Monitor tabaksverstrekking jongeren 2005

Transcriptie

1 NALEVING LEEFTIJDSGRENS 16 JAAR: METINGEN,, EN Monitor tabaksverstrekking jongeren B. Bieleman A. Kruize

2

3 NALEVING LEEFTIJDSGRENS 16 JAAR: METINGEN,, EN Monitor tabaksverstrekking jongeren Mei 2006 I NTRAVAL Groningen-Rotterdam

4 COLOFON St. INTRAVAL Postadres: Postbus BT Groningen Kantoor Groningen: Kantoor Rotterdam: St. Jansstraat 2C Goudsesingel 184 Telefoon Telefoon Fax Fax Mei 2006 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of anderszins, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Tekst: Opmaak: Omslag: Druk: Opdrachtgever: drs. B. Bieleman, drs. A. Kruize M. Hoorn E. Cusiel Repro GMW Voedsel en Warenautoriteit ISBN Het rapport is te bestellen door overmaking van 12,50 + 3,50 verzendkosten op rekening Postbank of ING-Bank ten name van Stichting INTRAVAL te Groningen, onder vermelding van de titel 'Monitor tabaksverstrekking jongeren ' en naam + adres van de besteller.

5 INHOUDSOPGAVE Pagina Hoofdstuk 1 Inleiding Achtergrond Probleemstelling Opzet onderzoek Analyse Indeling rapport 5 Hoofdstuk 2 Roken en kopen Roken van tabak Bestelpoging Opmerkingen verkoper Slaagkans Koopindex Identiteitsbewijs 15 Hoofdstuk 3 Verkopen Leeftijden klanten Tabakswet Controle 21 Hoofdstuk 4 Conclusies Verkrijgbaarheid tabaksproducten Controle leeftijd Ten slotte 29 Geraadpleegde literatuur 31 Bijlage 1 Selectie gemeenten 33 Bijlage 2 Tabellen jongeren 35 Bijlage 3 Tabellen tabaksverstrekkers 45 Bijlage 4 Stroomschema's 53

6

7 1. INLEIDING Op 7 mei 2002 is in het Staatsblad 2002 nummer 201 de gewijzigde Tabakswet gepubliceerd. Eén van de nieuwe bepalingen is de vergewisplicht voor de ondernemers. Deze bepaling stelt dat per 1 januari de ondernemer bij het verkopen van tabaksproducten dient vast te stellen dat een jongere de leeftijd van 16 jaar heeft bereikt. Ten einde een goed inzicht te krijgen in de naleving van deze leeftijdsgrens heeft de Voedsel en Warenautoriteit (VWA) onderzoeks- en adviesbureau INTRAVAL opdracht gegeven hiernaar onderzoek te doen. Het onderzoek dient te worden beschouwd als een inventarisatie van de situatie eind en is op vergelijkbare wijze uitgevoerd als de voorgaande metingen eind (voor het ministerie van VWS), eind en eind. Op deze manier is er sprake van periodieke metingen, oftewel het monitoren, van de naleving van de leeftijdsgrens uit de Tabakswet. 1.1 Achtergrond Tussen het twaalfde en zestiende jaar neemt het aantal rokende jongeren sterk toe. Het ministerie van VWS wil dat veel minder jongeren beginnen met roken. Eind 1998 hebben vier organisaties, samenwerkend in het Platform Verkooppunten Tabak, een convenant ondertekend om per 1 december 1998 op vrijwillige basis de verkoop van tabaksproducten aan jongeren tot 16 jaar tegen te gaan. De vier organisaties, waarbij het merendeel van de verkooppunten van tabaksproducten is aangesloten, zijn: de tabaksspeciaalzaken (Brancheorganisatie voor de tabaksdetailhandel); de levensmiddelenhandel (Centraal Bureau Levensmiddelenhandel); de exploitanten van sigarettenautomaten (Landelijke Belangenvereniging voor Tabaksdistributeurs Nederland); en de zelfstandige pompstationhouders (Belangenvereniging Tankstations). Deze organisaties hebben hun leden van informatiemateriaal en/of stickers voorzien, waarmee het publiek van dit initiatief op de hoogte is gebracht. Met deze afspraak reageren zij op het overheidsbeleid om roken bij jongeren te ontmoedigen. De door de overheid voorgestelde maatregelen in de gewijzigde Tabakswet zijn primair gericht op: jeugdbescherming via reclameverbod, meer verkoopverboden en introductie van een leeftijdsgrens van 16 jaar; 1 1 Tabakswet Artikel 8: 1. Het is verboden bedrijfsmatig of anders dan om niet tabaksproducten te verstrekken aan een persoon van wie niet is vastgesteld dat deze de leeftijd van 16 jaar heeft bereikt. Onder verstrekken wordt eveneens begrepen het verstrekken van een tabaksproduct van wie is vastgesteld dat deze de leeftijd van 16 jaar heeft bereikt, welk tabaksproduct echter kennelijk bestemd is voor een persoon van wie niet is vastgesteld dat deze de leeftijd van 16 jaar heeft bereikt. 2. De vaststelling, bedoeld in het eerste lid, blijft achterwege, indien het een persoon betreft die onmiskenbaar de leeftijd van 16 jaar heeft bereikt. De vaststelling geschiedt aan de hand van een document als bedoeld in artikel 1, eerste lid, van de Wet op de identificatieplicht, dan wel een bij of krachtens algemene maatregel van bestuur aangewezen document. 3. Op plaatsen waar bedrijfsmatig of anders dan om niet tabaksproducten aan particulieren plegen te worden verstrekt, dient een duidelijk zichtbaar en goed leesbaar te worden aangegeven dat aan personen jonger dan 16 jaar geen tabaksproducten worden vertrekt. Onze Minister kan daaromtrent nadere regels stellen en een model voorschrijven. Inleiding 1

