ETS. Marcus portret: Jezus de Dienaar

Transcriptie

1 ETS Samenvatting Les 4 Nieuwe Testament

2 Inhoudsopgave Inhoudsopgave... 2 Lesoverzicht en leerdoelen... 3 Welkom en opening... 3 Het begin van het evangelie... 4 Structuur van het evangelie Indeling... 4 Auteur, doelgroep en datering Auteur Doelgroep Datering... 6 Mogelijke motieven en doelen van Marcus Mogelijke motieven om het evangelie te schrijven Mogelijke doelstellingen met het evangelie... 7 Kenmerken van het evangelie Voortgaande actie Kortste evangelie, maar gedetailleerd Thematische ordening Triades Sandwiches Onverwacht einde... 9 Thema s in het evangelie volgens Marcus Jezus de koninklijke Messias, de zoon van God Jezus, de lijdende dienaar Sleutelvers Bevrijding: een nieuwe exodus voor Jood en niet-jood Discipelschap Het koninkrijk van God Messiasgeheim Samenvatting Kernthema van Marcus

3 Lesoverzicht en leerdoelen Onderwerp Welkom en opening Mededelingen Structuur van het evangelie Auteur, doelgroep en datering Kenmerken van het evangelie Thema s in het evangelie Leerdoelen De cursisten weten dat Marcus de lezer uitnodigt te reageren op de vraag wie Jezus is. De cursisten kennen de structuur van het evangelie. De cursisten weten dat de traditie Marcus als schrijver van dit evangelie aanwijst. De cursisten weten dat dit evangelie is geschreven voor niet-joden en dat het waarschijnlijk het oudste evangelie is. De cursisten kennen de discussie rondom het slot van dit evangelie. De cursisten weten de volgende kenmerken van het evangelie: Jezus wordt getekend als Zoon van God en als dienaar het Messiasgeheim de literaire techniek van triades en sandwiches Welkom en opening Opening: Wie is Jezus? Heel anders dan bij Matteüs en Lucas, bij Marcus geen geboorteaankondigingen, geen dromen en engelen, geen moeders vol verwachting, geen kerstnacht. Marcus begint met een stevige claim: 'Het begin van het Evangelie van Jezus Christus, de Zoon van God'. Marcus maakt meteen duidelijk hoe hij Jezus zelf ziet, maar in de rest van zijn boek nodigt hij jou als lezer tot je eigen oordeel: Hoe zie jij Jezus? Het is opvallend hoeveel vragen, die door deze Jezus Christus opgeroepen worden, door Marcus aangehaald worden: Wat hebben wij met jou te maken, Jezus van Nazaret? Ben je gekomen om ons te vernietigen? Ik weet wel wie je bent, de heilige van God. (een onreine geest in 1:24) Wat is dit allemaal? Een nieuwe leer met groot gezag! (de menigte in 1:27) Hoe durft hij dat te zeggen? Hij slaat godslasterlijke taal uit: alleen God kan immers zonden vergeven! (een paar schriftgeleerden in 2:7) Eet hij met tollenaars en zondaars? (farizese schriftgeleerden in 2:16) Waarom doen ze iets dat op sabbat niet mag? (farizeeën in 2:24) Waar haalt hij dat allemaal vandaan? Wat is dat voor wijsheid die hem gegeven is? Hij is toch die timmerman, de zoon van Maria en de broer van Jakobus en Joses en Judas en Simon? (toehoorders in Jezus vaderstad in 6:2) In feite stelt iedereen de vraag die Jezus leerlingen stellen in de boot op het meer, als Jezus de storm tot bedaren heeft gebracht (4:35-41): Wie is hij toch? Marcus maakt dan wel meteen duidelijk hoe hij Jezus zelf ziet, maar in de rest van zijn boek laat hij jou als lezer over aan je eigen oordeel: hij vertelt slechts wat Jezus doet en zegt en hoe men daarop reageert. Hoe reageer jij op dit portret van Jezus? 3

