Veilige burger, veilige buurt

Transcriptie

1 Veilige burger, veilige buurt Achtergronden van Pythia WMO Door Pim Südmeier, Triaspect Inleiding De hervorming van de langdurige zorg voltrekt zich in snel tempo. Het sluit aan op de maatschappelijke ontwikkeling dat mensen zelfstandig willen wonen met zorg aan huis en de majeure bezuinigingen die moeten worden doorgevoerd in de zorg. Hiermee verschuift ook de verantwoordelijkheid voor veiligheid van zorgaanbieders terug naar de burger. Niet iedere burger blijkt echter in staat om een veilige woonomgeving te creëren en de middelen en informatie die daarvoor beschikbaar zijn (bijvoorbeeld folders, checklists en voorlichtingsactiviteiten) juist te interpreteren en ernaar te handelen. Waar de burger de verantwoordelijkheid niet kan nemen, ondersteunen buurt, gemeente, zorgaanbieders en veiligheidsregio. Voor een effectieve ondersteuning is het nodig dat de (kwetsbare) burgers in beeld is, de mate van zelfredzaamheid wordt besproken en vastgesteld met de burger en duidelijk wordt op welke wijze zij ondersteund kunnen worden. Pythia WMO helpt bij deze ondersteuning. Hiermee kan een veiligheidsprofiel op burger- en buurtniveau worden gemaakt en kunnen teams advies krijgen over het vergroten van zelf- en samenredzaamheid. Verder genereert het beleidsinformatie op woning, straat en wijkniveau voor gemeenten en hulpdiensten en geeft het hulpdiensten zoals brandweer en ambulance waardevolle informatie in geval van nood of calamiteit. In dit stuk gaan wij in op de achtergronden van Pythia WMO. Wat is veiligheid? Wij krijgen vaak de vraag wat veiligheid nu eigenlijk is. Best een goede vraag, waar zo 1,2,3 geen sluitend antwoord op is. Maslov beschreef het al in zijn beroemde piramide. Daar staat veiligheid op de 2e plaats, na eten, drinken en slapen. Veiligheid is volgens hem een existentiële behoefte en is dus belangrijk voor iedereen. In Wikipedia, ons digitale geweten, wordt veiligheid omschreven als: de mate van afwezigheid van potentiële oorzaken van een gevaarlijke situatie of de mate van aanwezigheid van beschermende maatregelen tegen deze potentiële oorzaken. Veiligheid is een relatief begrip, aangezien niets onder alle omstandigheden volledig zonder gevaar is. (Wikipedia, 2015). Als wij kijken naar onze ervaring met veiligheid van kwetsbare burgers en cliënten, moet het relatieve van veiligheid nog meer worden benadrukt. Veiligheid is situationeel. Iedere situatie kent zijn eigen risico s en (on)veiligheid, afhankelijk van de context en de gebeurtenissen daar binnen. Veiligheid ontstaat als er

