DE MANGELEER, T. DE MEULENAER en L. EL ASJADI, Illegale migratie en mensensmokkel in G. VERMEULEN ed., Aspecten van het Europees materieel strafrecht, Antwerpen, Maklu, 2002, (169) F. DE PAUW, Handel in mensen, Leuven, Davidfonds, 2001, B. DE RUYVER en N. SIRON, Trafficking in migrants from a EU perspective in B. DE RUYVER, G. VERMEULEN en T. VANDER BEKEN (ed.), Strategies of the EU and the US in combating transnational organised crime, Antwerpen, Maklu, 2002, (361) Supra 4. 13

19 bijvoorbeeld als student of als toerist, maar hebben slechts een visum voor een kort verblijf waardoor ze bij het verstrijken van hun visum in een illegale verblijfstoestand terechtkomen. Deze onzekere situatie maakt hen kwetsbaar voor uitbuiting en misbruik. In vele gevallen is migratie dus een oorzaak van mensenhandel en profiteren de handelaars van de oorzaken van migratie. Door de versteviging van de Europese grenzen en leemtes in de migratiewetgeving van de bestemmingslanden, floreert de handel en smokkel alsmaar. De migranten willen in de bestemmingslanden geld verdienen en er een leven opbouwen, maar vaak zijn ze de taal niet machtig, kennen ze de cultuur niet en weten ze niet hoe de legale asielprocedures werken. Ondertussen werd vaak al een grote afhankelijkheid gecreëerd met de smokkelaar/handelaar en worden de migranten gemakkelijk een slachtoffer. 1.4 De organisatie van de mensenhandel Het verloop Algemeen gezien verloopt de mensenhandel in verschillende stappen 33. Een eerste stap is de rekrutering van de personen. Dit houdt in dat de handelaars een slachtoffer uitzoeken en benaderen. Vier manieren kunnen worden aangewend en dit vaak afhankelijk van het soort slachtoffer dat men voor ogen heeft. Het is mogelijk dat personen uit vrije wil migreren en in het land van bestemming arbeid verrichten in de illegaliteit en worden uitgebuit. Ze gaan in dit geval akkoord met het soort werk dat ze moeten verrichten, maar niet met de manier waarop ze worden behandeld. Wanneer hun baas zich niet aan de afspraken houdt door bijvoorbeeld het loon niet uit te betalen en misbruik van hen maakt, is er sprake van mensenhandel. In een ander geval worden de slachtoffers misleid en krijgen ze verkeerde informatie over het beroep dat ze in het land van bestemming zullen moeten uitoefenen. Het is bijvoorbeeld vaak zo dat meisjes denken als model te gaan werken, maar als puntje bij paaltje komt, worden ze (meestal seksueel) uitgebuit. Door dwang en bedreiging zien ze geen andere oplossing dan te doen wat van hen wordt gevraagd. Een derde mogelijkheid is dat slachtoffers onder valse voorwendselen én met geweld worden ontvoerd en gedwongen worden in de illegaliteit te werken. Een laatste mogelijke wijze van rekrutering komt vaker bij de interne mensenhandel voor. Het zogenaamde loverboy -fenomeen treft vooral jonge en zwakke meisjes. Souteneurs maken indruk op een meisje, doen alsof ze verliefd zijn en manipuleren 33 T. SPAPENS, C. FIJNAUT, D. VAN DAELE en B. VANGEEBERGEN, Criminaliteit en rechtshandhaving in de Euregio Maas-Rijn, Antwerpen, Intersentia, 2005,

