Vlaamse Imkersbond. Royalectine Plantendagen Lieveheersbeestjes. Maandblad van de. 101ste jaargang nr. 2 Maart 2015

Transcriptie

1 Kantoor van afgifte: Gent X Koninklijke Vlaamse Imkersbond 101ste jaargang nr. 2 Maart 2015 Maandblad van de Vlaamse Imkersbond verschijnt maandelijks, behalve in februari en augustus v.u. Vlaamse Imkersbond, Wautersdreef 21, 9090 Melle Royalectine Plantendagen Lieveheersbeestjes

2 Colofon Hoofdredactie, Artikels & Aankondigingen Dirk Desmadryl Westouterstraat 84, 8970 Poperinge Tel Redactieteam Koen Beeuwsaert, Hugo Bes, Jef Beuckelaers, Marcel Cuylaerts, Chris Dauw, Dirk de Graaf, Ghislain De Roeck, Dirk Desmadryl, Roger De Vos, Maurice De Waele, Freddy Franck, Ghislain Louis, Albert Vandijck Hoofdbestuur - Voorzitter: Chris Dauw, Wautersdreef 21, 9090 Melle, tel , cna.dauw@gmail.com - Secretaris: Hugo Bes, Meidoornstraat 27, 2260 Westerlo, tel , hugo.bes@telenet.be - Communicatieverantwoordelijke: Hendrik Trappeniers, Rosbergstraat 13, 3078 Everberg, tel , hendrik.trappeniers@gmail.com - Penningmeester beheerder ledenbestand: Marc Vlyminckx, Klaverstraat 7, 3670 Meeuwen-Gruitrode, tel , konvib-schatbewaarder@telenet.be Provinciale Besturen Antwerpen - Voorzitter: Julien Dedapper, Oostbergen 1, 2460 Kasterlee, tel , juliendedapper@telenet.be - Secretaris: Karel Volkaerts, Bartstraat 27, 2560 Kessel, tel , avib@skynet.be Vlaams-Brabants Verbond van Imkersverenigingen - Voorzitter: Jos Vonckx, Spordel 9, 3270 Scherpenheuvel, tel Secretaris: Hendrik Trappeniers, Rosbergstraat 13, 3078 Everberg tel./fax hendrik.trappeniers@gmail.com Limburg - Voorzitter: Ghislain Louis, Kleistraat 20, 3730 Hoeselt, tel , ghislain.louis@telenet.be - Secretaris: Cyril Rubens, Dorpsstraat 53, 3545 Halen, cyril.rubens@skynet.be Oost-Vlaanderen - Voorzitter: Chris Dauw, Wautersdreef 21, 9090 Melle, tel , cna.dauw@gmail.com - Secretaris: Maurice De Waele, Krekelberg 16, 9860 Balegem, tel. en fax , mauricedewaele@yahoo.com West-Vlaanderen - Voorzitter: Frans Declercq, Bottenhoek 18, 8540 Deerlijk, tel , krokus1@skynet.be - Secretaris: Ingrid Behaeghe, Koornzakstraat 17, 8760 Meulebeke, tel , fax , ingrid.behaeghe3@yucom.be VERZEKERING Ingeval van een ongelukje met de bijen: Verwittig zonder verwijl de KonVIB om aangifte te doen bij de verzekering. Dit kan telefonisch of schriftelijk via of brief. U wordt dan verder geholpen met uw aangifte. Contactgegevens: Gilbert Walraet, St.-Martinusstraat 51, 9790 Wortegem-Petegem tel , walraet.neyt@skynet.be Abonnementendienst en betalingen Voor info kunt u mailen naar konvib-schatbewaarder@telenet.be Vermeld a.u.b. steeds uw lidnummer. Een abonnement kost: - 30 euro voor Belgische abonnees; - 35 euro voor Nederlandse abonnees; - 35 euro voor andere EG-abonnees. Betalen kan via rekening van onze vereniging. Info buitenland: IBAN BE en BIC KREDBEBB. Woont u niet in de EG, mail dan naar konvib-schatbewaarder@telenet.be Informatiecentrum voor de Bijenteelt Voor adviezen m.b.t. de bijenteelt, organisatorische bijstand en tentoonstellingen: Krijgslaan 281, S33, 9000 Gent. Tel , fax , dirk.degraaf@ugent.be. Schriftelijke contacten verdienen de voorkeur. Verschijnt in: Januari, maart, april, mei, juni, juli, september, oktober, november, december. Afspraak: Het kopiëren van teksten uit dit nummer mag mits het schriftelijke akkoord van de auteurs die overigens de verantwoordelijkheid dragen voor de inhoud van hun bijdrage, net als de adverteerders. De redactie deelt niet noodzakelijk de mening van de auteurs en houdt zich het recht voor bijdragen in te korten of te herschrijven en te plaatsen op de website van de KonVIB.

3 Inhoud Plantendagen. Foto: Dirk Cristael Redactioneel Maart. Bij de eerste lentestralen kruipen we behoedzaam uit ons winterhol en gaan we vol verwachting de bijen een bezoekje brengen. Hebben ze de winter overleefd of blijft het stil en doods op de vliegplank? Van alle kanten horen we alarmerende berichten, de verdwijnziekte en de bijensterfte hebben weer toegeslagen. Hoe kan dat nu? We hebben met alle zorg de volken vertroeteld en gevoederd en toch staan heel wat kasten er troosteloos bij: geen bijen meer, alleen ramen vol voeding en wat verlaten broed. Wetenschappers wijzen nadrukkelijk in de richting van de varroamijt. Nochtans, we hebben goed behandeld en alle regeltjes gevolgd. Natuurlijk komt dan de vraag: wat is goed behandelen, en wat zijn goede regeltjes? Iedere imker houdt er zijn eigen visie en praktijken op na. Verdwijnziekte of niet, ze krijgen er ons niet onder en we scheppen volop moed bij het zien hoe ijverig de levende volken met volle gele stuifmeelklompjes de kast binnenstormen. Zoals gewoonlijk er is ook eentje bij waar de dracht heel minimaal is en er slechts een paar ramen met bijen bezet zijn. Wat te doen? Opdoeken? Verenigen? Afwachten? Er zijn zoveel mogelijkheden en dat maakt het voor de imker zo moeilijk, maar ook uitdagend. Bijen zijn nu eenmaal levende wezens die wij in kastjes stoppen en naar onze hand willen zetten voor ons eigen comfort en voordeel. Is er daar iets mis mee? Helemaal niet, zolang we maar de natuurlijke eigenheid van de bijen niet te veel gaan manipuleren. En dan komt weer een nieuwe vraag: waar liggen die natuurlijke grenzen? Duidelijke antwoorden krijgen we zomaar niet op een blaadje en ze staan ook niet op de almanak of in een of ander receptenboekje. Gelukkig maken we deel uit van een imkersvereniging en hebben we ons maandblad waar we onze tegenslagen en triomfen kunnen delen. Of schud jij verontwaardigd het hoofd bij het lezen van al die geleerde en nieuwe dingen. Dat mag wel: het bewijst dat het imkeren je nog altijd in het bloed zit. En al gaat het soms boven je imkerpetje of loop je niet warm voor al die nieuwe praktijken, er is toch altijd iets dat je kan oppikken en meenemen naar je bijenstand. Ook dat maakt het zo boeiend. Dirk Desmadryl 04 ACTUEEL 05 PRAKTIJK Maandpraatje 10 Arrestkooi veel praktischer dan arrestraam 13 Systematisch darrenbroed uitsnijden 08 MEDEDELING Varroabestrijdingsadvies 22 Enquête COLOSS 16 BIJENWETENSCHAPPEN Royalectine als verjongingskuur 20 Natuurlijke schikking van de raten 18 BIJENGEZONDHEID Kan de verdwijnziekte vermeden worden? (Deel 1) 23 BIJENWEIDE/DRACHTPLANTEN Klein hoefblad 24 INSECTEN Lieveheersbeestjes 26 BUITENGEWOON Recepten 27 Verenigingsleven Mei 2015: We ontvangen uw bijdragen voor het meinummer graag vóór 10 maart a.s. Gelieve uw teksten op te sturen in WORD, zonder speciale opmaak (platte tekst), en foto s en tekeningen als bijlage toe te voegen in voldoende hoge resolutie. Aankondigingen, mededelingen en verslagen dienen kort en beknopt te zijn. Bezoek ook de internetsites:

4 Ghislain De Roeck Actueel Kleine bijenkastkever De kastkever zet zijn opmars in Italië gestaag verder. Midden januari waren er zestig standen besmet, op zes ervan had de kever ook een broednest aangelegd. Geografisch gezien situeren 59 haarden zich in Calabrië, in de laars van Italië, en één op het eiland Sicilië. Dit laatste kan uitdraaien op een reële catastrofe voor de Europese bijenteelt omdat er van daaruit bijenpaketten verstuurd werden naar vele landen, waaronder België. Momenteel is die handel overigens verboden, zowel voor honingbijen als voor hommels. Op de site van ANSES, ook Europees referentielaboratorium voor de Bijenteelt, is het mogelijk de situatie permanent op te volgen, zie hiervoor: minisite/abeilles/search/site/small%20hive%20beetle. Een brochure met veel nuttige informatie over de kever kun je downloaden van de website van Wageningen: (een klik op de foto van de kever brengt je naar de pagina). Ook op onze eigen site is er veel informatie beschikbaar ( Sanitair fonds voor de bijenteelt Eerder meldden we hier al dat de imkerverenigingen besprekingen voeren met het FOD Gezondheid over het oprichten van een sanitair fonds voor de bijenteelt, zoals dat ook voor andere diersectoren bestaat. De bedoeling is o.a. om imkers vanuit dit fonds te vergoeden voor verlies van volken. Het overleg verloopt moeilijk en concentreert zich voorlopig rond slechts drie punten, namelijk de: vergoeding voor volken die vernietigd zouden worden in het kader van aangiftplichtige ziekten, als de overheid zou beslissen om de huidige regeling te beëindigen. organisatie van de verdeling van geneesmiddelen. oprichting van een cel die informatie en stalen verzamelt om de mogelijke oorzaken van onverklaarbare bijensterfte te kunnen achterhalen (gezondheidsanalyse en residuen van bestrijdingsmiddelen). De middelen voor de goede werking van een dergelijk fonds zullen uitsluitend van de sector moeten komen, de overheid zal niet bijdragen. Symposium Bijengezondheid organiseert zijn 4de Symposium Bijengezondheid op zaterdag 14 maart 2015, in dezelfde locatie als vorig jaar, het congrescentrum Hof van Wageningen. In 2014 richtten de organisatoren hun aandacht op alle factoren die bijensterfte (mee) zouden kunnen veroorzaken, dit jaar kijken ze naar de honingbijen zelf met als thema: Weerstand van bijenvolken. Gastsprekers zijn professor Robin Moritz, Halle (Duitsland) en Pam van Stratum uit Laren. Beide lezingen zijn in het Nederlands. Evenals in voorgaande symposia is er ook een informatie- en bijenartikelenmarkt. De deelnamekosten bedragen 30 per persoon, inclusief symposiumboekje, lunch, koffie, thee en parkeren. Schrijf hier in: symposiumpagina. Nieuw middel tegen Amerikaans vuilbroed? Voor de eerste keer zijn wetenschappers erin geslaagd één van de toxines te identificeren die de microbe Paenibacillus larvae, de veroorzaker van het Amerikaans vuilbroed, afscheidt. De toxine kreeg de naam C3larvin. Professor Merille van de Guelph University, waar de toxine herkend werd, denkt over een geneesmiddel te beschikken dat de gifstof neutraliseert. Het betreft geen antibioticum maar een zogenaamde antivirulence compound, M3 genoemd. Deze kleine molecule zou de virulentie van de microbe tegengaan. Veldproeven, volgende lente, moeten duidelijk maken of het middel zo efficiënt is als de onderzoekers thans veronderstellen. (Journal of Biological Chemistry, december 2014). Ook dat nog... Saoedische honingverkopers werden onlangs aangepakt omdat ze de honing die ze verkochten met Viagra en andere seksueel stimulerende middelen hadden verrijkt. De bedoeling was uiteraard om hiermee klanten te lokken en hun omzet en winst te verhogen. Dat meldde recent Al Eqtisadiah, vaak de Saoedische Financial Times genoemd. Veel verkopers kregen een boete of werden zelfs verplicht hun winkel te sluiten nadat de stimulerende middelen werden aangetroffen in de honing die ze verkochten. Hallo, Wim? Hallo, Voedselagentschap? 4 Vlaamse Imkerbond Maart 2015

