Perspectief voor een duurzame visserij Nationaal Strategisch Plan voor het Europees Visserij Fonds

Transcriptie

1 Perspectief voor een duurzame visserij Nationaal Strategisch Plan voor het Europees Visserij Fonds Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit Directie Visserij Postbus 20401

2 2500 EK s Gravenhage Nederland 2

3 Perspectief voor een duurzame visserij 1 Inleiding 5 1. De Nederlandse visserijsector Inleiding Sociaal economische positie Korte beschrijving van het visserijcluster 9 2. Sterkte zwakte analyse van de Nederlandse Visserij Doelstellingen en prioriteiten van Nederland m.b.t. duurzame visserij Internationale kaders Nationale kaders Rol van de overheid Inhoudelijke keuzes en prioriteiten voor Nederland Vertaling naar de assen van het EVF Vertaling naar sectoren Financiering van het Plan Uitvoering en toezicht Uitvoeringsorganisatie Toezicht Afbakening met structuurfondsen Procedures ten behoeve van preventie, fraude en onregelmatigheden Tussentijdse Evaluatie 40 Bijlage 1: Portfolioanalyse Nederlandse vissector 41 Bijlage 2: Kaart met voor de visserij relevante Natura 2000 gebieden 43 Bijlage 3: Beschrijving Nederlandse visserijgemeenschappen 44 Bijlage 4: De Nederlandse visserijsector in cijfers 46 Bijlage 5: Overzicht van geconsulteerde stakeholders 55 3

4 4

5 Inleiding Nationaal Strategisch Plan Het Europese Visserijfonds (EVF) is het kader voor communautaire steun voor de duurzame ontwikkeling van de visserijsector 1 en visserijgebieden. Voor de programmaperiode zijn bijstandsprogramma s voorzien met als doel richting te geven aan innovatieve en structuurversterkende maatregelen. Deze maatregelen zullen zoveel mogelijk hand in hand moeten gaan met belangrijke opgaven om de milieudruk uit de visserij verder te verminderen en te voldoen aan de wettelijke verplichtingen en maatschappelijke wensen die aan de visserijsector worden gesteld. Ten behoeve van deze bijstandsprogramma s stelt iedere lidstaat een nationaal strategisch plan (NSP) en een Operationeel Plan (OP) op. Het voorliggende NSP beschrijft de voorgenomen maatregelen ten behoeve van de Nederlandse visserijsector. Het programma heeft een looptijd (in termen van het aangaan van financiële verplichtingen) van zeven jaar (2007 tot en met 2013). De totale maximale bijstand uit het EVF voor Nederland voor genoemde periode bedraagt 48,6 miljoen euro. Dit bedrag moet voor de verschillende voorgestelde maatregelen aangevuld worden met nationale (overheids ) en particuliere bijdragen. De totale overheidsbijdrage (incl. de EVF middelen uit Brussel) bedraagt ca. 125 mln. euro. De totale particuliere bijdrage bedraagt minimaal 72 mln. euro Het NSP is geformuleerd vanuit een aantal strategische doelstellingen en prioriteiten en geeft daarmee op hoofdlijnen het beleid voor de komende periode aan. Dit beleid is gericht op perspectief voor een duurzame visserij, ook na Opbouw van het document Het voorliggende NSP is als volgt opgebouwd. Hoofdstuk 1 biedt een beschrijving van de bestaande situatie in de visserijsector, waarbij het hele cluster aan activiteiten (van aanvoer tot en met detailhandel) aan bod komt. Hoofdstuk 2 bevat een sterkte zwakte analyse van de Nederlandse visserijsector. Hoofdstuk 3 bevat de doelstellingen en prioriteiten van Nederland met betrekking tot duurzame visserij, aquacultuur en het Gemeenschappelijk Visserijbeleid (GVB). Voortbouwend op de voorgaande hoofdstukken worden, op basis van een aantal uitgangspunten, de nieuwe zwaartepunten geïdentificeerd en wordt per zwaartepunt en sector aangegeven waarop de komende periode ( ) zal worden ingezet. 1 Visserijsector wordt in dit plan breed opgevat. Het gaat in feite om een cluster van samenhangende activiteiten, te weten: aanvoer/kweek/productie, verwerking en afzet. 5

6 Tenslotte wordt aangegeven met behulp van welke indicatoren het succes zal worden beoordeeld. Hoofdstuk 4 bevat het financieringsplan op hoofdlijnen, alsmede een globale opsomming van nationale overheidsmiddelen die naast het EVF worden ingezet. Hoofdstuk 5 bevat informatie over uitvoering, toezicht en evaluatie. Daarnaast bevat het plan de volgende bijlagen: 1. Portfolioanalyse van de Nederlandse vissector 2. Kaart met voor de visserij relevante Natura2000 gebieden in Nederland 3. Kaart en korte beschrijving van Nederlandse visserijgemeenschappen 4. De Nederlandse visserijsector in cijfers 5. Overzicht van stakeholders die geconsulteerd zijn Consultatie Het NSP is geformuleerd door de Directie Visserij van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit. Ten behoeve van de ontwikkeling van het NSP is een groot aantal organisaties verzocht voorstellen en wensen ten aanzien van het programma te formuleren. Het betreft organisaties op het terrein van: Zee, kust en binnenvisserij, Viskweek, Handel, verwerking en afzet van vis, Natuur en milieubescherming Vrouwen in de visserij Werknemersbelangen Overheden Wetenschap Publiciteit Ten behoeve van de uitvoering van de verschillende maatregelen uit het programma zal in die gevallen waarin dit relevant is aandacht worden besteed aan de bekendmaking van de maatregelen. Deze publiciteitsactiviteiten zullen vooral zijn gericht op de potentiële begunstigden en belanghebbenden. Voor de publiciteit zullen verschillende vormen worden toegepast (bijeenkomsten en rechtstreekse contacten, folders en persmededelingen, websites en andere vormen), afhankelijk van de behoeften en mogelijkheden, en steeds met als oogmerk een zo groot mogelijk deel van de potentiële begunstigden en belanghebbenden te bereiken. In het Operationele programma zullen ten aanzien van de publiciteit acties worden opgenomen, waarvoor middelen zullen worden gereserveerd (onder Technische bijstand). Elektronische data uitwisseling 6

7 Voor de uitvoering van het programma zal een systeem worden opgezet waarin zowel detail als geaggregeerde informatie en periodieke overzichten met betrekking tot de voortgang van de diverse acties van het programma zijn opgenomen. Het gaat hierbij om zowel financiële, administratieve als fysieke elementen. Voor de rapportering en (elektronische) data uitwisseling met de Europese Commissie zal gebruikt worden gemaakt van de applicatie SFC2007. De bevoegdheden en inloggegevens zijn hiervoor inmiddels geheel verzorgd. 7