2 voldoende mogelijkheden aanwezig zijn om adequaat op de risico s en onveilige situaties te reageren. Veiligheid kunnen we dus als volgt formuleren: veiligheid is de balans tussen de risico s en onveilige situaties aan de ene kant en het handelingsperspectief om daar adequaat op te reageren, aan de andere. Veiligheid uit balans Een normaal en gezond persoon kan meebewegen op de veiligheidsnoodzaak van de situatie. Zijn handelingsperspectief is vaak adequaat genoeg om te reageren op risico s en onveilige situaties. Onveiligheid ontstaat pas als onnodig grote risico s genomen worden of zich onvoorziene situaties voordoen waar de mogelijkheden om in te grijpen niet meer voldoende zijn. De balans slaat dan pas door. De kans is echter groot dat veel kwetsbare burgers deze vraag niet bij zichzelf stellen. Als we de kwetsbare burger niet in beeld hebben of te weinig compenseren, kan onveiligheid ontstaan. Voor de burger maar ook voor de buurt waarin hij woont. Het tegenovergestelde komt ook voor; overcompensatie, waardoor het onnodig veilig wordt en de burger of cliënt wordt gepamperd. Als we kijken naar de praktijk van de kwetsbare burgers zijn er grofweg 2 manieren waarmee de balans weer kan worden hersteld: Bij onze kwetsbare burgers slaat de balans al veel sneller door. Zij hebben namelijk beperkingen die extra risico s met zich kunnen meebrengen. En zij zijn (veel) minder goed is staat om te reageren op risicovolle en onveilige situaties. Het gevolg hiervan is dat zij een beperkter veiligheidsniveau hebben dan een gemiddelde burger. Er ontstaat hierdoor een behoorlijke uitdaging om de kwetsbare burgers op een normaal veiligheidsniveau te krijgen. Zeg maar op NAP voor veiligheid. Eigenlijk moet iedere (kwetsbare) burger zichzelf de Vragen stellen: welke risico s loop ik, welke veiligheidsmogelijkheden heb ik zelf tot mijn beschikking en wat moeten eventueel gecompenseerd worden door anderen? 1. De mate van risico en onveiligheid verlagen; door de kans dat zich onveilige situaties voordoen te verlagen (preventie), 2. Het handelingsperspectief verhogen; door het handelingsperspectief te vergroten om, als er zich onveiligheid voordoet, hier adequaat op te reageren (reactie). Let hier op dat voldoende wordt gecompenseerd en dus niet overgecompenseerd. 2

3 BOX: Voorbeeld van een WMO consulent in een gemiddelde gemeente: die de WMO consulente in Pythia doet worden deze risico s per persoon inzichtelijke. Een voorbeeld is mevrouw Jansen, mevrouw Jansen is slecht ter been en vraagt daarom een traplift aan via de wet maatschappelijke ondersteuning. Als de consulente bij mevrouw Jansen thuis komt blijkt zij 150 kilo te wegen, diabeet te zijn, had ze geen rookmelders in huis, ze rookt ook in bed en ze kan niet zelfstandig opstaan uit een stoel of haar bed. De consulente geeft een aantal opties om de veiligheidsmogelijkheden te vergroten. Ze geeft aan dat het beter is dat mevrouw niet meer boven slaapt, en dat ze moet proberen minder te roken zeker in bed. Ook wordt er aan de buurman van mevrouw Jansen gevraagd of hij rookmelders in het huis wilt ophangen. Dit alles bleek niet voldoende en enkele weken later is mevrouw Jansen me de hulp van de gemeente op zoek gegaan naar vervangende woonruimte. In dit voorbeeld biedt het handelingsperspectief op het gebied van zelfredzaamheid bij brand door het aanpassen van rookgedrag en het gebruiken van technische hulpmiddelen, jammer genoeg onvoldoende compensatie. De mate van risico en onveiligheid zelf moet worden verlaagd, door een alternatieve leefomgeving te gaan zoeken voor mevrouw, die van zichzelf veiliger is. Wat en hoe compenseren? Om te weten wat we moeten compenseren/reduceren en in welke mate, is het van belang dat we de verschillende risico s die een kwetsbare burger kan lopen, goed in beeld hebben. De afgelopen jaren is vanuit verschillende disciplines (zorg, politie, brandweer, gemeente, etc.) naar kwetsbare burgers in hun woon-leefomgeving gekeken en zijn verschillende risicofactoren onderscheiden. Denk hierbij aan persoonsgebonden factoren als fysieke en mentale gezondheid, maatschappelijke en sociale participatie, maar ook bijvoorbeeld gevoeligheid voor babbeltrucs. Daarnaast moet ook gekeken worden naar factoren in de leefomgeving van de burger. Denk bijvoorbeeld aan brandrisico van de woning, toegang tot de woning en hygiëne. Het onderstaande veiligheidsprofiel is een voorbeeld dat gebruikt wordt in de gemeentelijke WMO omgeving, waarin een aantal veelvoorkomende en reële risicogebieden met elkaar geïntegreerd. Iedere burger heeft een uniek eigen profiel, afhankelijk van persoonsgebonden factoren die het risico verhogen of juist verlagen. Door middel van de scan Figuur: Voorbeeld van een veiligheidsprofiel van een burger. Neem bijvoorbeeld iemand die in een rolstoel zit en dementie heeft. Beide zijn factoren die het moeilijker maken om te ontvluchten bij een calamiteit (brand in huis bijvoorbeeld). Maar heeft persoon een hele alerte en kwieke partner in huis wonen, neemt het risico gedeeltelijk af, omdat de partner hulp kan bieden bij calamiteiten. Door deze individuele profielen te stapelen kan een veiligheidsprofiel van een straat, buurt of gemeente gemaakt worden. Dit kan helpen bij het gerichter inzetten van schaarse preventiemiddelen en ondersteuning. Compenseren tot NAP Als de gewogen risico s integraal in beeld zijn, kan gericht worden gezocht naar compensatie tot een normaal veiligheidsniveau. Het NAP voor de veiligheid, zoals het hiervoor al is genoemd. Kwetsbare burgers moeten niet minder veilig zijn dan een normale vitale en alerte burger. Maar dus ook niet meer. Om de veiligheid in balans te krijgen, moet er gewicht worden toegevoegd aan de weegschaal. Het heeft de logische voorkeur om hierbij de volgende drietrap aan te houden van: 3

