Beteugeling van de mensenhandel

Transcriptie

1 Faculteit Rechtsgeleerdheid Universiteit Gent Academiejaar Beteugeling van de mensenhandel Masterproef van de opleiding Master in de rechten Ingediend door Nele Velghe Studentennummer: Major: Straf- en Burgerlijk Recht Promotor: Prof. Dr. Philip Traest Commissaris: Laurence De Rudder, assistente bij de vakgroep Strafrecht en Criminologie

2 2

3 Woord vooraf In 1992 deed Knack-journalist Chris De Stoop heel wat stof opwaaien met zijn boek Ze zijn zo lief, meneer 1. Deze auteur verrichtte onderzoek naar de Bende van de Miljardair, die een volledig mensenhandelcircuit organiseerde. Hij beschrijft hoe jonge meisjes in Europa in de prostitutie gedwongen werden en zo slachtoffer werden van criminele westerse organisaties. Van overal kwamen reacties op dit boek, zelfs het koningshuis reageerde op de schokkende onthullingen uit dit werk. Het lezen van dit boek enkele jaren geleden was één van de factoren die de keuze voor dit onderwerp van mijn masterproef verklaren. Een andere factor die meespeelde in het bepalen van dit onderwerp, is het feit dat dit een actueel thema was, is en dit waarschijnlijk nog heel lang zal blijven. Dat het thema vandaag de dag nog steeds brandend actueel is, blijkt onder andere uit de media die het onderwerp in beeld brengt wanneer bijvoorbeeld de politie in de haven verschillende gesmokkelde mensen aantreft of wanneer bij wegcontroles gezochte mensenhandelaars worden aangetroffen. Tijdens de afbakening van het onderwerp werd mij al gauw duidelijk dat een volledige fenomeenanalyse onmogelijk is. Bij het lezen van deze masterproef zal dan ook blijken dat sommige aspecten enkel maar kort aangehaald worden, zonder er echt dieper op in te gaan. Toch zal ik trachten aan de hand van een literatuurstudie en gesprekken met een aantal van de betrokken actoren een zo getrouw mogelijk beeld weer te geven van de mensenhandel, en haar relatie met mensensmokkel, in België. Het is echter niet mogelijk om het internationaal en Europees niveau volledig buiten beschouwing te laten. Er werden namelijk verschillende verdragen, richtlijnen en aanbevelingen geformuleerd die van groot belang zijn voor onze nationale wetgeving ter zake. Deze internationale en Europese instrumenten in de strijd tegen mensenhandel en mensensmokkel dienden immers vertaald te worden in nationale wetgeving. Tijdens mijn eerste zoektocht naar informatie inzake mensenhandel en mensensmokkel, kwam ik steeds terecht bij de Parlementaire Onderzoekscommissie naar een structureel beleid met het oog op de bestraffing en de uitroeiing van de mensenhandel 2, opgericht naar aanleiding van de verschijning van het boek van Chris De Stoop. Dit onderzoek betekende een keerpunt in de strijd tegen de mensenhandel en zal dan ook uitvoerig besproken worden. 1 C. DE STOOP, Ze zijn zo lief meneer. Over vrouwenhandelaars, meisjesballetten en de Bende van de Miljardair, Leuven, Kritak, 1992, Parlementaire Commissie van onderzoek naar een structureel beleid met het oog op de bestraffing en de uitroeiing van de mensenhandel, Parl. St. Kamer , nr. 673/7-91/92,

4 Graag wens ik hier ook een aantal mensen te bedanken voor hun hulp, inspiratie en motivatie om deze masterproef te laten groeien tot wat hij geworden is. In de eerste plaats wil ik mijn promotor Professor Doctor Philip Traest bedanken voor zijn begeleiding alsook de steun die ik steeds van hem genoten heb. Zijn nuttige tips, hulp en waardevolle adviezen hebben ongetwijfeld voor een meerwaarde aan mijn masterproef gezorgd. In de tweede plaats wens ik graag mijn ouders te bedanken. Zij gaven mij de mogelijkheid om te studeren wat ik graag wou, namen het financiële voor hun rekening en zijn mij altijd blijven steunen. Ook mijn vrienden, en in het bijzonder mijn vriend Karel, verdienen zeker en vast een woordje van dank. Zonder hun steun was me dit waarschijnlijk niet gelukt. Ook op moeilijke momenten hielpen zij telkens het vuur brandende te houden en wisten zij mij telkens opnieuw te motiveren. 4

5 INHOUDSOPGAVE Woord vooraf... 3 Inleiding...11 DEEL 1: ALGEMENE BENADERING VAN DE FENOMENEN MENSENHANDEL EN MENSENSMOKKEL...13 Hoofdstuk 1: Mensenhandel en mensensmokkel: een inleiding Wat is mensenhandel? Internationale definities De Verenigde Naties De Europese Unie Besluit Nationale definitie Internationaal en nationaal: eenvormigheid? Wat is mensensmokkel? Internationale definities De Verenigde Naties De Europese Unie Nationale definitie Artikel 77bis Vreemdelingenwet Artikel 77quater Vreemdelingenwet Onderscheid tussen mensenhandel en mensensmokkel De oorzaken van mensenhandel De slachtoffers Wie zijn ze? Aantal aanmeldingen per centrum en per jaar Aantal begeleidingen per centrum en per jaar Begeleide slachtoffers per nationaliteit en per jaar Begeleide slachtoffers per problematiek

6 Motivatie van slachtoffers van mensenhandel Begeleide slachtoffers per nationaliteit en per problematiek Het slachtofferstatuut Specifieke regelgeving betreffende het slachtofferstatuut Gespecialiseerde Centra voor de opvang en begeleiding van slachtoffers van mensenhandel Rechtsvergelijkend onderzoek betreffende het slachtofferstatuut De daders Wie zijn ze? Het geslacht van de daders De nationaliteit van de daders...40 Hoofdstuk 2: Analyse van het misdrijf Materieel element Moreel element Bestraffing van mensenhandel Principe Poging Verzwarende omstandigheden...43 Hoofdstuk 3: Mensenhandel in cijfers Aard en jaar van de feiten Plaats van de feiten Geslacht van de daders Nationaliteit van de daders...46 Hoofdstuk 4: Besluit...47 DEEL 2: HET BELGISCH BELEID INZAKE MENSENHANDEL...49 Hoofdstuk 1: De Parlementaire Onderzoekscommissie mensenhandel Inleiding Waarom een parlementair onderzoek? Het eigenlijke parlementaire onderzoek