5 Praktijk Maandpraatje Maart 2015 Dirk Cristael De winter ligt stilaan achter ons. De rustige, donkere maanden zijn voorbij. De dagen worden langer en de werksters in onze bijenvolken kloppen overuren. De broedactiviteit is reeds geruime tijd hernomen, in maart komt alles in een stroomversnelling. Vanaf nu is er geen stoppen meer aan en de ontwikkeling van het volk gaat door om tegen juni zijn climax te bereiken. Daar waar we tijdens de wintermaanden vooral binnen bezig waren om alles in gereedheid te brengen, breekt nu de tijd aan waarop we in het volk mogen werken. In de winter blijven onze interventies aan de bijen beperkt tot een winterbehandeling tegen varroa en af en toe eens kijken of het vlieggat niet verstopt raakt met afgestorven bijen. Voor de rest luidt het devies: volledige rust in en rond de bijenkasten. Voer, warmte en water In het voorjaar komt alles weer op gang. Steeds meer en meer planten komen volop in bloei. Winterbloeiers worden zo nu en dan, wanneer de omstandigheden het toelaten, door enkele bijen bevlogen, maar het is vooral wanneer de voorjaarsbloeiers floreren dat er massaal stuifmeel binnenkomt en de broedactiviteit gestadig toeneemt. Een volk dat in goede conditie aan de wilgenbloei begint, kan als het weer meezit, in no time enorm groeien. Om de bijen in de beste conditie klaar te stomen voor de voorjaarsdrachten prikkel ik ze vanaf ongeveer half februari met suikerdeeg dat ik boven de tros leg. Na de winterbehandeling leg ik een dun vel plasticfolie op de raten. Door dit plasticfolie kan ik perfect inschatten waar de bijen zich bevinden en kan ik het voederdeeg net boven het broednest plaatsen. Prikkelen van bijenvolken in het vroege voorjaar heeft voor- en tegenstanders. Ikzelf doe het al verscheidene jaren, en naar mijn gevoel zetten de bijen op die manier meer broed aan, en raken ze beter klaar voor hun bestuivingsopdracht. Om de warmte zo goed mogelijk in het broednest te houden, isoleer ik de bovenzijde van de kast. Als er meer broed in de kast zit, hebben de bijen ook meer water nodig. Dit halen ze in het voorjaar buiten de kasten. Van het ogenblik dat er nectar binnenkomt, vinden ze daarin voldoende water. Nu is het echter belangrijk dat ze een goede drinkplaats met lauw water ter beschikking hebben, niet te ver van de standplaats. In de zomer kan een vijver een prima drinkplaats zijn, maar door het grote volume warmt die niet snel genoeg op in het voorjaar en kunnen de waterhalers al snel verkleumen. Een goede drinkplaats wordt door de bijen optimaal benut. Dit kan een lekkend buitenkraantje zijn, een ondiepe kom met wat mos of kurkenstoppen of eender welke snel opwarmende drinkplaats. Zelf maak ik gebruik van een leeg tonnetje van het wintervoer. Hierin maak ik met een warme naald een fijn gaatje waarin een fijn slangetje komt. Hierdoor loopt er af en toe een druppeltje water naar beneden, tot op een plank waarin een zigzagpatroon gekerfd is. Het tonnetje plaats ik langs de zuidkant van onze hobbyserre (maar eender welke zonnige zuidermuur voldoet prima). Op deze manier bekom je zeer snel lekker warm water. Dit wordt, vooral in het vroege voorjaar, door de bijen zeer gesmaakt (foto). Stuifmeel en bodems In het voorjaar hebben de bijen nood aan voldoende voer, stuifmeel, water en warmte. In de behoeftes voer, warmte en water kunnen wij relatief makkelijk bijsturen. Dat er voldoende stuifmeel beschikbaar is, hebben we soms minder in de hand. Benut echter elke vierkante meter grond zo optimaal mogelijk. Vaak kan je op bijenmarkten en plantenruildagen gratis zeer veel interessante bijenplanten vinden. Dit is ook iets wat nieuwe imkers moeten meekrijgen. Het belang van stuifmeel, het ganse seizoen door, kan niet genoeg benadrukt worden. In deze periode vervang ik bij alle volken de bodems door een zuiver exemplaar. Beginnende imkers Helleborus, een vroege bloeier. Een bijenkroeg kan nuttig zijn. Vorige maand konden we lezen hoe bij een paar van onze cursisten de Maart 2015 Vlaamse Imkerbond 5

6 idee groeide om een imkercursus te volgen. Tevens vertelden ze ons hoe ze die cursus hebben ervaren. Een cyclus is natuurlijk pas echt afgerond op het ogenblik dat je effectief bijen hebt. Als je, net als ik destijds, een beetje onvoorbereid aan dit avontuur begint, maak je het jezelf alleen maar moeilijker. Een imkercursus maakt dat je de noodzakelijke basiskennis hebt als voorbereiding op de echte leerschool: de praktijk. Toen we in het voorjaar van 2013 met onze vereniging een cursus planden, hebben we dadelijk een gans traject uitgetekend. We wisten hoe we onze starters zouden ondersteunen en begeleiden vanaf de start van de cursus in het najaar, tot op het ogenblik dat ze zelf imker zouden zijn. Zo hebben we o.m. enkele maanden voor het einde van de cursus bij enkele imkershops een prijsaanvraag gedaan. Vervolgens hebben wij gezamenlijk voor een groot aantal van onze cursisten bijenkasten en enkele basismaterialen aangeschaft. Dit drukte de prijs aanzienlijk en zo hadden de meeste van onze beginners nieuw en proper materiaal om aan de slag te gaan. Net als een aantal andere leden van onze vereniging heb ik ook een aantal volken opgestart om aan de cursisten mee te geven. Ik heb het als volgt aangepakt. Om zo zuiver mogelijk te starten heb ik kunstzwermen gemaakt. Zo n kunstzwerm bestond uit bijen (ongeveer 1,8 kg) die uit de honingzolders geklopt werden. In een poging de volken zoveel mogelijk vrij van varroa te maken, hebben deze blote bijen (bijen zonder broed, en zonder ramen) een oxaalzuurbehandeling gekregen waarna er een jonge koningin bijgeplaatst werd. Deze kunstzwermen werden op de kast van onze cursisten gezet, en wanneer het eerste broed uitgelopen was, zijn ze hun kast met bijtjes bij mij thuis komen oppikken. Voor onze starters was het uiteraard aftellen naar het ogenblik dat ze hun bijtjes kwamen afhalen. Allen waren ze razend enthousiast en benieuwd naar wat zou volgen. Plaatsen van bijenhal Starters hebben altijd vragen omtrent het plaatsen van een bijenhal en de wettelijke regelgeving daaromtrent. Staan de bijenkasten best in een bijenhal? Nadat ikzelf destijds mijn eerste bijen had, ben ik dadelijk begonnen met het maken van een bijenstalletje. Daar heb ik jaren gebruik van gemaakt. Het grootste voordeel van een bijenhal is voor mij dat de kasten droog staan waardoor hun levensduur verlengd wordt. Een ander voordeel is dat de bijen naar het licht vliegen, weg van de imker. Maar een overdekte bijenhal heeft ook nadelen natuurlijk. Afhankelijk van de gebruikte materialen heeft een mooie bijenhal een relatief hoge kostprijs. De zichtbaarheid in een bijenhal is een stuk minder, waardoor bijv. eitjes vinden soms een hele opgave wordt, of je moet met je raampje naar buiten. Momenteel staan mijn bijenkasten buiten in weer en wind. Qua ontwikkeling van het bijenvolk heb ik in het verleden niet zo veel verschil ondervonden tussen volken die in de bijenhal of in openlucht stonden. Naar welke windrichting moeten de bijen staan? De overheersende windrichting is zuidwest, daarom plaats je de kast zo mogelijk met de vliegopening richting zuidoosten. Als de kasten zuidoost gericht staan, vliegen de bijen ook vaak wat vroeger uit. Bij ons staan er een aantal naar Plaats de kasten zo mogelijk met de vliegopening richting zuidoosten. het oosten en een aantal naar het zuiden georiënteerd. Hier is alvast weinig verschil merkbaar. Wat met de buren? Uiteraard ben je vrij in de keuze of je de buren al dan niet vertelt van je plannen om bijen te houden maar ik raad iedereen aan om ze op de hoogte te brengen van je intenties. Na de eerste oogst een potje honing cadeau doen, kan wonderen verrichten. Moet ik aan de gemeente melden dat ik bijen ga houden? Je hebt volgens mij geen specifieke toelating nodig van de gemeente als je bijen wenst te plaatsen, maar het is aangewezen om je voorafgaandelijk toch even te vergewissen van plaatselijke voorschriften. Houd er wel rekening mee dat je kasten 20 m van een openbare weg of een bewoond gebouw moeten staan. Indien je een schutting hebt van minimum 2 m hoog kan die 20 m gereduceerd worden tot 10 m. Starters aan het woord Vorige maand hebben we de starters Tim en Thomas aan het woord gelaten. We volgen hun ervaringen als beginnend imker. Beste Tim, hoe heb jij de kennismaking met je eigen bijen ervaren? De thuiskomst van de bijen was speciaal. Het begon met het ophalen van het volk dat jij voor mij gemaakt had. Het was erg inspirerend om jouw tuin te zien: prachtig, ordelijk en uiteraard bij-vriendelijk. Toen kwamen we bij de kasten waar ook de mijne stond. Redelijk herkenbaar, dankzij het motiefje dat Eva, mijn echtgenote, had aangebracht. Het was een geweldig gevoel om zo n levendige kast te zien. Het was een warme avond waardoor de bijen nog rustig binnenvlogen. Jij sloot de kast af en bracht ze naar de wagen. Daar stonden ze dan, in de auto. Best wel spannend om een eerste keer met bijen in de koffer naar huis te rijden. s Avonds werden ze bij mij thuis in de tuin naar hun standplaats gebracht. De ochtend nadien was een fantastische ervaring: direct 6 Vlaamse Imkerbond Maart 2015

7 opgestaan en naar de bijen gaan kijken. Het was een warme, zonnige dag en de bijen vlogen massaal uit. Hun standplaats is te midden van bossen en weiden, drachtgebieden te over dus. Ik heb een tuinstoel genomen en ben tegen alle regels in vlak voor het vlieggat gaan zitten. Ik wou elke beweging volgen en wou vooral waarnemen of de bijen voldoende stuifmeel binnenbrachten. Dat was gelukkig het geval: stuifmeel in alle kleuren. Ook de hond maakte voor het eerst kennis met een bijenkast. Als kleine pup hapte ze wel eens naar bezige bijen op de lavendelbloemen. Ook nu hapte ze een aantal keren in het rond, maar ze ondervond al snel dat een bijenkast net iets gevaarlijker is. Met een bij in de pels liep ze jankend weg. Lesje geleerd... Hoe verliep de eerste controle? Een tiental dagen nadat ik de bijen had opgehaald mocht ik de kast eindelijk openen. Eva, ook gefascineerd geraakt door de vele verhalen van de imkercursus, wou zeker aanwezig zijn bij deze ceremonie. Lichtjes zenuwachtig met de roker en beitel in de hand, opende ik de kast. Eerste vaststelling: de bijen waren over het algemeen erg rustig. Ik zag zelfs de koningin rustig rondlopen. Beginnersgeluk uiteraard Tweede vaststelling: Eva was direct verkocht. De aanblik van de bijenkast met de raten, de honing, de bedrijvigheid, het stuifmeel heeft haar meteen bekeerd tot het imkerschap. Zij tekende alle straten met de kenmerken op in een apart schrift. Beste Thomas, wat waren jouw eerste ervaringen met je eigen bijen? Ik zal eerlijk zijn, toen ik vorige zomer bij jou mijn kast kwam ophalen en we ze openden, ging mijn hartje zowaar wat sneller slaan bij het zien van de vele bijtjes en al het werk dat ze verricht hadden: broed (open en gesloten), honing (open en gesloten), stuifmeel, nieuwe raten... Knap werk! Blijkbaar heb ik een reuzengrote koningin daar ben ik blij om, zo kan ik ze beter vinden maar ook Beginner Thomas inspecteert zijn eerste bijen. een roversvolkje. Je vertelde me dat mijn volkje twee andere jonge volkjes van jou heeft leeggeroofd en dat de overblijvende bijen uit noodzaak in mijn kastje zijn getrokken. Zo komt het dat ik, ondanks de jonge leeftijd van mijn volkje, toch een goedgevulde kast heb. Het zag er goed uit. De behandeling voor de gevreesde varroa was reeds gebeurd op de blote bijen. Ik hoefde ze enkel nog klaar te maken voor de winter. Na een week kregen ze een litertje voeding, na twee weken nog eens een litertje, en dan begon ik maar volop met inwinteren tegen september. Inwinteren betekent dat je de bijen van extra voeding voorziet, zodat ze voldoende hebben om de winter door te komen. Bijen opgeladen en naar huis zonder problemen? De verhuis is vlot verlopen. Tegen u. viel de avond en kwamen de meeste bijen binnen na een dag hard werk. Twee spanriemen rond de kast, kruiwagen op, en de auto in voor een ritje van 50 km. Best wel een vreemd gevoel om rond te rijden met zo n bijen in de auto. Thuisgekomen heb ik de bijtjes bemoedigend toegesproken en ze op hun nieuwe plekje gezet, achteraan in mijn tuin. Sindsdien kan ik het niet laten om elke dag een paar minuten naar mijn bijen te gaan zien, om te observeren hoe ze in en uit vliegen. Ik kan het dan ook elke beginnende imker aanraden om zijn eerste kast niet te ver weg te verstoppen. Ik probeer een glimp van stuifmeelpootjes op te vangen, en dan ben ik zo blij als ik de gele klompjes ontdek. Als ik naar mijn bijtjes kijk, besef ik dat ik nog niet veel van deze wondere wereld begrijp, ondanks een degelijke cursus als basis. Zal ik de knepen van het vak ooit beheersen? Nog geen steken gehad? De bijen en het weer zijn één. Dreigende onweerswolken, late namiddag enzovoort, het zijn geen ideale momenten om de kast te openen, dat heb ik alvast ondervonden. Tot slot heeft dit me ook laten nadenken over het al dan niet gebruiken van een pak. Wordt voortgezet Wilt u ook adverteren in ons maandblad? Inlichtingen bij: Koninklijke Vlaamse Imkersbond Tel , konvib-schatbewaarder@ telenet.be Maart 2015 Vlaamse Imkerbond 7