20 haar. Op termijn hebben de slachtoffers met hun eigen leven en familie gebroken en worden ze tot prostitutie gedwongen. Een tweede fase is het vervoer. Slachtoffers worden zeer vaak getransporteerd. Ze kunnen binnen de landsgrenzen worden ontvoerd of ze kunnen aanvankelijk ingestemd hebben met de aanbiedingen van smokkelaars en later tijdens de reis mishandeld en misbruikt zijn. De reiskosten worden voorgeschoten door de mensenhandelaars, maar moeten later door het illegale werk worden terugbetaald. Opdat men het bestemmingsland zou kunnen binnenkomen, worden de reisdocumenten vaak vervalst of personen worden verstopt in voertuigen. Daarnaast worden slachtoffers dikwijls op verschillende plaatsen uitgebuit opdat een angst voor de buitenwereld zou blijven bestaan en vertrouwensrelaties met anderen moeilijk op te bouwen zijn. De daadwerkelijke uitbuiting is het wezenkenmerk van het fenomeen en een laatste fase. De uitbuiting beperkt zich niet louter tot de prostitutie, maar kan verschillende vormen aannemen. In bepaalde sectoren heeft economische dwangarbeid de laatste jaren aan belang gewonnen en niet enkel vrouwen zijn het slachtoffer. Gezien het feit dat de slachtoffers uitgebuit worden, bestaat de kans dat ze zich verzetten en proberen te ontsnappen uit de benarde situatie. De uitbuiters willen controle over hen hebben en men wil dat ze naar hen gehoorzamen en onderdanig zijn. Dreigementen zijn daarbij een belangrijk middel. Er wordt dikwijls aan de slachtoffers wijsgemaakt dat er tegen hun familie geweld zal worden gebruikt wanneer men niet luistert. Bij seksuele uitbuiting dreigt men aan te familie te vertellen wat het slachtoffer doet en schaamte belet de slachtoffers dan om in opstand te komen. Daarnaast gebruikt men ook fysisch en mentaal geweld om te controle te behouden. Verkrachting komt vaak voor. Een vorm van financiële uitbuiting, de schuldslavernij of debt bondage kan de kwetsbaarheid van slachtoffers ook enorm versterken. Onder het mum van de aflossing van de schuld voor de kosten van de reis en het verblijf worden slachtoffers verplicht het merendeel van hun verdiensten aan de handelaars af te geven en worden er grote interesten aangerekend. Vrijheidsberoving door daadwerkelijke opsluiting of door het afnemen van identiteits- en verblijfsdocumenten zijn evenals mogelijkheden om slachtoffers in toom te houden De mensenhandelaar 15

21 Zoals hierboven 34 al is vermeld, is een georganiseerde misdaad niet vereist opdat er van mensenhandel sprake zou zijn. Verschillende soorten van traffickers kunnen worden onderscheiden 35. De eerste categorie doet vaak slechts occasioneel aan mensenhandel en ze worden de amateur handelaars genoemd. Vooral in grensgebieden zijn deze handelaars actief en helpen ze migranten bij een illegale binnenkomst in een land waarbij ze de migranten ter beschikking stellen van een werkgever. Anderen, kleine groepen van georganiseerde criminelen werken op een iets professioneler niveau en maken gebruik van goed gekende reisroutes. Een derde en laatste categorie zijn de internationale netwerken. Deze netwerken zorgen voor valse papieren en documenten, zijn op alles voorzien en hebben verschillende tussenpersonen in de transitlanden. Ook Europol stelt vast dat een mensenhandelaar alleen kan werken of in een kleine groep en dat een hiërarchische structuur binnen de groep niet noodzakelijk is. De criminele netwerken die zich in de EU met mensenhandel bezighouden, voldoen wel aan veel kenmerken van een georganiseerde criminele groep volgens de EU definiëring. Daarnaast is het duidelijk dat het maken van winst hét doel van de hele activiteit is. Vooral bij de seksuele exploitatie komt dit tot uiting. De handelaars gaan zich meer en meer zelf bezighouden met de uitbating van het bordeel of de bar omdat daar het grote geld te rapen valt. Opmerkelijk is wel dat steeds meer vrouwen deel uitmaken van de criminele groep en controle uitoefenen op slachtoffers De landen van herkomst, transitlanden en de gastlanden De slachtoffers van mensenhandel in de EU komen voornamelijk uit