8 1. De Nederlandse visserijsector Inleiding De Nederlandse visserijsector is een sector met twee gezichten. Enerzijds is sprake van een dynamische sector die in staat is op een aantal deelmarkten belangrijke posities op te bouwen. De marktvooruitzichten voor de afzet van visproducten zijn bijzonder gunstig. De Nederlandse vissector heeft de ambitie ook de komende periode haar vooraanstaande marktpositie verder te kunnen uitbouwen. Anderzijds is sprake van een sector die onder druk staat. Met name de aanvoer (visserijvloot) staat de komende periode voor grote ecologische en economische opgaven. Naar verwachting zullen de veranderingen, die hier uit voortvloeien, gevolgen hebben voor de structuur van de Nederlandse visserijgemeenschappen. Hoewel de visserij haar dominante positie niet direct zal verliezen zullen de visserijgemeenschappen nieuwe economische dragers moeten ontwikkelen voor het behoud van werkgelegenheid en de versterking van de lokale economie. Hier ligt een belangrijke opgave voor de regionale overheden Sociaal economische positie De Nederlandse visserijector behoort tot de vijf grootste Europese visproducenten. Het Europese marktaandeel bedraagt ongeveer 7%. Alleen het Verenigd Koninkrijk (12%), Frankrijk (14%), Denemarken (17%) en Spanje (19%) produceren meer vis dan Nederland. De totale opbrengstwaarde van de Nederlandse visserij bedroeg in mln. De invoerwaarde bedroeg in ,3 mrd euro en de waarde van geëxporteerde vis bedroeg datzelfde jaar 2,2 mrd euro. De consumptiewaarde van vis bedraagt ongeveer 0,5 mrd euro. Aangezien Nederlanders gemiddeld een keer per twee à drie weken vis consumeren en het Nationaal Voedingscentrum consumptie van twee keer per week adviseert, ligt hier nog een aanzienlijk groeipotentieel. De huidige economische betekenis op nationaal niveau is bescheiden. De totale vissector (aanvoer, handel en verwerking) is samen goed voor ongeveer 0,2 % van het nationaal inkomen (BNP) en werkgelegenheid. Voor de Nederlandse visserijgemeenschappen is de economische betekenis aanzienlijk groter. Het werkgelegenheidsaandeel kan hier wel oplopen tot wel 50%. Er is sprake van een sterke concentratie van activiteiten in de traditionele visserijgemeenschappen. Deze gemeenschappen liggen vooral langst de kust, in de Zeeuwse delta en aan de rand van de voormalige Zuiderzee (het huidige IJsselmeer). Voor een overzicht van deze gemeenschappen wordt verwezen naar bijlage 3. 2 Voor een meer kwantitatieve beschrijving wordt verwezen naar bijlage 4 8

9 De totale werkgelegenheid in de Nederlandse vissector ligt op ongeveer mensjaren. In de aanvoer (de visserij) is de werkgelegenheid tussen 2000 en 2005 met bijna 25 % afgenomen tot mensjaren. Het gaat vrijwel uitsluitend om mannen. Aangezien het vaak ook gezinsbedrijven betreft houden deze cijfers geen of onvoldoende rekening met meewerken van gezinsleden. In de verwerkende industrie bestaat ongeveer een derde van het personeelsbestand uit vrouwelijke werknemers. In verhouding maakt de werkgelegenheid in de aanvoer nog maar 20% uit van de totale werkgelegenheid in de sector. Deze ontwikkeling zal zich naar verwachting de komende periode doorzetten. Dit heeft grote gevolgen voor zowel de betrokken opvarenden als voor de daarvan economisch afhankelijke visserijgemeenschappen. De omgeving stelt hoge eisen aan de moderne ondernemer. Het gaat hierbij enerzijds om het verder verdiepen van de beroepsvaardigheden (de visser bijvoorbeeld in de rol van bestandsbeheerder). Anderzijds om het ontwikkelen van algemene ondernemersvaardigheden (bijvoorbeeld het vermarkten visserijproducten). Deze werkgelegenheidsaspecten vragen meer aandacht dan voorheen. Ontwikkeling van de rol van de vrouw De rol van de vissersvrouwen is de afgelopen periode verbeterd. Zij hebben zich weten te organiseren in een netwerk van vrouwen in de visserij (VinVis). Het netwerk vormt een belangrijke schakel tussen de activiteiten op zee en ontwikkelingen aan wal. Ondanks deze inzet is er vooruitgang te boeken waar het gaat om aandacht voor de positie van de meewerkende vissersvrouw in de onderneming en in het gezin. Ook de rol die de vrouw kan spelen bij de transitie die (gezins)bedrijven moeten maken is nog onderbelicht. Maatschappelijke betekenis van de sportvisserij Hoewel de Nederlandse sportvisserij buiten de scope van het EVF valt is de maatschappelijke betekenis omvangrijk. De sportvisserij is een belangrijke medegebruiker van de Noordzee, de kustwateren en binnenwateren. In totaal telt ons land 1,6 miljoen sportvissers. De economische waarde van de sportvisserij bedraagt jaarlijks 500 mln. Verder biedt het werkgelegenheid voor ongeveer tot arbeidsplaatsen en duizenden vrijwilligers. Op een aantal wateren draagt deze sector samen met beroepsvissers en waterbeheerders ook bij aan het visstandbeheer, ondermeer door deelname aan zogenaamde Visstandbeheercommissies (VBC s) Korte beschrijving van het visserijcluster 3 De Nederlandse visserijsector (of beter gezegd: het visserijcluster) bestaat uit een aantal onderdelen die hieronder kort zullen worden beschreven. 3 Visserij in cijfers 2006, LEI (2006) Visserij in trends, LEI (2007) 9

10 De vloot (aanvoer) De Nederlandse visserijvloot is op te delen in drie deelsectoren, te weten: a) zeevisserij b) kustvisserij c) binnenvisserij De omvang van de zeevisserijvloot is de afgelopen periode fors afgenomen. Recente saneringsprogramma s hebben een belangrijke bijdrage geleverd aan een structurele afname van de visserijinspanning. Zo is de omvang Nederlandse kottervloot de laatste paar jaren met 15% afgenomen tot 340 schepen in Het totale motorvermogen en olieverbruik in de kottersector is met respectievelijk 25% en 32% nog sterker afgenomen. In vergelijking met het begin van de jaren negentig is de aanvoer van vis met Nederlandse kotters vrijwel gehalveerd van ton naar ton. Die daling valt vooral toe te schrijven aan vissoorten waarvan de quota fors zijn verminderd (schol, tong, kabeljauw). Naar verwachting zal het EU beheerplan voor tong en schol noodzakelijk leiden tot een verdere vermindering van de quota en visserijdruk. Slechte bedrijfsresultaten in de kottervloot hebben de vermogenspositie ernstig aangetast. De solvabiliteit van deze deelsector sector is gedaald naar 0%. Enkele jaren terug lag dit nog op 40%. Dit vertaalt zich direct naar het investeringsvolume. Investeringen lagen in 2005 op een bijzonder laag niveau ( 6 miljoen). Er kwamen geen nieuwe schepen in de vaart en er werden weinig nieuwe motoren ingebouwd. De Nederlandse vloot veroudert in de huidige economische condities snel. De grote zeevisserij (trawlersector) laat een andere trend zien: het aantal schepen is de afgelopen 15 jaar redelijk stabiel gebleven (ca. 15), de schepen zijn groter geworden en de werkgelegenheid in deze sector is toegenomen. De sector bestaat uit vier rederijen die met diepvriestrawlers vissen op pelagische vissoorten. Het quotamanagement in Nederland vindt plaats met inschakeling van beheergroepen (het zogenaamde co management). Dit geeft binnen de wettelijke EU kaders maximale flexibiliteit aan groepen van vissers en leidt tot meer draagvlak bij vissers voor het Gemeenschappelijk Visserijbeleid. De visserij op garnalen vindt dicht bij de kust plaats en wordt voornamelijk uitgevoerd door kleine kotters met een motorvermogen tot 300 pk. Het gaat om circa 200 schepen. Ook in deze visserij is sprake van een stijging van kosten en verslechtering van de solvabiliteit. Deels gaat het om kotters die exclusief op garnalen vissen, deels om kotters die behalve op garnalen ook op platvis en rondvis vissen. De mosselcultuur omvatte in 2005 nog 64 schepen. De vloot is in hoge mate afhankelijk van mosselzaad uit de Waddenzee. De sector is bezig om minder afhankelijk te worden van het vissen op mosselzaad in de natuur (zie ook aquacultuur). De aanvoer is erg afhankelijk van natuurlijke omstandigheden (aanwezigheid van zaad). Doordat visserijactiviteiten veelal plaats vinden in Natura2000 gebieden, zijn de mogelijkheden voor visserij beperkt. De 10