8 VARROABESTRIJDINGSADVIES 2015: EEN UNIFORME Mededeling AANPAK IN GANS BELGIË Dit advies kwam tot stand in samenwerking met KonVIB, BBF, CARI, Informatiecentrum voor de bijenteelt, Faculteit Gembloux Agro-Bio Tech, CODA, fagg, Federale Overheidsdienst Volksgezondheid (DG4 Dier, Plant & Voeding) en FAVV. 1. Algemeen De basis van een succesvolle bestrijding van de varroamijt is een gelijke aanpak in gans België. De varroabehandelingen moeten gelijktijdig worden ingezet door alle imkers. Bovendien is een tijdige start van de behandeling essentieel voor een efficiënte bestrijding. Varroamijten spreiden heel gemakkelijk van de ene kolonie naar de andere. Bijgevolg zullen, van zodra één kolonie van een bijenstand met varroamijten besmet is, heel snel alle kolonies van die bijenstand besmet zijn. De mijten spreiden ook heel gemakkelijk naar naburige bijenstanden. Dit maakt dat alle Belgische bijenkolonies best op dezelfde moment behandeld worden. Zo niet besmetten de (nog) niet behandelde kolonies de reeds behandelde kolonies opnieuw. Om een correct beeld te krijgen van de mate waarin de bijen met varroa zijn besmet, wordt idealiter voor het starten van de zomerbehandeling het aantal opzittende mijten geteld bij enkele honderden bijen. Hiervoor kan de (poeder)suikermethode gebruikt worden. Schud hiervoor de bijen van verschillende ramen af (minimum 3 ramen) en bestuif ze met poedersuiker. Daarna kan het aantal gevallen mijten geteld worden. De zomerbehandeling moet tijdig gestart worden: dit betekent vooraleer de winterbijen gevormd worden. Indien gestart wordt met de behandeling na de geboorte van de winterbijen, zullen deze verzwakt de winter ingaan en minder bestand zijn tegen ziekte, koude, enz. Deze zomerbehandeling moet absoluut voorrang krijgen op de honingoogst als men een gezonde kolonie wil laten overwinteren. Zowel de zomer- als de winterbehandeling zijn noodzakelijk om de varroamijten onder controle te houden. De zomerbehandeling zorgt ervoor dat gezonde en sterke winterbijen geboren worden. De winterbehandeling maakt dat de overwinterende kolonie met een zo laag mogelijk aantal varroamijten het nieuw seizoen kan aanvatten. Beide behandelingen hebben hun specifiek doel en kunnen elkaar onmogelijk vervangen. Tijdens elke behandeling moet de efficiëntie ervan worden nagegaan. Indien blijkt dat de behandeling onvoldoende werkzaam is (onvoldoende mijtenval), is er mogelijks sprake van resistentie tegen het gebruikte geneesmiddel. Meld elk vermoeden van resistentie aan uw dierenarts en eventueel ook aan uw imkervereniging. De dierenarts kan u verder helpen met de behandeling met een ander werkzaam geneesmiddel, zodat uw kolonies toch goed behandeld de winter kunnen ingaan. 2. Varroabestrijding gedurende de drachtperiode Zolang er honing gewonnen wordt, is het ten zeerste afgeraden om chemische producten te gebruiken bij de bestrijding van de varroamijt, gezien het gevaar voor residuen in de honing. Dit betekent echter niet dat moet gewacht worden met de start van de bestrijding tot na de laatste honingoogst, want dan is het aantal aanwezige mijten in de kolonie al veel te hoog. Het aantal mijten moet van bij de start van het seizoen zo laag mogelijk gehouden worden. Hiertoe kan van zodra de eerste darrenlarven verschijnen het darrenbroed verwijderd worden. Verwijder het darrenbroed tijdig (van zodra het broed verzegeld is - ten laatste na 21 dagen) en vernietig dit. Herhaal dit zolang als darrenbroed wordt aangezet. Tijdens de zwermperiode moeten alle naakte zwermen een varroabehandeling ondergaan, bij voorkeur met een geneesmiddel op basis van een organisch zuur dat bekomen werd via de dierenarts (zie verder onder zomerbehandeling ). Het opstarten van nieuwe volken vanuit broedramen die zijn weggenomen uit een andere kolonie, zorgt voor een (her)verdeling van het aantal mijten over de verschillende volken. Hierbij moeten alle nieuwe volken een varroabehandeling ondergaan. 3. Zomerbehandeling De zomerbehandeling moet gestart worden voor de geboorte van de 8 Vlaamse Imkerbond Maart 2015

9 winterbijen. Ideaal gezien wordt de zomerbehandeling gestart op 15 juli en in ieder geval vóór 1 augustus. Voor de zomerbehandeling kunnen de volgende geneesmiddelen gebruikt worden die momenteel in België vergund zijn: Thymovar (geneesmiddel op basis van thymol): pas de behandeling voldoende lang toe (min. 2 x 21 dagen) en controleer de werkzaamheid van de behandeling na verwijdering van de eerste strip(s) (na 21 dagen); Api Life Var (geneesmiddel op basis van thymol): pas de behandeling voldoende lang toe (min. 4 x 10 dagen) en controleer de werkzaamheid van de behandeling na verwijdering van de eerste strip(s) (na 10 dagen); Apiguard (geneesmiddel op basis van thymol): pas de behandeling voldoende lang toe (min. 2 x 14 dagen) en controleer de werkzaamheid van de behandeling voor de 2e toediening van de gel (na 14 dagen). Wanneer bij de controle van de werkzaamheid van de behandeling wordt vastgesteld dat deze onvoldoende is, moet een andere behandeling op basis van een andere actieve stof gestart worden. Controle van de mijtenval is dus essentieel om het effect van de zomerbehandeling na te gaan. Als alternatief voor de zomerbehandeling met een product op basis van thymol, kunnen er ook andere geneesmiddelen gebruikt worden. Aangezien deze niet vergund zijn in België, kan men deze enkel bekomen door toepassing van het cascadesysteem, op advies van een dierenarts. Volgende geneesmiddelen kunnen op die manier gebruikt worden: geneesmiddelen op basis van amitraz (bijvoorbeeld Apivar ); geneesmiddelen op basis van tau-fluvalinaat (bijvoorbeeld Apistan ); geneesmiddelen op basis van oxaalzuur (bijvoorbeeld Api- Bioxal, Beevital Hiveclean ). Deze producten (met uitzondering van Beevital Hiveclean ) zijn enkel te gebruiken wanneer geen broed in de kast aanwezig is, bijvoorbeeld ter aanvulling bij biotechnische methodes (zie verder); geneesmiddelen op basis van mierenzuur (bijvoorbeeld MAQS ). Aangezien steeds meer resistentie wordt vastgesteld tegenover geneesmiddelen, is het aan te raden om ook biotechnische bestrijdingsmethodes te gebruiken. Hierbij kunnen o.a. de volgende methodes toegepast worden: Isolatie van de koningin (d.m.v. een koninginnenrooster). Hierdoor wordt een broedloze periode ingelast, waarin alle volwassen bijen behandeld worden. Ideaal wordt hiermee gestart rond 21 juni. Begin in ieder geval vóór 15 juli. Verwijdering van het gesloten broed. Hierbij worden alle kaders met gesloten broed verwijderd en in een nieuwe kast geplaatst. De overgebleven volwassen bijen worden op dat moment behandeld. Van zodra alle broed is uitgekomen, worden ook deze bijen behandeld. De bijen kunnen nadien als broedaflegger gebruikt worden om andere kolonies te versterken. Op deze manier bekomt men een sterke terugval van het aantal varroamijten. Ideaal wordt hiermee gestart rond 15 juli. Begin alleszins vóór 15 augustus, zodat de kolonie nog genoeg tijd heeft om voldoende winterbijen te vormen om sterk de winter in te gaan. Onderzoek heeft aangetoond dat wanneer deze methode goed wordt uitgevoerd de kolonies die op deze manier behandeld werden sterker en levenskrachtiger de winter ingaan in vergelijking met kolonies bij wie deze methode niet werd toegepast. 4. Winterbehandeling De winterbehandeling zorgt ervoor dat een kolonie het nieuwe seizoen varroa-arm kan starten. Zij is een aanvulling op en zeker geen vervanging van de zomerbehandeling. Ook de winterbehandeling moet tijdig gestart worden: tussen 1 december en 10 januari. Ideaal gezien wordt deze behandeling gestart 3 weken na de eerste vrieskou, zodat geen broed in de kolonie meer aanwezig is. Als er toch nog broed aanwezig is, kan dit manueel verwijderd worden. De ideale temperatuur voor behandeling is 4 à 5 C. Bij koudere temperaturen zitten de bijen te dicht bij elkaar zodat de geneesmiddelen onvoldoende kunnen doordringen tot in de kern van de tros bijen. De winterbehandeling wordt best uitgevoerd met een geneesmiddel op basis van oxaalzuur. Aangezien deze geneesmiddelen (bijvoorbeeld Api-Bioxal of Beevital Hiveclean ) niet geregistreerd zijn in België, kunnen ze enkel via het cascadesysteem worden verschaft op advies van een dierenarts (zie hoger bij zomerbehandeling ). In sommige landen (o.a. Duitsland) focussen de imkers zich steeds meer op de genetische selectie van bijen die genetisch toleranter zijn tegen de varroamijt. Indien ondanks de correcte toepassing van de varroabehandelingen toch blijkt dat bepaalde kolonies veel erger besmet zijn dan andere, kan de koningin van deze zwaar aangetaste kolonies vervangen worden. Deze selectie zou op langere termijn mee een oplossing kunnen bieden voor de varroaproblematiek. Maart 2015 Vlaamse Imkerbond 9

10 ARRESTKOOI VEEL PRAKTISCHER DAN ARRESTRAAM Norbert Nijs Doe het zelf Om lokramen aan te maken ter bestrijding van de varroamijt of om vlotter aan geschikte larfjes te geraken voor de moerteelt, kan je de moer tijdelijk op arrest zetten op een raam dat langs één of langs beide zijden afgeschermd wordt met een moerrooster. Het is wel zo dat het plaatsen van de raamroosters vrij omslachtig is, idem het opsluiten en bevrijden van de moer. Daarom werk je veel gemakkelijker met een arrestkooi, zij het wel op voorwaarde dat er gewone ramen in passen en dat de kooi met niet teveel moeite kan opgesteld en afgebroken worden. Een kooi biedt ook meer mogelijkheden. Wie de gewoonte heeft om de moer in het kader van de zwermbeheersing of van de broedbeperking op te sluiten in een broedbak tussen twee horizontale moerroosters, kan gemakkelijk de stap naar een arrestkooi zetten. Het volstaat dan om in deze broedbak, aan de zijkant, een ruimte af te zonderen met behulp van een tussenschot waar een moerrooster ingebouwd wordt. Het tussenschot vormt dan samen met de kastwanden de rechtopstaande wanden van de kooi terwijl de horizontale moerroosters, boven en onder de arrestbak, voor bodem en plafond zorgen. Dubbelwandig tussenschot met beperkte moerrooster Een tussenschot op de dikte van een moerrooster zou ideaal zijn, maar dat gaat alleen als de rooster vast kan ingebouwd worden en dat is geen optie. De enige oplossing is bijgevolg een op de breedte van een uitgebouwd raam gemaakt tussenschot dat gewoon een raampositie inneemt en de bijengangen tussen de ramen respecteert. Zulk tussenschot kan gebouwd worden uit een standaard raamkader dat je langs beide zijden afsluit met een triplexpaneel en waarin je een moerrooster zet. Langs de ene zijde van het raamkader komt het triplexpaneel in zijwaartse richting tot tegen de wanden van de kast, met een speling van 1 mm langs beide kanten, en in verticale richting tot gelijk met de bovenrand van de broedbak en tot 2 mm van de onderliggende rooster. Je moet altijd enige mm speling voorzien omdat kasten onderling wat kunnen verschillen en het tussenschot wat kan uitzetten onder invloed van de in een bevolkte kast altijd aanwezige vochtige lucht. Indien te nauwkeurig gemaakt, riskeer je dat het gekneld zit in de kast. Met een figuurzaag zaag je uit dat triplexpaneel een rechthoekige doorgang waarin een moerrooster Fig. 1 Fig. 2 Fig. 3 Fig Vlaamse Imkerbond Maart 2015