Bulgarije, Roemenië, Rusland, Oekraïne, Moldavië en Nigeria. Gelet op het grensoverschrijdend karakter van het misdrijf is elke lidstaat van de EU wel een transitland of op een of andere manier bij het misdrijf betrokken, maar België, Nederland, Spanje, Oostenrijk, Frankrijk, Groot-Brittannië, Duitsland en Italië zijn de voornaamste bestemmingslanden 37. De landen van herkomst zitten meestal in een ontwikkelingsfase en worden gekenmerkt door een gebrekkige wetgeving en een laks optreden tegen georganiseerde criminaliteit. Vanuit dergelijk land is het ideaal om de handel te coördineren en slachtoffers te vinden zonder al te hoge risico s. 34 Supra A. GRAYCAR, Trafficking in human beings, Israël, 1999, 9, (consultatie 20 februari 2009). 36 Trafficking in human beings in the European Union: A Europol perspective, februari 2008, 4, (consultatie 20 februari 2009). 37 Ibid. 16

22 Transitlanden moeten vooral gemakkelijk toegankelijk zijn en een goede toegang bieden tot het bestemmingsland 38. Er kunnen verschillende smokkelroutes richting de EU worden onderscheiden 39. De routes via Noord- en West-Afrika brengen illegale immigranten naar Italië, Malta of Spanje. De Balkanlanden worden ook vaak gebruikt als transitlanden tot West-Europa. Ze geven zowel over land als over zee toegang tot de Europese Unie. Door de uitbreiding van de EU zijn de routes langs Centraal en Oost Europa aan belang gaan winnen waardoor vooral migranten uit Rusland of Oekraïne er gebruik van maken. De trajecten zijn dus niet standvastig, maar kunnen wijzigen naargelang de omstandigheden. Soms worden tijdens één reis ook verschillende routes gecombineerd. Wanneer een reis over land moeilijk of onmogelijk is, wordt tegenwoordig veel gebruik gemaakt van het vliegtransport, want het luchtverkeer biedt lage tarieven en vele mogelijkheden De noodzaak van een grensoverschrijdende aanpak Mensenhandel is een complex en uitgebreid fenomeen. Daders en slachtoffers van alle nationaliteiten, van elk geslacht en van alle leeftijden zijn erbij betrokken. Talrijke vormen van uitbuiting zijn mogelijk en vaak liggen professioneel georganiseerde criminele organisaties aan de basis. Mensenhandel gebeurt niet op één bepaald tijdstip en één bepaalde plaats, maar kan gezien worden als een geheel van kleinere criminele activiteiten. Daarnaast zijn er verscheidene situaties die een aanzet tot mensenhandel kunnen zijn. Nationale autoriteiten kunnen niet in hun eentje voor alle problemen die met mensenhandel samenhangen een oplossing vinden 41. Een goede nationale regelgeving zal uiteraard zijn vruchten afwerpen in de strijd tegen de interne mensenhandel, maar zeer vaak strekt het probleem zich verder uit. Illegale immigratie, mensensmokkel, mensenhandel en transnationale georganiseerde criminaliteit hangen enorm samen. 38 P. WILLIAMS, Trafficking in women: The role of transnational organized crime in S. CAMERON en E. NEWMAN, Trafficking in Humans social, cultural and political dimensions, Hong Kong, UN University Press, 2008, (126) E.U. SAVONA, Trends and Causes of cross-border (organised) crime in Europe in P. CULLEN en S. JUND, Criminal justice co-operation in the European Union after Tampere, Keulen, Bundesanzeiger Verlags. MbH, 2002, (37) Facilitated illegal immigration into the European Union, maart 2008, 2-3, (consultatie 20 februari 2009). 41 B. DE RUYVER en N. SIRON, Trafficking in migrants from a EU perspective in B. DE RUYVER, G. VERMEULEN en T. VANDER BEKEN (ed.), Strategies of the EU and the US in combating transnational organised crime, Antwerpen, Maklu, 2002, (361)