7 3.1. Bevindingen Aanbevelingen Aanbevelingen met betrekking tot het structureel en permanent karakter van de mensenhandel Aanbevelingen met betrekking tot het gerechtelijk en strafrechtelijk beleid Aanbevelingen met betrekking tot de administratieve maatregelen Aanbevelingen met betrekking tot de internationale hulpmiddelen Aanbevelingen met betrekking tot de opvang van slachtoffers Aanbevelingen met betrekking tot de politieorganisatie Waarborgen voor een continue beleid Het eindverslag...63 Hoofdstuk 2: Het wettelijk instrumentarium Internationaal niveau Verdrag Verenigde Naties van 15 november 2000 met zijn aanvullende protocollen Het Aanvullend Protocol inzake de preventie, bestrijding en bestraffing van mensenhandel, in het bijzonder vrouwenhandel en kinderhandel Het Aanvullend Protocol inzake het smokkelen van migranten over land, door de lucht en over zee Europees niveau Kaderbesluit 2002/629/JBZ van de Raad van Europa van 19 juli 2002 inzake bestrijding van mensenhandel Doelstelling Toepassingsgebied Materieel recht Richtlijn 2004/81/EG van de Raad van Europa betreffende de verblijfstitel die in ruil voor samenwerking met de bevoegde autoriteiten wordt afgegeven aan onderdanen van deze landen die het slachtoffer zijn van mensenhandel of hulp hebben gekregen bij illegale immigratie Doelstelling

8 Toepassingsgebied Materieel recht Verdrag van de Raad van Europa van 16 mei 2005 inzake bestrijding van mensenhandel Doelstelling Toepassingsgebied Materieel recht Nationaal niveau Wet van 15 december 1980 betreffende de toegang tot het grondgebied, het verblijf, de vestiging en de verwijdering van vreemdelingen Wet van 13 april 1995 houdende de bepalingen tot bestrijding van de mensenhandel en van de kinderpornografie Artikel 1 van de wet van 13 april Artikel 3 van de wet van 13 april Koninklijk besluit van 16 mei 2004 ter bestrijding van de mensensmokkel en mensenhandel Het Centrum voor Gelijkheid van Kansen en Racismebestrijding De Interdepartementale Coördinatiecel ter bestrijding van de mensensmokkel en de mensenhandel Het Informatie- en Analysecentrum Mensensmokkel en Mensenhandel Wet van 10 augustus 2005 tot wijziging van diverse bepalingen met het oog op de versterking van de strijd tegen mensenhandel en mensensmokkel en tegen de praktijken van huisjesmelkerij Relevante wijzigingen krachtens de wet van 10 augustus Samenvatting Belgische gedachtegoed na de wet van 10 augustus Wet van 15 september 2006 tot wijziging van de wet van 15 december 1980 betreffende de toegang tot het grondgebied, het verblijf, de vestiging en de verwijdering van vreemdelingen Omzendbrief van 26 september 2008 inzake de invoering van een multidisciplinaire samenwerking met betrekking tot de slachtoffers van mensenhandel en/of van bepaalde zwaardere vormen van mensensmokkel

9 4. Besluit Hoofdstuk 3: De betrokken actoren Multidisciplinaire actoren zoals vermeld in de omzendbrief van 26 september 2008 inzake de invoering van een multidisciplinaire samenwerking met betrekking tot de slachtoffers van mensenhandel en/of bepaalde zwaardere vormen van mensensmokkel Politiediensten Inspectieoverheden Toezicht van de sociale wetten Sociale inspectiediensten Dienst Vreemdelingenzaken De Cel Mensenhandel Het Bureau Opsporingen De Dienst Immigratieambtenaren Opvangcentra Het Openbaar Ministerie De magistraat van het Openbaar Ministerie De federale procureur Referentiemagistraten Mensenhandel Het College van Procureurs-Generaal Centrum voor Gelijkheid van Kansen en Racismebestrijding Andere belangrijke multidisciplinaire actoren Dienst Strafrechtelijk Beleid Federale Overheidsdienst Buitenlandse Zaken De Interdepartementale Coördinatiecel ter bestrijding van de mensensmokkel en de mensenhandel en haar bureau De Interdepartementale Coördinatiecel Het Bureau van de Interdepartementale Coördinatiecel Hoofdstuk 4: Kritische vergelijking tussen België en Nederland in hun strijd tegen de mensenhandel

10 1. Wettelijk instrumentarium in Nederland Artikel 273f Wetboek van Strafrecht B9-regeling van de Vreemdelingencirculaire B16/7-regeling van de Vreemdelingencirculaire Nationaal Rapporteur Mensenhandel Besluit BIBLIOGRAFIE WETGEVING RECHTSPRAAK RECHTSLEER

11 Inleiding Lyuba was achttien toen ze ging studeren in Kherson. Alles ging haar voor de wind: haar studies liepen goed, ze had familie en een uitgebreide vriendenkring. Maar toen haar vader stierf, keerde het tij. Omdat haar moeder het financieel zeer moeilijk had, was ze op zoek naar een job om zelf haar studies te bekostigen. Ze werd door vrienden geïntroduceerd aan een zekere Edik. Hij deed zich voor alsof bij haar kon helpen en uiteindelijk won hij haar vertrouwen. Lyuba ging met Edik mee naar Duitsland waar haar een job als dienster in een Duits restaurant was beloofd. Hij bezorgde haar alle nodige (reis-)documenten en ze kwamen overeen dat zij hem zou betalen met hetgeen ze in Duitsland zou verdienen. Maar aangekomen in Duitsland nam hij haar paspoort af, zogezegd voor registratie. De volgende dag werd ze naar een plaats gebracht waar haar in gebrekkig Russisch werd verteld dat ze als prostituee aan de slag moest in een bordeel. Toen Lyuba weigerde, werd haar onmiddellijk duidelijk gemaakt dat ze geen paspoort had en nauwelijks Duits sprak. Bovendien had ze een schuld van $ 3000 terug te betalen. Als ze niet zou meewerken, zou zijzelf en haar familie van allerlei mensonterende praktijken, zoals moord, het slachtoffer worden. Zeven maanden bracht Lyuba door in een bordeel, waar geweld schering en in inslag was. Geen enkele klant mocht ze weigeren. Op een avond viel de politie binnen en voor Lyuba het besefte, zat ze achter slot en grendel. Aanpassingsmoeilijkheden thuis en een slechte gezondheidstoestand zijn enkele van de vele problemen waar Lyuba nu mee kampt. Haar leven is verwoest. Het geval van Lyuba is geen alleenstaand feit. Dagelijks worden er talloze mensen verhandeld. Volgens verscheidene bronnen neemt het alarmerende proporties aan. Er kan zelfs worden gesproken van een structureel probleem, vermits het niet handelt om alleenstaande gevallen waar slechts enkele mensen bij betrokken zijn. Tevens mag men niet uit het oog verliezen dat het misdrijf vaak wordt gepleegd in het kader van een criminele organisatie en gepaard gaat met andere misdrijven. Het creëert bovendien verregaande negatieve gevolgen voor de sociale, economische en organisatorische weefsels van de maatschappijen die de menselijke waardigheid en de eerbiediging van de mensenrechten hoog in het vaandel dragen. Dit fenomeen heeft dan ook de aandacht getrokken van de nationale en internationale instanties. Maar het grote probleem is dat vele instellingen zich er mee bezig houden, wat 11