11 komt met de draden horizontaal (fig. 1). Je dient slechts een gedeelte van het raamoppervlak met moerrooster uit te rusten. Een rooster van bijvoorbeeld 7 x 20 cm is al voldoende. Je mag hem echter gerust groter maken, maar blijf weg van de rand van het paneel om de stevigheid niet in het gedrang te brengen. Omheen deze doorgang, tegen de binnenzijde van het paneel, plaats je een houten kader. De horizontale latten van dit kader kun je uit gewone raamlat maken. Ze komen tot tegen de roosteropening. Verticaal gebruik je bredere latten die je ongeveer 1,5 cm over de uitgezaagde roosteropening laat komen (fig. 2 en 3). Dit om de rooster met haakvijzen te kunnen vastzetten, bijvoorbeeld 25 mm haakvijzen, die je ongeveer 3 mm laat uitspringen. De haakvijzen komen in voorgeboorde gaatjes. De rooster kan dan gemakkelijk verwijderd worden. Dit kan bijvoorbeeld nodig zijn om de doorgang naar de kooi te reinigen wanneer de bijen er raat gebouwd hebben. Met 2 haakvijzen zit hij vast. Om hem te plaatsen en te verwijderen, zet je de haken evenwijdig met de draden. Om hem te vergrendelen, draai je ze 90 graden. Langs de andere zijde worden de bijengangen omheen het raam niet afgesloten, enkel het raamkader wordt met triplex bekleed (fig. 4). De doorgang naar de rooster blijft vanzelfsprekend open. Het tussenschot wordt altijd zo geplaatst dat de moerrooster zich langs de kant bevindt waar de moer op arrest zit. De bijen hebben dan wel de mogelijkheid om in de doorgang cellen te bouwen, maar de moer kan ze niet beleggen. Om het tussenschot loodrecht te hangen, kan je een op maat gezaagd triplex paneeltje gebruiken dat juist past tussen de kastwand en het tussenschot. Oortjes afsluiten met een U-vorm Om te beletten dat de koningin langsheen de oortjes uit de arrestkooi kan ontsnappen, plaats je omheen elk oortje een U-vormig metalen hulpstukje dat je uit een aluminium lat kan maken met een doorsnede van 2 x 20 mm (zie fig. 6 hulpstukjes links). Deze latten zijn verkrijgbaar in de doe-het-zelf handel. De benen van de U-vorm moeten 25 mm uit elkaar staan en een lengte hebben die gelijk is aan de afstand tussen de kastwand en de bledde, minus 1 mm. Om het hulpstukje te maken, steek je de lat in een bankvijs en laat je ze een beenlengte minus 2 mm uitsteken. Dit gedeelte klop je met een hamer voorzichtig op een rechte hoek (het hoeft geen strakke hoek te zijn). Om de tweede hoek aan te maken, klem je het latje in de bankvijs met behulp van een houten lat (fig. 5 nr. 3). Werk nauwkeurig. Trek steeds een potloodstreepje op de plaats waar de lat dient geplooid te worden. Je kan het geplooide gedeelte niet terug recht kloppen om te corrigeren want dan breekt de lat stuk. Het verdient aanbeveling om ter afwerking de scherpe kanten en hoeken wat af te ronden met een ijzervijl. Je kan de U-vormen eventueel ook maken uit een bledde die je, met behulp van een bankvijs en een hamer, overlangs plooit op de lijn van de diepste insnijding zodat er een toegevouwen metalen latje ontstaat met een breedte van 20 mm. De 0.8 mm dunne bledde plooit veel gemakkelijker dan een 2 mm alu lat. Ingekaderde moerrooster Moerroosters worden normaal ingekaderd in een 1 cm dikke houten lijst, gemaakt op het formaat van Fig. 5 Maart 2015 Vlaamse Imkerbond 11

12 het grondvlak van een broedbak. De kastwanden waartegen de bledden bevestigd worden, bestaan echter uit een buiten- en een binnenwand. Alleen de buitenwand steunt op de houten lijst rond de rooster. De binnenwand doet dit niet zodat er een gleuf onder zit, die eveneens moet gedicht worden (fig. 6). Indien deze gleuf maximum 22 mm diep is, kan je ze afsluiten met U-vormen gemaakt uit de al vermelde 2 x 20 mm alu lat. Je vervaardigt ze met benen van 8 mm die 34 mm uit elkaar staan. Ze worden binnenin de kooi juist naast het triplexpaneel in de gleuf geschoven. De U-vorm mag gerust wat van onder de kastwand uitsteken. De benen kunnen nooit de ramen hinderen aangezien ze lager zitten dan de ramen en daarenboven in het verlengde liggen van een bijengang en niet van een raam. Om een diepere gleuf af te sluiten, kan je uit een houten lat met bijvoorbeeld een doorsnede van 9 x 15 mm, korte latjes zagen op een lengte van 5 cm. Dwars doorheen elk latje boor je een 4,5 mm gaatje langs de smalle kant van de lat. Daarin komt een houtschroef van 4,5 x 50 mm. Om secuur en veilig te kunnen boren, wordt het latje in een bankvijs geklemd. Op de plaats waar het tussenschot zal komen, duw je langs beide kanten zulk latje in de gleuf. Je duwt de schroefkop tot tegen de houten roosterlijst en je zorgt ervoor dat de achterkant van het latje gelijk komt met de binnenkant van de kastwand. Je regelt dit door de houtschroef verder of minder ver in het latje te draaien. Het is de bedoeling dat de houtschroef tegen het triplex paneel van het tussenschot ligt, binnenin de kooi. Op het formaat van drie ramen De kooi wordt bij voorkeur op een breedte van drie ramen gemaakt. Dat werkt comfortabel. Je kan de ruimte in de kooi trouwens altijd verkleinen door bijvoorbeeld een vulblok als kantraam te plaatsen. Je doet er goed aan om steeds een Fig. 6 raam met open broed in de kooi te hangen, bij voorkeur het raam waarop je de moer aantrof. Ze zit op die wijze ook direct in de kooi. Omdat er dan open broed aanwezig is, zal ze minder ontredderd zijn en gemakkelijker doorgaan met de eileg. Om de kooi vlot te kunnen plaatsen, is het raadzaam om, zoals dat gebeurt in het kader van de broedbeperking, in de arrestkamer slechts acht ramen te plaatsen en de overige raamposities op te vullen met vulblokken. Een drieraams vulblok is hiervoor ideaal. Je kan vanzelfsprekend ook tijdelijk ramen overbrengen naar de honingzolder. Toepassingen 1) Je kan met behulp van de kooi makkelijker aan geschikte larfjes geraken voor de moerteelt. Je maakt een kooi op de breedte van drie ramen (fig. 7), laat het kantraam ter plaatse (4) en hang er een raam met open broed naast (3). Tussen het open broedraam en het tussenschot (1) plaats je een leeg maar opgebouwd raam (2). Vijf dagen later zoek je op dit raam de larfjes die je nodig hebt. Indien het op dat ogenblik nog niet of nog maar net belegd werd, kan je ofwel nog een paar dagen wachten ofwel naar jonge larfjes zoeken op het andere raam. 2) Je kan de kooi ook gebruiken in het kader van de moerwissel. Alvorens de oude moer te verwijderen, sluit je ze er acht dagen in op. Je geeft haar een al gedeeltelijk belegd raam of een leeg maar opgebouwd raam. De redcellen zijn dan gemakkelijk op te sporen en weg te breken, waarna de nieuwe moer veilig kan ingebracht worden met een namaakdop. 3) De kooi is tevens een bijzonder geschikt hulpmiddel om lokramen aan te maken ter bestrijding van de varroamijt. Via drie elkaar opvolgende lokramen, respectievelijk opgestart op dag 1, 9 en 17 kan je grote kuis onder de mijten houden. Elk raam blijft 16 dagen in de kooi. Met drie opeenvolgende lokramen overbrug je een volledige voortplantingscyclus van de mijten en verwijder je praktisch alle vruchtbare mijten uit dat deelvolk. Daarover meer uitleg in een volgend artikel. Fig. 7 1: tussenschot 2: leeg opgebouwd raam 3: raam met open broed en moer 4: kantraam 12 Vlaamse Imkerbond Maart 2015

13 SYSTEMATISCH DARRENBROED UITSNIJDEN Praktijk Vertaling Hugo Bes Het artikel Drohnen schneiden mit System is in april 2009 in het tijdschrift Deutches Bienen-Journal verschenen. Met dank aan de auteurs dr. Pia Aumeier, dr. Otto Boecking, dr. Gerhard Liebig en de redactie van Deutsches Bienen-Journal voor het verlenen van de toelating het artikel te publiceren in ons maandblad.* Het artikel bespreekt module 5 van het BiV-project in meer detail. Bouwramen op de juiste plaats en regelmatig uitgesneden kunnen de varroamijten met de helft verminderen (Foto s: Pia Aumeier). Wie verzegeld darrenbroed wegneemt en vernietigt, vermindert de toename van de varroa in zijn volken. De werking is enorm, reeds twee of drie goed belegde darrenramen per jaar verminderen de varroadruk op het einde van het seizoen tot ongeveer de helft. Maar hoe werkt een bouwraam het beste? Met één of twee ramen? Geplaatst in de onderste of bovenste broedkamer? Moeten de bouwramen geplaatst worden aan de rand of in het broednest of aan de kanten? Steeds nieuwe ramen laten bouwen of ramen hergebruiken? De meningen zijn verdeeld over het aantal, plaats en inzet van de bouwramen en het verwijderen van het mannelijke gezelschap. toont het BiV-project; project ondersteund door het Duitse federale ministerie van voeding, landbouw en consumentenbescherming. In het project werden twee wijdverspreide bedrijfsmethoden op hun deugdelijkheid getest, zwakke punten blootgelegd en onderdelen geoptimaliseerd. In de rotatiebedrijfsmethode van Celle wordt zo vroeg mogelijk darrenbroed weggenomen of gesneden. Er wordt aanbevolen twee bouwramen te plaatsen langs beide kanten van de onderste broedkamer. Volgens de Hohenheimse bedrijfsmethode wordt een bouwraam in de bovenste broedkamer geplaatst in positie 2 of 9 (in kasten met 10 ramen). Bij gelijke ontwikkeling van de volken was het resultaat in 2008 zeer duidelijk: bouwramen geplaatst langs de kanten van de onderste broedkamer Darrenramen beter boven Hoe groot de invloed is van de gekozen plaats voor het bouwraam Grafiek: Als men de bouwramen in de onderste broedkamer plaatst, wordt veel meer darrenbroed belegd op plaatsen die niet uitgesneden kunnen worden (grafiek: Pia Aumeier). Maart 2015 Vlaamse Imkerbond 13

14 werden niet of slecht aangenomen (zie grafiek). Darrenbroed werd bij voorkeur belegd onderaan en in de hoeken van de ramen en kon voor 56% uitgesneden worden. Als het bouwraam in de bovenste broedkamer werd geplaatst werd anderhalve keer meer darrenbroed belegd ( in plaats van cellen, telkens in 18 volken). Van het darrenbroed kon 93% uitgesneden worden. Hoe meer darrenbroed verwijderd kan worden, dit wil zeggen hoe minder darren geboren worden, des te minder komen de volken in zwermstemming en des te geringer is de varroadruk in de nazomer. Een verschil dat beslissend kan zijn voor het overleven van een volk. Zoals in 2007, met gunstig weer voor de vermeerdering van de varroa, maar een koele en vochtige nazomer nadelig voor mierenzuuren thymolbehandelingen. Vaarwel bouwstop Wie op tijd uitbreidt en het bouwraam op de juiste plaats aanbiedt, heeft geen behoefte aan een bouwstop. Zo werkt het: Een (of twee) darrenramen in de bovenste broedkamer in positie 2 (en/of 9) naast de kantramen hangen, aan de rand van het broednest en beschermd door het isolerende kantraam. Geplaatst in de bovenste broedkamer kan gedurende de wekelijkse kipcontrole (controle op aanwezigheid van doppen langs de onderzijde van de ramen) de toestand van het darrenbroed snel en terloops gecontroleerd worden, zonder ramen te verwijderen. Aan de onderzijde van de ramen is verzegeld darrenbroed goed zichtbaar. Is er geen verzegeling, zoals in figuur 3, kan er gewacht worden tot de volgende week. Indien wel verzegeld darrenbroed wordt gezien, wordt de honingzolder en koninginnenrooster afgenomen en het darrenraam verwijderd. Hoe hoger het bouwraam in het volk wordt geplaatst, des te minder rompen moeten worden afgenomen. Daar de koningin toegang moet hebben is de bovenste broedkamer de meest geschikte plaats. Bij de bloei van de wilg krijgen de volken die op één romp hebben overwinterd een darrenraam samen met de tweede broedkamer. Beginstroken of darrenwasramen zijn niet nodig. Gehangen tussen twee uitgebouwde ramen gaat de bouw van darrenraat vanzelf. Beschikt men enkel over wasramen wacht men beter tot een aantal uitgebouwde ramen beschikbaar zijn. Bij het plaatsen van de honingzolder tijdens de kersenbloei, nemen we van de volken die op twee rompen overwinterd hebben, een aantal overbodige voederramen uit de tweede broedkamer weg. In het broednest zelf heeft een bouwraam niets te zoeken. Darrenraat in een zwak volk willen forceren, door een bouwraam midden in het broednest te hangen, is contraproductief, daar zwakke volken werkster- en darrenraat door elkaar mengen. De beslissing of men waardevolle werksters wil behouden of darren wil elimineren is moeilijk. Ten laatste na 24 dagen wegnemen In de regel bouwen sterke volken het darrenraam in één of twee dagen volledig uit, tien dagen later is het broed verzegeld en kan het weggenomen worden. Vijf voor twaalf wordt het na 24 dagen, want dan staat het broed kort voor de geboorte. Wie klungelt, heeft met het bouwraam een mannen- en mijtenfabriek in zijn volk gebracht. Ook wanneer het darrenraam slechts weinig belegd is loont het de moeite de allereerste darrenraat uit te snijden. Geen angst, zelfs bij het efficiënt snijden, worden er nog altijd ongeveer 500 darren per volk geboren, wat voldoende is voor de koninklijke partnerzoektocht. Eenmalig gebruik Het meermaals gebruiken van een uitgebouwd darrenraam is Foto 1: Een bouwraam in de onderste broedkamer wordt wel uitgebouwd, maar nauwelijks belegd. Foto 2: Het bouwraam wordt in de bovenste broedkamer in de tweede positie gehangen. Foto 3: De nog niet verzegeld cellen zijn langs onder goed te zien. Foto 4: Ongeveer twaalf dagen na het inhangen van het bouwraam kan het verzegelde darrenbroed worden weggenomen, het wordt onmiddellijk uitgesneden en teruggehangen. 14 Vlaamse Imkerbond Maart 2015