4 1. Eerst de zelfredzaamheid maximaal vergroten; Denk bijvoorbeeld aan alertheid vergroten, eigen weerbaarheid en handelingsperspectief bijbrengen, gerichte educatie en informatie, techniek/domotica inzetten, etc., 2. Daarna samenredzaamheid maximaal inzetten; door bijvoorbeeld gebruik te maken van de inzet van familie en vrienden, slimme buurtapps, samen te koken, buurtrondes lopen, etc. 3. En in laatste instantie gerichte hulpverlening inzetten. handelingsperspectief te vergroten, ontsluiten op teamniveau d.m.v. het veiligheidsadvies. Figuur: Het totaalbeeld veiligheid kwetsbare burger Veiligheid van burger en buurt; Het team staat centraal Iedere WMO consulent heeft praktijkkennis en ervaring over het vergroten van zelf- en samenredzaamheid en het verbeteren van de inzet van hulpverlening. Door deze kennis op teamniveau te delen en te combineren, wordt geleerd van elkaar en kan de veiligheid van de burger en de buurt gericht worden verbeterd. Zeker als kennis over slimme maatregelen en interventies ook tussen teams en gemeentes wordt gedeeld. Én wordt aangevuld door inhoudelijke experts op de verschillende risicogebieden. Figuur: Voorbeeld van een veiligheidsadvies in de zorg. Leren van (bijna) incidenten Hoewel de veiligheid sterk verbeterd wordt door risico s op te sporen en maatregelen te treffen, zullen er in de praktijk incidenten blijven voorkomen. 100% veilig is namelijk niet mogelijk. Incidenten kunnen een bron van informatie zijn waar op dít moment nog nieuwe risico s en oorzaken van onveiligheid voorkomen. Door als team ook de veiligheidsincidenten te melden, analyseren en gericht te verbeteren, start een verbetercirkel van veiligheid voor burger en buurt. Pythia WMO is naast een veiligheidsinventarisatie instrument, ook een platform om deze kennis te borgen en te delen met elkaar. Beide kanten van de veiligheidsweegschaal worden door Pythia opgepakt. Het kan de risico s en onveiligheid in beeld brengen van burger en buurt d.m.v. het veiligheidsprofiel. Én het kan de maatregelen en kennis om het 4

