Het belang van de Collectie Hafkenscheid voor het onderzoek naar kleur op monumenten

Transcriptie

1 Het belang van de Collectie Hafkenscheid voor het onderzoek naar kleur op monumenten dr. ir. Mariël Polman Specialist kleur & schilderingen boekpresentatie Een kabinet vol kleur 15 maart 2018

2 2

3 Sikkenskast, jaren

4 Advertentie in Sikkens Omroep, 1947 Schildermethoden en -materialen in de wederopbouwperiode Inhoudskaart Pigmentenkast.L.Wolfert, UvA, 2014 analyse: Alisa Selviasiuk, L. Megens, M.de Keijzer

5 5

6 Kleurhistorisch onderzoek m stratigrafisch onderzoek SCALPELS verfmonsteronderzoek 6

7 RCE Laboratoria in Amsterdam

8 vervaardigen van verfdwarsdoorsneden Monstername Slijpen en polijsten Monster voor het inbedden Microscoperen

9 Scanning Electron Microscopy Secondary Electron Image Backscattered Electron Image

10 SEM-EDX Energy dispersive X-ray analysis

11 XRF Spectrometry analyse van de gouacheverf van de ontwerptekeningen 11

12 Handheld XRF Spectrometry

13 uitvoeringsrichtlijnen KLEURHISTORISCH ONDERZOEK Algemene informatie Inhoud 1. Inleiding 2. Terminologie 3. Eisen aan het proces 4. Eisen aan een kleurhistorisch onderzoek 5. Kennis en ervaring Bijlagen 13

14 punctie stratigrafie kijkvenster 14

15 een inventarisatie en twee verkenningen 15

16 16

17 voorbeeld van topografisch onderzoek 17

18 Kleur bepalen met kleurstalen 18

19 Huisschilder S. Renooij 1915 G.M. Boks & Co, verffabriek Hecla Terwolde NV 1921 N.V.,,Le Ripolin Amsterdam-Paris- London 1921

20 20

21 21 Opzetten van proefstukken: vertaling in moderne verven van oude historische verven/bindmiddelen

22 22

23 4 typen onderzoek 1. inventarisatie 2. verkenning 3. specialistisch onderzoek 4. integraal afwerkingsonderzoek 23 De rode kaders geven laboratoriumonderzoek aan

24 kennis en ervaring 24 De rode kaders geven materialenkennis en laboratoriumonderzoek aan

25 Lade 19 een set doosjes met smalt, in kleur variërend van zeer bleek blauw tot donkerblauw 25

26 Over het Trippenhuis, kloveniersburgwal Amsterdam Gebouwd in 1662 door Justus Vingboons als woonhuis voor de gebroeders Trip 24 mei 1660 eerste steen mei 1662 wordt het huis betrokken

27 Bordes zuidelijk huis: IJssalon wit marmer met daarbij onzuiver vrijgelegd oppervlak & reconstructie

28 In het noordelijk huis restauratie door E. Tjebbes zojuist voltooid (1992): ijssalon wit marmer op de wanden met daarboven bruine soepluchten

29 } } Links noordelijk huis verflaagopbouw op 17de eeuw bruin en wit Rechts zuidelijk huis twee grijze overschilderingen en daarop wit (TKAN_x02b BF 200x en TKA_Z_2012vpx2 BF 200x) Annelies van Loon en Ruth Jongsma

30 Details van mechanisch vrijleggen naast vrijleggen met oplosmiddelgel Ruth Jongsma

31 TKA_Z_2012 vp_x2 Lagenpakket, incl. grijze en witte overschildering: voor vrijleggen TKA_Z_2012 vp_x3, Blauwe penseelstreek,vrijgelegd m.b.v. oplosmiddelgel. Annelies van Loon en Ruth Jongsma