8 bescherming van de niet-roker via aanscherping, uitbreiding en sanctionering van rookverboden. Sinds 1 januari is het verboden tabaksproducten te verkopen aan jongeren onder 16 jaar. Deze mededeling moet bij ieder verkooppunt duidelijk en goed zichtbaar worden vermeld. Om zeker te weten hoe oud de koper is, moet de verkoper de koper om een legitimatiebewijs vragen. De leeftijdsgrens van 16 jaar geldt ook voor indirecte verkoop, dit wil zeggen dat een jongere van 16 jaar of ouder sigaretten koopt en deze vervolgens ter plekke doorgeeft aan een jongere onder 16 jaar. Controle naleving Tabakswet De VWA ziet toe op de naleving van de Tabakswet. Binnen iedere regio van de VWA is een speciaal team opgericht, het zogenoemde Drank, Horeca en Tabak (DHT)-team. Deze teams van speciaal opgeleide controleurs houden zich bezig met de handhaving van onder andere de Tabakswet. Bij alle verkooppunten, dus ook automaten, wordt steekproefsgewijs en onaangekondigd gecontroleerd. Een controle bestaat uit een observatie met daarna een terugkoppeling van de bevindingen naar de tabaksverstrekker. Als een tabaksverstrekker zich niet vergewist van de juiste leeftijd wordt direct opgetreden. Alle tabaksverkooppunten worden door de teams gecontroleerd: tabaksspeciaalzaken; alle overige verkooppunten van tabaksproducten zoals supermarkten, tankstations, horecagelegenheden en dergelijke; evenementen en festivals; en automaten. Jongeren Tabaksgebruik geldt als een van de grootste gezondheidsproblemen in Nederland en daarbuiten. Jaarlijks berekent het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) het aantal sterfgevallen in Nederland dat aan roken kan worden toegeschreven. In overleden in totaal tenminste mensen door roken ( Het beleid van het Ministerie van VWS is gericht op een daling in de prevalentie van roken. Dit kan enerzijds worden bereikt door het stoppen met roken te bevorderen en anderzijds door te voorkomen dat jongeren gaan roken. Uit onderzoek is gebleken dat experimenteel gedrag tijdens de adolescentie vaak leidt tot roken op latere leeftijd indien niet wordt ingegrepen (Chassin et al 1996; WHO 1998). Uit onderzoek van Stivoro-rookvrij (2004) blijkt dat 61% van de rokers (van 10 tot en met 19 jaar) denkt verslaafd te raken of dit al te zijn. In onderzoek van Stivoro-rookvrij (2004) geeft 46% van de 10- tot en met 19-jarigen aan ooit wel eens te hebben gerookt. Daarnaast heeft 24% in de afgelopen vier weken gerookt en rookt 15% dagelijks. Van de minderjarige rokers (jongeren van jaar) is 13% een dagelijkse roker, 10% een wekelijkse roker, 13% een maandelijkse roker en 36% een ooit roker. Het percentage rokers die de afgelopen vier weken hebben gerookt stijgt met de leeftijd: van de 13-jarigen rookt 8% de afgelopen vier weken, terwijl dit voor 38% van de 15-jarigen geldt. Ter Bogt e.a. () geven in hun onderzoek onder schoolgaande jongeren naar psychische gezondheid, risicogedrag en welbevinden aan dat 47% van de jongeren op het voortgezet onderwijs (12 tot en met 17 jaar) wel eens heeft gerookt. Ook hier neemt de liftetimeprevalentie van roken met de leeftijd toe. In de categorie 12/13-jarigen heeft 33% van de jongens en 30% van de meisjes ooit wel eens gerookt, terwijl in de categorie 16/17- jarigen 66% van de jongens en 69% van de meisjes ooit wel eens heeft gerookt. De groep jongeren die met een zekere regelmaat rookt is veel kleiner dan de groep die ooit wel eens heeft gerookt. Dagelijks of ten minste eens per week roken komt onder basisschoolleerlingen vrijwel niet voor: 0,2% rookt dagelijks en 0,8% rookt minstens wekelijks. Van de jongeren op het voortgezet onderwijs rookt 14% dagelijks en 18% wekelijks. Tot slot blijkt uit het Peilstationsonderzoek van het Trimbos-instituut het volgende (Monshouwer e.a. 2004). Na een redelijk stabiel beeld in de periode 1988-, met als uitzondering een stijging in 1996 van het aantal meisjes dat ooit heeft gerookt, is in 2 INTRAVAL - Monitor Tabaksverstrekking aan jongeren

9 voor het eerst sprake van een daling van de lifetimeprevalentie van roken onder jongeren van 12 tot en met 18 jaar (van 55% in naar 45% in ). Deze daling doet zich zowel voor bij jongens als bij meisjes. In eerdere onderzoeken van INTRAVAL naar tabaksverstrekking geeft het merendeel van de jongeren aan dat de verkoper geen opmerkingen maakt wanneer zij tabaksproducten proberen te kopen (Spijkers e.a., Bieleman e.a. 2002, Bieleman en Kruize 2004). Uit onderzoek dat begin in opdracht van Stivoro is uitgevoerd blijkt dat 84% van de minderjarige (10 tot en met 15 jaar) rokers wel eens tabaksproducten heeft gekocht sinds de nieuwe wettelijke leeftijdsgrens van kracht is gegaan (Willemsen ). Op de vraag of de verkoper wel eens naar de leeftijd heeft gevraagd of opmerkingen heeft gemaakt antwoordt 49% van de minderjarige rokers ontkennend. Bij 13% van deze groep is regelmatig tot altijd naar de leeftijd gevraagd. 1.2 Probleemstelling De probleemstelling van de monitor luidt als volgt: Hoe is het gesteld met de verkoop van tabaksproducten aan jongeren beneden 16 jaar? Uit de probleemstelling kunnen de volgende onderzoeksvragen worden geformuleerd: In hoeverre kunnen jongeren beneden 16 jaar momenteel tabaksproducten verkrijgen in tabaksspeciaalzaken, levensmiddelenzaken, pompstations en horecagelegenheden? Op welke wijze en in welke mate wordt de leeftijdsgrens van 16 jaar nageleefd door tabaksspeciaalzaken, levensmiddelenzaken, pompstations en horecagelegenheden (waaronder cafetaria's, snackbars en dergelijke)? 1.3 Opzet onderzoek In deze paragraaf wordt ingegaan op de opzet van het onderzoek. Het onderzoek bestaat uit twee onderdelen. Ten eerste worden jongeren in de leeftijd van 13 tot en met 15 jaar telefonisch geënquêteerd. Daarnaast zijn medewerkers van ondernemingen die tabaksproducten verkopen geïnterviewd. In verband met de vergelijkbaarheid is het onderzoek voor deze meting op dezelfde wijze uitgevoerd als de vorige drie metingen. Jongeren Allereerst is een telefonische enquête van ongeveer 15 minuten afgenomen onder een landelijke, representatieve steekproef van jongeren in de leeftijd van 13 tot en met 15 jaar. De enquêtes hebben plaatsgevonden in de maanden november en december in de jaren,, en. De jongeren is gevraagd of zij wel eens sigaretten of andere tabaksproducten (proberen te) kopen en of zij roken. Deze kopers is vervolgens gevraagd naar de reacties van de verkopers bij het kopen van tabaksproducten in tabaksspeciaalzaken, levensmiddelenzaken, pompstations en uit automaten (in horecagelegenheden). In zijn in totaal jongeren benaderd (tabel 1.1). Hiervan hebben in totaal jongeren meegewerkt aan het onderzoek: jarigen, jarigen en jarigen. Hiermee komt de respons op 64%. In zijn in totaal jongeren benaderd, Inleiding 3