4 Het begin van het evangelie Het is Marcus begonnen om de kern van Jezus optreden en woorden, waarbij hij Jezus portretteert als de Christus, de Zoon van God. Marcus 1:1-4 luidt: Het begin van het evangelie van Jezus Christus, Zoon van God. Het staat geschreven bij de profeet Jesaja: Let op, ik zend mijn bode voor je uit, hij zal een weg voor je banen. Luid klinkt een stem in de woestijn: Maak de weg van de Heer gereed, maak recht zijn paden! Dit gebeurde toen Johannes de Doper naar de woestijn ging en de mensen opriep zich te laten dopen en tot inkeer te komen, om zo vergeving van zonden te verkrijgen. De woorden, die Marcus citeert, komen niet alleen uit Jesaja, maar bevatten ook echo s van Exodus en Maleachi: Ex.2 20 Ik stuur een engel voor jullie uit om je op je tocht te beschermen en je naar de plaats te brengen die ik voor jullie bestemd heb. Jes.40 3 Hoor, een stem roept: Baan voor de HEER een weg door de woestijn, effen in de wildernis een pad voor onze God. In Jesaja vormen deze verzen een inleiding op de profetieën van troost en herstel in de hoofdstukken De opdracht die weg te bereiden, dalen op te vullen en heuvels te slechten, is een metafoor voor het op orde brengen van de levenswandel: het volk wordt hier opgeroepen zich door levensheiliging op de komst van de HERE voor te bereiden. Mal.3 1 Let op, ik zal mijn bode zenden; hij zal de weg voor mij effenen. Opeens zal hij naar zijn tempel komen, de Heer naar wie jullie uitzien, de engel van het verbond naar wie jullie verlangen. Komen zal hij zegt de HEER van de hemelse machten. De woorden zijn dus niet allemaal van Jesaja, maar vormen wel een vervulling van wat Jesaja beschrijft: Jezus bediening zal Gods nieuwe exodus verwerkelijken, het is een eschatologische vervulling van de profetie. Johannes is de bode die voor Hem uitgaat om de mensen op te roepen zich op de komst van Gods Zoon voor te bereiden door zich te bekeren. Structuur van het evangelie Indeling Bijna alle commentaren zien een scharnierpunt in Marcus 8: Op dit punt verandert namelijk de plaats van actie van Galilea naar op weg naar Jeruzalem en Jeruzalem zelf. Deel 1: 1:14-8:26 God komt met kracht: Jezus' machtige woorden en daden in Galilea en omstreken. Marcus benadrukt Jezus wonderlijke krachtige daden, waarmee Hij laat zien dat God zijn volk bevrijdt, zoals van ziekten en onreine geesten. Marcus schetst drie groepen, die in zijn hele boek een grote rol spelen: De menigte, die druk achter Jezus aanloopt, en vol verbazing is; De leerlingen, die privé-onderwijs krijgen en mogen delen in de verkondiging van het koninkrijk, al zijn ze langzaam van begrip; De groeiende oppositie in de personen van de geestelijke leiders, die vanaf 3:6 al overleggen hoe ze Jezus uit de weg kunnen ruimen. Deel 2: 8:27-16:8 Naar en in Jeruzalem: de weg van de dienende Koning 4

5 Onderweg richt Jezus zich vooral op het onderwijzen van zijn leerlingen, aan wie Hij drie keer voorhoudt hoe zijn Koningschap eruit ziet (en daarmee hoe discipelschap eruit ziet): Hij is de lijdende Dienaar, die zijn leven aan het kruis geeft als losprijs. Drie keer missen de leerlingen de boodschap. In Jeruzalem gekomen is de menigte wild van vreugde, maar de oppositie krijgt de overhand: Jezus wordt voorgeleid, veroordeeld en aan de Romeinen overgeleverd voor de kruisiging. In de laatste alinea wordt de vrouwen verteld dat Jezus is opgewekt uit de dood. Schematisch: 1:1-15 1:16-8:26 8:27-15:47 16:1-8 thematische proloog Jezus onderweg in Galilea Bron: Jensen, Jensen s Survey of the New Testament, pag Jezus onderweg naar en in de stad Jeruzalem open einde Daarnaast valt ook een verandering in de presentatie van Jezus op: 1:16-8:26 8: :30-16:8 Jezus onthult zijn identiteit vooral door wat Hij doet Wie zeggen de mensen dat ik ben? Jezus benadrukt dat Hij de Christus is Auteur, doelgroep en datering Auteur Getuigenis van de vroege kerk Alle evangeliën zijn als anonieme boeken geschreven. In tegenstelling