12 resulteert in verschillende definities van het begrip mensenhandel en allerlei maatregelen die naast elkaar worden genomen. 3 3 J. VAN BRIEL, E. SNEIJER., K. VEREECKE, N. BOSSCHEM, Mensenhandel, in X., Aspecten van Europees materieel strafrecht,

13 Deel 1: Algemene benadering van de fenomenen mensenhandel en mensensmokkel Hoofdstuk 1: Mensenhandel en mensensmokkel: een inleiding In dit eerste hoofdstuk zal een beeld worden geschetst van wat mensenhandel en mensensmokkel precies inhouden. Alvorens we kunnen spreken over de beteugeling van de mensenhandel is het van groot belang eerst een duidelijke omschrijving van dit concept te brengen. Om iets op een effectieve manier te kunnen beteugelen, dient men immers exact te weten wat men gaat beteugelen. Vooreerst zal er gekeken worden naar de vandaag geldende nationale en internationale definities van mensenhandel en mensensmokkel, om dan ook een onderscheid te kunnen maken tussen beide fenomenen. Mensenhandel en mensensmokkel zijn wel degelijk twee aparte misdrijven; niettegenstaande worden ze dikwijls door elkaar gehaald, bijvoorbeeld door de media. In dit hoofdstuk zullen we ook even stilstaan bij de gelijkenissen en de verschilpunten tussen de verschillende definities op de verschillende niveaus. Vervolgens zal ik nagaan wat de oorzaken zijn van mensenhandel. Waarom worden mensen slachtoffer van deze criminaliteit en wie zijn deze slachtoffers? Hier zullen we ook even blijven stilstaan bij het bijzonder slachtofferstatuut voor slachtoffers van mensenhandel. Logischerwijs zal er, na het bekijken van de slachtoffergegevens, een blik geworpen worden op de daders. 1. Wat is mensenhandel? Mensenhandel is zeker en vast geen nieuw probleem, het is een verschijnsel van alle tijden en het kent jammer genoeg nog altijd een uitbreiding. In feite is mensenhandel een vicieuze cirkel, die beheerst wordt door een eenvoudige economische wet: de wet van vraag en aanbod. Zolang de ongelijkheid op verschillende domeinen blijft staan, zijn de voedingsbodems aanwezig en gaan mensen op zoek naar een ander bestaan. 4 Mensenhandel is vaak grensoverschrijdend van aard en is een zeer snel evoluerend probleem. Bijgevolg is een louter nationale aanpak onvoldoende en is er een internationale aanpak vereist. Verschillende internationale en nationale instanties hebben zich reeds over 4 B. DE RUYVER, W. VAN EECKHOUTTE, K. VAN IMPE, P. DE SOMERE, M. DELCOUR, Mensenhandel doorgelicht. De Filippijnen als case-study, Antwerpen, Maklu, 1999,

14 de fenomenen mensenhandel en mensensmokkel gebogen. Deze instanties trachtten een gemeenschappelijke definitie op te bouwen, welke noodzakelijk is voor een efficiënte internationale samenwerking. Wanneer men een gemeenschappelijke definitie hanteert, kan men op internationaal niveau dit fenomeen op een eenvormige manier bestrijden en de slachtoffers beschermen. 5 Verschillende verdragen, richtlijnen en aanbevelingen werden geformuleerd. Deze zijn van kapitaal belang voor onze nationale wetgeving ter zake aangezien deze internationale en Europese instrumenten in de strijd tegen mensenhandel dienden vertaald te worden in onze nationale wetgeving Internationale definities De Verenigde Naties Lange tijd heerste er tussen de verschillende landen discussie, bleef er onduidelijkheid over de verschillende begrippen en liet een eenvormige definitie op zich wachten. Op 15 november 2000 werd het Verdrag tegen de transnationale georganiseerde misdaad 6 gesloten. Drie protocollen werden aan dit verdrag toegevoegd, waarvan er in het kader van deze masterproef twee van belang zijn, namelijk (1) het Aanvullend Protocol inzake de preventie, bestrijding en bestraffing van mensenhandel, in het bijzonder vrouwenhandel en kinderhandel 7 8 en (2) het Aanvullend Protocol inzake het smokkelen van migranten over land, door de lucht en over zee CENTRUM VOOR GELIJKHEID VAN KANSEN EN RACISMEBESTRIJDING, Rapport Mensenhandel, Het Belgische mensenhandelbeleid: gewikt en gewogen, Brussel, november 2005, 6. 6 Verdrag van de Verenigde Naties tegen transnationale georganiseerde misdaad, New York, 15 november 2000, BS 13 oktober Verder verkort als VN-Protocol. 8 Protocol to Prevent, Suppress and Punish Trafficking in Persons, Especially Women and Children, supplementing the United Nations Convention against Transnational Organized Crime, df; Nederlandse versie: Aanvullend Protocol inzake de preventie, bestrijding en bestraffing van mensenhandel, in het bijzonder vrouwenhandel en kinderhandel, bij het Verdrag van de Verenigde Naties tegen transnationale georganiseerde misdaad, New York, 15 november 2000, BS 13 oktober Protocol against the Smuggling of Migrants by Land, Sea and Air, supplementing the United Nations Convention against Transnational Organized Crime, Nederlandse versie: Aanvullend Protocol tegen de smokkel van migranten over land, over de zee en in de lucht, bij het Verdrag van de Verenigde Naties tegen transnationale georganiseerde misdaad, New York, 15 november 2000, BS 13 oktober