10 waarvan hebben meegewerkt aan het onderzoek. Daarmee komt de respons op 81%. De enquête is afgenomen bij jarigen, bij jarigen en bij jarigen. In zijn in totaal jongeren benaderd, hiervan hebben aan het onderzoek meegewerkt: jarigen, jarigen en jarigen. De respons is 82%. In zijn in totaal jongeren benaderd, waarvan hebben meegewerkt aan het onderzoek. Daarmee komt de respons op 80%. De enquête is afgenomen bij jarigen, jarigen en jarigen. Tabel 1.1 Geënquêteerde jongeren Steekproef Respons 13-jarigen 14-jarigen 15-jarigen Tabak kopen Van de jongeren waarbij in de enquête is afgenomen, koopt 26% wel eens tabak voor zichzelf of voor anderen. In is dit 14% van de geënquêteerde jongeren, en in gaat het om 9% van de geënquêteerde jongeren. In geeft 6% van de geënquêteerde jongeren aan wel een tabak voor zichzelf of anderen te kopen. Deze tabak kopende jongeren (987 in, in en in en in ) vormen de primaire onderzoeksgroep van dit onderzoek. Tabaksverstrekkers Voor het onderzoek onder tabaksverstrekkers zijn allereerst 25 gemeenten geselecteerd. Deze steekproef van 25 gemeenten is ook in andere onderzoeken gebruikt en blijkt een goede dwarsdoorsnede te vormen van alle gemeenten in Nederland (zie bijlage 1). De tabaksverstrekkers zijn onderverdeeld in vier categorieën: tabaksspeciaalzaken; levensmiddelenzaken; pompstations; en horecagelegenheden (café's en cafetaria's). In horecagelegenheden gaat het vaak om automatenverkoop. In tabel 1.2 is te lezen dat in 200 medewerkers zijn geënquêteerd: 50 in tabaksspeciaalzaken, 51 in levensmiddelenzaken, 47 in pompstations en 52 in horecagelegenheden (26 cafetaria's en 26 cafés). In gaat het in totaal om 397 medewerkers: 91 in tabaksspeciaalzaken, 98 in levensmiddelenzaken, 101 in pompstations en 107 in horecagelegenheden (58 cafetaria's en 49 cafés). In vergelijking met de meting van, is in de onderzoeksopzet van de meting in een wijziging aangebracht. Er is namelijk naar gestreefd van de ondernemingen zowel een leidinggevende als een uitvoerende medewerker te enquêteren. Aangezien dit geen significante verschillen heeft opgeleverd, zijn vanaf, in overleg met de opdrachtgever, weer alleen leidinggevenden geïnterviewd. Het gaat in om: 100 leidinggevenden in tabaksspeciaalzaken, 102 in levensmiddelenzaken, 101 in pompstations en 98 in horecagelegenheden (50 cafetaria's en 48 cafés). In gaat het in totaal om 398 leidinggevenden: 100 in tabaksspeciaalzaken; 100 in levensmiddelenzaken; 100 in pompstations; en 98 in horecagelegenheden (50 cafetaria's en 48 cafés). 4 INTRAVAL - Monitor Tabaksverstrekking aan jongeren

11 Tabel 1.2 Geënquêteerde tabaksverstrekkers Tabaksspeciaalzaken Levensmiddelenzaken Pompstations Horecaondernemingen cafés/discotheken 2. snackbars/cafetaria's Totaal Bij alle metingen blijkt de oorspronkelijke steekproef van tabaksverstrekkers in de 25 geselecteerde gemeenten onvoldoende groot te zijn om per gemeentecategorie genoeg tabaksverstrekkers te bereiken. Vooral in de kleinere gemeenten (categorie IV en V) kunnen te weinig (geschikte) tabaksverstrekkers worden geselecteerd. Om deze reden is het aantal gemeenten waarin tabaksverstrekkers zijn geënquêteerd uitgebreid (zie bijlage 1). Het gaat hier om gemeenten verspreid over het land. De spreiding van de respondenten over het land is hierdoor verder toegenomen. In de gesprekken zijn de volgende onderwerpen aan de orde geweest: verkoopgedrag aan jongeren onder 16 jaar; bekendheid met het Convenant Verkooppunten Tabak en de gewijzigde Tabakswet; en de knelpunten bij het handhaven van de leeftijdsgrens. 1.4 Analyse Bij de analyses is in de eerste plaats nagegaan welke veranderingen zich in hebben voorgedaan ten opzichte van de eerste meting in. Voor de tabaksverstrekkers geldt dat er een vergelijking is gemaakt tussen de metingen van en voor wat betreft tabaksspeciaalzaken, levensmiddelenzaken, pompstations en horecagelegenheden (cafés en cafetaria's). Indien zich in de tussenliggende jaren opvallende ontwikkelingen hebben voorgedaan wordt dit vermeld. Bij de analyse van de gegevens van de jongeren is eveneens nagegaan welke verschillen bestaan tussen de metingen. Daarnaast is binnen de meting in gekeken naar verschillen tussen jongens en meisjes en tussen de verschillende leeftijdscategorieën. Daar waar betekenisvolle (significante) verschillen zijn aangetroffen worden deze beschreven (significantieniveau p=0,05). Worden geen verschillen beschreven, dan betekent dit dat er geen betekenisvolle, significante verschillen zijn geconstateerd. In overleg met de opdrachtgever is er tijdens de vorige meting () voor gekozen om van de meting in alleen de leidinggevenden mee te nemen om een betere vergelijking te kunnen maken met de metingen in en. In is dit wederom op deze wijze uitgevoerd. 1.5 Indeling rapport Het rapport is als volgt ingedeeld. In het volgende hoofdstuk wordt het rookgedrag van de jongeren besproken. Tevens komt in hoofdstuk 2 het kopen van tabaksproducten door jongeren aan bod. Hoofdstuk 3 gaat in op het verkopen van tabaksproducten door tabaksverstrekkers aan jongeren. Het rapport wordt in hoofdstuk 4 afgesloten met de belangrijkste Inleiding 5

12 conclusies, waarbij de resultaten van de jongeren worden afgezet tegen die van de tabaksverstrekkers. 6 INTRAVAL - Monitor Tabaksverstrekking aan jongeren