tot Paulus en Petrus noemen de auteurs hun naam niet. Ze zijn echter alle vier op naam aan ons overgeleverd. Aan dit evangelie wordt de naam Marcus verbonden, omdat die zo door de traditie is overgeleverd. Een belangrijke bron is de Kerkgeschiedenis van Eusebius. Eusebius, bisschop in Caesarea in de eerste helft van de vierde eeuw na Christus, haalt Papias aan, de bisschop van Hiërapolis (Klein-Azië) in het begin van de tweede eeuw na Christus. Deze Papias verklaarde volgens Eusebius dat Marcus een leerling van Petrus was, die opschreef wat Petrus over de woorden en daden van Christus vertelde. Volgens Papias deed Marcus dit nauwkeurig, maar niet noodzakelijk in de juiste chronologische volgorde. Het citaat en een wat uitgebreidere weergave van de conclusies die daaruit getrokken kunnen worden zijn te vinden in ONT, pag. 88. Op grond hiervan mogen we ervan uitgaan dat het Evangelie van Marcus op het onderwijs van de apostel Petrus teruggaat. De persoon Johannes Marcus in het Nieuwe Testament En wie was deze Marcus? Zijn naam wordt een aantal malen genoemd in het Nieuwe Testament. De tekstplaatsen zijn: Hand.12:12 en 25, 13:5 en 13 (in beide laatstgenoemde teksten wordt Marcus alleen als Johannes aangeduid), 15:37-39, Kol.4:10, Fil.24, 2Tim.4:11 en 1Pet.5:13. Deze laatste tekst laat zien hoe sterk de verbondenheid tussen Petrus en Marcus was. Marcus was de zoon van een zekere Maria en neef van Barnabas. Marcus vergezelde Paulus en Barnabas als helper op hun eerste zendingsreis, maar verliet hen halverwege. Dit stond Paulus allerminst aan en leidde ertoe 5

6 dat Paulus en Barnabas besloten niet meer samen op te trekken. Marcus ging daarna met Barnabas mee. De verwijdering was niet blijvend, want uit zijn brieven blijkt hoe Paulus Marcus waardeert. De verteller in het Marcusevangelie Marcus was geen ooggetuige van Jezus leven, maar waarschijnlijk een tweede generatie-christen, die wellicht via Petrus van Jezus wist. Toch schrijft hij alsof hij persoonlijk alles heeft meegemaakt. Met andere woorden, hij schrijft met de techniek van de alwetende verteller, wat zijn evangelie onder meer zo levendig maakt. Deze alwetende verteller beschikt regelmatig over inside information : Details over gedachten, gevoelens of plannen van personages in het evangelie (Jezus kreeg medelijden, 1:41; De schriftgeleerden dachten bij zichzelf Hoe durft hij dat te zeggen en Jezus wist wat ze dachten, 2:6-8; De bloedvloeiende vrouw dacht bij zichzelf 5:28; toehoorders zijn stomverbaasd 6:2; de leerlingen hadden nog geen inzicht, ze waren hardleers, 6:52; 14:4) Details over gebeurtenissen waar de leerlingen niet eens bij waren (overleg farizeeën en herodianen, 3:6; de hogepiesters en schriftgeleerden zochten een mogelijkheid om hem dmv een list gevangen te nemen en te doden, 14:1-2; 14:55-65; 15:1-5, 16-19) Doelgroep In de voorafgaande lessen hebben we gezien dat het evangelie naar Matteüs speciaal voor Joden is geschreven. Het evangelie naar Marcus lijkt gericht tot een niet-joods publiek dat niet zo bekend was met de Joodse levenswijze. Datering Marcus wordt beschouwd als het vroegste evangelie. Dit is aan de orde geweest in les 1 Vier getuigenissen van Jezus. Vroege datering Clemens schrijft (door Eusebius geciteerd in zijn Kerkgeschiedenis) dat Marcus zijn evangelie schreef, terwijl Petrus actief was in Rome. Petrus was vanaf begin jaren 50 waarschijnlijk in Rome. Dit duidt op een datering van Marcus evangelie tussen 50 en 60 nc.. Latere datering Petrus was ook de laatste jaren van zijn leven in Rome en is daar waarschijnlijk ook de marteldood gestorven. Irenaeus schrijft dat Marcus zijn evangelie schreef na de dood van Petrus en Paulus, wat een datering na 65 na Christus oplevert. Mogelijke motieven en doelen van Marcus Mogelijke motieven om het evangelie te schrijven Historisch motief: Petrus getuigenis vastleggen voor de volgende generaties. Christologisch motief: Marcus benadrukt Jezus menselijkheid en offerdood, wellicht tegen opkomende ketterij dat Jezus geen echt mens was. Marcus schrijft realistisch over Jezus emoties en reacties. Hij noemt deze meer dan Matteüs en/of Lucas in parallelgedeeltes. Voorbeelden: 6