11 visserijinspanning is gereduceerd door het verbod op de mechanische kokkelvisserij in de Waddenzee. Ook in de binnenvisserij (IJsselmeervisserij) is in 2004 en 2005 een forse sanering ingezet. De vangstcapaciteit is hiermee de afgelopen paar jaar met 40 tot 50% gereduceerd. In totaal omvat de beroepsmatige vloot voor heel Nederland circa 250 (kleine) schepen. Met name de ontwikkeling van de aalstand baart zorgen en zal komende jaren, ook als gevolg van de EU Aalverordening, leiden tot verdergaande aanpassingen in de binnenvisserij. Verder zal de binnenvisserij ook te maken krijgen met eisen vanuit Natura2000 en de Kaderrichtlijn Water. Voor een overzicht van de voor de Nederlandse visserij relevante Natura2000 gebieden wordt verwezen naar bijlage 2. Aquacultuur De Nederlands aquacultuursector is op te delen in schelpdiercultuur en de kweek van vis op land. Schelpdiercultuur (mossel en oestercultuur) vindt plaats in de Oosterschelde en het Grevelingenmeer. De productie beloopt voor mosselen ongeveer ton (2005, met een waarde van 60 miljoen), en voor oesters ton ( 6 miljoen). De ontwikkelingen van de Nederlandse mosselsector worden voor een belangrijk deel beperkt door het tekort aan grondstof (mosselzaad). De sector is druk op zoek is naar alternatieve vormen van grondstofwinning (hatechery en nursery en mosselzaadvangstinstallaties). Viskweek op land richt zich vooral op de productie van aal, forel, meerval, zalmforel en tilapia maar meer recent ook op baramundi, tarbot en tong. De viskweek staat nog steeds in de kinderschoenen met een beperkte productie, zowel in volume als in waarde. De totale visteeltproductie ligt rond de ton met een waarde van 39 miljoen. Wel neemt de productie jaarlijks toe met meer dan 10%. Het marktperspectief blijft gunstig. Dit heeft in het bijzonder te maken met de ecologische opgaven voor de traditionele visserijsector in combinatie met de groeiende vraag naar vis en visproducten. Meer nog dan in het verleden dienen zich perspectiefvolle projecten aan. Interessante ontwikkeling is de vraaggestuurde aanpak in visteelt ketens. Ook blijkt in Nederland veel kennis aanwezig over bijvoorbeeld het sluiten van kringlopen en gesloten systemen. De kweek van paling vormt een uitzondering op het algemeen positieve beeld van de Nederlandse viskweek. Dit vanwege de hoge prijs van glasaal. Handel en industrie De Nederlandse vissector heeft een belangrijke draaischijffunctie in Europa. In zijn algemeenheid geldt dat Nederland een visexporterend land is. De totale exportwaarde bedroeg in miljoen. Dit is 15% meer dan in De export van vis en visproducten wordt (2005) voor 80 % binnen de EU afgezet, met als voornaamste afnemers België, Duitsland, Italië, en Frankrijk. De afzet naar derde landen bestaat voor een groot gedeelte uit export van bevroren pelagische vis (haring, makreel, horsmakreel). Opvallend is 11

12 dat de vissector minder afhankelijk is geworden van vis uit de Noordzee. Het aandeel Noordzeevis is de afgelopen vijf jaar met ongeveer 15% afgenomen tot ongeveer 45%. Met een overschot van 869 mln. levert de vissector een bijdrage aan het overschot op de Nederlandse handelsbalans (3%). De vissector is sterk afhankelijk van de invoer van visproducten. De totale invoerwaarde bedroeg in mln. (60% van de exportwaarde). Meer dan 65 % van de invoer is afkomstig uit de EU, voornamelijk uit Duitsland, Denemarken, het VK en België. De vissector wordt in toenemende mate afhankelijk van import. Vissoorten die in het buitenland worden gekocht, zijn ten dele vissoorten die in de Nederlandse vangstgebieden niet voorkomen. De belangrijkste activiteiten van de visverwerkende industrie in Nederland zijn het fileren, roken, marineren, stomen, diepvriezen en verpakken van vis, en voor garnalen het pellen en verpakken. Veel verwerkende bedrijven zijn ook actief als handelsondernemingen. Dit voornamelijk om een stabiele grondstofvoorziening te garanderen. De afzetstructuur van visserijproducten is versnipperd. De mate van samenwerking zowel horizontaal als verticaal, is beperkt. Gebrek aan schaalgrootte en slagkracht hebben ook gevolgen voor de marktpositie van de visserijsectoren. Dit is één van de oorzaken waarom het Nederlandse grootwinkelbedrijf nog nauwelijks verse vis in het assortiment heeft opgenomen. Uit data van de Regional socio economic studies in the fishery sector (Lot No 16, The Netherlands), blijkt dat het overgrote deel van de verwerkende bedrijven voldoet aan de (nieuwe) Europese eisen ten aanzien van hygiëne (HACCP), daarbij inbegrepen goedkeuring door de VWA (Voedsel en Waren Autoriteit). We verwachten dat op korte termijn ook de overige bedrijven aan de eisen zullen voldoen, waarbij een aantal bedrijven tevens ISO certificering overweegt. Visserijhavens en visafslagen De visafslagen zijn de belangrijkste afzetkanalen voor de vangst van de kottervloot. De 11 voor de zeevisserij belangrijke afslagen, met uitzondering van Urk, zijn langs de kustlijn gelegen. Alle aangelande vis uit de Noordzee wordt via de veilingen verhandeld. Voor de trawlersector ligt dit anders: deze vaartuigen maken deel uit van ondernemingen waarin vangst, handel, opslag, be en verwerking zijn geïntegreerd. Zij bieden hun productie dus niet aan via de afslagen en opereren wereldwijd. De grootste afslagen bevinden zich in Urk (30 % van de totale omzet van de Nederlandse visafslagen), IJmuiden (12 %) en Den Helder (12 %). Tussen een aantal afslagen zijn in de afgelopen jaren samenwerkingsverbanden opgezet, die mogelijk zullen leiden tot fusies. Ook wordt door het merendeel van de afslagen aansluiting gezocht bij nieuwe ontwikkelingen op het gebied van systemen voor informatie en veiling, zoals bijvoorbeeld elektronische handel en real time televeilen. Daartoe worden verschillende initiatieven ontwikkeld In Nederland vindt geen doordraai (interventie) van vis plaats. Verkoop en consumptie Nederland 12