5 Figuur: Veiligheidscirkel op teamniveau. Het bespreken en analyseren van incidenten in het werkoverleg is een hele goede basis om als team te leren van fouten en onveilige situaties. Leren kan heel eenvoudig zijn: Terugkijken wat afgelopen maand fout is gegaan of welke onveilige situaties zijn aangetroffen(of juist heel goed!), bespreken wat hier de kernoorzaken van waren en kijken wat er gedaan moet worden om te voorkomen dat het komende maand weer fout gaat of onveilig blijft. Verder kan leren over teamgrenzen heen op een eenvoudige en aantrekkelijke manier worden versterkt, door teams bijvoorbeeld in leernetwerken met andere teams binnen of buiten de gemeente, eens per kwartaal hun beste verbeteracties en tips met elkaar te laten delen. Hierdoor wordt op een actieve en betrokken manier als het ware een verbetermagazijn gevuld met eigen praktische kennis en kunde. Gericht op dát wat er speelt. Pythia WMO; Informatie van vitaal belang De informatie uit Pythia kan, met toestemming van de burger natuurlijk, goed gekoppeld worden aan andere relevante systemen en informatiebronnen. Op die manier wordt veiligheid van de burger een integraal onderdeel van de beschikbare informatie van de kwetsbare burgers. Het is zelfs mogelijk nog een stap verder te gaan. Op dit moment vinden er namelijk veel experimenten binnen de zorg plaats op het gebied van domotica. Door het Internet of Things, kunnen apparaten en sensoren zoals brandmelders of hartslagmeter, verbonden worden met het internet en signalen afgeven als er problemen zijn. Deze technieken vinden op dit moment ook een weg naar de wijk, om de kwetsbare burger te ondersteunen. In combinatie met de informatie uit Pythia WMO kan hulpverlening nog gerichter en effectiever ondersteunen. Denk bijvoorbeeld aan een brandmelding die binnenkomt bij een meldkamer of een kritieke hartmeting van een smartwatch die om een ambulancerit vraagt. Als in combinatie met deze melding ook de informatie over de toegang van de woning en de fysieke toestand van de bewoner (bijvoorbeeld rolstoel of bedlegerig), kunnen direct voorzorgsmaatregelen genomen worden voor als de rit ter plaatse is en de hulp moet worden ingezet. De informatie uit Pythia WMO kan zo van vitaal belang zijn. Door dit belang duidelijk te maken aan de kwetsbare burgers zal het draagvlak om een veiligheidsprofiel te maken én te delen met de juiste hulpverlening alleen maar groter worden. Hier ligt een grote uitdaging voor de gemeente en het WMO- of wijkteam. Conclusie Samenvattend kunnen we zeggen; veiligheid is een weegschaal, continu in beweging, elke burger en buurt heeft een eigen balans. De gemeente in het algemeen en het WMO- of wijkteam in het bijzonder, kan extra gewicht in de schaal leggen voor de kwetsbare burger door samen een veiligheidsprofiel te maken. Hiermee kan de veiligheid van burger en buurt gericht worden vergroot. En preventief worden ondersteund. En kan in geval van nood en calamiteit effectiever worden geholpen. Pythia WMO kan hieraan bijdragen. Om gemeente, burger en buurt, samen te laten werken aan veiligheid. 5

6 Over Pim Südmeier Triaspect Pim Südmeier is expert op het gebied van veilig verbeteren. Al ruim 20 jaar ondersteunt hij organisaties bij vernieuwingsprocessen waarbij de uitgangspunten van zelfsturing en verbetermanagement centraal staan. Het snel kunnen ordenen van complexe vraagstukken en het inspireren en motiveren van mensen binnen veranderingsprocessen, zijn sterke kanten van Pim. Wilt u meer lezen van Pim Südmeier of over veilig verbeteren? Meld u dan gratis aan voor de Triascoop. Middels deze gratis nieuwsbrief houden wij u op de hoogte van nieuws en publicaties op het gebied van zorgveiligheid. 6