Marcus vertelt. Inleiding bij het evangelie volgens Marcus. De auteur

Transcriptie

1 Marcus vertelt Inleiding bij het evangelie volgens Marcus De auteur De vroege kerk (Irenaeus, Papias, Tertullianus, Clemens van Alexandrië, Origines, Hiëronymus) wijst unaniem Johannes Marcus, de reisgenoot van Petrus en Paulus, aan als de auteur van het evangelie. Bij de kerkvader Papias lezen we (Eusebius, HE ) : 1 Marcus vertolkte (de stem van) Petrus. Hij schreef nauwkeurig op wat hij zich herinnerde van de woorden en daden van de Heer, maar niet in (chronologische) volgorde. Hij had immers niet zelf de Heer gehoord en hij was hem ook niet gevolgd. Later echter, zoals ik al zei, volgde hij wel Petrus. Deze stemde zijn onderricht af op de aanwezige behoeften; hij maakte geen literaire verzameling van de woorden van de Heer. Dus deed Marcus er niets verkeerd aan om sommige dingen op te schrijven, zoals hij ze zich herinnerde. Eén ding hield hij zich steeds voor ogen, niets weg te laten of te verdraaien van wat hij had gehoord. Johannes Marcus was de neef van Barnabas (Kol.4:10). Hij vergezelde Paulus en Barnabas op de eerst zendingsreis, maar keerde na een tijdje terug naar Jeruzalem. Dit viel bij Paulus duidelijk niet in goede aarde en hij weigerde hem dan ook mee te nemen op de tweede zendingsreis. Hierdoor ontstond er grote onenigheid met Barnabas (Hand. 15:36-39). Later volgt er echter een verzoening (vgl. Kol. 4:10; Fil. 24; 2 Tim. 4:11). Maria, de moeder van Johannes Marcus, bezat een groot huis, dat een ontmoetingsplaats was van de gelovigen in Jeruzalem (Handelingen. 12:12-17). Petrus moet daar regelmatig te gast zijn geweest, want het dienstmeisje herkent onmiddellijk zijn stem. Wellicht is Marcus door Petrus tot geloof gekomen. Petrus noemt hem mijn zoon (1 Petrus 5:13). Marcus is Petrus metgezel in Rome en fungeert als vertaler en tolk van Petrus. Van bepaalde gebeurtenissen in het evangelie is Marcus zelf ooggetuige geweest (Marcus 14:51, 52).

2 Plaats en tijd van ontstaan De vroege kerk associeert Marcus met Rome (vgl. Eusebius, HE ). De inhoud van het evangelie lijkt daarmee in overeenstemming: de jonge kerkgemeente in Rome beleeft woelige tijden (vgl. edict van Claudius in 49 na Chr.). Ze moeten leren dat ondanks de tegenstand de overwinning verzekerd is: ook onze Heer is doorheen lijden tot heerlijkheid gekomen. Marcus gebruikt veel Latijnse woorden en termen (12:42). Hij geeft ook toelichtingen zoals we kunnen lezen in Marcus 7: 3-4, 11. Misschien is het vertrek van Petrus uit Rome in 49 na Chr. (vanwege het edict van Claudius) de directe aanleiding geweest om Petrus verkondiging van het goede Nieuws op schrift te stellen. Het evangelie volgens Marcus 2 Het Nieuwe Testament bevat vier evangeliën. Het evangelie volgens Marcus is het kortste en volgens velen ook het oudste. Het woord evangelie betekent goede boodschap. Het genre evangelie heeft verwantschap met de biografie of levensbeschrijving, een genre dat in de Grieks-Romeinse tijd populair was. In de evangeliën vormt de beschrijving van (een deel van) het leven van Jezus het stramien van de boeken, maar de eigenlijke nadruk ligt op het doorgeven van de boodschap van Jezus, en op de oproep in hem te geloven. Het evangelie volgens Marcus zet niet in bij Jezus geboorte, zoals dat van Matteüs en Lucas, maar bij het begin van zijn openbare optreden. Kernachtige boodschap: Jezus, Gods Zoon, is de messias De belangrijkste boodschap van het boek is dat er met de komst van Jezus een nieuwe tijd is aangebroken: Jezus verkondigt dat Gods koninkrijk nabijgekomen is. (zie Marcus 1:15). De tijd is aangebroken, het koninkrijk van God is nabij: kom tot inkeer en hecht geloof aan dit goede nieuws.

3 Het evangelie roept de lezers ertoe op in Jezus te geloven en hun leven voortaan te leiden in overeenstemming met dat geloof. Een belangrijk motief hierbij is de terugkerende vraag: wie is Jezus? Op cruciale plaatsen in het evangelie wordt hij Zoon (van God) genoemd, zie hiervoor de teksten in het Marcusevangelie: 1: 1,11; 9: 7; 15: 39. In de inleiding wordt Jezus de Christus genoemd. Deze titel komt pas opnieuw voor bij de belijdenis van Petrus (Marcus 8: 29). Daarna komt de titel nog 6 maal voor, met de duidelijke bedoeling om die scherper te definiëren. Jezus is niet de langverwachte triomferende messias die het Godsvolk zal bevrijden van de Romeinse bezetter. Hij is de lijdende messias, de messias die zal sterven aan een kruis. Het Messiasgeheim 3 Bij Marcus krijgen we een geleidelijke ontsluiting van het begrip messias (Hebreeuws woord dat in het Grieks met christus wordt vertaald): de identiteit van Jezus moet geheim blijven. In het boek staan allerlei verhalen waarin Jezus na het verrichten van een wonder de omstanders opdracht geeft te zwijgen over wat ze gezien hebben, en genezen mensen mogen niet spreken over het feit dat Jezus de messias is (zie Marcus 1:25,33,44; 3:12; 4:10-12; 5:18-19, 43<). Aan de lezer wordt duidelijk gemaakt dat de messias niet alleen wonderen verricht, maar ook moet lijden, sterven, en opstaan uit de dood. Met de belijdenis van de centurio (een heidense legeraanvoerder) bij het kruis, lijkt Marcus het geheim op te heffen rond de ware identiteit van Jezus. Marcus 15:39 Werkelijk, deze mens was Gods Zoon. Wie Jezus werkelijk is, wordt pas echt duidelijk aan het einde van het evangelie. Het goede Nieuws is dat hij niet in de dood is gebleven maar is opgestaan. Hij is niet hier, hij is opgewekt uit de dood. (zie Marcus 16:6). Deze invalshoek bij Marcus staat bekend als het messiasgeheim.