13 Nederland behoort tot de landen met de laagste visconsumptie van Europa. De laatste jaren heeft zich evenwel een gestage groei voorgedaan van de visconsumptie: sinds 2000 is het huishoudelijk verbruik in volume met 26 % en in waarde met 38 % gestegen. Voor de verse vis was deze stijging respectievelijk 18 % en 38 %. Ook het grootverbruik groeit, waarschijnlijk nog sneller dan het thuisverbruik. Visverbruik is vooral laag door de lage aankoopfrequentie (gemiddeld wordt er door huishoudens per drie weken 12 maal vlees gekocht, tegen één maal vis). Vis komt evenwel steeds beter in zicht, waarbij gezondheidsaspecten, problemen met de kwaliteit van vlees en de behoefte van de consument aan gevarieerdere voeding belangrijke achtergronden zijn. Verkoop aan de consument vindt plaats via de visdetailhandel, de ambulante handel en de supermarkten. Het belang van de supermarkt als afzetkanaal voor vis is gestegen in de afgelopen jaren. Supermarkten spelen in op de groeiende vraag, met aparte, uitgebreide schappen voor vis. Volgens schattingen (van het Nederlandse Visbureau) wordt nu in ongeveer 1000 supermarktfilialen vis ter verkoop aangeboden. Visdetaillisten (winkels en ambulante handel samen) hebben ongeveer 1650 afzetpunten. Beleid, monitoring, handhaving Het beleid voor de zeevisserij wordt hoofdzakelijk gestuurd door het Gemeenschappelijk Visserijbeleid. Met de besluitvorming over de Aalverordening wordt ook de binnenvisserij nadrukkelijk onderdeel van een gemeenschappelijke Europese aanpak. Voor alle visserijen geldt dat voldaan moet worden aan de eisen van Europese (kader)richtlijnen, zoals de Vogel en Habitatrichtlijn, de Kaderrichtlijn Water en de (toekomstige) Kaderrichtlijn Marien. Al met al is de invloed van Brussel op het visserijbeleid erg groot. Nederland levert vanuit haar kennisinfrastructuur een belangrijke bijdrage aan Europese monitorings en onderzoeksprogramma s. Deze zijn ondermeer nodig met het oog op jaarlijkse advisering en besluitvorming over TAC s. Jaarlijks wordt hieraan 4 mln euro besteed via een WOT programma (WOT=Wettelijke Onderzoeks Taak) en ruim 1,5 mln euro aan inzet van onderzoeksvaartuigen. Daarnaast wordt nog 1 à 2 mln euro besteedt aan (beleids)onderzoek ten behoeve van een duurzame visserij. Tot slot wordt een instrument voor kenniscirculatie ( kenniskringen ) ontwikkeld voor de komende periode. Voor dit instrument is 1 mln euro per jaar gereserveerd uit nationale middelen. De Algemene Inspectiedienst (AID) is belast met het toezicht op en de handhaving van de visserijregelgeving. Het bedrag dat jaarlijks aan visserijcontroles wordt uitgegeven bedraagt ruim 6 mln euro en ruim 1 mln euro aan inzet van vaartuigen. Bij controles op zee wordt in kustwachtverband gewerkt. De aanlandingscontroles zijn belangrijk voor naleving van het TAC en guotasysteem. Verder zijn er controles op het gebied van motorvermogen, vervoer, handel, kustvisserij, binnenvisserij en stroperij. Er wordt bovendien samengewerkt op internationaal niveau bij zee en aanlandingscontroles. Verder keurt de Voedsel en Warenautoriteit (VWA) de detailhandel, groothandel en verwerkende industrie op inrichtingseisen en HACCP eisen. 13

14 Samenvattend De Nederlandse visserijsector (beter is het te spreken over het visserijcluster) is divers qua samenstelling. De perspectieven verschillen per deelsector. De economische betekenis is mede dankzij de bijdrage van de handel en verwerking relatief groot. De nu nog geringe consumentenvraag in eigen land biedt perspectief voor de toekomst. De sociaalmaatschappelijke betekenis van de visserij omvat meer dan alleen de economische betekenis. Zeker in de visserijgemeenschappen is dat zichtbaar (denk allen al aan de grote maatschappelijke belangstelling op de talrijke visserijdagen). Bij de Nederlandse visserij ligt in hoge mate de uitdaging om zich aan te passen aan de eisen die vanuit het natuurbeleid worden gesteld (bijvoorbeeld via Natura2000). Al met al is visserij een activiteit die vanouds bij Nederland als zeevarende natie past en ook niet is weg te denken. De Europese invloed op het visserijbeleid is groot en de nationale overheid besteedt alleen al jaarlijks ca. 15 mln euro aan onderzoek en monitoring van de bestanden en de handhaving van het beleid. 14

15 2. Sterkte zwakte analyse van de Nederlandse Visserij Platvissector De Nederlandse boomkorvloot stelt zich ten doel selectiever en efficiënter te opereren. Uitgangspunt hierbij is een vergroting van de ecologische duurzaamheid. Dit kenmerkt zich o.a. door minder beschadiging van de benthos, minder discards en minder (bij)vangst van jonge exemplaren. Efficiencyverhoging wordt nagestreefd door diversificatie van vistuig, waardoor ook minder motorvermogen nodig is, en een verdere down scaling van de grootste kotters. De grootste kotters zullen aan het eind van hun afschrijvingsperiode in de meeste gevallen vervangen worden door kleinere vaartuigen. De vloot heeft een hoog aandeel in de Europese tongvisserij en is daar sterk van afhankelijk. Als gevolg van de gestegen energieprijzen en uitblijvend herstel van de visbestanden is het economische draagvlak van de vloot in de afgelopen 5 jaar sterk verminderd. Vrijwel alle kotters draaien sinds 2003 met verlies. Als gevolg daarvan is de financiële positie van veel bedrijven zeer zwak. Het ontbreken van financiering is een belangrijk knelpunt voor de totstandkoming van investeringen in nieuwe energiebesparende en duurzame technologie en ook bij bedrijfsopvolging. Als gevolg van het uitblijven van het herstel van de platvisbestanden heeft de Europese Visserijraad in juni 2007 een meerjarenbeheerplan voor schol en tong aangenomen. Afhankelijk van de ontwikkeling van de bestanden kan het meerjarenplan op termijn leiden tot een (verdergaande) substantiële daling van de quota. Zonder beleid betekent dat een groeiende onbalans tussen vangstcapaciteit en vangstmogelijkheden. Sterk: Kwalitatief sterke producten met goede vraag Groot aandeel platvisquota Co management Veerkracht familiebedrijven Kansen: Proefprojecten innovaties Investeren in: energiebesparende vistechnieken selectieve vistechnieken diversificatie naar kleinschaliger visserij Aanpassing vangstcapaciteit Bestandsherstel door meerjarenplan platvis (lange termijn) Horizontale en verticale samenwerking Marktontwikkeling Zwak: Energie intensief Lage benuttingsgraad schepen Overcapaciteit Veroudering vloot Zwakke rentabiliteit Gebrekkige aanlandingsplanning Hoge specialisatiegraad Bedreigingen: Hoge energieprijs Milieukritiek / Maatschappelijk draagvlak boomkorvisserij Bemanningsprobleem Meerjarenplan platvis (korte/middellange termijn) Concurrentie producten uit 3e landen 15