13 2. ROKEN EN KOPEN In dit hoofdstuk komen de resultaten van de vragen over het rookgedrag uit de enquête onder de jongeren aan bod. Deze vragen zijn in aan de vragenlijst toegevoegd en in wederom gesteld. Er is dan ook alleen een vergelijking mogelijk tussen deze twee metingen. Naast het rookgedrag wordt tevens aandacht besteed aan het kopen van tabaksproducten door jongeren. In de telefoongesprekken is de jongeren gevraagd naar hun ervaringen met het kopen van sigaretten, shag of andere tabaksproducten. Daarnaast zijn vragen gesteld over de reacties van de verstrekkers bij het kopen van tabaksproducten in levensmiddelenzaken, tabaksspeciaalzaken, pompstations en uit automaten (in horecagelegenheden). Er wordt zoveel mogelijk gekeken naar de verschillen tussen en. Wanneer zich in de tussenliggende jaren opvallende zaken hebben voorgedaan zal dit worden vermeld. Door afrondingen tellen de percentages overigens niet altijd op tot 100%, maar soms tot 99% of 101%. In bijlage 4 zijn de stroomschema's van het koopgedrag van jongeren weergegeven. Alle tabellen die bij dit hoofdstuk horen zijn opgenomen in bijlage Roken van tabak Er zijn onder andere aanvullende vragen gesteld over het rookgedrag van jongeren. Uit figuur 2.1 blijkt dat in ruim een kwart (28%) van de jongeren ooit wel eens heeft gerookt, in is dit gedaald tot 22%. Zowel bij de 13-jarigen als bij de 14-jarigen is er sprake van een significante daling in het percentage jongeren dat ooit wel eens heeft gerookt: 13-jarigen van 21% in naar 15% in, 14-jarigen van 31% naar 26%. Figuur 2.1 Jongeren die ooit wel eens hebben gerookt, in %* jarigen 14-jarigen 15-jarigen totaal - significante daling tussen en, p <.05 * 13-jarigen: n=4.096, n=10.449; 14-jarigen: n=3.771, n=5.211; 15-jarigen: n=2.034, n=2.588; totaal: n=10.981, n= Zowel in als in blijkt er sprake te zijn van een verschil naar geslacht. In geeft 29% van de jongens en 27% van de meisjes aan ooit wel eens te hebben gerookt, in liggen deze percentages op respectievelijk 23% en 21%. Overigens is er bij beide groepen sprake van een daling tussen en. Roken en kopen 7

14 De jongeren die aangeven wel eens te hebben gerookt, is vervolgens gevraagd of zij de afgelopen vier weken hebben gerookt. In geeft 28% van deze jongeren aan in de afgelopen vier weken te hebben gerookt, in is dit 29% (figuur 2.2). Voor alle leeftijdscategorieën geldt dat zich geen (significante) veranderingen hebben voorgedaan tussen en. Figuur 2.2 Jongeren die de afgelopen vier weken hebben gerookt, in %* jarigen 14-jarigen 15-jarigen totaal * 13-jarigen: n=1.007, n=1.598; 14-jarigen: 1.179, n=1.363; 15-jarigen: n=928, n=998; totaal n=3.114, n= Het blijkt dat in 15% van de jongeren die hebben aangegeven ooit wel eens te hebben gerookt, dagelijks rookt, terwijl 73% aangeeft niet meer te roken (tabel 2.1). In liggen deze percentages op ongeveer hetzelfde niveau; 13% rookt dagelijks en 73% rookt niet meer. De groep jongeren die inmiddels zijn gestopt bestaat waarschijnlijk voor een groot deel uit jongeren die een aantal keer hebben geprobeerd te roken, maar niet echt tot de rokers kunnen worden gerekend. Het percentage 13-jarigen dat aangeeft tenminste één keer per week te roken is nog steeds laag, maar wel gestegen ten opzichte van de vorige meting: van 2% in naar 4% in. Het percentage 13-jarigen dat minder dan één keer per week rookt is daarentegen gedaald van 6% in naar 4% in. Tabel 2.1 Aantal keer dat jongeren die wel eens roken hebben gerookt, in % 13-jarigen 14-jarigen 15-jarigen Totaal n=1.007 n=1.598 n=1.179 n=1.363 n=928 n=998 N=3.114 N=3.959 Dagelijks Tenminste 1 keer per week Tenminste 1 keer per maand Minder dan 1 keer per maand Rook niet meer Totaal en - significant verschil tussen en, p <.05 Naast een daling in het aantal jongeren dat rookt blijkt eveneens sprake te zijn van een daling in de hoeveelheid die zij roken. Zo geeft in 20% van de jongeren aan één tot vijf tabaksproducten per week te roken, in was dit nog 20% (tabel 2.2). Het roken van 21 tot 50 tabaksproducten is gedaald van 33% in naar 23% in. 8 INTRAVAL - Monitor Tabaksverstrekking aan jongeren

15 Tabel 2.2 Aantal tabaksproducten dat rokende jongeren gemiddeld per week roken, in % 13-jarigen 14-jarigen 15-jarigen Totaal n=81 n=163 n=236 n=255 n=258 n=296 N=575 N= stuks stuks stuks stuks stuks meer dan 100 stuks Totaal en - significant verschil tussen en, p < Bestelpoging Zoals al eerder is aangegeven kost het steeds meer moeite om jongeren tussen 13 en 15 jaar te vinden die wel eens tabaksproducten kopen. In geeft 6% van de ruim benaderde jongeren aan dit wel eens te doen, terwijl het in nog om 26% van de bijna benaderde jongeren gaat (figuur 2.3). Voor zowel jongens als meisjes is er sprake van een dalende trend: in koopt 25% van de jongens en 26% van de meisjes wel eens tabak, tegenover 6% voor beide groepen in. Figuur 2.3 Jongeren die tabak kopen naar leeftijd, in %* ,--,- ---,--,- ---,--,- ---,--, jarigen 14-jarigen 15-jarigen totaal *13-jarigen: n=1.397, n=3.636, n=4.906, n=10.449; 14-jarigen: n=1.466, n=2.638, n=3.771, n=5.211; 15-jarigen: n=1.004, n=1.754, n=2.304, n=2.588; totaal: N=3.867, N=8.028, N=10.981, N= significant verschil tussen en, p < significant verschil tussen en, p <.05 - significant verschil tussen en, p <.05 Van de jongeren die wel eens tabaksproducten kopen geeft in 57% aan de producten voor zichzelf te kopen, terwijl dit in 43% was. Daarnaast koopt in 67% wel eens sigaretten of iets dergelijks voor anderen, in is dit 57%. Bestelpogingen naar onderneming In dit onderzoek is aandacht besteed aan het kopen van tabaksproducten in tabaksspeciaalzaken, levensmiddelenzaken, pompstations en uit sigarettenautomaten (in horecagelegenheden). Bij alle vier categorieën ondernemingen is sprake van een dalende trend. Zo geeft Roken en kopen 9

16 in 16% van de jongeren aan wel eens tabaksproducten bij een levensmiddelenzaak te kopen, terwijl dit in is gedaald naar 3% (figuur 2.4). Figuur 2.4 Kopen van tabak in verschillende ondernemingen, in %* ,--,- ---,--,- ---,--, ,--,- tabaks speciaalzaak levens middelenzaak pompstation sigaretten automaat 1 *13-jarigen: n=1.397, n=3.636, n=4.906, n=10.449; 14-jarigen: n=1.466, n=2.638, n=3.771, n=5.211; 15-jarigen: n=1.004, n=1.754, n=2.304, n=2.588; totaal: N=3.867, N=8.028, N=10.981, N= significant verschil tussen en, p < significant verschil tussen en, p <.05 - significant verschil tussen en, p <.05 In figuur 2.5 is weergegeven bij welke ondernemingen de jongeren die hebben aangegeven wel eens tabaksproducten te kopen hun producten kopen. Figuur 2.5 Kopen van tabak in verschillende ondernemingen door tabak kopende jongeren, in %* tabaks speciaalzaak levens middelenzaak pompstation sigaretten automaat * meer dan één antwoord mogelijk, percentages sommeren daarom niet tot 100% n=987; n=1.162; n=1.027; n= significant verschil tussen en, p <.05 Het blijkt dat de jongeren in afnemende mate hun tabaksproducten kopen bij levensmiddelenzaken en uit sigarettenautomaten. Het percentage tabak kopende jongeren dat wel eens tabaksproducten uit een automaat haalt is tussen en gedaald van 10 INTRAVAL - Monitor Tabaksverstrekking aan jongeren