7 medelijden (1:41); ernstige waarschuwing (1:43); verbaasd over hun ongeloof (6:5); zuchtte diep (7:34); Jezus windt zich op over het feit dat de leerlingen mensen berispen die kinderen bij hem willen brengen (10:14); Jezus keek hem liefdevol aan (10:21) Praktische motief: de lezer de vraag stellen: wie zeg jij dat Jezus is? hoe ziet het volgen van Jezus er uit? hart onder de riem steken ivm vervolging en lijden Als Marcus evangelie inderdaad rond de dood van Paulus en Petrus is geschreven (zie boven), dan was het voor de kerk een zware tijd. Petrus en Paulus stierven, samen met vele andere christenen, als martelaars voor hun geloof. In deze tijd wordt door Marcus de christenen het hart onder de riem gestoken: ook Jezus kende lijden: Hij kwam als de lijdende Messias, die discipelschap beschrijft als kruisdragen, en als het leven verliezen om het te behouden (Mar.8:35). Mogelijke doelstellingen met het evangelie Bevestigen dat Jezus inderdaad de beloofde Messias en de brenger van het koninkrijk is: Jezus is de vervuller van Gods beloften. Benadrukken dat deze beloften verrassend en onverwacht vervuld worden: de Messias is een lijdende dienaar. Oproep: volg deze Jezus na in lijden en opoffering. Kenmerken van het evangelie 1. Voortgaande actie Het woord meteen wordt opvallend vaak door Marcus gebruikt (het Griekse euthéōs komt (ruim) veertig keer voor in het evangelie, vooral in de eerste helft (zie 1:10, 12, 18, 20, 21, 23, 28, 29, 30, 42, 43; 2:8, 12; 3:6; 4:5, 15, 16, 17, 29; 5:2, 29, 30, 42; 6:25, 27, 45, 50, 54; 7:25; 8:10; 9:15, 20, 24; 10:52; 11:2, 3; 14:43, 45, 72; 15:1). Dit woord geeft het evangelie vaart en levendigheid.. Hiermee samenhangend zien we dat Marcus meer wonderen dan toespraken van Jezus vermeldt. Bij Matteüs kwamen we 5 grotere toespraken tegen, bij Marcus slechts één: Marcus 13. In vergelijking met de andere evangeliën bevat Marcus minder gelijkenissen en onderwijs. Er ligt wel veel nadruk op het gegeven dat Jezus zieken geneest en macht heeft over de demonen en over de krachten van de natuur. 2. Kortste evangelie, maar gedetailleerd In de kerkgeschiedenis is Marcus lang het minst populaire evangelie geweest, dat ook betrekkelijk weinig aandacht kreeg. Oorzaak hiervan is mede dat Marcus het kortste evangelie is, dat ten opzichte van de andere evangeliën het minste uniek materiaal heeft. Vaak werd Marcus als een soort uittreksel van andere evangeliën gezien. En dat terwijl Marcus per verhaal soms meer tekst en info biedt dan Matteüs. Door de moderne bijbelwetenschap is deze visie radicaal veranderd, omdat men bij de bestudering van de synoptische evangeliën tot de overtuiging kwam dat Marcus van deze drie evangeliën het oudste moet zijn geweest. De gedachte hoe ouder, hoe dichter bij de oorsprong verklaart waarom Marcus sinds die tijd veel meer aandacht heeft gekregen. Gelukkig is er inmiddels ook weer oog voor Marcus eigen diepgaande theologische bijdrage over het leven en sterven van Jezus. 7