16 Garnalensector In de garnalenvloot doet zich de situatie voor dat sprake is van een fysieke capaciteit die groter is dan de vraag van de verwerkende industrie. Ook is de leeftijdsopbouw van de vloot zorgwekkend. Er zijn relatief veel oude vaartuigen. Er is weinig animo voor bedrijfsopvolging en modernisering. Sterk: Kwalitatief sterk product met goede vraag Relatief duurzame vismethode Kansen: Geen overheidsbemoeienis Versterken sectororganisatie Proefprojecten duurzaamheid Energiebesparing Investeren in duurzame vismethoden Certificering Zwak: Sterke veroudering vloot Fysieke overcapaciteit Energieafhankelijk Financiële positie Sectororganisatie Afstemming aanvoer/verwerking Hoge specialisatiegraad Tekort aan gekwalificeerde arbeid Geen opvolgers/nieuwe intreders Bedreigingen: Hoge energieprijs Prijsvorming Duurzaamheid verwerking Pelagische sector De pelagische vloot bestaat uit diepvriestrawlers. Dit zijn schepen die de vangst direct (in zijn geheel) aan boord diepvriezen en opslaan. Deze schepen blijven een groot aantal weken op zee. De opslagcapaciteit verklaart de grootte van deze schepen. De vaartuigen opereren zowel in de Atlantische wateren (Noord en Zuid) als in wateren van de Pacific. In de noordelijke Atlantic betreft het zowel Europese als niet Europese wateren. In de Zuidelijke Atlantic betreft het de wateren bij West Afrika (de EEZ van Mauritanie en Marokko, waarmee de Gemeenschap visserijakkoorden is overeen gekomen). In de Pacific betreft het internationale wateren ter hoogte van Chili. De door Nederlandse schepen gevangen pelagische vis wordt in zijn geheel voor humane consumptie aangewend; er wordt geen vismeel geproduceerd. De afzetmarkten zijn binnen en buiten Europa gelegen. In Europa (maar ook in Japan) worden de hoogwaardige soorten zoals haring en makreel afgezet. De laagwaardiger soorten worden met name in Afrika (Nigeria, Ivoorkust, Ghana, Egypte) afgezet. Voor deze landen is het de goedkoopste bron van dierlijk eiwit. Ook vindt er in China verwerking van blauwe wijting plaats die vervolgens weer naar West Europa wordt gereexporteerd. Er zijn mondiaal nog enkele vissserijgebieden die beter benut kunnen worden; de Pacific is daar een van. Een toename van vlootcapaciteit onder Nederlandse vlag is evenwel niet mogelijk vanwege het communautaire vlootbeleid dat afbouw van de Europese vloten voorstaat. De investeringen in de vloot en havenfaciliteiten zijn de afgelopen jaren zonder 16

17 overheidssteun tot stand gekomen. Dit betrof met name schaalvergroting, specialisatie, en infrastructurele voorzieningen. Wat betreft schaalvergroting was kenmerkend de tendens naar grotere vaartuigen met geavanceerde vriesinstallaties en opslagruimten. Het aantal trawlers is de laatste twee jaar teruggebracht van 17 naar 13. Hoewel per saldo de structuurwijziging rendabel is geweest, zijn de marges gering. De marges staan onder druk door de hoge energieprijzen en duurdere visserij akkoorden voor de sector (Mauritanie). In vergelijking met vlootsegmenten in andere lidstaten presteert de pelagische vloot betrekkelijk goed Voorts is het van belang op te merken dat efficiëntie en selectieve visserij doelstellingen zijn van deze sector, waaraan op verschillende wijzen door de ondernemers/reders invulling wordt gegeven. Aanpassing van de visserij inspanning is daarbij essentieel. Modernisering/vernieuwing biedt meer kansen als ze wordt vergezeld van intensivering van de samenwerking tussen wetenschap en sector. Sterk: Sterk ondernemerschap Klein aantal geïntegreerde bedrijven samenwerking ( vangst en afzet) Moderne vloot Kansen: Globalisering Productinnovaties voor humane consumptie Investeren in energiebesparende en milieu vriendelijke technologieën Verdere verwerking aan boord Zwak: Limitering vlootomvang door overheden Energieafhankelijk Beperkte toegevoegde waarde Bedreigingen: Omvang visbestanden Beperkte toegang tot derde landen wateren Meer verwerking in derde landen Druk vanuit milieubeweging Hoge energieprijs Koopkracht in Afrikaanse landen Aquacultuur Schelpdiersector De maatschappelijke druk op de traditionele gebieden waar schelpdieren worden gevangen en gekweekt (Noordzee, Waddenzee, Oosterschelde) wordt steeds groter. Anderzijds is er een toenemende vraag naar vis, schaal en schelpdieren. Aquacultuur is een sector met groeipotentie. Tegelijkertijd zijn aan deze groei ook maatschappelijke risico s verbonden. Door het stellen van randvoorwaarden en het wegnemen van onnodige belemmeringen wil de overheid verdere groei van de sector mogelijk maken. Binnen de schelpdiersector worden de laatste jaren tal van nieuwe initiatieven ontwikkeld. Deze hebben betrekking op een meer duurzame kweek van schelpdieren. Voorbeelden zijn: een duurzame mosselzaadwinning met invanginstallaties, mosselkweek in zee, mosselzaadkweek bij offshore windturbines en het gebruiken van de ingangen van koelwaterinstallaties als kweekgebied voor schelpdieren. De meeste van deze initiatieven bevinden zich nog in een ontwikkel/verkennend stadium. Hier is het ontbreken van risicodragend startkapitaal een belangrijk knelpunt voor de totstandkoming van nieuwe technologie. 17