15 Volgens artikel 3 van het protocol ter preventie, bestrijding en bestraffing van mensenhandel wordt mensenhandel als volgt omschreven: Mensenhandel omvat de werving, het vervoer, de overbrenging, de huisvesting en de daarop volgende opneming van een persoon, door de dreiging met of het gebruik van geweld of van andere vormen van dwang, door ontvoering, fraude, misleiding, misbruik van machtspositie of een situatie van kwetsbaarheid, of wanneer betalingen worden gedaan of beloningen worden gegeven of ontvangen om de instemming te verkrijgen van een persoon die controle uitoefent over een andere persoon met het oog op uitbuiting. De uitbuiting bestaat ten minste uit de uitbuiting van de prostitutie van anderen of uit andere vormen van seksuele uitbuiting, gedwongen arbeid of diensten, slavernij of soortgelijke methoden, dienstbaarheid of orgaanextirpatie. De instemming van het slachtoffer van mensenhandel doet niet ter zake indien één van deze middelen zijn aangewend. De werving, het vervoer, de overbrenging, de huisvesting en de opneming van een kind met het oog op uitbuiting worden ook beschouwd als mensenhandel. Hierbij heeft de term kind betrekking op elke persoon die de volle leeftijd van achttien jaar niet bereikt heeft. 11 Met deze ruime definitie beoogde men één van de voornaamste problemen in de strijd tegen mensenhandel op te lossen, met name het bereiken van consensus over een definitie ervan België is gebonden door beide protocollen (Wet van 24 juni 2004 houdende instemming met de volgende internationale akten: 1 het Verdrag van de Verenigde Naties tegen transnationale georganiseerde misdaad; 2 het Aanvullende Protocol tegen de smokkel van migranten over land, over de zee en in de lucht, bij het Verdrag van de Verenigde Naties tegen transnationale georganiseerde misdaad; 3 het Aanvullend Protocol inzake de preventie, bestrijding en bestraffing van mensenhandel, in het bijzonder vrouwenhandel en kinderhandel, bij het Verdrag van de Verenigde Naties tegen transnationale georganiseerde misdaad, gedaan te New York op 15 november 2000; 4 het Aanvullend Protocol tegen de ongeoorloofde vervaardiging van en handel in vuurwapens, de onderdelen, componenten en munitie ervan, bij het Verdrag van de Verenigde Naties tegen transnationale georganiseerde misdaad, gedaan te New York op 31 mei 2001, BS 13 oktober 2004). 11 Artikel 3 Aanvullend Protocol inzake de preventie, bestrijding en bestraffing van mensenhandel, in het bijzonder vrouwenhandel en kinderhandel, bij het Verdrag van de Verenigde Naties tegen transnationale georganiseerde misdaad, New York, 15 november 2000, BS 13 oktober CENTRUM VOOR GELIJKHEID VAN KANSEN EN RACISMEBESTRIJDING, Rapport Mensenhandel, Het Belgische mensenhandelbeleid: gewikt en gewogen, Brussel, november 2005, 7. 15

16 De Europese Unie (1) Kaderbesluit van de Raad van Europa van 19 juli 2002 inzake de bestrijding van mensen 13 In 1997 heeft de Europese Unie de Conventie van de Verenigde Naties tegen de transnationale georganiseerde misdaad en haar aanvullende protocollen goedgekeurd. Bijgevolg hanteert de Europese Unie een gelijkaardige definitie bij de omschrijving van mensenhandel. Met dit Kaderbesluit van 19 juli 2002 inzake de bestrijding van mensenhandel wil de Europese Commissie de bestaande instrumenten om mensenhandel aan te pakken aanvullen. Overeenkomstig artikel 1, paragraaf 1 van het Kaderbesluit van de Raad van Europa dient men het volgende onder mensenhandel te verstaan: de werving, het vervoer, de overbrenging, de huisvesting en daaropvolgende opneming van een persoon, met inbegrip van wisseling of overdracht van de controle over deze persoon wanneer (a) gebruik wordt gemaakt van dwang, geweld of bedreiging, met inbegrip van ontvoering, of (b) gebruik wordt gemaakt van misleiding of fraude, of (c) er sprake is van misbruik van machtspositie of van een situatie van kwetsbaarheid, zodanig dat de betrokken persoon in feite geen andere keuze heeft dan zich te laten misbruiken, of (d) geld of voordelen worden gegeven of ontvangen om de instemming te verkrijgen van een persoon die de controle heeft over een ander persoon, teneinde de arbeid of de diensten van deze persoon uit te buiten, met inbegrip van ten minste gedwongen of verplichte arbeid of diensten, slavernij of met slavernij of dienstbaarheid te vergelijken praktijken of met het oog op uitbuiting van de prostitutie van anderen of uit andere vormen van seksuele uitbuiting, met inbegrip van pornografie. 14 Artikel 1, paragraaf 2 van bovenvermeld kaderbesluit stelt dat de instemming van het slachtoffer niet ter zake doet wanneer één van de hoger vermelde middelen worden aangewend. Tenslotte vermeldt artikel 1, paragraaf 3 van eerder genoemd besluit dat indien het slachtoffer een kind is, er sprake is van mensenhandel ongeacht of er van één van de genoemde middelen gebruik wordt gemaakt. 13 Kaderbesluit van de Raad van Europa van 19 juli 2002 inzake bestrijding van mensenhandel, Publicatieblad van de Europese Gemeenschappen L 203, 1 augustus Artikel 1 Kaderbesluit van de Raad van Europa van 19 juli 2002 inzake bestrijding van mensenhandel, Publicatieblad van de Europese Gemeenschappen L 203, 1 augustus

17 Dit kaderbesluit verplicht de lidstaten om te voorzien in doeltreffende, evenredige en afschrikkende sancties. (2) Verdrag inzake bestrijding van mensenhandel van 16 mei Op 16 mei 2005 werd het Verdrag inzake bestrijding van mensenhandel door de Raad van Europa goedgekeurd. Artikel 4 van dit verdrag definieert mensenhandel als volgt: Mensenhandel omvat de werving, het vervoer, de overbrenging, de huisvesting en de daarop volgende opneming van een persoon, door de dreiging met of het gebruik van geweld of van andere vormen van dwang, door ontvoering, fraude, misleiding, misbruik van machtspositie of een situatie van kwetsbaarheid, of wanneer betalingen worden gedaan of beloningen worden gegeven of ontvangen om de instemming te verkrijgen van een persoon die controle uitoefent over een andere persoon met het oog op uitbuiting. De uitbuiting bestaat ten minste uit de uitbuiting van de prostitutie van anderen of uit andere vormen van seksuele uitbuiting, gedwongen arbeid of diensten, slavernij of soortgelijke methoden, dienstbaarheid of orgaanextirpatie. Deze omschrijving is eveneens gebaseerd op de definitie van het VN-Protocol en stemt ermee overeen, maar in tegenstelling tot het protocol is dit verdrag van de Raad van Europa van toepassing op alle vormen van mensenhandel, ongeacht of deze nationaal of transnationaal zijn en al dan niet verband houden met de georganiseerde misdaad. 16 We kunnen deze definitie beschouwen als een verlengstuk van de definitie die eerder al naar voor werd gebracht in het kaderbesluit van de Raad van Europa. Met deze definitie komt de Raad van Europa nog meer tegemoet aan de vooropgestelde definitie van de Verenigde Naties. Volgens dit Verdrag van de Raad van Europa worden de staten eveneens gehouden de nodige maatregelen te nemen om mensenhandel te bestrijden. 15 Verdrag van de Raad van Europa inzake bestrijding van mensenhandel, Warschau, 16 mei 2005, BS 22 juli Artikel 2 Verdrag van de Raad van Europa inzake bestrijding van mensenhandel, Warschau, 16 mei 2005, BS 22 juli 2009; Artikel 4 VN-Protocol. 17