4 Wellicht is Marcus 10:45 het sleutelvers, omdat het kernachtig samenvat welke het doel was van Jezus zending als Mensenzoon en Messias: Want de Mensenzoon is niet gekomen om gediend te worden, maar om te dienen en zijn leven te geven als losgeld voor velen. Andere karakteristieken Meteen Het vele gebruik van het woordje euthus (= meteen) valt op. Dit komt 41 maal voor in het Marcusevangelie. Marcus gebruikt het als verteltechniek om vaart te houden: gebeurtenissen volgen elkaar in een snel tempo op. Marcus wil weliswaar via een geleidelijke ontsluiting, maar met een behoorlijk tempo komen tot de pointe: Jezus kruisdood en de opstanding. 4 Levendige beschrijving Marcus is een boeiend verteller. Hij hanteert een levendige stijl met tamelijk abrupte afwisselingen van scènes. Hij vertelt over wonderen die Jezus verricht en pittige twistgesprekken die hij voert met omstaanders. Ook de emoties van Jezus komen goed uit de verf: ontroering, toorn (Marcus 3:5), verontwaardiging (Marcus 10:4) en verwondering (Mc 6:6). Leerlingen We krijgen niet bepaald een fraai beeld van de leerlingen: ze begrijpen vaak de gelijkenissen niet, ze zijn hardleers en kleingelovig (Marcus 4:11-13, 33-34, 40; 6:51-52; 8:4, 14-21; 9:14-29). De vrouwelijke volgelingen brengen het er beter van af (Marcus 5:28, 34; 7:29; 12:41-44; 14:3-9). Een leerling van Jezus wordt gevraagd in het voetspoor van de messias te treden. Hem volgen is een moeilijke maar heilzame weg. Marcus wijst uitdrukkelijk op het feit dat de leerschool van Jezus ook lijden inhoudt. De belofte echter is hoopvol: waarachtig leven vinden in Christus en tot zijn bestemming komen onder Gods leiding (Marcus 8:34-38). Evangelie Marcus gebruikt het woord evangelie 7 maal (Matteüs slechts 4x; Lucas nooit). Misschien was hij wel de eerste om het verhaal over Jezus met euangelion goed Nieuws aan te duiden.

5 Opbouw van het boek Het evangelie valt duidelijk uiteen in twee delen: in het eerste deel (Marcus 1:14-8:30) wordt Jezus optreden te midden van het volk beschreven. In het tweede deel (Marcus 8:31-16:8) komt Jeruzalem in beeld, waar hij zal lijden en sterven aan een kruis. Dat is niet het einde van het evangelie. Het slot (Marcus 16: 1-8) wordt gekenmerkt door een kort maar krachtig relaas over Jezus opstanding. Het scharniermoment in het evangelie van Marcus is het ogenblik dat Petrus Jezus erkent als dè messias. Marcus 8:27-30 Toen vroeg Jezus hun: En wie ben ik volgens jullie? Petrus antwoordde: U bent de messias. Vanaf dat moment begint Jezus zijn leerlingen te onderwijzen over zijn aanstaande lijden, dood en opstanding. 5 Het lijkt erop dat het evangelie volgens Marcus een uitgewerkte schriftelijke versie is van de eerste prediking over het leven van Jezus door de vroege kerk. Vergelijk Handelingen 10: Het slot van het boek vormt een probleem. In een aantal handschriften vinden we alleen hoofdstuk 16:1-8; in andere handschriften vinden we een langer slot, namelijk 16:1-20. Door de meeste uitleggers wordt het korte slot als het oorspronkelijke beschouwd. Waarschijnlijk heeft de evangelist kernachtig als een soort apotheose over Jezus opstanding willen berichten. Al heel vroeg zouden sommige lezers en overschrijvers het als problematisch ervaren hebben dat er zo kort over de opstanding werd geschreven, en heeft men, mede naar aanleiding van de beschrijving van de opstanding in de andere evangeliën, een langer slotgedeelte toegevoegd.

6 Schematische voorstelling I. Inleiding: het begin van het evangelie (1:1-13) II. Het openbare optreden van Jezus in Galilea (1:14-8:26) A. Jezus nieuwe leer met gezag en het onbegrip van Farizeeën (1:14-3:6) B. Jezus vertelt gelijkenissen, geneest zieken en verricht wonderen, maar stuit op onbegrip van omstanders (3:7-6:6a) 6 C. Jezus richt zich niet enkel tot het Joodse volk en stuit daarbij op onbegrip van de leerlingen (6:6b-8:26) III. Jezus kijkt vooruit op zijn dood en opstanding (8:27-16:8) A. De aankondiging van Jezus dood en opstanding; en de betekenis hiervan voor de leerlingen (8:27-10:52) B. Jezus en Jeruzalem (11:1-13:37) C. het lijden, de kruisiging en opstanding (14:1-16:8) 2 de slot [van latere datum] (16:9-20)