18 Sterk: Sterke afzetketen met deels geïntegreerde bedrijven Goede sector organisatie Sterke marktpositie, door: hoog marktaandeel comparatief voordeel door afstand tot de markt Hoogontwikkelde technologie: verwerking verpakking Rendabel Kansen: Internationalisering van de grondstofvoorziening Alternatieve mosselzaadwinning Zwak: Mosselzaadvisserij in natuurgebied Structureel te grondstof tekort Wisselvallig grondstof aanbod Kleine sector Bedreigingen: Claims milieu Maatschappelijk draagvlak mosselzaadvisserij Kweeksector Kweekvis kan een alternatieve grondstof zijn voor de visserijketen. Deze keten krijgt door voortdurende beperkingen van de wildvangst te maken met een afnemend aanbod van vis. Voor het in stand houden van de keten en de daarmee gepaarde werkgelegenheid, kennis en handelspositie is het vergroten van het aanbod van kweekvis van belang. In vergelijking met de traditionele viskweeksystemen zoals open kooien op zee en doorstroomsystemen op land zijn de in Nederland gangbare recirculatiesystemen kapitaal en kennisintensief. De productiekosten zijn dus hoger, en de hele bedrijfsvoering als zodanig is erg gevoelig voor prijsschommelingen van zowel grondstoffen als van het afzetproduct. Ook de aanloopkosten zijn in het algemeen erg hoog. Het ontbreken van risicodragend startkapitaal is een belangrijk knelpunt voor de verdere ontwikkeling van de sector. Sterk: Kwalitatief goed product Comparatieve voordelen op de afzetmarkten Kansen: Afzetpotentieel (verse) visproducten Verduurzaming (o.a. toepassen kennis gesloten systemen) Diversificatie productiesystemen Kennisontwikkeling en verspreiding Marktontwikkelingen Zwak: Kleine sector Afhankelijkheid van grondstoffen Beperkte investeringsruimte Ontbreken van risicodragend startkapitaal Bedreigingen: Concurrentie van aanbod uit lage lonen landen IJsselmeer en binnenvisserij De Nederlandse beroepsbinnenvisserij kenmerkt zich door een smalle economische basis, met gemiddelde jaaropbrengsten van voltijdsvissers rond de Dit is op de grens van wat voor een van zijn bedrijf afhankelijke zelfstandige acceptabel is. De zwakke 18

19 economische positie is gerelateerd aan een vrij zwakke organisatiestructuur en gebrek aan professionalisering. Bovendien lopen de aalvangsten sterk terug als gevolg van teruglopende aalbestanden en barrières bij de in en doortrek van aal. Sterk: Ruimte voor afgeslankte bedrijfstak Goed inzicht in regionale visstand en aquatische ontwikkelingen Kansen: Modernisering Versterking ondernemerschap mogelijk Verbetering organisatiestructuur Verduurzaming en optimalisatie van het vangstbeheer Zwak: Smalle economische basis Monocultuurkarakteristieken (aalvisserij met bestandsterugval van 80 % sinds 1980) Zwakke sectororganisatie Bedreigingen: Sterke terugval in de aal en overige bestanden Aanspraken andere gebruikers Vervuilde waterbodems Voor een aantal sectoren is het niet zinvol op dit moment een integrale SWOT analyse uit te voeren. Het betreft: Handel en verwerking Deze sector is in 2006 nadrukkelijk betrokken bij de analyse van de Nederlandse visserijketen, die de Task Force Duurzame Noordzeevisserij 4 in 2006 heeft gemaakt. De conclusie was dat betere onderlinge afstemming tussen de verschillende schakels en een betere en meer doorzichtige informatievoorziening over en weer door de keten heen, moeten leiden tot een meer op de markt afgestemd product. Havens, afslagen, visserijgemeenschappen Voor havens en afslagen zijn tijdens de looptijd van het FIOV grote bedragen subsidie gereserveerd en gecommitteerd. Met deze bijdragen is een aantal projecten ter uitrusting en verbetering van de havens en faciliteiten ontwikkeld en geïmplementeerd. Het is voor de korte termijn niet wenselijk om een vergelijkbare reservering van fondsen te doen. Met de uitgevoerde projecten is al een uitgebreide ronde van modernisering, verbeteringen en aanpassingen ingezet. Op afslagen valt nog veel te winnen door krachten te bundelen. Op de versterking van de sociaal economische en sociaal culturele positie van visserijgemeenschappen zal specifiek worden ingezet in de voorliggende periode. Controle en opsporing In de visserij is een aantal organisaties actief bij controle en opsporing betrokken. Naast de Algemene Inspectiedienst verlenen ook andere instanties direct of indirect ondersteuning. Hierbij kan gedacht worden aan de Directie Visserij, het Korps Landelijke Politiediensten (KLPD), Douane, Marine, Koninklijke Marechaussee, Productschap Vis en Visproducten, 4 Ingesteld door de minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit in reactie op de snel verslechterende economische situatie in de Noordzeevisserij, 19

20 Biesheuvelgroepen, etc. De directie Visserij is nauw betrokken bij het verlenen van vergunningen, ontheffingen en heeft de bevoegdheid om bestuurlijke sancties op te leggen bij afwijkingen. De KLPD, Douane, Marine, Koninklijke Marechaussee hebben een oog en oor functie. Tevens stellen zij hun vaartuigen beschikbaar. Het Productschap Vis en Visproducten heeft haar eigen regelgeving waar met eigen medewerkers op naleving wordt toegezien. De Biesheuvelgroepen stellen regels op ten behoeve van hun leden en zien zelf toe op naleving. Het functioneel parket van het Openbaar Ministerie vervolgt in strafrechtzaken. De voedsel en Warenautoriteit is belast met het toezicht en de opsporing van de regels in het kader van de hygiëne. In 2007/2008 zal de handhaving van visserijregelgeving integraal worden doorgelicht om te kijken hoe de effectiviteit van de handhaving en de naleving van regels via een programmatische aanpak kan worden geoptimaliseerd. Onderdeel hiervan is een soort SWOT analyse. Datacollectie Nederland levert zijn bijdrage conform de Europese verordening. Op deze terreinen kunnen zich snel nieuwe ontwikkelingen voordoen. Indien dat het geval is, zal in overleg met de betrokken overheden en de sector opnieuw de noodzaak tot aanwending van middelen uit het EVF voor worden bezien. Hiertoe zullen wijzigingsvoorstellen voor het NSP worden geformuleerd. 20