17 40% in naar 23% in en bij de levensmiddelenzaken van 59% naar 49%. Bij het kopen van tabaksproducten uit een automaat is eveneens sprake van een daling tussen en van 31% naar 23%. Het kopen van tabaksproducten bij tabaksspeciaalzaken en pompstations is tussen en nauwelijks veranderd. 2.3 Opmerkingen verkoper De jongeren die wel eens tabaksproducten hebben gekocht of geprobeerd dat te doen bij één of meerdere soorten ondernemingen, is gevraagd hoe vaak zij de gewenste producten hebben kunnen krijgen zonder dat de verkoper vragen of opmerkingen had. Uit figuur 2.6 blijkt dat bij het kopen van sigaretten in een tabaksspeciaalzaak en uit automaten significante veranderingen zijn opgetreden. In geeft 24% van de jongeren aan dat de verkoper van de tabaksspeciaalzaak opmerking maakt. In ligt dit percentage beduidend hoger namelijk op 34%. Bij het kopen van tabaksproducten uit een automaat is sprake van een stijging van 9% in naar 20% in. Figuur 2.6 Jongeren waarbij de verkoper opmerkingen maakt bij het kopen van tabaksproducten, in % tabaks speciaalzaak levens middelenzaak pompstation sigaretten automaat Tabaksspeciaalzaak: n=370, n=427, n=450, n=436; levensmiddelenzaak: n=584, n=663, n=514, n=538; pompstation: n=415, n=544, n=430, n=468; sigarettenautomaat: n=390, n=509, n=313, n=255. significante stijging tussen en, p <.05 Uit tabel 2.3 blijkt dat wanneer een onderscheid wordt gemaakt naar leeftijd er weinig verschillen bestaan tussen de metingen. Voor de 14-jarigen lijkt het iets moeilijker te worden om tabaksproducten te kopen. Zowel bij het kopen van tabaksproducten in tabaksspeciaalzaken als bij pompstations geven zij in vaker aan opmerkingen te horen hebben gekregen. In geeft 22% van de 14-jarigen aan dat de verkoper van een tabaksspeciaalzaak opmerkingen heeft gemaakt, in is gestegen naar 36%. Bij de pompstations liggen deze percentages in en op respectievelijk 18% en 29%. Ook de 15-jarigen zeggen vaker in opmerkingen te krijgen wanneer zij tabaksproducten bij een tabaksspeciaalzaak kopen dan in de voorgaande metingen: tabaksspeciaalzaken 20% in tegenover 32% in. Daarnaast krijgen zij vaker opmerkingen te horen wanneer ze tabaksproducten uit een automaat halen (van 6% in naar 21% in ). Bij de 13- jarigen doen zich geen significante veranderingen voor, toch lijkt het erop dat de medewerkers van de pompstations het hen steeds moeilijker maken om aan tabaksproducten te komen. In geeft 30% van de 13-jarigen aan dat de verkoper opmerkingen maakt, terwijl dit percentage in op 37% ligt. Roken en kopen 11

18 Tabel 2.3 Jongeren waarbij de verkoper opmerkingen maakt bij het kopen van tabaksproducten naar leeftijd, in % 13-jarigen 14-jarigen 15-jarigen Pompstation n=93 n=109 n=67 n=87 n=146 n=188 n=154 n=163 n=176 n=247 n=209 n=218 geen opmerkingen wel opmerkingen Totaal De jongeren waarbij de verkoper opmerkingen maakt is gevraagd of zij ondanks deze opmerkingen die tabaksproducten toch hebben meegekregen. Uit tabel 2.4 blijkt dat voor alle metingen geldt dat altijd meer dan de helft van de jongeren deze producten ondanks de opmerkingen toch heeft meegekregen. Bij de 14-jarigen is er zelfs sprake van een stijging in het percentage dat aangeeft de tabaksproducten ondanks de opmerkingen van medewerkers van de levensmiddelzaken toch mee te krijgen; 51% in tegenover 77% in. Tabel 2.4 Jongeren die de tabaksproducten wel of niet hebben kunnen kopen ondanks opmerkingen van de verkoper naar leeftijd, in % 13-jarigen 14-jarigen 15-jarigen Pompstation n=28 n=37 n=26 n=32 n=26 n=69 n=46 n=47 n=45 n=66 n=56 n=60 niet kopen wel kopen Totaal Tabaksspeciaalzaak n=69 n=88 n=77 n=95 n=134 n=142 n=172 n=143 n=167 n=197 n=201 n=198 geen opmerkingen wel opmerkingen Totaal Levensmiddelenzaak n=134 n=147 n=94 n=123 n=200 n=223 n=180 n=170 n=250 n=293 n=240 n=245 geen opmerkingen wel opmerkingen Totaal Sigarettenautomaat n=68 n=126 n=48 n=35 n=130 n=168 n=106 n=84 n=193 n=215 n=159 n=136 geen opmerkingen wel opmerkingen Totaal significant verschil tussen en, p <.05 Tabaksspeciaalzaak n=26 n=26 n=27 n=34 n=29 n=46 n=54 n=52 n=34 n=48 n=46 n=64 niet kopen wel kopen Totaal Levensmiddelenzaak n=49 n=47 n=27 n=48 n=43 n=67 n=64 n=51 n=61 n=78 n=56 n=70 niet kopen wel kopen Totaal Sigarettenautomaat n=12 n=15 n=7 n=8 n=11 n=11 n=23 n=14 n=11 n=7 n=25 n=29 niet kopen wel kopen Totaal significante stijging tussen en, p < INTRAVAL - Monitor Tabaksverstrekking aan jongeren