15 niet voordelig. Weliswaar worden door een donkerraam een beetje meer mijten gevangen, maar het weegt niet op tegen de moeite de cellen voor de volgende cyclus leeg te maken. Invriezen, koppen en verwijderen van de darren is omslachtig. Ook de bijen doen graag afstand van waardevolle proteïnen bij het kuisen van ingevroren, verrotte broed. Wie vogels de ramen laat uitpikken speelt met het risico vuilbroed over te dragen en de varroabelasting van zijn eigen bijen te verhogen. De mijten vluchten bij voorkeur op rovende bijen die op de ramen afkomen. Bedrade ramen zijn stabieler bij het afvegen van de bijen, maar geven meer werk dan onbedrade. Het meest praktische is dat men de darrenbouw onmiddellijk uit het raam snijdt of breekt en de varroabesmetting nagaat. Tot 20 darrenraten kunnen gemakkelijk in een gesloten emmer bijendicht worden opgeborgen. De ramen komen leeg onmiddellijk terug in het volk. Hierdoor wordt het transport van raampjes overbodig en wordt roverij vermeden. Bovendien geeft het regelmatig inhangen van lege ramen niet alleen werk aan de koningin en voedsterbijen maar ook aan de bouwbijen, waardoor zwermlust wordt voorkomen. Waardevolle was In een bijna luchtdichte gesloten emmer kunnen darrenraten zonder geurhinder dagenlang bewaard worden. Voorwaarde is echter dat de raten kort na de verzegeling geoogst worden. Anders worden nog vele jonge darren geboren in de gesloten emmer, wat te vermijden is. Als een voldoende hoeveelheid darrenraat is verzameld, kan het worden gesmolten. Schimmel vermindert de kwaliteit van de was niet. Het koken van darrenraat in water brengt daarentegen minder wasopbrengst en meer rotzooi. Het aantal varroamijten verminderen, zwermlust inperken, onbelaste was oogsten, zuiver werksterbroed, is het resultaat indien het bouwraam op de juiste manier wordt gebruikt. * Dr. Pia Aumeier (Ruhr-Universität Bochum), dr. Otto Boecking (LAVES Institut für Bienenkunde Celle) und dr. Gerhard Liebig (Bienenkunde Universität Hohenheim). HET UNIVERSUM VAN DE HONINGBIJ DVD Nederlands gesproken duur 80 minuten Te bestellen door storting van 17,50 euro plus portokosten voor België: 3 euro en voor Nederland 5 euro op rekening: IBAN BE BIC GKCCBEBB van de Kempische Imkers-vereniging, p/a Kriekebergstraat 11, 3530 Houthalen-Helchteren, met vermelding van naam en adres. Met veel gevoel de natuurlijke biotoop van de honingbij in beeld gebracht. Geeft een zeer volledig beeld over het leven van de apis mellifera. Trailer te bekijken op Youtube Het universum van de honingbij. Maart 2015 Vlaamse Imkerbond 15

16 ROYALACTINE ALS VERJONGINGSKUUR, OOK VOOR DE MENS? Bijenwetenschappen Uli Ernst, Giel Detienne, Wouter De Haes, Liliane Schoofs en Liesbet Temmerman KU Leuven Functional Genomics and Proteomics Er zijn grote verschillen tussen een werksterbij en een koningin. Jullie weten het allemaal: koninginnen zijn ongeveer twee keer zo groot en zwaar (ca. 200 mg), hebben een angel zonder weerhaakjes, een korte tong, minder facetten in de ogen en minder geurreceptoren, geen pollenverzamelapparaat op de achterpoten, geen wasklieren en Nasonov-klieren maar grote mandibelklieren, ingekerfde mandibelen, een grote spermakamer en ovariolen (werksters maar 2-12). Dat zijn dan enkel de morfologische verschillen (Winston 1987, Page 2013). Verdere verschillen vind je in het gedrag, de fysiologie, de feromonen die ze afgeven, de ontwikkelingssnelheid en hun levensduur. Dat laatste verschil is erg opmerkelijk: terwijl werksters in de zomer maar enkele weken leven, kan een koningin vrij oud worden, vaak twee jaar en meer (Page en Peng 2001). Er zijn zelfs berichten van acht jaar oude koninginnen (Bozina 1961 fide Page en Peng 2001), ook al is dit eerder uitzonderlijk. Wat nu precies de oorzaak is voor het verschil in levensduur, is momenteel niet geweten. Royalactine bij bijen, fruitvliegen en wormpjes Een belangrijk verschil tussen werksters en koninginnen is de hoeveelheid gelée royale (ook gekend als koninginnevoedersap of koninginnegelei) die de jonge larven voorgeschoteld krijgen. Eén bepaald eiwit (royalactine) uit dit complexe mengsel is essentieel voor de ontwikkeling tot koningin (Kamakura 2011). Zeer verrassend is dat dit eiwit ook bij andere diertjes in staat is de levensduur en de vruchtbaarheid te verhogen. Dit werd eerst bij de fruitvlieg Drosophila melanogaster ontdekt (Kamakura 2011). Recent werd dezelfde bevinding ook waargenomen bij Caenorhabditis elegans, een minuscuul wormpje dat in wetenschappelijk onderzoek wordt gebruikt als hét model om veroudering te bestuderen. Deze wormpjes zijn makkelijk te kweken; ze zijn doorzichtig en kunnen met een eenvoudige lichtmicroscoop in detail bestudeerd worden, en hun volledige DNA-code is ontrafeld. Ook is het relatief makkelijk om sommige genen aan of uit te schakelen. Na toedienen van royalactine leven deze wormpjes gemiddeld 33% langer dan wormpjes die het zonder moeten stellen (Detienne et al. 2014) (figuur 1). Dit is een bijzonder sterk effect, en toont Figuur 1: Wormpjes leven 33% langer als ze royalactine mogen eten. Giel Detienne Figuur 2: Ook wormen verrimpelen tijdens veroudering. Wormen die royalactine aten blijven echter langer jong. Arjumand Ghaz 16 Vlaamse Imkerbond Maart 2015

17 voor het eerst aan dat royalactine ook levensduurverlengend werkt bij niet-insecten. Meer goed nieuws is ook dat de wormpjes niet alleen gemiddeld 33% langer leven, maar ook langer gezond blijven (figuur 2). Een grote beweeglijkheid wijst op een goede gezondheid en wormpjes die royalactine hebben gegeten, bewegen veel meer dan controlewormen van dezelfde leeftijd. Deze bevinding is van groot belang, want langer leven is vooral aantrekkelijk indien het vooral betekent dat men nog langer gezond kan blijven. Royalactine en receptormolecule EGFR Voor velen zal dit verbazingwekkend zijn, zeker als je weet dat de laatst gemeenschappelijke voorouder van insecten en rondwormen meer dan 500 miljoen jaar geleden leefde (Rota-Stabelli et al. 2013). Toch verlopen veel biologische processen op het niveau van de cellen gelijkaardig. Men spreekt van geconserveerde functies. Daarom kunnen deze geconserveerde functies (bv. de werking van specifieke onderdelen van de cel) gemakkelijker bestudeerd worden bij organismen, die zich daartoe beter lenen. Dergelijke organismen worden modelorganismen genoemd. De bevindingen kunnen in een later stadium geverifieerd worden bij andere proefdieren. Van het eiwit royalactine weet men ondertussen dat het zijn levensduurverlengend effect enkel kan uitoefenen als een bepaald receptormolecule (EGFR: Epidermale Groei Factor Receptor) op de cellen aanwezig is (Kamakura 2011, Detienne et al. 2014). Deze receptor komt niet alleen bij ongewervelde dieren voor maar ook bij de gewervelden, en ook bij de mens daarover straks meer. Het is nog niet helemaal duidelijk hoe royalactine met deze receptor (EGFR) interageert. Door het uitschakelen van het molecule dat normaalgezien aan EGFR bindt (het zogenaamde ligand) werd aangetoond dat royalactine alleen niet volstaat om EGFR te activeren. Wellicht verandert royalactine de eigenschappen van de receptor, of van het ligand dit wordt nu verder onderzocht aan de KU Leuven. Eerder dan op bijen, blijven de onderzoekers hiervoor op de rondwormpjes werken. Die zijn immers veel gemakkelijker te hanteren voor laboratoriumproeven: ze kennen geen seizoenen, zwermen niet, steken niet, Royalactine en de mens Eerder merkten we op dat de receptor waarop royalactine inwerkt ook voorkomt bij de mens. Zou het gelée royale mogelijkerwijze ook bij de mens deze gunstige levensduurverlengende effecten teweegbrengen? Enkele kanttekeningen zijn hier aan de orde. Ten eerste: gelée royale is een complex mengsel van een heel gamma aan eiwitten, aminozuren, suikers, vetten, vitaminen, en nog heel wat andere stoffen. Tot nu toe zijn van dit mengsel nog maar twee stoffen in detail onderzocht bij proefdieren: het eiwit royalactine (Detienne et al. 2014) en het vetzuur 10-hydroxy- 2-deceenzuur (Honda et al. 2011). Er zijn dus nog een hele resem andere stoffen in het mengsel aanwezig die zowel positieve als negatieve effecten kunnen hebben. Ten tweede: er zijn studies met gelée royale op muizen, hamsters, ratten en op menselijke cellen uitgevoerd, maar amper studies met grote populaties van mensen. Hoewel er in kleinschalige studies vermeld wordt dat gelée royale cholesterolverlagend zou kunnen werken, ontbreekt elk duidelijk bewijs (Münstedt et al. 2009). De Europese overheid besloot dan ook dat er tot nu toe geen concrete aanwijzingen zijn van positieve effecten van de consumptie van gelée royale (EFSA Panel on Dietetic Products 2011). Ten derde: sommige mensen kunnen een allergische reactie tegen gelée royale ontwikkelen, die kans is er vooral voor wie al last heeft van andere allergieën (Takahama en Shimazu, 2006). Hiernaast kan de gelée royale ook met andere stoffen gecontamineerd zijn (bv. pesticiden, varroaciden of zware metalen). Ten vierde: bij de orale toediening van gelée royale kunnen de eiwitten afgebroken worden in de maag en dunne darm, en zo hun effect (als dat er zou zijn) niet altijd uitoefenen. Dat belet niet dat andere ingrediënten (of kleine fragmenten van de eiwitten) mogelijk wel worden opgenomen en effectief kunnen zijn. Tenslotte: het eiwit royalactine werkt zij het onrechtstreeks in op de EGFR receptor, en dit leidt bij de honingbij, de fruitvlieg, en een wormpje tot een langer gezond leven. Terwijl cellen bij volwassen wormpjes niet meer kunnen delen, en de worm dus geen kanker kan krijgen, zet dezelfde receptor bij de mens cellen aan tot delen en is deze receptor betrokken bij het ontstaan van sommige kankers. Er zal dus een goede balans moeten gezocht worden tussen het teveel en te weinig stimuleren van deze receptor. Referenties De uitgebreide referentielijst is te verkrijgen bij de redactie. Maart 2015 Vlaamse Imkerbond 17