21 3. Doelstellingen en prioriteiten van Nederland m.b.t. duurzame visserij 3.1. Internationale kaders Het Europese kader van dit Nationaal Strategische Plan wordt bepaald door de Verordening (Nr. 1198/2006) inzake het Europees Visserijfonds en Verordening (Nr. 2371/2002) inzake de instandhouding en duurzame exploitatie van de visbestanden in het kader van het Gemeenschappelijk Visserijbeleid. Het bevorderen van duurzame ontwikkelingen in de Europese vissector is in deze verordeningen een belangrijk gemeenschappelijke doel. Eerder al hadden de Europese Raden van Lissabon en Göteborg van respectievelijk 23 en 24 maart 2000 en 15 en 16 juni 2001 dit thema vastgesteld. Hierin hebben de Raden een gemeenschappelijke visie vastgesteld waarin goede economische prestaties moeten samengaan met een duurzaam gebruik van natuurlijke hulpbronnen. Deze uitgangspunten hebben in het Nationaal Strategische Plan voor Nederland een centrale rol gekregen. Internationaal is visserij steeds meer onderwerp van maatschappelijke discussie en onderdeel van strategieën, die zijn gericht op de bescherming van ecosystemen, de bescherming van zeezoogdieren, schildpadden, vogels etc. Daarnaast is er een wereldwijde verschuiving zichtbaar naar aandacht voor de (grensoverstijgende) samenhang tussen visserij, natuur en lokale belangen. Verwezen kan worden naar het streven om binnen de EU tot een meer integraal maritiem beleid te komen (zoals verwoord in het Groenboek Maritiem Beleid). Verwezen kan ook worden naar de World summit on sustainable development (WSSD) in 2002 in Johannesburg, waar het principe van maximum duurzame opbrengst (MSY) is geïntroduceerd. Dit principe wordt momenteel in het GVB geïmplementeerd. De komende jaren zal de implementatie van de Kaderrichtlijn Water (in de integrale Waterwet) en de implementatie van de Vogel en Habitatrichtlijnen (in de Natuurbeschermingswet en de Flora en Faunawet) voorwaarden stellen aan de visserij in de daartoe aangewezen gebieden. Ook de ruimtelijke druk op zee neemt toe ten gevolge van andere functies dan visserij. Nationale voorbeelden zijn het Project Mainport Rotterdam, windmolenparken op zee, beschermde of gesloten gebieden op zee en grondstoffenwinning. Met het Europees Visserij Fonds wordt de mogelijkheid gecreëerd om de visserij te helpen zich perspectiefvol binnen deze kaders te ontwikkelen. Het Europese Visserijfonds heeft deze visie vertaald naar een Europees actieprogramma rondom vier prioritaire zwaartepunten (de zogenaamde vier assen ), te weten: 1. Maatregelen voor aanpassing van de communautaire visserijvloot, 2. Aquacultuur, binnenvisserij, verwerking en afzet van visserij en aquacultuurproducten, 3. Maatregelen van gemeenschappelijk belang, 21

22 4. Duurzame ontwikkeling van visserijgebieden Nationale kaders Nederland stelt in het Nationaal Hervormingsprogramma , dat is opgesteld in het kader van de Lissabonstrategie, te streven naar herstel van de economische kracht en de concurrentiepositie door hogere arbeidsdeelname, hogere productiviteitsgroei, en een verantwoorde ontwikkeling van lonen. De hervormingsagenda van het Nederlandse kabinet bevat onder meer maatregelen om de werkgelegenheid en de arbeidsparticipatie te bevorderen, de kenniseconomie te versterken en de overheidsfinanciën structureel te verbeteren. Het versterken van kennis en innovatie beschouwt Nederland als motor voor een duurzame groei. Daarnaast richt het beleid zich op het verbeteren van de mogelijkheden om te ondernemen en te investeren, onder andere door een aantrekkelijk vestigingsklimaat te realiseren. Het Hervormingsprogramma wordt in het regeerakkoord Balkenende IV 6 samen werken, samen leven voortgezet. In dit regeerakkoord is een aantal thema s benoemd. Wat betreft het thema economie zegt het Regeerakkoord onder meer: Een vitale en innovatieve economie is de basis voor duurzame ontwikkeling van onze welvaart. Nederland zal aan een behoud en versterking van zijn concurrerend vermogen moeten blijven werken. Verder is een thema duurzame leefomgeving opgenomen. Hierover wordt onder meer gezegd: Respect voor het leven van mens, dier en natuur is het leidende beginsel. Een nieuwe balans tussen ecologie en economie is nodig, waarbij economische dynamiek en ecologische ontwikkeling met elkaar worden verbonden (.. ) De druk op het milieu moet omlaag. Het Nationaal Strategisch Plan wordt nadrukkelijk ook bepaald door het nationale beleid met betrekking tot de visserijsector (inclusief de keten). Waarbij uiteraard geldt dat dit beleid mede is ingegeven door de internationale kaders zoals die in de voorgaande paragraaf zijn geschetst. Het gaat hierbij om de uitkomsten van de Taskforce Duurzame Noordzeevisserij, verwoord in het rapport Vissen met tegenwind 7, de nota Viskweek in Nederland 8 en het beleidsbesluit Schelpdiervisserij Ruimte voor een zilte oogst 9. De transitie naar een meer duurzame vissector is gemeenschappelijke thema in al deze nota s. Hierbij wordt enerzijds accent gelegd bij het versterken van het concurrentievermogen en anderzijds het verminderen van de visserij effecten op het milieu. 5 Tweede Kamer, , nr Coalitieakkoord Balkenende IV, 7 februari Vissen met Tegenwind, advies Task Force Duurzame Noordzeevisserij d.d. 27 april Tweede Kamer, XIV, nr Tweede Kamer, 29675, nr. 3 22

23 3.3. Rol van de overheid Met betrekking tot de rol en de verantwoordelijkheid van de overheid is Nederland ervan overtuigd dat het sturende en oplossende vermogen van de overheid begrensd is. Aan de ene kant is het visserijbeleid bij uitstek een beleidsterrein waarop de overheid haar verantwoordelijkheid moet nemen. Het gaat om het beheer van een gemeenschappelijke voorraad (vis) die onderdeel uitmaakt van een meeromvattend ecosysteem. Het gaat ook om de verdeling van deze voorraad tussen landen, tussen mensen en tussen generaties. Hier is sprake van een klassieke overheidstaak die onder meer via (internationale) regulering, monitoring en handhaving wordt vormgegeven. In Nederland maken we ook gebruik van vormen van van eigen verantwoordelijkheid van burgers en bedrijven (comanagement, maatschappelijk verantwoord ondernemen) om deze doelen te realiseren. Aan de andere kant speelt de (vrije) markt een grote rol waar het gaat om de vraag en de prijsvorming van vis en visproducten. Hier heeft de overheid een veel beperktere taak. Het is primair aan ondernemers in het visserijcluster om te zorgen dat het aanbod aan visproducten aansluit bij de vraag van consumenten en aan maatschappelijke eisen voldoet. Alleen op die manier kunnen vissers op duurzame wijze een boterham verdienen. De overheid kan hier hooguit een stimulerende rol vervullen, vooral toegespitst op het voldoen aan de maatschappelijke eisen. Ook kostprijsreductie (bijvoorbeeld als gevolg van stijgende brandstofprijzen) is primair de verantwoordelijkheid van bedrijven zelf. Voor de verhouding tussen de nationale en andere overheden is het uitgangspunt decentraal wat kan en centraal wat moet. Maatwerk kan het best op gebiedsniveau tot stand worden gebracht. Om die reden is ervoor gekozen om provincies maximaal ruimte te geven bij de invulling van As Inhoudelijke keuzes en prioriteiten voor Nederland Nederland is bezorgd over de toestand van het aquatische milieu. Al geruime tijd is waarneembaar dat de ontwikkeling van de bestanden van met name de gequoteerde vissoorten onder druk staan. Hoewel er discussie is over het effect van de visserij inspanning op de kwaliteit van het aquatische milieu, deelt ook de vissector deze zorg. Zo heeft de Task Force Duurzame Noordzeevisserij vastgesteld dat het maatschappelijk draagvlak van de Nederlandse visserijsector voor een belangrijk deel bepaald wordt door de mate waarin de sector in staat is de effecten op het ecosysteem aan te pakken. Ook de schelpdiersector werkt aan een ecologisch verantwoorde en maatschappelijk geaccepteerde bedrijfsvoering. In het beleidsbesluit Ruimte voor zilte oogst wordt de richting aangegeven waarlangs deze transitie vorm moet krijgen op weg naar een duurzame sector in In 2007/2008 zal Nederland een visie en aanpak formuleren voor het beleid en de uitvoering met betrekking tot de visserij op de binnenwateren. De Europese Aalverordening die in 2007 is vastgesteld vormt een belangrijke aanleiding hiertoe. De wettelijke en maatschappelijke eisen aan de ecologische prestaties van de Nederlandse vissector zullen de komende periode in de volle breedte aanzienlijk worden aangescherpt. 23