19 2.4 Slaagkans De slaagkans, oftewel de kans dat een jongere onder 16 jaar er in slaagt om tabaksproducten te kopen, blijkt zowel in als in de voorgaande metingen voor alle categorieën ondernemingen op bijna 90% of hoger te liggen (figuur 2.7). Alleen bij de verkoop van tabaksproducten uit een automaat is tussen en een daling waar te nemen in het percentage jongeren dat er in slaagt tabaksproducten te kopen, van 99% in naar 93% in. Bij de pompstations is de slaagkans tussen en zelfs significant toegenomen, van 88% in naar 93% in. Hoewel bij de pompstations en de sigarettenautomaten sprake is van een dalende trend, ligt de slaagkans bij dergelijke ondernemingen nog steeds hoger dan bij de tabaksspeciaalzaken en de levensmiddelenzaken. Figuur 2.7 Jongeren die er in slagen tabaksproducten te kopen naar onderneming, in %* , tabaks speciaalzaak levens middelenzaak pompstation sigaretten automaat *tabaksspeciaalzaken: n=370, n=427, n=450, n=436; levensmiddelenzaken: n=584, n=663, n-514, n=538; pompstations: n=415, n=544, n=430, n=468; sigarettenautomaat: n=390, n=509, n=313, n= significant verschil tussen en, p < significant verschil tussen en, p <.05 De aparte leeftijdsgroepen laten het volgende beeld zien. Bij de 14-jarigen is de slaagkans van het kopen van tabaksproducten in levensmiddelenzaken tussen en toegenomen van 86% in naar 93% in. De slaagkans van het kopen van sigaretten en dergelijke uit automaten is bij de 14-jarigen daarentegen tussen en gedaald van 99% naar 93%. Bij de 15-jarigen is er eveneens sprake van een daling in de slaagkans bij sigarettenautomaten: 99% in tegenover 93% in. Bij de 13-jarigen hebben zich tussen en geen significante veranderingen voorgedaan. Het percentage jongens dat zegt zonder problemen sigaretten of iets dergelijks te kunnen kopen uit sigarettenautomaten is afgenomen van 99% in naar 92% in. Bij de meisjes is er eveneens sprake van een daling in de slaagkans bij sigarettenautomaten, in slaagt 99% van de meisjes erin om tabaksproducten uit een automaat te halen, terwijl dit in is gedaald naar 94%. Bij de overige ondernemingen hebben zich voor jongens en meisjes geen significante veranderingen voorgedaan tussen en. Roken en kopen 13

20 2.5 Koopindex Uit de voorgaande paragrafen is gebleken dat het percentage jongeren dat zelf wel eens tabaksproducten probeert te kopen is afgenomen. Het merendeel van de jongeren die dit probeert slaagt er echter wel in om de tabaksproducten te kopen. De bestelpoging en slaagkans zijn weergegeven in tabel 2.5. Tabel 2.5 Bestelpoging en slaagkans, in % Bestelpoging Slaagkans Tabaksspeciaalzaken ,--, Levensmiddelenzaken ,--, Pompstation ,--, Sigarettenautomaat ,--, , significant verschil tussen en, p < en ++ significant verschil tussen en, p <.05 - significant verschil tussen en, p <.05 In deze paragraaf worden bestelpoging en slaagkans samengevoegd tot de koopindex. Hierbij worden alle leeftijdsgroepen samengenomen. Bij de bestelpoging gaat het om het percentage jongeren dat wel eens tabaksproducten probeert te kopen, dit is een actie van de jongere zelf. Bij de slaagkans gaat het om het percentage jongeren dat er in slaagt tabaksproducten te kopen. Dit percentage wordt genomen van het deel van de jongeren dat heeft aangegeven te hebben geprobeerd tabaksproducten te kopen. De slaagkans is afhankelijk van de reactie van de verkoper; krijgt de jongere de tabaksproducten wel of niet mee. Binnen de koopindex worden deze beide acties samengevoegd. De koopindex geeft het percentage jongeren weer dat probeert tabaksproducten te kopen en daarin vervolgens ook slaagt; het betreft een percentage van alle jongeren. Er blijkt sprake te zijn van een dalende trend in het percentage jongeren dat probeert tabaksproducten te kopen en daarin vervolgens ook slaagt. In ligt dit percentage op 23%, terwijl het in is gedaald naar 5% (figuur 2.8). Figuur 2.8 Koopindex, in %* tabaks speciaalzaak ,--,- ---,--,- ---,--, ,- -, levens middelenzaak pompstation sigaretten automaat ,--, Totaal * Totaal: N=3.867, N=8.028, N=10.981, N= significant verschil tussen en, p < significant verschil tussen en, p <.05 - significant verschil tussen en, p < INTRAVAL - Monitor Tabaksverstrekking aan jongeren

21 Ook wanneer naar de afzonderlijke soorten ondernemingen wordt gekeken blijkt er sprake te zijn van een dalende trend. Zo is in 14% van de jongeren erin geslaagd tabaksproducten te kopen in een levensmiddelenzaak, in is dit percentage gedaald naar 3%. Bij de sigarettenautomaten is er sprake van een daling van 11% in naar 1% in. Opgemerkt dient te worden dat de daling in de koopindex met name wordt veroorzaakt doordat jongeren minder bestelpogingen doen. De daling in de koopindex is dus meer toe te schrijven aan de gedragsverandering van de jongeren dan aan die van de tabaksverstrekkers. 2.6 Identiteitsbewijs Vanaf is de jongeren gevraagd welke opmerkingen de verkoper maakt bij het verkopen van tabak. In deze paragraaf worden de resultaten besproken. Voordat wordt ingegaan op de opmerkingen die de verkopers hebben gemaakt bij het verkopen van tabaksproducten, komen eerst de resultaten op de vraag of jongeren een identiteitsbewijs bij zich hebben aan de orde. Deze vraag is in aan de vragenlijst toegevoegd en in wederom gesteld. Het blijkt dat het percentage jongeren dat altijd een identiteitsbewijs bij zich heeft is toegenomen tussen en (figuur 2.9). Zo geeft in 11% van de jongeren aan dat zij een identiteitsbewijs bij zich hebben wanneer zij tabaksproducten kopen, terwijl dit in voor 40% geldt. Ook binnen de afzonderlijke leeftijdsgroepen is er sprake van een stijging tussen en. Deze stijging kan het gevolg zijn van de in januari gewijzigde Wet op de Identificatieplicht. 1 Figuur Percentage jongeren dat altijd een identiteitsbewijs bij zich heeft wanneer ze tabaksproducten kopen in en * jarigen 14-jarigen 15-jarigen Totaal * 13-jarigen: n=235, n=304; 14-jarigen: n=381, n=380; 15-jarigen: n=411, n=406; totaal: n=1.027, n= significant verschil tussen en, p <.05 Uit tabel 2.6 blijkt dat de jongeren voornamelijk wordt gevraagd naar hun leeftijd, het vragen naar een identiteitsbewijs neemt echter steeds meer toe. Alle drie leeftijdsgroepen 1 De Wet op de Identificatieplicht is op 1 januari in werking getreden. Vanaf deze datum moet iedereen in Nederland van 14 jaar en ouder een geldig identiteitsbewijs kunnen tonen als de politie of andere toezichthouders daar om vragen. In de praktijk betekent dit dat iedereen van 14 jaar en ouder altijd een geldig identiteitsbewijs bij zich moet dragen. Roken en kopen 15