18 Besluit De definitie van het VN-Protocol vormde de basis voor zowel het verdrag van de Raad van Europa als het kaderbesluit van de Europese Unie. Aldus kunnen we stellen dat de doelstelling om eenvormigheid te bereiken over de probleemdefiniëring in ruime mate verwezenlijkt werd. Zoals reeds gezegd komen deze drie definities in grote mate overeen, doch moeten we dit een beetje nuanceren. Ten eerste maken het VN-Protocol en het verdrag van de Raad van Europa melding van de verwijdering van organen, dit in tegenstelling tot het Kaderbesluit van de Raad van 19 juli 2002 waar daar niet over gesproken werd. Ten tweede vermeldt de Europese Unie in haar definitie pornografie expliciet als een andere vorm van seksuele exploitatie, terwijl het VN-Protocol en het verdrag van de Raad van Europa daar geen melding van maken. Tenslotte is verdrag van de Raad van Europa van toepassing op alle vormen van mensenhandel, ongeacht of deze nationaal of transnationaal zijn en al dan niet verband houden met de georganiseerde misdaad, dit in tegenstelling tot het VN-Protocol en het kaderbesluit van de Raad. 18

19 1.2. Nationale definitie Naar aanleiding van de parlementaire onderzoekscommissie werd de wet van 13 april 1995 houdende bepalingen tot bestrijding van de mensenhandel en van de kinderpornografie 19 gestemd. De wetgever gaf echter geen wettelijke definitie van het begrip mensenhandel. Teneinde het Belgische recht inzake mensenhandel en mensensmokkel in overeenstemming te brengen met de nieuwe internationale en Europese instrumenten werd op 14 januari 2004 een wetsontwerp ingediend die de bestaande bepalingen grondig zou wijzigen. 20 De nieuwe wet 21 kwam er op 10 augustus 2005 en deze omschrijft mensenhandel voor het eerst als een autonoom en expliciet misdrijf en neemt het als dusdanig op in het Strafwetboek 22. Artikel 433quinquies, 1, lid 1 Sw. omschrijft mensenhandel met de volgende bewoordingen: de werving, het vervoer, de overbrenging, de huisvesting, de opvang van een persoon, de wisseling of de overdracht van de controle over hem teneinde: 1 ten aanzien van deze persoon de misdrijven te laten plegen die bedoeld worden in de artikelen 379, 380, 1 en 4, en 383bis, 1; 2 ten aanzien van deze persoon het misdrijf te laten plegen dat bedoeld wordt in artikel 433ter; 3 deze persoon aan het werk te zetten of te laten aan het werk zetten in omstandigheden die in strijd zijn met de menselijke waardigheid; 4 bij deze persoon organen of weefsels weg te nemen of te laten wegnemen in strijd met de wet van 13 juni 1986 betreffende het wegnemen en transplanteren van organen; 17 Parlementaire Commissie van onderzoek naar een structureel beleid met het oog op de bestraffing en de uitroeiing van de mensenhandel, Parl. St. Kamer , nr. 673/7-91/92, Zie infra. 19 Wet van 13 april 1995 houdende de bepalingen tot bestrijding van de mensenhandel en van de kinderpornografie, BS 25 april 1995, laatst gewijzigd bij wet van 10 augustus 2005, BS 2 september 2005, geen wijzigingen. 20 Memorie van toelichting van het wetsontwerp tot wijziging van diverse bepalingen met het oog op de strijd tegen de mensenhandel en mensensmokkel, Parl. St. Kamer, , /1, Wet van 10 augustus 2005 tot wijziging van diverse bepalingen met het oog op de versterking van de strijd tegen mensenhandel en mensensmokkel en tegen de praktijken van huisjesmelkers, BS 2 september 2005, geen wijzigingen. 22 Artikelen 433quinquies tot en met nonies Strafwetboek. 19

20 5 of deze persoon tegen zijn wil een misdaad of wanbedrijf te doen plegen. Voorts vermeldt artikel 433quinquies, 1, lid 2 Sw. dat behalve in het in 5 bedoelde geval de toestemming van de in het eerste lid bedoelde persoon met de voorgenomen of daadwerkelijke uitbuiting van geen belang is. Voortaan wordt het slachtofferstatuut niet meer tot vreemdelingen beperkt en kunnen ook Belgen het slachtoffer van mensenhandel worden Internationaal en nationaal: eenvormigheid? Zowel de definities van de Verenigde Naties, de Europese Unie als die van de Raad van Europa en deze volgens artikel 433quinquies Sw. vermelden de werving, het vervoer, de overbrenging, de huisvesting en de opvang van personen, met inbegrip van wisseling of overdracht van de controle over dezen, als activiteiten die desgevallend tot mensenhandel leiden. De Belgische definitie wijkt echter op bepaalde punten af van de internationale en Europese mensenhandeldefinities. De Belgische wetgever heeft deze definities dus niet als zodanig omgezet. Meerbepaald gaat het om vier verschilpunten. 23 Een eerste verschilpunt, en in mijn ogen het belangrijkste, is het feit dat de modi operandi (dwang, geweld, bedreiging, misbruik van een kwetsbare situatie, ) niet als een constitutief element van het misdrijf mensenhandel worden beschouwd, maar deze louter een strafverzwarende omstandigheid uitmaken. De constitutieve elementen van het misdrijf bestaan volgens de Belgische wetgever alleen uit het plegen van een handeling (zoals werven, huisvesten, vervoeren, ) en een welbepaald doel van uitbuiting. We kunnen ons de vraag stellen waarom onze Belgische wetgever beslist heeft om deze modi operandi, in afwijking van de na jarenlange onderhandelingen bereikte consensus op internationaal en Europees niveau, niet als constitutief bestanddeel van het misdrijf te beschouwen. De wetgever meent dat de nieuwe wet, omwille van de bewoordingen arbeidsomstandigheden strijdig met de menselijke waardigheid 24, over een ruimer toepassingsgebied beschikt dan 23 CENTRUM VOOR GELIJKHEID VAN KANSEN EN RACISMEBESTRIJDING, Mensenhandelsmokkel: een beleidsanalyse vanuit de visie van een nationaal rapporteur, Brussel, jaarverslag 2007, Artikel 433quinquies, 1, lid 1, 3 Sw. 20