24 Dit betekent dat alle ondernemers in de Nederlandse vissector de komende jaren met een aanzienlijke ecologische opgave te maken zullen krijgen. Bedrijven zullen de komende periode dan ook gedwongen worden hun bedrijfsvoering ingrijpend aan te passen. De Nederlandse visserijketen bevindt zich kortom in een overgangsproces van sterk productiegericht produceren naar maatschappelijk verantwoord ondernemen. Voor de visserijsector geldt ook dat hoge brandstofprijzen aanpassingen noodzakelijk maken. De verwachting op langere termijn is dat brandstofprijzen verder zullen stijgen. Brandstof is een belangrijke kostenpost in de visserij en de energie efficiëntie is laag. Ongeveer eenderde van de totale opbrengst in de kottervisserij gaat rechtstreeks naar de olieleverancier. Naast deze opgaven voor het visserijcluster is er ook perspectief. Nederland is een land aan zee. De sociaal culturele betekenis van de visserij is groot en de vraag naar vis en visproducten (ook in de betere prijssegmenten) groeit. Vis is (bewezen) gezond en vis is zeker wereldwijd een belangrijke bron van voedseleiwitten. Nederland heeft een aanzienlijk aandeel in met name verse platvis. Nederland is een kennisland en kan in de aquacultuur (bijvoorbeeld op het gebied van gesloten systemen en sluiten van kringlopen ) een belangrijke voorlopersrol vervullen. Dat maakt alles bij elkaar dat het alleszins de moeite waard is om te werken aan een transitie naar een duurzame visserij en een duurzaam visserijcluster. Duurzaamheid betekent in dit verband: rekening houden met de drie aspecten people, planet en profit en proberen deze aspecten in samenhang te ontwikkelen. 10 In onze beleidsaanpak gaat het de komende periode ( ) om een combinatie van maatregelen. De overheid wil innovatie en samenwerking in het visserijcluster (binnen het cluster en met de buitenwereld ) bevorderen. Het gaat dan zowel om technische innovaties als innovaties in de markt/keten. En het gaat ook om het creëren van een innovatiestimulerende omgeving in het visserijcluster. De overheid wil binnen haar vermogen kijken hoe de visserijdruk meer in evenwicht kan worden gebracht met de vangstmogelijkheden. Hierbij wordt met name gedacht aan het helpen opvangen van de gevolgen van het EU meerjarenplan schol en tong en de EU aalverordening, die beide zullen leiden tot een verdergaande reductie van de vangstmogelijkheden. De overheid (in dit verband vooral regionale overheden) zal inzetten op ondersteuning van projecten die de sociaal economische en sociaal culturele kant van de visserij in visserijgemeenschappen versterken. Deze maatregelen vormen het hart van het Nationaal Strategisch Plan voor de periode Daarnaast behoudt de overheid een belangrijke taak op het punt van regulering, monitoring en handhaving (zie paragraaf 3.3). 10 Verwezen zij naar het rapport Our common future van de World Commission on Environment and Development van de Verenigde Naties, waarin duurzame ontwikkeling centraal stond. Dit rapport staat ook wel bekend als het Brundtland rapport. 24

25 Juist de combinatie van inzetten op innovatie en sanering is voorwaarde voor een perspectiefvolle transitie. Sanering maakt dat er voor de blijvers meer lucht ontstaat. Innovatie moet leiden tot een betere prijs vanuit de markt, een lagere kostprijs en tot productiemethoden die voldoen aan maatschappelijke eisen. Innovatie en samenwerking bevorderen Nederland stelt zich ten doel een innovatiestimulerende omgeving te creëren waarbij leren van elkaar en van anderen een centraal element is. Innovaties worden niet alleen beperkt tot technische innovaties. Dat wil zeggen: innovaties gericht op bijvoorbeeld het reduceren van de kostprijs,het verhogen van de selectiviteit (ontwikkeling en introductie van nieuwe vistuigen) of het introduceren van nieuwe techniek in de aquacultuur. Zeker zo belangrijk zijn initiatieven om de opbrengsten in de markt te verhogen door het creëren van toegevoegde waarde. Samenwerking is een belangrijke sleutel voor succes. Daarom zullen perspectiefvolle samenwerkingsprojecten ondersteund worden. Bij samenwerking kan gedacht worden aan samenwerking tussen vissers onderling, samenwerking in de keten en samenwerking met met NGO s, consumentenorganisaties, gezondheidsorganisaties, andere sectoren, onderwijs e.d.. De rol en positie van (vissers)vrouwen verdient in dit verband bijzondere aandacht. De maatregelen zijn gericht op de verschillende stadia van innovatie (van ontwikkeling tot implementatie) zodat goede ideeën en nieuwe kennis niet op de plank blijven liggen. Voor wat betreft de aansturing van de innovatieagenda wordt een (voor de Nederlandse visserij) innovatief model gehanteerd. Belangrijk uitgangspunt is dat er aansluiting gezocht wordt bij innovatiebehoeften in het veld. Een gezaghebbend forum (het Visserij Innovatie Platform) zal hierin een belangrijke (agenderende en adviserende) rol gaan vervullen. Verder wordt beoogd in de uitvoering een meer competatief element in te brengen door in sommige gevallen te kiezen voor een tendersystematiek. Projecten die beter scoren op het gebied van duurzaamheid krijgen hierbij voorrang op projecten die lager scoren. Aparte vermelding verdient de inzet van een garantstellingsregeling. Deze regeling beoogt visserijondernemers te ondersteunen die willen investeren in meer duurzame vormen van visserij. De garantstelling is een belangrijk instrument in de innovatiestrategie. Gezien de veelal benarde financiële positie stelt het ondernemers beter in staat te investeren in bijvoorbeeld selectievere vistuigen. Deze regeling wordt voor 100% gefinancierd uit nationale middelen. Visserijdruk omlaag Binnen het visserijbeleid is van belang dat de vangstcapaciteit in een redelijk evenwicht staat met de vangstmogelijkheden. Daarom zal ook de komende periode geïnvesteerd worden in vermindering van overcapaciteit. Daarbij zal prioriteit worden gelegd bij de platvissector die als gevolg van het meerjarenplan schol en tong de komende jaren met lagere TAC s en quota te maken krijgt. Tezamen met de saneringsronde uit 2005 zal de vlootcapaciteit structureel met ongeveer éénderde worden teruggebracht. Dat is een 25