22 geven in vaker aan dan in dat zij door een medewerker van een levensmiddelenzaak zijn gevraagd naar hun identiteitsbewijs. Dit is eveneens het geval bij de pompstations. Daarnaast geeft in een kwart (24%) van de 14-jarigen aan naar hun identiteitsbewijs te zijn gevraagd door medewerkers van tabaksspeciaalzaken, terwijl dit in voor de helft (50%) geldt. De 15-jarigen zijn minder vaak gevraagd naar hun leeftijd door medewerkers van levensmiddelenzaken en pompstations: levensmiddelenzaken van 77% in naar 51% in en pompstations van 70% in naar 50% in. De 13-jarigen geven daarentegen aan dat zij vaker naar hun leeftijd worden gevraagd wanneer zij tabaksproducten uit een automaat halen, 20% in tegenover 75% in. Tabel 2.6 Opmerkingen die de verkoper maakt bij het verkopen van tabaksproducten naar leeftijd en soort onderneming, in % 13-jarigen 14-jarigen 15-jarigen Tabaksspeciaalzaken n=26 n=27 n=34 n=46 n=54 n=52 n=48 n=46 n=64 Gevraagd naar identiteitsbewijs Gevraagd naar leeftijd Te jong Anders Weet niet Levensmiddelenzaak n=47 n=27 n=48 n=67 n=64 n=51 n=78 n=56 n=70 Gevraagd naar identiteitsbewijs Gevraagd naar leeftijd Te jong Anders Weet niet Pompstation n=37 n=26 n=32 n=69 n=46 n=47 n=66 n=56 n=60 Gevraagd naar identiteitsbewijs Gevraagd naar leeftijd Te jong Anders Weet niet Automaat n=15 n=7 n=8 n=11 n=23 n=14 n=7 n=25 n=29 Gevraagd naar identiteitsbewijs Gevraagd naar leeftijd Te jong Anders Weet niet * Meer dan één antwoord mogelijk, percentages sommeren daarom niet (altijd) tot 100% ++ en -- significant verschil tussen en, p < INTRAVAL - Monitor Tabaksverstrekking aan jongeren

23 3. VERKOPEN In dit hoofdstuk worden de resultaten van de gesprekken met de tabaksverstrekkers besproken. De ondernemingen die tabaksproducten verkopen is gevraagd naar hun verkoopgedrag, in relatie tot de Tabakswet (in en het Convenant Verkooppunten Tabak). Het gaat hierbij om de volgende soorten tabaksverstrekkers: tabaksspeciaalzaken; levensmiddelenzaken; pompstations en horecagelegenheden. Bij alle vier metingen bestaat de categorie horecagelegenheden uit cafés/discotheken en snackbars/cafetaria's. In de meting van is ernaar gestreefd om per onderneming een leidinggevende en uitvoerde te interviewen. Aangezien het onderscheid tussen leidinggevende en uitvoerende geen significante verschillen heeft opgeleverd, zijn vanaf de meting in weer alleen leidinggevenden geïnterviewd. In mei 2002 is de gewijzigde Tabakswet gepubliceerd. Eén van de nieuwe bepalingen is dat per 1 januari een vergewisplicht geldt voor tabaksverstrekkers. Dit houdt in dat de ondernemer bij het verkopen van tabaksproducten dient vast te stellen dat de koper de leeftijd van 16 jaar heeft bereikt. Voor de metingen in en in geldt dus in tegenstelling tot de eerdere metingen dat alle tabaksverstrekkers zich dienen te houden aan deze leeftijdsgrens. In de metingen van en is dit alleen van toepassing voor degenen die het Convenant Verkooppunten Tabak hebben ondertekend. Het gaat hierbij om leden van de volgende brancheorganisaties: Landelijke Belangenvereniging van Tabaksdistributeurs (LTB-Nederland); de Belangenvereniging Tankstations (BETA); het Centraal Bureau Levensmiddelenzaken (CBL); en de brancheorganisatie voor de Tabaksdetailhandel (NSO). In overleg met de opdrachtgever is besloten om van de meting in alleen de leidinggevenden mee te nemen om zo een betere vergelijking te kunnen maken met de metingen in, en. In deze metingen zijn namelijk alleen leidinggevenden geïnterviewd. Er wordt zoveel mogelijk gekeken naar de verschillen tussen en. Wanneer zich in de tussenliggende jaren opvallende zaken hebben voorgedaan zal dit worden vermeld. Door afrondingen tellen de percentages overigens niet allemaal op tot 100%, maar soms tot 99% of 101%. Alle tabellen die bij dit hoofdstuk horen zijn opgenomen in bijlage Leeftijden klanten In deze paragraaf wordt ingegaan op het deel van de klantenkring van de ondernemingen dat jonger is dan 16 jaar. Vervolgens komen de vragen aan de orde of jongeren onder 16 jaar wel eens proberen tabaksproducten te kopen en of ze die producten dan ook mee krijgen. Leeftijd klantenkring De tabaksverstrekkers is gevraagd een inschatting te geven van het aandeel jongeren onder 16 jaar in hun klantenkring. Volgens het merendeel van de tabaksverstrekkers is het aantal jongeren dat hun zaak bezoekt beperkt. In geeft 83% van de tabaksverstrekkers aan dat zij het percentage klanten onder 16 jaar schatten op minder dan een kwart (figuur 3.1). In lag dit zelfs op 90%. Bij de tabaksspeciaalzaken is het percentage dat denkt dat Verkopen 17

24 minder dan een kwart van de bezoekers jonger is dan 16 jaar gedaald van 90% in naar 72% in. Figuur 3.1 Percentage tabaksverstrekkers dat naar schatting denkt dat het percentage klanten dat jonger is dan 16 jaar minder dan 25% is, in %* tabaks speciaalzaak levens middelenzaak pompstation horeca totaal * Tabaksspeciaalzaken: n=49, n=47, n=100, n=100; levensmiddelenzaken: n=50, n=47, n=102, n=100; pompstations: n=42, n=46, n=101, n=100; Horeca: n=38, n=48, n=98, n=98; totaal: n=179, n=188, n=401, n= significant verschil en, p < 0,05 Verkoop onder 16 jaar In alle vier metingen geeft ruim 80% van de tabaksverstrekkers aan dat jongeren onder 16 jaar wel eens proberen om sigaretten of iets dergelijks bij hen te kopen. Deze tabaksverstrekkers is vervolgens gevraagd of de jongeren deze producten dan ook krijgen. Tabaksverstrekkers zeggen steeds vaker dat zij dit niet doen. In geeft 48% van de tabaksverstrekkers aan dat zij nooit tabaksproducten verkopen aan jongeren onder 16 jaar, in ligt dit percentage beduidend hoger, namelijk op 93% (figuur 3.2). Deze stijging was echter ook al te zien in de meting van. Figuur 3.2 Onderneming die wel of niet sigaretten verkoopt aan jongeren onder de 16 jaar, in %* ja, altijd ja, soms nee, nooit * n=162, n=158, n=333, n=324. en --- significant verschil en, p < 0,05 18 INTRAVAL - Monitor Tabaksverstrekking aan jongeren