21 de krachtens de internationale en Europese instrumenten opgelegde minimumverplichtingen. 25 Volgens de memorie van toelichting wordt het feit dat dwang of onvrijheid niet als constitutief element van het misdrijf werd beschouwd, gecompenseerd door de toevoeging van de strafbaarstelling van de voorgenomen of daadwerkelijke 26 uitbuiting als nieuw bestanddeel van het misdrijf. 27 Wat men juist met voorgenomen of daadwerkelijke uitbuiting bedoelt, is echter niet helemaal duidelijk.. Wat men wel met zekerheid kan zeggen is dat deze niet kan worden afgeleid uit het ontbreken van de bestemming van het slachtoffer, noch uit de aanwezigheid van dwang, geweld, bedreigingen of het feit dat misbruik werd gemaakt van de bijzonder kwetsbare positie van het slachtoffer. 28 Alleen komt uit artikel 433quinquies Sw. zelf niet duidelijk naar voor dat de voorgenomen of daadwerkelijke uitbuiting een nieuw bestanddeel van het misdrijf is. Volgens de Senaat beoogde de Belgische wetgever door het niet beschouwen van de modi operandi als een constitutief bestanddeel van het misdrijf een makkelijkere bewijslevering van de inbreuk. 29 Een tweede afwijking die we kunnen opmerken is dat de nieuwe Belgische bepalingen, in tegenstelling tot deze op internationaal en Europees niveau, wat de tenlastelegging betreft geen onderscheid meer maken tussen meerder- en minderjarige slachtoffers van mensenhandel. In derde instantie kunnen we stellen dat artikel 433quinquies Sw. in twee bijkomende vormen van uitbuiting voorziet waarin de genoemde Europese en internationale instrumenten daar niet in voorzien: exploitatie van de bedelarij en het plegen van inbreuken tegen de wil van de persoon, om tegemoet te komen aan nieuwe vormen van mensenhandel die opduiken in de rechtspraak. 30 Tenslotte kunnen we als laatste verschilpunt aanhalen dat de nieuwe wet de vormen van seksuele uitbuiting beperkt tot inbreuken inzake prostitutie en kinderpornografie. De 25 Memorie van toelichting van het wetsontwerp tot wijziging van diverse bepalingen met het oog op de strijd tegen de mensenhandel en mensensmokkel, Parl. St. Kamer, , /1, Zie artikel 433quinquies, 1, lid 2 Sw. 27 Memorie van toelichting van het wetsontwerp tot wijziging van diverse bepalingen met het oog op de strijd tegen de mensenhandel en mensensmokkel, Parl. St. Kamer, , /1, G. VERMEULEN, L. VAN PUYENBROECK, B. MOENS, F. DHONT en A. BALCAEN, Mensenhandel in België. Status questionis, evaluatie en toekomstopties, Brussel, Koning Boudewijnstichting, 2006, Verslag van de commissie Justitie van de Senaat, Parl. St. Senaat, , /4, Memorie van toelichting van het ontwerp van wet tot wijziging van diverse bepalingen met het oog op de versterking van de strijd tegen mensenhandel en mensensmokkel, Parl. St. Kamer, , /1,

22 uitbuiting door arbeid moet plaatsvinden in omstandigheden die in strijd zijn met de menselijke waardigheid Artikel 433quinquies, 1, 3 Sw. 22

23 2. Wat is mensensmokkel? 2.1. Internationale definities De Verenigde Naties Wat het begrip mensensmokkel betreft, werd er op internationaal niveau eveneens pas door het Verdrag van Palermo 32 en de daarbij opgestelde protocollen 33 een duidelijke definitie gegeven aan mensensmokkel. 34 Volgens artikel 3 van het protocol van de Verenigde Naties tegen smokkel van migranten wordt mensensmokkel als volgt omschreven: Smokkel van migranten bestaat erin de illegale toegang van een persoon te regelen tot een Staat waarvan die persoon geen onderdaan is, noch het recht heeft permanent op het grondgebied van die Staat te verblijven, teneinde daaruit rechtstreeks of onrechtstreeks een vermogensvoordeel of een ander voordeel te verwerven. Onder illegale toegang verstaat men de overschrijding van grenzen, terwijl de noodzakelijke voorwaarden voor wettelijke toegang tot de Staat van opvang niet zijn vervuld. 35 De verwijzing naar een vermogensvoordeel of een ander materieel voordeel werd ingevoegd om te benadrukken dat het de bedoeling was de activiteiten van georganiseerde criminele groepen om er voordeel uit te halen, in de definitie op te nemen, maar niet de activiteiten van personen die om humanitaire redenen of omwille van de nauwe familiebanden hulp verlenen aan migranten. 36 Winstbejag is dus een essentieel onderdeel van het delict, terwijl het 32 Verdrag van de Verenigde Naties tegen transnationale georganiseerde misdaad, New York, 15 november 2000, BS 13 oktober Aanvullend Protocol inzake de preventie, bestrijding en bestraffing van mensenhandel, in het bijzonder vrouwenhandel en kinderhandel, bij het Verdrag van de Verenigde Naties tegen transnationale georganiseerde misdaad, New York, 15 november 2000, BS 13 oktober Aanvullend Protocol tegen de smokkel van migranten over land, over de zee en in de lucht, bij het Verdrag van de Verenigde Naties tegen transnationale georganiseerde misdaad, New York, 15 november 2000, BS 13 oktober I. AENDENBOOM, Nieuwe wetsbepalingen tot versterking van de strijd tegen mensenhandel en mensensmokkel. Een overzicht in vogelvlucht, Tijdschrift voor vreemdelingenrecht, 2005, Aanvullend Protocol tegen de smokkel van migranten over land, over de zee en in de lucht, bij het Verdrag van de Verenigde Naties tegen transnationale georganiseerde misdaad, New York, 15 november 2000, BS 13 oktober Interpretatienota voor de officiële documenten (voorbereidende werkzaamheden) van de onderhandelingen over het Aanvullend Protocol tegen de smokkel van migranten over land, over de zee en in de lucht, bij het verdrag van de Verenigde Naties tegen transnationale georganiseerde misdaad, Algemene Vergadering, 55 ste sessie, 3 november 2000, A/55/383/add.1, par