18 KAN DE VERDWIJNZIEKTE VERMEDEN WORDEN? (Deel 1) Wilfried Demeester Bijengezondheid Samen met mijn vriend, dierenarts Paul Vandevelde, overwinteren wij een veertigtal volken, waarvan ongeveer de helft kunstzwermen (afleggers) met jonge koninginnen. Half november kunnen wij al vaststellen dat geen enkele kolonie zal verloren gaan. Jaren van zoeken, proefnemingen, ervaring en informatie van wetenschappers uit Nederland, (Wageningen) en Duitsland hebben ons tot een aantal vaststellingen gebracht die onze bedrijfsmethode sturen. Wetmatigheden Bij ons staan een aantal wetmatigheden vast die onze praktijk bepalen. We zijn ervan overtuigd dat de verdwijnziekte uitsluitend te wijten is aan de varroamijt. De varroamijt beschadigt en verzwakt de bijen en de larven. Hierdoor hebben ze geen weerstand meer tegen virussen en bacteriën. Bij het foerageren, keren de verzwakte bijen niet meer terug naar de kast. De kolonie is ten dode opgeschreven. We moeten vermijden dat een kolonie in juli zwaar besmet is met varroa. Zieke en zwakke bijen zijn immers niet in staat om gezonde winterbijen op te kweken. Bij een sterk besmet volk in juli, is de verdwijnziekte niet ver weg. De varroa zit dan 90% tot 95% in het gesloten broed. Attent zijn We moeten het hele jaar door attent zijn, de varroabesmetting op de voet volgen en bestrijden. Om in het voorjaar en de zomer de varroapopulatie te beperken wordt, indien nodig, in april voor het opzetten van de honingkamer en in mei bij de eerste slingerbeurt behandeld tegen de varroamijt. Nodig of niet, bepalen wij niet volgens de natuurlijke mijtenval, maar na een controlebehandeling van twee volken. De natuurlijke mijtenval is bij ons geen betrouwbare parameter voor de varroa. Naar gelang de omstandigheden behandelen we met mierenzuur of oxaalzuurgas. Ook snijden we regelmatig darrenbroed (effect 25%) bij alle volken die vanaf april op broedbeperking staan. Varroabehandeling doorheen het jaar April, voor we de honingkamer plaatsen: een behandeling met oxaalzuurgas, indien nodig. April tot juli: darrenraat verwijderen. Eind mei, begin juni, na de eerste slingerbeurt: een behandeling met mierenzuur of oxaalzuurgas, indien nodig. Na de laatste slingerbeurt in juli behandeling met mierenzuur of met oxaalzuurgas. Winterbehandeling: in een broedloze periode, drie weken na de eerste koude nachten, oxaalzuur verdampen of druppelen. We verwijderen regelmatig darrenbroed, daarin zitten de meeste mijten. Mierenzuur De verdamping van mierenzuur en haar effectiviteit is afhankelijk van de temperatuur en de vochtigheidsgraad. Behandelen met mierenzuur gebeurt daarom bij een buitentemperatuur van 25 C à 28 C, bij een relatieve vochtigheidsgraad =<50% en nooit gelijktijdig met het toedienen van suikersiroop. Het voederen met suikersiroop doet immers het vochtgehalte in de kast toenemen. Bij een te hoog vochtgehalte werkt het mierenzuur onvoldoende. Om dezelfde reden behandelen we ook niet bij regen of onweerachtig weer. In ideale omstandigheden toegepast, zullen de mierenzuurdampen, bij een hoge dampspanning, door de poreuze verzegeling van het gesloten broed doordringen, en zo minstens 40% van de varroa doden in gesloten broed. Wetenschappers spreken zelfs van 60%. Na de zomeroogst zorgen we ervoor dat in de broedkamers nog Bierviltje met waslaag en 11 à 12 g mierenzuur. 18 Vlaamse Imkerbond Maart 2015

19 voldoende verzegeld voer overblijft voor minstens drie weken. De dag na het slingeren start de varroabehandeling met mierenzuur. Na 14 dagen en twee behandelingen kan dan gerust gevoederd worden met suikersiroop. Verder na twee voederbeurten, na één week opnieuw twee maal behandelen, en zo verder tot eind augustus de varroaval 0 wordt. Bierviltjes We behandelen met bierviltjes waarin 11 à 12 gram mierenzuur (85%) opgenomen is. De bierviltjes zijn van een waslaag voorzien tot 8 à 10 mm van de rand om de verdamping binnen de grenzen te houden. Voor twee rompen gebruiken we vier bierviltjes die we op de toplatten leggen (zie Maandblad 2014/1 en 2014/6). Andere verdampingssystemen, zoals Nassenheider of Liebigverdamper, kunnen ook goed zijn op voorwaarde dat de verdamping in ideale omstandigheden plaatsvindt. Oxaalzuur verdampen of druppelen Oxaalzuur doodt de mijten niet in het broed, daarom passen we het toe in een broedloze periode tijdens Oxaalzuur kan men verdampen of druppelen tijdens een broedloze periode. de winter (eind december). Wij geven de voorkeur aan verdampen, druppelen lijkt ons onvoldoende efficiënt te zijn. Bedruppelen met een oxaalzuuroplossing mag slechts eenmaal per bijengeneratie worden toegepast. Oxaalzuur verdampen mag tweemaal naargelang de mijtenval. Voor het verdampen gebruiken we de varroxverdamper, voor twee kamers: 2 gram, voor één kamer: 1 gram oxaalzuurdihydraat. Duurtijd: 2,5 min. Verhitten, 2,5 min. Laten uitdampen en de kast nog 15 min. Gesloten laten. Sterkaangetaste volken in de maand juli Het is half juli en een imker uit de buurt staat hopeloos voor de deur. Hij heeft twee erg besmette volken. Wat doe je eraan? Na een behandeling met mierenzuur liggen vijf dagen daarna duizenden mijten op de varroalade. Na een tweede behandeling vallen nog steeds duizenden mijten. Zonder ingreep zijn de volken ten dode opgeschreven. Met de goedkeuring van de imker hebben we toen alle broedramen weggenomen en vernietigd. Deze werden vervangen door mooie opgewerkte raten. De bijen bleven in de kast. Hierna hebben we de volken nog tweemaal behandeld bij goed weer (warm + droog) met mierenzuur 85%. De gemeten verdamping was nogal sterk en bedroeg ± 40 cc per 24 uur. In december hebben we dan nog eens behandeld met oxaalzuurgas. De volken waren gered, ze gaven het jaar daarop veel honing. Besluit Rekening houdend met al deze informatie is tot op heden de verdwijnziekte bij ons onbekend. Onze bedrijfsmethode gebeurt met gezonde bijen die veel honing produceren. Voor de hulp en informatie dank ik allen die mij van dienst zijn geweest. Vooral mijn vriend Gerard Bundervoet voor het typewerk. Beste vrienden, gedenk dat het zonder ingrepen niet meer kan in deze tijd. Veel succes en steeds beschikbaar voor informatie. Volgende keer zullen we het hebben over een eenvoudige biotechnische methode waarbij bij het vervangen van een oude moer tezelfdertijd een bijenvolk varroavrij kan gemaakt worden. Wilfried Demeester Tel: , na 19 uur. Voor de bestrijding van de varroamijt met mierenzuur en oxaalzuur is het cascadesysteem van toepassing. Deze producten moeten voorgeschreven worden door een dierenarts. Maart 2015 Vlaamse Imkerbond 19

20 NATUURLIJKE SCHIKKING VAN DE RATEN Dirk Desmadryl Bijenwetenschappen In zijn boek Der Grundlagen der Bienenzucht beschreef Josef Lüftenegger al in 1921 hoe bijen in de natuur hun raten bouwen en rangschikken volgens een specifiek systeem. Michael Housel uit Orlando, Florida, heeft deze natuurlijke rangschikking toegepast in zijn kasten zodat er in het bijenvolk een natuurlijke harmonie heerst, wat volgens hem heel wat voordelen biedt. 1 De Y-structuur in de natuur Als je een raat tegen het licht houdt zie je op de celbodem aan de ene zijde een Y, en aan de andere zijde een Y die op zijn kop staat: Y. Een zwerm bijen bouwt in de natuur eerst een centrale raat. Deze eerste raat heeft aan beide zijden een Y -structuur. Cellen met een Y -structuur zijn immers de optimale cellen voor het werksterbroed, en natuurzwermen willen immers zo vlug mogelijk werksters produceren omdat ze deze nodig hebben om hun soort te behouden. Het wilde broednest start dus met een heel speciaal gebouwde raat voor een maximale productie van werkbijen, die op hun beurt Bijennest in de natuur. (Foto: Albert de Wilde) Aan de ene zijde van een raat zie je op de celbodem de Y-structuur rechtopstaand en aan de andere zijde op zijn kop. onmiddellijk nodig zijn om nieuw broed te verzorgen en het benodigde voer te verzamelen. 2 Er wordt maar één dergelijke raat uitgebouwd. De volgende raten worden immers aan de ene zijde met een Y-structuur en aan de andere zijde met een Y -structuur gebouwd. De Y -structuur van deze raten is steeds naar het centrum gericht, en de opstaande Y-structuur is gericht naar de buitenzijde. Zo bekomt men onderstaande volgorde (de centrale raat is rood gekleurd): Y Y Y Y YY Y Y Y Y Als ongeveer vier raten met werkstercellen aan iedere kant van de centrale raat zijn uitgebouwd, wordt er dan een combinatie van darren- en honingcellen gebouwd. Deze overgang naar grotere cellen neemt toe hoe verder men van de centrale raat naar de rand van het broednest gaat. Deze grotere cellen of darrencellen aan de rand van het broednest beschermen het werksterbroed tegen beschadiging. Dieren die een hangend nest in een boom aanvallen, scheuren vaak de buitenste honingraat af en verdwijnen. Bij sterke wind, soms samen met regen, worden vaak de buitenste raten afgeslagen of gescheurd. De buitenste honingraten zijn kwetsbaarder, omdat ze minder stabiliserende celwanden hebben en gaan daardoor gemakkelijker kapot, maar ze beschermen de binnenste raten tegen ongunstige weersomstandigheden en wilde dieren. De kleinere werkstercellen, die vaak ook honing en pollen bevatten, vooral als het bijenjaar vordert en het broed terugloopt, 20 Vlaamse Imkerbond Maart 2015

21 zijn de sterkste cellen, vervaardigd met de meeste was om maximale sterkte te garanderen. De Y-structuur in kunstraat Kunstraat werd in de 19e eeuw gemodelleerd naar natuurbouw. Kunstraten hebben net zoals natuurraten aan de ene zijde Y een -structuur en aan de andere zijde een Y-structuur. We moeten nu wel de raten in de goede positie plaatsen in de kast. Als we iets namaken om te gebruiken wat de bedoeling is van kunstraat maar het dan niet precies plaatsen zoals de bijen het zelf doen, mogen we dan de bijen de schuld geven als ze iets verkeerd uitbouwen of zich vreemd gedragen? Het fout inhangen van de kunstraat en de verkeerde schikking kunnen de oorzaak zijn van vele problemen. We moeten de positie van de raten imiteren, zoals die door de bijen in de natuur voorkomen. We beschikken echter niet over een centrale kunstraat (met aan beide zijden Y een -structuur), maar aangezien de raten in een kast gehangen worden, dienen ze niet beschermd te worden tegen de natuurelementen en is dit nu niet belangrijk. Hoe rangschikken we nu de ramen? We splitsen de romp in twee denkbeeldige helften: een linker en een rechter helft. De vijf linkerramen hangen we met de Y-structuur gericht naar de linker buitenkant van de kast en de vijf rechterramen ramen met de Y-structuur naar de rechter buitenkant van de kast (zie onderstaande tekening). We zorgen er ook voor dat alle goed ontwikkelde raten met werkstercellen in het midden in het volk worden geplaatst, dan de raten met darrencellen (niet meer dan 10% darrencellen) en vervolgens de minder mooi opgebouwde raten. Om bij een volgende ingreep gemakkelijk te werken, markeren we de bovenlatten van de ramen met een gekleurd punt aan de kant waar de Y-structuur zit (zie foto). Voordelen van de methode Met de juiste opstelling van de raten in de kast krijgen we een harmonie in het volk waardoor de bijen veel zachtaardiger worden. De zwermneiging neemt heel sterk af. Bij de juiste rangschikking van de raten zijn de bijen heel tevreden met hun huis. Waarom zouden ze het dan verlaten? Als er vroeger ongeveer 40% van de volken zwermden, is dat nu herleid tot ongeveer 5%. Natuurlijk moeten we aannemen dat elk volk gaat zwermen wanneer we niet genoeg ruimte geven, zodat de koningin het vereiste aantal eieren kan leggen. Daarom werken we met onbeperkte broednesten. Van tijd tot tijd zetten imkers een nieuw raam met kunstraat in een broedbak of geven ze een bak met uitgebouwde en wasramen, maar de bijen en de koningin negeren deze gewoon. De oorzaak hiervan is een foutieve schikking van de ramen. Met het Housel-systeem zal de koningin nieuwe raten veel gemakkelijker gaan beleggen, wat heel belangrijk is, want ieder verlies aan broed is ook een verlies voor de toekomstige generaties werkbijen. De onjuiste opstelling van de raten kan ook leiden tot warbouw, te breed uitgebouwde raten, loshangende en nauwelijks uitgebouwde raat, verbouwde of overbouwde kunstraten, overgangsraten met verschillende celgroottes, enz. Besluit Volgens de aanhangers van de Houseltheorie leven de bijen met deze methode in harmonie met de natuur en word je verlost van allerlei ziekten en plagen. Bovendien maken de bijen nog nauwelijks zwermplannen en worden ze heel zachtmoedig. Wie ervan overtuigd is en de uitdaging wil aangaan, moet het zeker eens uittesten. Natuurlijk zal dat wel wat zoek- en telwerk vragen. Maar wie niet waagt wie niet wint. De bovenlatten van de ramen worden aan de zijde waar de Y naar boven gericht is, met een gekleurd punt gemarkeerd. 1 Zie: 2 Op deze regel zijn er echter uitzonderingen: na de langste dag of in de vroege herfst kunnen bijen soms darren- of honingraat bouwen als ruimte voor de wintervoorraad en pas daarna aan werkstercellen beginnen. Maart 2015 Vlaamse Imkerbond 21