32 Gang zuid voor vrijleggen, na vrijleggen, na retouche fase I feb-juli 2012 Ruth Jongsma

33 Zuid trapschild beneden voor restauratie, vrijgelegd en na restauratie. Ruth Jongsma

34 Plafond noord voor restauratie en vrijgelegd met proefstuk in tact. Ruth Jongsma

35 Plafond noord in meest kale staat en na restauratie Ruth Jongsma

36 Lade XI, vakje 17 en 18 : 17: ultramarijn en 18: flesje met donkerblauwe smalt 36

37 37 Rembrandtzaal Trippenhuis: Lucht: smalt en natuurlijk Ultramarijnblauw Onderzoek : Annelies van Loon en Ruth Jongsma

38 Middenstandswoningen in de Torenstraat, nu van Doesburg Rinsemahuis architect Cees de Boer, , kleurontwerp: Theo van Doesburg

39 Blauw: synthetisch ultramarijnblauw Reconstructie 1988 Reconstructie 2017

40 Blauw: synth.ultramarijn blauw met zinkwit Torenstraat 13, toiletdeur Oosterstraat 23, gangdeur 5 - blauw paneel deur Co file: 5 - blauw paneel deur.spx Tube Voltage: 50.0 kv current: ma XRF Zn Kobaltblauw + zinkwit Ca Co Ni Pb Zn Pb S CaBa Ni Pb X-ray energy (kev)

41 Brief van Theo van Doesburg aan architect De Boer Het blauw kan met ultramarijn met zinkwit en een weinig groen bereikt worden. Cobaltblauw is natuurlijk nog beter, maar dit zal wel te duur zijn. Geen Mineraal- Milori- kalk of Pruisisch blauw daar deze nadonkeren.

42 Theo van Doesburg, Sophie Taeuber, Hans Arp, Aubette, Straatsburg,

43 Synthetisch Ultramarijnblauw en zinkwit. Stratigrafie, Eschlimann en Polman

44 Vernisafname restaurator Elsbeth Geldhof Reinstein

45 Lade 10 vakjes chromaatgeel 45

46 lichtgeel donkergeel

47 Analyse door Luc Megens Research Luc Megens

48 e meesterschilder Michel Eschlimann mengt laag voor laag op basis van analyses de verflagen na. Een witte ondergrond (rechts ) ipv de rosegrijze (links, vlg de analyses) geeft een andere eindkleur. Elke laag olieverf heeft effect op de eindkleur

49 Warnersblokken, Amsterdam, Allert Warners en Joseph Ongenae 1957

50 50 Laag 2 en 3: Chromaatgeel; kleuronderzoek Mariël Polman en Lisette Kappers

51 Monsternummer /14. PATROCLOS, voorgevel, balkon 9- III, borstweringspaneel (geel, kleurladder P-18, coupe P-18) Op een houten drager ligt een vrij dikke crème-achtige grondering, bestaande uit zinkwit en weinig loodwit. Hierna volgt een witte voorbewerkingslaag of tweede grondlaag met hierin titaandioxide en antimoonwit. Hierop ligt een felgele voorbewerkingsverflaag, bestaande uit loodchromaat gemengd met titaandioxide, gevolgd door een gele afwerkverflaag met hierin loodchromaat en weinig titaandioxide. De gele afwerkverflaag is enigszins naar een groenig geel verkleurd (eerste afwerkstadium). De verfdwarsdoorsnede toont op het gele afwerkstadium alleen een witte grondering van de eerste overschildering. Matthijs de Keijzer 51

52 Kleurtheorie Goethe, 1810 (kleurencirkel) De kleur van het licht is het meest zuiver, bij kleur van het materiaal gaat het karakter van het materiaal meespelen

53

54 Met dank aan: Ruth Jongsma Luc Megens Matthijs de Keijzer Lisette Kappers Michel Eschlimann Lise Wolfert Alisa Selviasiuk Ineke Pey Ernst Homburg RCE, UvA, Stad Straatsburg, Museum Drachten e.v.a. 54