24 kernbegrip bij mensenhandel exploitatie is. Er is enkel sprake van winstbejag, een werkelijke verrijking is niet vereist De Europese Unie Op 24 juli 2006 werd het protocol tegen de smokkel van migranten over land, over zee en door de lucht, tot aanvulling van het Verdrag van de Verenigde Naties tegen grensoverschrijdende georganiseerde misdaad 38 namens de Europese Gemeenschap goedgekeurd. 39 Bijgevolg hanteert de Europese Unie dezelfde definitie van mensensmokkel als deze die door de Verenigde Naties voorop gesteld werd Nationale definitie Eigenaardig genoeg was er in de Belgische wetgeving eerder sprake van mensensmokkel dan van mensenhandel. De term mensensmokkel op zich was nog niet in de wet opgenomen, maar de beschrijving laat duidelijk verstaan dat het om mensensmokkel gaat. 41 De omschrijving in artikel 77 van de wet van 15 december voldeed echter op verschillende vlakken niet S. VAN DER ZEE en J. VOLLEBREGT, Mensenhandel en mensensmokkel: misvattingen en misverstanden, SEC, augustus Aanvullend Protocol tegen de smokkel van migranten over land, over de zee en in de lucht, bij het Verdrag van de Verenigde Naties tegen transnationale georganiseerde misdaad, New York, 15 november 2000, BS 13 oktober Besluit van de Raad 2006/616/EG van 24 juli 2006 betreffende de sluiting, namens de Europese Gemeenschap, van het Protocol tegen de smokkel van migranten over land, over zee en door de lucht, tot aanvulling van het Verdrag van de Verenigde Naties tegen grensoverschrijdende georganiseerde misdaad, PB, L. 262, 22 september Zie supra. 41 Zie artikel 77 van de wet van 15 december 1980 betreffende de toegang tot het grondgebied, het verblijf, de vestiging en de verwijdering van vreemdelingen, BS 31 december 1980, laatst gewijzigd bij wet van 27 december 2006, BS 28 december Hierna verkort als Vreemdelingenwet. 43 Parlementaire onderzoekscommissie mensenhandel, tussentijds rapport. Stand van zaken m.b.t. een mogelijke wijziging van de strafwet, Brussel, 1 december 1993,

25 Artikel 77bis Vreemdelingenwet Hier werd verandering in gebracht met het artikel 77bis van de Vreemdelingenwet, welke werd ingevoerd bij artikel 1 van de wet van 13 april 1995 houdende de bepalingen tot bestrijding van de mensenhandel en van de kinderpornografie 44 en vervangen werd bij artikel 29 van de wet van 10 augustus 2005 tot wijziging van diverse bepalingen met het oog op de versterking van de strijd tegen mensenhandel en mensensmokkel en tegen de praktijken van huisjesmelkers 45. Dit artikel 77bis Vreemdelingenwet omschrijft mensensmokkel als volgt: het ertoe bijdragen, op welke manier dan ook, rechtstreeks of via een tussenpersoon, dat een persoon die geen onderdaan is van een lidstaat van de Europese Unie of van een Staat die partij is bij een internationale overeenkomst betreffende de overschrijding van de buitengrenzen, die België bindt, binnenkomt, erdoor reist of aldaar verblijft, zulks in strijd met de wetgeving van deze staat, met het oog op het direct of indirect verkrijgen van een vermogensvoordeel Artikel 77quater Vreemdelingenwet We mogen echter niet enkel blijven stilstaan bij artikel 77bis van de Vreemdelingenwet, ook artikel 77quater van diezelfde wet verdient onze nodige aandacht. Slachtoffers van mensensmokkel moeten zich immers bevinden in één van de verzwarende omstandigheden zoals voorzien in artikel 77quater 1 tot 5 van de Vreemdelingenwet opdat zij zich zouden kunnen beroepen op het speciale beschermingsstatuut. Deze verzwarende omstandigheden zijn de volgende: 1 ingeval het misdrijf is gepleegd ten opzichte van een minderjarige; 2 ingeval het is gepleegd door misbruik te maken van de bijzonder kwetsbare situatie waarin een persoon verkeert ten gevolge van zijn onwettige of precaire administratieve toestand, zijn precaire sociale toestand of ten gevolge van zwangerschap, ziekte dan wel 44 Wet van 13 april 1995 houdende de bepalingen tot bestrijding van de mensenhandel en van de kinderpornografie, BS 25 april 1995, laatst gewijzigd bij wet van 10 augustus 2005, BS 2 september 2005, geen wijzigingen. 45 Wet van 10 augustus 2005 tot wijziging van diverse bepalingen met het oog op de versterking van de strijd tegen mensenhandel en mensensmokkel en tegen de praktijken van huisjesmelkers, BS 2 september 2005, geen wijzigingen. 25

26 een lichamelijk of geestelijk gebrek of onvolwaardigheid, zodanig dat de betrokken persoon in feite geen andere echte en aanvaardbare keuze heeft dan zich te laten misbruiken; 3 ingeval het is gepleegd door direct of indirect gebruik te maken van listige kunstgrepen, geweld, bedreigingen of enige vorm van dwang; 4 ingeval het leven van het slachtoffer opzettelijk of door grove nalatigheid in gevaar is gebracht; 5 ingeval het misdrijf een ongeneeslijk lijkende ziekte, hetzij een blijvende fysieke of psychische ongeschiktheid, hetzij het volledige verlies van een orgaan of van het gebruik van een orgaan, hetzij een zware verminking heeft veroorzaakt. Artikel 77quater, 6 en 7 van de Vreemdelingenwet worden niet als verzwarende omstandigheden beschouwd 46 en geven bijgevolg geen recht geven op de toekenning van het bijzondere beschermingsstatuut. Deze zijn, in het kader van deze masterproef, dan ook van ondergeschikt belang. 3. Onderscheid tussen mensenhandel en mensensmokkel In het verleden bestond er heel wat verwarring over het onderscheid tussen mensenhandel en mensensmokkel. Het betreffen twee criminaliteitsfenomenen die nauw met elkaar verband houden, echter de finaliteit van beide begrippen is verschillend. Mensenhandel en mensensmokkel verschillen op verschillende vlakken: beide fenomenen hebben andere wezenskenmerken, en ook de strafbaarstelling ervan heeft een verschillend doel voor ogen. Wat mensensmokkel betreft dient er sprake te zijn van (illegale) grensoverschrijding en een winstoogmerk in hoofde van de smokkelaar, terwijl mensenhandel gekenmerkt wordt door het uitbuitingsaspect en het feit dat door de handelaar gebruik gemaakt wordt van geweld, dwang, misleiding, bedrog of dat er misbruik wordt gemaakt van de kwetsbare positie van het slachtoffer. De strafbaarstelling en bestraffing van mensensmokkel beoogt de bescherming van het eigen grondgebied of de eigen (nationale) economische of andere belangen, en niets anders. Mensensmokkel moet dus eerder als een misdrijf tegen de staat, 46 Meerbepaald het geval waarin van de betrokken activiteit een gewoonte wordt gemaakt en het geval waarin een daad van deelneming aan de hoofd- en bijkomende bedrijvigheid van een vereniging betreft, ongeacht of de schuldige de hoedanigheid van leidend persoon heeft of niet. 26