22 Enquête COLOSS Mededeling COLOSS (Prevention of honey bee COlony LOSSes) vrij vertaald de preventie van bijensterfte is een internationale, non-profit organisatie in Bern (Zwitserland) en streeft naar de verbetering van de bijengezondheid wereldwijd. De groep bestaat uit een professioneel team van onder andere onderzoekers, veeartsen, landbouwspecialisten, studenten uit meer dan 69 landen. België wordt vertegenwoordigd door prof. Dirk de Graaf (UGent, Honeybee Valley) en dr. Kim Nguyen (ULg Gembloux). Door een goede samenwerking en open dialoog probeert COLOSS te begrijpen waarom bijen populaties wereldwijd bedreigd worden. De organisatie heeft een aantal standaard onderzoeksmethoden die wereldwijd als referentietechnieken worden gebruikt in allerlei onderzoekdaden gegroepeerd in het zogenaamde BEEBOOK. Er zijn momenteel reeds twee volumes van het BEEBOOK gepubliceerd; volume II richt zich vooral naar het onderzoek van ziekteverwekkers en plaagsoorten van de honingbij. Sinds een aantal jaren verzamelt COLOSS ook rechtstreeks data van de imker. Om praktische redenen wordt dit gecoördineerd per land. Hiervoor gebruiken ze gestandaardiseerde vragenlijsten in enquête vorm en worden deze resultaten per land, per regio verzameld, onderling vergeleken en verder geanalyseerd. Vermits er tussen de landen opmerkelijke verschillen kunnen zitten is het belangrijk om zoveel mogelijk data per land te verzamelen. De deelnemende imkers uit de verschillende landen zien dan ook hoe zij het doen ten opzichte van de collega s, maar nog veel belangrijker, zien ze ook de mogelijke oorzaken van betere of slechtere resultaten ten opzichte van elkaar. Door de studie zijn er bijvoorbeeld opmerkelijke verschillen tevoorschijn gekomen van de bijensterfte bij professionele imkers ten opzichte van hobbyimkers en dit naargelang de maand in het bijenseizoen. (Carreck, N L, 2014, Are we beginning to understand the Worldwide Colony Losses? Bee World 91(1):20:21.) De vragenlijst probeert naast de algemene vragen over methodes en behandelingen ook te weten te komen welke bijensoorten er verspreid zijn in verschillende landen. Deze informatie gekoppeld aan de interactie met de leefwereld/ omgeving van de bij zal ons nog meer inzicht geven. De enquête 2015 staat klaar om ingevuld te worden. Voor degene die deze al ingevuld hebben, onze welgemeende dank. Voor degene die het nog niet gedaan hebben bij deze een warme oproep om deel te nemen. De enquête wordt enkel online ingevuld en de link vind je op de website onder de rubriek actueel of kan je rechtstreeks vinden door volgende informatie in te vullen (met onze excuses voor de lange reeks): ZSuUM3RkiifoCO02KaB2qIzurohmTE8 noz1bh0fajxq/viewform De enquête wordt eind april afgesloten. 22 Vlaamse Imkerbond Maart 2015

23 Bijenweide/ KLEIN HOEFBLAD Albert Vandijck drachtplanten Op een zonnige zuidkant kan het klein hoefblad al in januari gaan bloeien. Dan klinkt het raar als mensen je zeggen dat de eerste paardenbloemen reeds bloeien. Niet dat we iets tegen paardenbloemen hebben. Integendeel. Als imkers zijn we er zelfs op gesteld. Maar het is nooit leuk om voor een ander aanzien te worden. Ook niet voor het klein hoefblad, dat tenslotte niet zomaar het eerste het beste gele bloempje van het jaar is. Eerst komt de bloeistengel en pas veel en veel later het eigenlijke hoefblad. De eerste groei-energie wordt in de bloei gestoken. Als de bloem overvallen wordt door vorst, sneeuw of plensbuien, kromt hij de stengel tot vlak boven de grond, bloemetje op zijn kop, de gedoken houding van iemand in een hagelbui. De tere buis- en lintbloempjes kunnen zo niet beschadigd worden en dichter bij de grond is het warmer. Het is eigenlijk de truc met het stro. Het lijkt op het eerste gezicht onmogelijk dat zo n dun laagje stro de jonge bolplantjes enige bescherming biedt. Als het vriest, is de lucht koud en die lucht is overal, ook om en onder dat stro. Dat klopt als een bus. Maar dat stro is niet bedoeld om de kou buiten te houden, maar om de warmte binnen te houden. De warmte die de grond uitstraalt zou in de lucht verdwijnen, maar wordt door het laagje stro vlak boven de grond gehouden. Als een heel bosje klein hoefbladbloemen een treurig stelletje lijkt, zijn die bloemen juist slim. De krans van buitenste bloemen bestaat uit heel smalle lintbloemen, die geen meeldraden en ook geen nectar hebben, maar wel een stamper. De bloemen, die het hart van het hoofdje vormen, zijn buisbloemen met alleen meeldraden. Ze scheiden nectar af. Als de zon maar even schijnt, richten Foto: Dylan Elen ze hun bloemen op om ze goed te laten zien aan insecten. Vooral bijen, hommels en vliegen zijn vaste bezoekers van het klein hoefblad en zorgen voor de bestuiving (nectar- en pollenwaarde 3). De wetenschappelijke naam Tussilago komt van het Latijnse tussis (kuchje). De plant wordt dan ook van oudsher tegen hoesten gebruikt vermits het veel vitamine C bevat. Vandaar dat sommigen van hoestblad in plaats van hoefblad spreken. Maart 2015 Vlaamse Imkerbond 23

24 Insecten Figuur 1: parende zevenstippelige lieveheersbeestjes (Coccinella septempunctata) Lieveheersbeestjes zijn erg soortenrijk. Er zijn ruim 40 grotere soorten en ruim 20 dwergkapoentjes. Ik beperk me hier tot enkele grotere soorten. De meeste soorten zijn predatoren van bladluizen. Een beperkt deel eet plantaardig materiaal, zoals bladschimmels. Een veel voorkomende soort is de 7-stip (Coccinella septempunctata), zie figuur 1 en 2. Ze komen in bijna iedere omgeving wel voor en zijn dus niet zo kieskeurig in de biotoopkeuze. De enige voorwaarde is de aanwezigheid van voedsel, dat zowel door de aldulte exemplaren als de larven (fig. 3) gegeten wordt. Bladluizen zijn meestal ruim aanwezig en daarvan zijn er ook zeer veel soorten (meer dan 700). Vele zijn gebonden aan bepaalde planten. De wormkruidluis (fig. 2) leeft op boerenwormkruid en daarop zijn dikwijls ook de lieveheersbeestjes te vinden. Ook andere soorten doen hetzelfde: zowel de larven als de volwassen kevers vertoeven graag in de nabijheid van de luizenkolonies (fig. 2 en 6). Figuur 2: 7-stip bij zijn voedselvoorraad Figuur 4: 7-stip en 14-stip Soms kom je soorten gebroederlijk bij elkaar tegen. Mogelijk zijn het verzamelplaatsen om zich verder te verspreiden. De kevers van figuur 4 kwam ik tegen op de linker Westerschelde-oever. Om verder te kunnen trekken moesten ze het water oversteken of terugkeren. De foto is gemaakt eind augustus 2006 en dikwijls is er op dat tijdstip van het seizoen (na de voortplantingstijd) nog zeer veel trek. Het is een bekend verschijnsel. Er kunnen er zich zodanig veel (duizenden) verzamelen dat het een werkelijke plaag wordt. De 14-stip (Propylea quatuordecimpunctata) komt ook in mijn tuin voor. Het is een iets kleinere soort en de 14 stippen zijn niet steeds even duidelijk. Soms zijn de stippen wat vergroeid met andere (fig. 5). De zwarte tekening op het halsschild (pronotum) is kenmerkend voor de soort en het aantal duidelijke stippen is dus minder van belang voor de correcte soortnaam. Ze eten merendeels bladluizen (fig. 6). Figuur 3: larve (3e stadium) van de 7-stip. Figuur 5: 14-stip (Propylea quatuordecimpunctata) 24 Vlaamse Imkerbond Maart 2015

25 Figuur 6: larve van de 14-stip (fase 4) verorbert een wormkruidluis Omstreeks het jaar 2002 is het veelkleurig Aziatisch lieveheersbeestje (Harmonia axyridis) in Nederland verschenen. In België was deze al enkele jaren eerder aanwezig. Het is een grote soort (tot ruim 8 mm) en deze kever heeft diverse kleurvariëteiten. Inmiddels zijn er 10 jaar verstreken en is het de meest voorkomende soort in veel biotopen. Dat is erg jammer, want het is een importkever die inheemse soorten verdringt. Het is bovendien geen schoonheid met al die variaties, want sommige zijn allerminst fraai te noemen. Het belangrijkste kenmerk van de soort is de deuk in de achterrand van de dekschilden (fig. 7). De kleuren en het aantal stippen zijn zeer variabel. De meest voorkomende is de 19-stippelige vorm: zwarte stippen op een oranje ondergrond. De variëteit heet succinea. Op figuur 7 is te zien dat deze vorm paart met een 4-stippelig exemplaar met andere grondkleuren. Je kunt niet verwachten dat hier fraai getekende en gekleurde jonge dieren uit voortkomen. Ze maken er op deze wijze zelf een rommeltje van. De zwartwit-tekening op de kop is ook een kenmerk van de soort. Deze soort is niet alleen in onze streken rijkelijk aanwezig, maar bijvoorbeeld ook in de Verenigde Staten van Amerika. Daar zijn ze soms zo talrijk dat van een plaag wordt gesproken, terwijl het toch gaat om een dier dat merendeels bladluizen eet en als nuttig beschouwd zou kunnen worden. Men is het dier echter liever kwijt dan rijk. De eitjes worden in clusters van enkele tientallen (fig. 8) gelegd, liefst op plekken waar het voedsel (bladluizen) rijkelijk aanwezig is (fig. 9). Dan komen de larfjes in een gespreid bedje terecht. Figuur 8: eitjes van Harmonia axyridis op engelwortel Figuur 9: larve (fase 3) van Harmonia axyridis foeragerend op melige pruimenluis. Figuur 7: Harmonia axyridis op engelwortel De variëteit conspicua is zwart met 2 rode vlekken, die middenin dikwijls weer een zwarte vlek hebben. De variëteit spectabilis is zwart met 4 rode stippen (mannetje fig. 7). De variëteit axyridis is zwart met 12 stippen. Helaas zijn er door vermenging veel meer tussenvormen en ze kunnen je dus gemakkelijk op een dwaalspoor zetten. De deuk in de achterrand van de schilden geeft dan toch een zekere soortnaam. Figuur 10: pop (links) en larve (fase 4) van H. axyridis De larven kennen 4 fasen, waarna het prepop- en popstadium komt (fig. 10). Daarna volgt het uitsluipen en kan de cyclus weer opnieuw beginnen. Ze overwinteren als imago (volwassen insect), dikwijls in grote clusters bij elkaar. Tekst en foto s: Albert de Wilde Maart 2015 Vlaamse Imkerbond 25

26 Recepten SNIJBIET EN SCHORSENEREN IN BEARNAISE MET VARKENSGEBRAAD Ingrediënten (4 personen) 750 g varkensgebraad * 100 g Brusselse kaas * 1 koffielepel honing * een weinig cognac * enkele blaadjes hysop * enkele blaadjes bijvoet * 150 g ontbijtspek * 250 g snijbiet * 500 g schorseneren * boter * peper en zout * nootmuskaat * bechamelsaus Voor de bearnaise: 1 eierdooier * 1 fijngesnipperd sjalotje * 1 eetlepel fijngesnipperde dragonblaadjes * 1 eetlepel dragonazijn Bereiding We doen het op de vergeten wijze. We maken eerst een blank kookvocht met 25 g bloem en 1 liter water. We mengen de bloem in 3 eetlepels water, doen er dan de rest van het water bij, roeren en gieten door een fijne zeef. De vloeistof doen we in een kookpan en voegen er zout, sap van een halve citroen, en een klont boter bij. Enkele minuten laten koken. De schoongemaakte groenten en de snijbiet, ontdaan van de vezelige gedeelten, koken we beetgaar, daarna in boter opbakken en stoven, kruiden met peper zout en nootmuskaat. De bearnaisesaus maken we op een onconventionele wijze: een eierdooier, een fijngesnipperd sjalotje, 1 eetlepel fijngesnipperde dragonblaadjes en 1 eetlepel dragonazijn (die we zelf maken door een fles azijn vol te steken met dragonsnoeisel en een paar weken laten trekken op een warme plaats, liefst in de zon). Dit alles kloppen we tot het wit is en voegen er een beetje afgekoelde bechamelsaus toe die we dan bij de rest van anderhalve liter afgewerkte en gekruide bechamel onderroeren. Afwerken met enkele gesnipperde dragonblaadjes. De saus napperen over de gekookte, gestoofde groenten. Het varkensgebraad (750 g) snijden we open, vullen we met Brusselse kaas, gemengd met een fijngesneden blaadje salie, een koffielepel honing, enkele blaadjes hysop en enkele blaadjes bijvoet. Opbinden, kruiden met peper en zout en injecteren met cognac (heel lekker) en omwikkelen met zeer fijngesneden ontbijtspek. Bakken in de oven of kasserol, en net voor het einde van de braadtijd, het spek verwijderen, teneinde een mooi kleurtje te verkrijgen. In sneetjes snijden en opdienen met natuuraardappeltjes. William Vanhemelrijck Hoestsiroop: honing & uisiroop Snij een grote ui in ringen en leg die in een grote kom. Doe er een laagje honing over en laat een nacht rusten. Zeef s anderendaags het hoestdrankje en neem hiervan vier tot vijf soeplepels per dag. Als je taai slijm niet weg krijgt kan ui echt wel helpen. Ui is net als prei, knoflook en bieslook een telg uit de Alium-familie. Ze werken allen desinfecterend, zuiveren je keel en luchtwegen. HOESTSIROPEN Bron: Honingrecepten en wistjedatjes over honing, een uitgave van LIB vzw. Te verkrijgen bij de auteur Albert Vandijck: albertvandijck@hotmail.co Hoestsiroop: tijm & honing Giet het kokend water over de tijm en laat twintig minuten trekken. Zeef de tijm er dan uit. Doe het aftreksel bij de honing en * 25 g gedroogde of 50 g verse tijmblaadjes * 300 g vloeibare honing * 250 g kandijsuiker * 600 ml kokend water. de suiker en verwarm alles in een kookpot. Warm alles op tot de brij begint te schuimen. Schep het schuim eraf en laat inkoken op een zacht vuurtje tot je siroop de gewenste dikte heeft. Giet alles kokend heet in kleine potjes, boordevol, zet het metalen schroefdeksel erop en laat omgekeerd afkoelen. Neem hiervan twee theelepels, drie keer per dag. Als je hoest echt acuut is neem je best elke twee uur een soeplepel. Jaarkleuren koningin Jaren 0 en 5 Jaren 1 en 6 Jaren 2 en 7 Jaren 3 en 8 Jaren 4 en 9 26 Vlaamse Imkerbond Maart 2015