8 3. Thematische ordening Marcus 1:21-45: onderricht en meerdere wonderen Marcus 2:1-3:6: vijf conflict-verhalen, gevolgd door het plan om Jezus uit de weg te ruimen Marcus 4:1-34: gelijkenissen en onderwijs over het koninkrijk Marcus 4:34-5:43: vier wonderen Marcus 8:31-10:45: drie keer het lijden voorzegd Marcus 11:35-12:44: zeven confrontaties met de schriftgeleerden en Farizeeën Marcus 13:1-37: Jezus eschatologisch onderwijs Marcus 14-16: Pesach, arrestatie, kruisiging en de ontdekking van een leeg graf Door zijn thema s te groeperen, ervaart de lezer een vorm van herhaling. Wellicht zocht Marcus retorisch effect met deze gegroepeerde overeenkomstige verhalen, de kracht van herhaling. Bovendien worden thema s zo min of meer benadrukt, zodat de lezer ze opmerkt. 4. Triades Marcus presenteert bepaalde verhalen graag drievoudig, soms met een toenemende intensiteit. Voorbeelden zijn: Drie reacties op de doop van Jezus: de hemel scheurt open, de Geest daalt neer, de stem wordt gehoord (1:10-11). Drie keer roept Jezus leerlingen om hem te volgen: vier vissers, Levi, de twaalf (1:16-20; 2:14-17; 3:13-19). Drie keer, kort op elkaar, wordt Jezus als leraar benadrukt (4:1, 2a, 2b) Drie bootscènes illustreren het ongeloof en onbegrip van de leerlingen (4:35-41; 6:42-54; 8:14-21). Drie keer zegt Jezus dat hij moeten lijden, sterven en opstaan na drie dagen (8:31; 9:31; 10:32-34) Drie keer waarschuwt Jezus Als je je op de verkeerde weg brengt, (9:43, 45, 47). Drie keer roept Jezus op tot waakzaamheid (13:33; 13:35; 13:37). Drie keer keert Jezus terug tot zijn slapende leerlingen en spreekt hij hen toe in Getsemane (14:32-42). Drie keer zegt Petrus dat hij Jezus niet kent of zijn leerling is (14:66-72), zoals Jezus voorzegd had (14:30). Drie specifieke tijdsaanduidingen worden gebruikt bij Jezus kruisiging (15:25, 33, 34) Drie groepen mensen bespotten Jezus als hij aan het kruis hangt en sterft (15:29-30, 31-32a, 32b). Drie reacties op Jezus dood: het voorhangsel van de tempel, de Romeinse centurio en de Galilese vrouwen (15:38, 39, 40). Andere groepen van drie: Petrus, Jacobus en Johannes (9:2; 14:33) Jezus, Mozes en Elia (9:4-5) Hogepriesters, schriftgeleerden en oudsten (11:27; 14:43) Maria van Magdala en twee andere vrouwen (15:40; 16:1) Perioden van drie dagen (8:2; 14:58; 15:29). 5. Sandwiches Wat Marcus evangelie ook kenmerkt, zijn de sandwich-verhalen. Hij knipt een verhaal in tweeën en plaatst er een ander verhaal tussen. De verhalen hebben vaak met elkaar te maken en deze literaire vorm helpt de lezer de verhalen samen te interpreteren. Een bekend voorbeeld is de tempelreiniging, die voorafgegaan wordt door het vervloeken van de vijgenboom en wordt gevolgd door de ontdekking dat de boom verdord is: A1) 11:12-14 Jezus vervloekt een vijgenboom in de buurt van Betanië B) 11:15-19 Jezus verwijdert verkopers en kopers uit de tempel A2) 11:20-25 de vijgenboom is verdord, het belang van geloof 8

9 6. Onverwacht einde Waar eindigt het evangelie van Marcus? Als het goed is, wordt in bijbeluitgaven met een voetnoot of via een bepaalde lay-out aangegeven, dat er discussie is over het slot van Marcus. Niet alle bronteksten van Marcus' evangelie hebben hetzelfde einde: in oudere, en daarmee meer gezaghebbende, handschriften eindigt het evangelie bij 16:8. Dit zou het originele einde kunnen zijn. er wordt ook wel gedacht dat Marucs' evangelie langer was dan tot 16:8, maar dat het oorspronkelijke einde, dat Marcus zélf schreef, er af gevallen is. in minder gezaghebbende handschriften vinden we het slot van de verzen 16:9-20. Dit einde is er wellicht later aan toegevoegd, omdat het abrupte einde bij 16:8 nogal onbevredigend overkomt. De meeste commentaren zijn het erover eens, dat de overgang van vs 8 naar vs 9 schuurt en dat de laatste verzen een andere stijl hebben. Er is