25 3.2 Tabakswet In de Tabakswet en het convenant staat de bepaling dat de tabaksverstrekkers dienen vast te stellen dat de koper van tabaksproducten de leeftijd van 16 jaar heeft bereikt. In deze paragraaf wordt eerst ingegaan op de vraag of de tabaksverstrekkers op de hoogte zijn van de Tabakswet of het convenant. Vervolgens wordt nagegaan in hoeverre zij bekend zijn met de leeftijdsgrens. Bekendheid met Tabakswet en convenant De tabaksverstrekkers is gevraagd of zij op de hoogte zijn van de Tabakswet ( en ) of het Convenant Verkooppunten Tabak ( en ). In en geeft bijna iedereen (93%) aan op de hoogte te zijn van de Tabakswet (figuur 3.3). Met het convenant was in de eerste twee metingen een veel kleiner deel bekend: 51% in en 70% in. In alle vier metingen zijn de tabaksspeciaalzaken het beste op de hoogte. In geeft 90% aan op de hoogte te zijn van het convenant, in is dit gedaald naar 69%, terwijl de tabaksspeciaalzaken in weer goed op de hoogte zijn van de Tabakswet (99%). Figuur 3.3 Ondernemingen die op de hoogte zijn van het Convenant Verkooppunten Tabak ( en ) of de gewijzigde Tabakswet ( en ), in % tabaks speciaalzaak levens middelenzaak pompstation horeca totaal Tabaksspeciaalzaak: n=50, n=48, n=100, n=100; levensmiddelenzaak: n=51, n=46, n=102, n=100; pompstation: n=47, n=46, n=101, n=100; horeca: n=52, n=53, n=98, n=98; totaal: n=200, n=193, n=401, n=398. significant verschil en, p < 0,05 Bekendheid leeftijdsgrens De tabaksverstrekkers die op de hoogte zeggen te zijn van de Tabakswet of het convenant is gevraagd of zij eveneens weten welke leeftijdgrens hierin wordt genoemd. Ook hier blijkt weer dat de tabaksverstrekkers in en beter op de hoogte zijn. In beide jaren geeft 98% aan dat de leeftijdsgrens 16 jaar is, terwijl deze percentages in en liggen op respectievelijk 86% en 94% (figuur 3.4). Verkopen 19

26 Figuur 3.4 Ondernemingen die bekend zijn met de leeftijdsgrens van 16 jaar uit het Convenant Verkooppunten Tabak ( en ) en de gewijzigde Tabakswet ( en ), in % * n=144, n=104, n=399, n=378. significant verschil en, p < 0,05 Handhaving van leeftijdsgrens Naast de toename in het aantal tabaksverstrekkers dat bekend is met de leeftijdsgrens van 16 jaar, is tevens een stijgende trend waar te nemen in het aantal tabaksverstrekkers dat zegt zich ook aan deze leeftijdsgrens te houden: van 40% in naar 91% in (figuur 3.5). In geeft 29% van de horecagelegenheden aan zich altijd aan de leeftijdsgrens te houden, in ligt dit percentage beduidend hoger namelijk op 91%. Ook bij de andere ondernemingen is er duidelijk sprake van een stijgende trend: tabaksspeciaalzaken van 44% in naar 94% in. Het percentage levensmiddelenzaken dat zegt zich altijd te houden aan de leeftijdsgrens is gestegen van 41% in naar 86% in, terwijl bij de pompstations sprake is van een stijging van 47% in naar 93% in. Figuur 3.5 Ondernemers die zich altijd aan de leeftijdsgrens van 16 jaar houden, in % tabaks speciaalzaak levens middelenzaak pompstation horeca totaal Tabaksspeciaalzaak: n=41, n=49, n=100, n=100; levensmiddelenzaak: n=39, n=45, n=102, n=100; pompstation: n=32, n=47, n=100, n=100; horeca: n=35, n=53, n=98, n=98; totaal: n=147, n=194, n=400, n=398 significant verschil en, p < 0,05 20 INTRAVAL - Monitor Tabaksverstrekking aan jongeren

27 3.3 Controle In deze paragraaf wordt aandacht besteed aan verschillende aspecten van de controle van de leeftijdgrens voor de verkoop van tabaksproducten door tabaksverstrekkers. Achtereenvolgens wordt ingegaan op de manier van controleren, het belang dat men hecht aan de controles, de eventuele instructie van het personeel en de mogelijke problemen die zich voordoen bij de controle. Controle leeftijd In tabel 3.1 is weergegeven op welke wijze door de verschillende tabaksverstrekkers op leeftijd wordt gecontroleerd. De tabaksverstrekkers geven aan dat zij de jongeren meer zijn gaan vragen naar hun identiteitsbewijs: in zegt 31% dit te doen tegenover 96% in. Daarnaast is het inschatten van de leeftijd van de jongeren eveneens gestegen van 33% in naar 73% in, in was dit nog gedaald naar 24%. Veel tabaksverstrekkers geven aan dat het vaak een combinatie is van beide methoden. Zij proberen eerst de leeftijd van de jongere te schatten om vervolgens bij twijfel te vragen naar het identiteitsbewijs. Het vragen naar de leeftijd van de jongeren laat dan ook een dalende trend zien: 50% in tegenover 6% in. Tabel 3.1 Wijze waarop door ondernemingen op leeftijd wordt gecontroleerd, in %* (n=123) (n=164) (n=398) (n=398) Controle aan kassa/bar: d.m.v. vragen Controle aan kassa/bar: tonen identiteitsbewijs Leeftijdsgrens wordt aangegeven bij bar, kassa, entree, schappen, etc Controle m.b.v. pasjes/lidmaatschapskaart Controle bij de deur Inschatten Personeel geïnstrueerd Klanten zijn bekend Anders * meer dan één antwoord mogelijk, percentages sommeren daarom niet tot 100% en --- significant verschil en, p < 0,05 Belang van controle In vindt ruim drie kwart (79%) van alle tabaksverstrekkers het verifiëren van de leeftijd bij het verkopen van tabaksproducten belangrijk, in is dit ruim de helft (55%) (figuur 3.6). Met name de tabaksspeciaalzaken en de levensmiddelenzaken zijn het controleren van de leeftijd belangrijker gaan vinden: in geeft 53% respectievelijk 58% dit aan, terwijl dit percentage in op 83% respectievelijk 77% ligt. Bij de horecagelegenheden is het percentage ten opzichte van licht (niet significant) gedaald van 83% naar 78%, terwijl bij de pompstations sprake lijkt van een lichte stijging van 70% in naar 78% in (eveneens niet significant). Verkopen 21