27 Activiteiten Datum Uur Afdeling Telefoonnummer Onderwerp Lesgever Locatie Opmerking 05/03/ u. De Verenigde Taxanders Praatavond: voorjaarsactiviteiten Bestuur Ontmoetingsc. De Meulen Molenstraat 2c, 3980 Tessenderlo 06/03/ u. Sint-Ambrosius Honing oogsten/verzorgen Albert Reynaers Centrum De Burg Burg 34, 3930 Hamont 06/03/ u. Bijenbond Leopoldsburg Heilzame werking bijenproducten Claudio Cavaliere t Buurthuis, Heidestraat 65, 3971 Leopoldsburg 08/03/ u. Kempische Imkersvereniging Nosema een sluipende bijenziekte Martin Moris Op t Sonnis, Heerstraat 2, 3530 Hout-Helchteren 10/03/ u. Sint-Ambrosius Overpelt Varroa-arm imkeren Georges Caubergs Omtmoetingsc. t Pelterke Jeugdlaaan 4, 3900 Overpelt 15/03/ u. De Verenigde Taxanders Ruildag Bestuur Ontmoetingsc. De Meulen Molenstraat 2c, 3980 Tessenderlo 17/03/ u. Imkersbond Genk Nosemaonderzoek Claudio Cavaliere De Kastert Kolderbos, 3600 Genk 18/03/ u. De Honingimkers Nosemaonderzoek Hubert Aerts Parochiehuis-Lokaal 1 Bergstraat 1, 3770 Valmeer 19/03/ u. Sint-Ambrosius Nosema en nosemaonderzoek Jos Moors De sjeiven dorpel Leeuwerikstraat 74, 3680 Maaseik 20/03/ u. De Zonnebie Mijn bedrijfsmethode Hubert Gorssen Imkerslokaal De Kieleberg Twaalfbunderweg 20, 3740 Bilzen 20/03/ u. Sint-Ambrosius Bestuiving en reizen met bijen Hubert Stevens Parochiehuis-Lokaal 1 Kerkplein 12, 3950 Bocholt 20/03/ u. De Bieëntelers Varroabestrijding Jos Moors t Zolderke Zepperenstw. 109, 3800 Sint-Truiden 20/03/ u. Imkersvereniging Gewest Kortenberg Honing Wim Reybroeck Ontmoetingscentrum Gemeentehuisstraat 11, 3078 Everberg 22/03/ u. Kon. Bijentelersbond Bekkevoort en Omstreken Uitwinteren en voorjaarswerkzaamheden Dennis Van Turnhout Hageveld Staatsbaan 225, 3460 Bekkevoort 22/03/ u. Konink. Vakvereniging De Bieëntelers der Dijle Werken met de zwarte bij Dylan Elen Abdij van t Park Zaal Kerk In Nood, 3001 Heverlee 20/03/ u. Sint-Ambrosius Nosemaonderzoek Bestuur Centrum De Burg Burg 34, 3930 Hamont 27/03/ u. Kempische Imkersvereniging Afleggers maken, een goede basis voor gezonde bijen Frans Daems Roepsteen St.-Truidenplein z/n, 3530 Hout-Helchteren 27/03/ u. Gezondheidsdienst Het gebruik van mierenzuur Hubert Aerts Domein Nieuwenhove Hasseltsestw. z/n, 3800 Sint-Truiden 29/03/ u. De Verenigde Taxanders Eenvoudige koninginnenteelt Julien Driesen Ontmoetingsc. De Meulen Molenstraat 2c, 3980 Tessenderlo 03/04/ u. Goude Nectar Schriek Bijenweweide en openbaar groen Albert Reynaers Parochiecentrum Leo Kempenaersstraat 16, 2223 Schriek Maart 2015 Vlaamse Imkerbond 27

28 Vraag en aanbod Te koop: zachte carnicabijenvolken type Perner met koninginnen 2013 op zanderraammaat voor gunstige prijs. Zeer zachte carnicabijenvolken type Wursburg- Kirchaim met koninginnen 2014 op zanderraammaat en voor over te bouwen op uw raammaat. Te bevragen bij: Alfons Holemans, Nierijk 32, Grobbendonk, , Te koop: 20 bijenvolken (carnica) op segebergerkasten met DN Ramen, met KI en F1 koninginnen van Te bevragen bij: +32 (0) , omgeving Sint-Truiden. Te koop: bijenvolken carnica op Kempische ramen met F1 koningin Te bevragen bij: Jos Theunissen, Zandstraat 56, 3910 Neerpelt, Overleden Op 9 december 2014 verloor de Zoerselse imkervereniging een van haar pioniers, namelijk Vic Peeters. Vic was jarenlang voorzitter van de vereniging, en nu reeds geruime tijd erevoorzitter. Hij was ook de man die ervoor zorgde dat heel wat Kempische imkersverenigingen naar het koolzaad in Nederland konden reizen. Hiervoor was een tussenkomst van de Belgische consul in Nederland blijkbaar nodig. Hij tilde de imkergilde op van het ambachtelijke niveau in Zoersel-Zandhoven naar een gestructureerde aanpak met regelmatige vergaderingen, voordrachten en bijscholingen. Een oplossing voor het varroaprobleem: hygiënische bijen? Voorjaarsvergadering van Koninklijke imkersvereniging Naar Meer en Beter Aalter Op vrijdagavond 13 maart 2015 om 19 u. Plaats: het Koetshuis (Poeke park), Kasteelstraat te Poeke met o.a. spreker: ir. Bauw Gino Reeds enkele jaren wordt gesproken over hygiënische bijen die geen behandeling tegen varroa nodig hebben. Wat zijn hygiënische bijen? Hoe gedragen deze bijen zich tegenover varroa? Kun je hierop selecteren? Welke resultaten werden tot nu toe geboekt? Toegang leden NMEB: gratis, niet-leden: 2 Cursus voor gevorderden bij De Rosse Bie Turnhout Op vraag van verschillende cursisten die in 2012 de beginnerscursus gevolgd hadden, werd door imkersverveniging De Rosse Bie uit Turnhout een elfdaagse vervolgcursus georganiseerd. Er was geen massale belangstelling, maar met de gemotiveerde imkers die toch hieraan deelnamen en de cursus volbrachten werd een gezellig groepje gevormd. Op de foto de cursisten en enkele voordrachtgevers die laatste cursusdag met een examen, gebak en een biertje afsloten. Proficiat aan al de deelnemers. De Limburgse Imkersbond vzw nodigt u uit op de 57 ste jaarlijkse internationale Bijenmarkt Op paasmaandag 6 april 2015 van 7.00 tot uur. In de zalen van de school van Don Bosco Don Boscostraat 6, 3530 te Helchteren. Er worden ook bijenmengsels Tübinger, Brandenburger en groenbemesters verkocht. Grote keuze aan bijenmaterialen. We verwelkomen alle imkers om er bij een drankje elkaar te ontmoeten en wat bij te praten. 28 Vlaamse Imkerbond Maart 2015

29 De Verenigde Taxanders Tessenderlowww.taxanders.be 39 e Bloemen- en Plantenruildag Zondag 15 maart 2015 Aan de molen, Molenstraat 2c, Tessenderlo Het ideale moment om je tuin wat te vernieuwen en aan te vullen. Breng planten, bomen, struiken, kruiden en zaden mee. Vanaf 13 uur kan je het ruilmateriaal aanvoeren, je standplaats is gratis en er is een prijs voor elke ruiler. Er is eveneens mogelijkheid om bloemenzaadmengsels aan te kopen voor onze bijen, en een gratis tombola. Elke bezoeker krijgt een vergeet-mij-nietje aangeboden (zolang de voorraad strekt) Van harte welkom bij een glaasje mede en een stukje taart. Imkervereniging De Buc-Carbie Heist op den Berg Plantenruildag 2015 Zondag 1 maart 2015 om u. In het Parochiecentrum aan de kerk te Wiekevorst Ruilen van vaste planten, bomen, struiken, knollen, bollen en zaden. Stand met imkermateriaal Bijenhuis Peter De Moed uit Broechem. Verkoop van tweedehands imkermateriaal. Gezellig samenzijn met pannenkoeken, koffie en frisdrank. Tombola met meerdere waardevolle prijzen waaronder vijf F1-koninginnen. Bijkomende inlichtingen: Roger Van Weert, , roger.van.weert@telenet.be Leo Hoefkens, , leo.hoefkens@skynet.be BIJENMARKT TWEEDEHANDSMATERIAAL EN WORKSHOP RANDMATERIAAL Zondag 22 maart 2015 van 10 tot 12 uur HOF TER SAKSEN - Haasdonkbaan 101, 9120 Haasdonk. Verkoop van tweedehandsmateriaal en wellicht van bijenvolken. Kom mee allerlei randmateriaal voor de bijenkast maken: vulblokken, scheidingsborden, reisrooster en nog veel meer noodzakelijke hulpmiddelen. Meer informatie: Marc Nicque, of marc.nicque@telenet.be of Willy Devriese, Gratis inkom. Maart 2015 Vlaamse Imkerbond 29

30 3de WEST-VLAAMSE PLANTENDAG Na Oedelem en Poperinge zijn we dit jaar te gast in de VABI te Roeselare. Samen met De Mandelbie Roeselare, het PCLT, de stad Roeselare, het stadslandschap Roeselare, de provincie West-Vlaanderen en het Departement Leefmilieu, natuur en energie van de Vlaamse overheid willen we het ruime publiek kennis laten maken met de boeiende bijenwereld en aandacht vragen voor een beter leefmilieu voor de bij. Het thema blijft immers Meer bloemen voor bijen. Dit evenement vindt plaats op de eerste dag van de lente: zaterdag 21 maart 2015 vanaf 10 u. Heel wat plantenkwekers, natuurorganisaties en bijenverenigingen zo n 50 tal samen zijn er van de partij. Er zal terug bijenanimatie zijn en heel wat gratis bloemenzaden en bijenstruikjes worden er uitgedeeld. Dit jaar is er ook een unieke wedstrijd voor de plaatselijke scholen waarbij 80 voorzetplaatjes van bijenkasten zullen beschilderd worden. Deze zullen daar kunnen bewonderd worden. Het VRIJ AGRO- EN BIOTECHNISCH INSTITUUT is te vinden in de Zuidstraat 27, 8800 Roeselare. Voor verdere inlichtingen: bart.vandepoele@lne.vlaanderen.be De Rosse Bie organiseert een Bijenmarkt op zondag 29 maart 2015 in de Heischuur, Schuurhoven 2 te 2360 Oud-Turnhout u: Aanvoer van bijenvolkeren, bloemen en planten, bijenteeltmateriaal (ook tweedehands) u: Plantenruil en verkoop bijenmateriaal Verkoop per opbod van de bijenvolkeren Stand met verkoop van bijenmateriaal door de bijenhandelaar het Bijenhuis. In 2014 werden 51 volkeren aangeboden die allen verkocht werden. Voor de plantenruil kunnen enkel bloemen en planten geruild of weggegeven worden, er is geen verkoop. Heb je zin om dit alles af te zien of om een gezellig babbeltje te doen met andere imkers, met of zonder een lekkere pint of tas koffie, dan is dit de Place to Be(e) info@derossebie.be, Imkersgilde Sint-Ambrosius Baal en Omstreken Zondag 22 maart e Brabantse Bijenmarkt en Plantenruilmarkt Zaal bij MEUBELEN VERHAEGEN, Grote Baan te BETEKOM uur: Ruilen van bloemen, planten, heesters, bomen enz. Enkel ruilen of wegschenken van planten, geen verkoop. Een gratis pannenkoek voor alle ruilers uur: Openbare verkoop van allerhande materialen alsook de verkoop van een aantal bijenvolken uur: Trekking van gratis tombola met mooie prijzen. Voor iedereen een leuke troostprijs. Doorlopend: Pannenkoeken met ijs, warme krieken, advocaat of chocolade, koffie, drank. Stand handelaar met imkermaterialen. Allen van harte welkom met of zonder ruilmateriaal. Info: of isabovzw@pandora.be 30 Vlaamse Imkerbond Maart 2015

31

32