27 dan als een misdrijf tegen de mens, zoals mensenhandel er één is, beschouwd worden. 47 De strafbaarstelling van mensenhandel heeft tot doel de mens te beschermen tegen gedwongen of onvrije exploitatie. Hier staat dus de menselijke waardigheid centraal. Aronowitz merkt vier elementen op die het verschil tussen mensenhandel en mensensmokkel aantonen: (1) gesmokkelde personen reizen steeds vrijwillig, in geval van mensenhandel kan de reis vrijwillig beginnen maar deze kunnen ook gedwongen of ontvoerd zijn; (2) in geval van mensenhandel worden de personen uitgebuit voor een langdurige periode in tegenstelling tot mensensmokkel, (3) bij mensenhandel ontstaat er een onderlinge afhankelijkheid tussen de slachtoffers en de georganiseerde misdaadgroeperingen, en tenslotte (4) bij mensenhandel worden de slachtoffers gekozen voor het verder voorzien van een netwerk, ze worden gerekruteerd met het oog op misdadige doeleinden. 48 Het onderscheid tussen mensenhandel en mensensmokkel is echter niet altijd even duidelijk. De verwarring ligt hem vaak in het feit dat slachtoffers van mensenhandel veelal illegaal de grens worden overgebracht, met andere woorden gesmokkeld, en dat mensensmokkel kan uitdraaien tot mensenhandel. 49 Een geval van mensensmokkel kan mensenhandel worden wanneer de persoon uiteindelijk toch uitgebuit wordt om bijvoorbeeld zijn of haar schuld af te betalen. 50 Om deze redenen is het noodzakelijk om mensenhandel en mensensmokkel duidelijk van elkaar te onderscheiden, zoals wordt bepleit door de internationale en Europese gemeenschap. Dit blijkt ondermeer uit het feit dat beide criminaliteitsfenomenen het voorwerp uitmaken van twee afzonderlijke VN-protocollen 51 en EU-kaderbesluiten G. VERMEULEN, Matroesjka s: tien jaar later. Repressie en controle als speerpunten van het vernieuwde mensenhandelbeleid?, Pan , 3-4; G. WARSON, Menshandel: artikel 77bis VW., Comm. Straf., A. ARONOWITZ, Smuggling and trafficking in human beings: The phenomenon, the markets that drive it and the organizations that promote it, European journal on criminal policy and research, 2001, M. SMIT, Mensenhandel: een moderne vorm van slavernij, Tijdschrift voor criminologie, 2001, J. WIARDA, Trends in de wetgeving inzake mensensmokkel en mensenhandel, Tijdschrift voor criminologie, 2001, Aanvullend Protocol inzake de preventie, bestrijding en bestraffing van mensenhandel, in het bijzonder vrouwenhandel en kinderhandel, bij het Verdrag van de Verenigde Naties tegen transnationale georganiseerde misdaad, New York, 15 november 2000, BS 13 oktober 2004; Aanvullend Protocol tegen de smokkel van migranten over land, over de zee en in de lucht, bij het Verdrag van de Verenigde Naties tegen transnationale georganiseerde misdaad, New York, 15 november 2000, BS 13 oktober Kaderbesluit van de Raad van 19 juli 2002 inzake bestrijding van mensenhandel, PB 1 augustus 2002, Nr. L 203/1; Kaderbesluit van de Raad van 28 november 2002 tot versterking van het strafrechtelijk kader voor de bestrijding van hulpverlening bij illegale binnenkomst, illegale doortocht en illegaal verblijf, PB 5 december 2002, Nr. L 328/1. 27

28 4. De oorzaken van mensenhandel Indien men passende maatregelen wil nemen om mensenhandel en mensensmokkel te bestrijden, is het noodzakelijk om de oorzaken van deze criminaliteitsfenomenen te begrijpen. Deze oorzaken liggen in het verlengde van de factoren die leiden tot legale en illegale migratie. Mensen migreren immers om hun levensomstandigheden te verbeteren. We kunnen de oorzaken van migratie hier dus niet zomaar links laten liggen, aangezien de handel en de smokkel van mensen eigenlijk aspecten zijn van migratie. Wat zet mensen ertoe aan om te migreren, en waarom doen sommigen daarbij een beroep op mensenhandelaars en smokkelaars? De migratiestromen zijn een uiterst complex fenomeen en worden veroorzaakt door push- 53 en pullfactoren 54. Wereldwijd kan men tussen de verschillende landen weerkerende oorzaken onderscheiden waarom mensen hun land willen verlaten. 55 Mensen willen onder andere migreren omwille van oorlogen, natuurrampen, overbevolking en daarmee gepaard gaande slechte huisvestingsmogelijkheden. 56 De ongelijke verdeling van de welvaart in de wereld, met daaraan gekoppeld het ontbreken van sociale voorzieningen, de hoge werkloosheidsgraad, een lage levensstandaard en het gebrek aan toekomstperspectieven in sommige landen, zijn factoren die maken dat slachtoffers een kans op een betere toekomst aangrijpen, zelfs als daar risico s aan verbonden zijn. 57 Men staat zelfs toe zich te laten uitbuiten om toch maar werk te vinden en zo uit een arm land weg te geraken. 58 De pullfactoren in de bestemmingslanden zijn in belangrijke mate complementair aan de pushfactoren. De betere economische situatie in het land van bestemming en het positieve beeld dat de betrokkene daarvan heeft, spelen een belangrijke rol. 59 Verder zijn aanwezige legale migrantengemeenschappen in het bestemmingsland een meespelende factor. 60 Daarnaast is er in de bestemmingslanden veel vraag naar goedkope arbeidskrachten voor 53 Dit zijn de factoren die migranten wegduwen uit hun woonplaats, meerbepaald werkloosheid, lage lonen, armoede, oorlog, discriminatie van vrouwen, een tekort aan onderwijs, 54 Dit zijn de aantrekkingsfactoren die de migranten naar een bepaalde regio trekken, bijvoorbeeld werkgelegenheid, sociale zekerheid, hogere lonen, veiligheid, 55 Met andere woorden: weerkerende pushfactoren. 56 M. SMIT, Mensenhandel, een moderne vorm van slavernij, Tijdschrift voor criminologie, 2001, DIENST MENSENHANDEL FEDERALE POLITIE, Beeld illegale immigratie en mensensmokkel, Brussel, 2005, U. SMARTT, Human trafficking: Simply a European problem?, European journal of criminology, 2003, aflevering 11, nr. 2, M. SMIT, Mensenhandel, een moderne vorm van slavernij, Tijdschrift voor criminologie, 2001, DIENST MENSENHANDEL FEDERALE POLITIE, Beeld illegale immigratie en mensensmokkel, Brussel, 2005,