ook nog een derde alternatief, dat niet authentiek klinkt, maar wel in een voetnoot van de NBV wordt genoemd: Alles wat hun opgedragen was, meldden zij in het kort aan de kring rondom Petrus. Daarna stuurde Jezus zelf zijn leerlingen erop uit om van het oosten tot het westen de heilige en onvergankelijke boodschap van de eeuwige verlossing te verkondigen. Amen. Deze derde versie komt in te weinig handschriften voor om als mogelijk oorspronkelijk beschouwd te worden. De overgang is vreemd, de stijl van het Grieks is anders. De verklaring van dit korte slot is dat men een tekstversie die bij vers 8 eindigde voor zich had, en dit einde als onbevredigend beschouwde, en toen deze woorden er maar aan toegevoegd heeft. Thema s in het evangelie volgens Marcus Jezus de koninklijke Messias, de zoon van God Hoewel Jezus duidelijk een mens is, is hij Gods geliefde Zoon (1:11; 9:7), de Mensenzoon (2:10,28; 14:62), Jesaja s lijdende dienstknecht, (8:31; 10:45) en de Davidische Messias (1:11, 10:47). Hij heeft goddelijke autoriteit en bewogenheid (6:34; 8:2). In Hem woont de goddelijke volheid (Kol.2:9), en in dit evangelie betekent dit, dat je Gods wil doet als je Jezus volgt en naar Hem luistert (3:34-35; 9:7; 10:21). Jezus, de lijdende dienaar Al is Jezus de Messias en de Zoon van God (1:1), Hij is gekomen om te dienen en niet om gediend te worden. Hij dient door te lijden en te sterven als de dienstknecht van God. Marcus is in lijn met de andere evangeliën: Jezus is de Messias en de Zoon van David, maar Marcus vult die titels in vanuit het portret van Gods lijdende dienstknecht (Jes.53), die zijn leven opoffert voor onze zonden en onze wandaden. God overwint het kwaad door zwakheid, wat zelfs door de vijand erkend wordt (zie Mar.15:39). Deze nadruk wordt ook verwoord in het sleutelvers van Marcus: Sleutelvers Marcus 10:45 de Mensenzoon is niet gekomen om gediend te worden, maar om te dienen en zijn leven te geven als losgeld voor velen. 9

10 Bevrijding: een nieuwe exodus voor Jood en niet-jood Jezus komst is geworteld in de geschiedenis van Israël, en is de vervulling van de beloften die God deed aan dit volk. Jezus is gekomen om het volk terug te brengen bij God, door de werkelijke oorzaak van verwijdering tussen God en zijn volk aan te pakken: Hij bevrijdt het volk van zonde als het Pesachlam, door zijn lichaam te laten breken en zijn bloed te laten vergieten (Mar.11:22-24). Profetische teksten als van Maleachi (3:1), de Psalmisten (110 en 22), Zacharia (13:7), maar met name van Jesaja benadrukken dit in Marcus evangelie. Aan de nieuwe exodus, die door Jesaja al werd voorzegd, haakt Marcus meteen al in het begin aan (Mar.1:2-3). Ook verder op in zijn boek citeert Marcus Jesaja op cruciale momenten. Marcus toont aan dat de langverwachte bevrijder is gekomen, die alle volken zal bevrijden door voor hen te lijden en die hen uiteindelijk naar het beloofde land zal leiden (Mar.13) Discipelschap Jezus leerlingen worden geacht hun kruis op zich te nemen en deze Jezus te volgen, ook als dat lijden en opoffering vraagt. Werden de leerlingen in Matteüs evangelie redelijk positief geportretteerd (klein geloof in Matt.8:26 versus ongeloof in Mar.4:40 bijvoorbeeld), bij Marcus vormen ze soms een anti-voorbeeld. Ze zoeken macht en eervolle posities, ze zijn bang voor tegenstanders. Jezus laat echter zien hoe het leven van een echte gehoorzame volgeling van God eruit ziet: Hij kwam niet om gediend te worden, maar om te dienen. Ware volgelingen van Jezus leven naar Gods waarden van wat belangrijk is (10:43), en niet naar menselijke waarden (8:33). In zelfverloochenend, kruisdragend discipelschap weerspiegelen Jezus volgelingen zijn karakter, net zoals het volk Israël in hun gehoorzame gedrag aan Gods wet Gods wijsheid en karakter moesten weerspiegelen. Heiligheid is een innerlijke hartsgesteldheid (7:15-23), en wordt getoond door liefde voor Jezus en door gedrag naar anderen (9:35-10:16, zie ook 12:30-31). Het koninkrijk van God Het eerste wat Jezus zegt in dit evangelie is (1:15): De tijd is aangebroken, het koninkrijk van God is nabij: kom tot inkeer en hecht geloof aan dit goede nieuws. Zoals al in les 2 en 3 (Matteüs) besproken, komt in het onderwijs van Jezus naar voren dat Gods koninkrijk er reeds is, maar nog niet in haar complete volheid. Het Grieks voor nabij (ēngiken) kan zowel het is er als het is dichtbij betekenen. Wellicht is het een bewust ambigue uitdrukking, die de spanning tussen reeds en nog niet handhaaft. Ook in Marcus evangelie treffen we deze spanning aan. Gods koningschap is present, Jezus brengt dit koninkrijk met zijn komst naar de aarde, al zal het pas volkomen zijn bij zijn tweede komst: je kunt het ontvangen als je ervoor openstaat als een kind (10:15) rijken vind het moeilijk er binnen te gaan (10:23-25) het koninkrijk groeit als zaad dat ontkiemt en een plant voorbrengt, tot dat het geoogst wordt (4:26-29) het koninkrijk begint klein als een mosterdzaad, maar groeit tot een boom (4:30-32) Gods koningschap is toekomstig: Jezus spreekt in toekomstige tijd over het meemaken van de komst van Gods koninkrijk met kracht (9:1) Jezus zal pas weer wijn drinken in het koninkrijk van God (14:25) Jozef van Arimatea wordt omschreven als een vooraanstaand raadsheer, die zelf ook de komst van het koninkrijk van God verwachtte. (15:43). Gods koningschap is dus sterk verbonden met Jezus persoon: het koninkrijk is nabij, want de koning is aanwezig. Dat Jezus koning is, laat Hij zien in zijn gezag, zowel in onderricht als in zijn genezingen en uitdrijvingen. Deze koning vestigt het koninkrijk echter niet met strijd en bloedvergieten, maar met opoffering van zijn leven, door zijn eigen dood aan het kruis. Het koninkrijk is er compleet als hij terugkeert met macht en kracht (Mar.13). 10

11 Messiasgeheim Door wie wordt Jezus de Messias genoemd? door demonen, Mar.1:24-25, 34, Mar.3:11-12 door Petrus, Mar.8: door hogepriesters en schriftgeleerden, Mar.15:32 door de hogepriester, Mar.14:61,62 Dus niet door zichzelf, als iemand hem de Messias noemt, legt hij die het zwijgen op of antwoordt raadselachtig. Hij noemt zichzelf de Mensenzoon (deze titel is in de vorige les uitgebreid behandeld). Pas na zijn opstanding noemt Hij zich zelf zo, Luc.24: Het zwijggebod over de identiteit van Jezus was tijdelijk. We zien dat bijvoorbeeld in 9:9. Maar het is ook duidelijk dat het op de achtergrond raakt naarmate het lijden van Christus dichterbij komt. Het lijkt erop dat Jezus niet geïdentificeerd wil worden als Messias, tenzij zijn identiteit verbonden wordt met zijn lijden en sterven. Hij doet er alles aan om te voorkomen dat mensen Hem alleen zullen zien als politiek bevrijder of maatschappelijk weldoener. Jezus komt niet om de verwachtingen van de mensen te vervullen, maar om hen te verlossen door zijn lijden en sterven. (Dat het gevaar om in de verwachtingen van de mensen verstrikt te raken reëel was, blijkt bijvoorbeeld uit Johannes 6:15). Het zou ook kunnen dat Marcus dit benadrukt als passend bij zijn thema: het mysterie wie Jezus is, en dat hij daarmee de spanning in het plot opvoert. Samenvatting Kernthema van Marcus Jezus, de Messias en Zoon van God lijdt als de gehoorzame Dienaar om zijn leven te geven als losgeld voor velen. Hij is een voorbeeld van lijden en opoffering voor zijn volgelingen. 11