Auteursrecht. Tekst I-A

Transcriptie

1 Speciale les over auteursrecht teksten niveau D Auteursrecht Tekst I-A Als iemand iets origineels heeft gemaakt, is het natuurlijk niet de bedoeling dat iemand anders daar zomaar mee aan de haal kan gaan. Daarom is het auteursrecht in het leven geroepen. Auteursrecht wordt met een Engels term ook wel 'copyright' genoemd. Het auteursrecht biedt iedereen die werken creëert bescherming, doordat het de maker van een werk - de auteur - als enige zeggenschap geeft over de exploitatie ervan. Daarnaast worden de werken beschermd tegen misbruik door anderen. Het auteursrecht is daardoor ook een constante stimulans voor mensen om creatief te blijven. Wet Internationaal is het auteursrecht geregeld in de Berner Conventie van In Nederland is er de Auteurswet. In artikel 1 van de Auteurswet wordt het auteursrecht als volgt omschreven: «Het auteursrecht is het uitsluitend recht van de maker van een werk van letterkunde, wetenschap of kunst, of van diens rechtverkrijgenden, om dit openbaar te maken en te verveelvoudigen, behoudens de beperkingen, bij de wet gesteld.» Wie auteursrecht heeft op een werk, beschikt dus over twee exclusieve rechten: het alleenrecht om het beschermde werk openbaar te maken en het alleenrecht om het te verveelvoudigen. Openbaarmaken is bijvoorbeeld het plaatsen van een foto op een website. Verveelvoudigen is bijvoorbeeld het kopiëren van een hoofdstuk uit een boek. Ieder ander dan de auteursrechthebbende heeft in beginsel voorafgaande toestemming van de rechthebbende(n) nodig om het werk openbaar te maken en/of te verveelvoudigen. Hieronder valt ook het maken van bewerkingen of vertalingen. Naast de hierboven genoemde exploitatierechten krijgt elke maker van een werk persoonlijkheidsrechten; onder meer het recht op naamsvermelding en het recht zich te verzetten tegen de aantasting van het werk. Deze rechten worden ook wel morele rechten genoemd. Door de persoonlijkheidsrechten wordt de reputatie van de auteur beschermd. Verkrijging Het auteursrecht komt de maker toe vanaf het moment dat hij of zij het werk gecreëerd heeft. Het recht ontstaat vanzelf, er zijn geen formaliteiten nodig om auteursrecht te krijgen. Ofwel: je hoeft het auteursrecht nergens aan te vragen of te registreren. Als iemand thuis achter zijn bureau een tekening maakt of een tekst schrijft, heeft hij daar automatisch het auteursrecht op. Zelfs op een werk dat nog niet helemaal af is berust auteursrecht, mits het voldoende origineel is. Het auteursrecht blíjft lang niet altijd in handen van de maker. Die kan zijn of haar recht namelijk overdragen aan een ander, bijvoorbeeld aan een uitgever. Die ander verkrijgt dan alleen het openbaarmakings- en verveelvoudigingsrecht; persoonlijkheidsrechten kunnen níet overgedragen worden. Wel kan soms afstand gedaan worden van deze rechten. Als de maker het auteursrecht altijd zelf heeft gehouden, dan zal het uiteindelijk in handen komen van zijn erfgenamen. Degene die het auteursrecht erft, is vanaf dat moment de nieuwe auteursrechthebbende op het werk. Het auteursrecht geldt tot 70 jaar na de dood van de auteur. Uitzonderingen In het algemeen belang zijn in de wet een aantal beperkingen op het auteursrecht geregeld. Zo mag auteursrechtelijk beschermd materiaal in het onderwijs vaak zonder toestemming getoond worden, mits het gebruikt wordt ter toelichting (niet als vervangend lesmateriaal) en alleen voor doelen die in het leerplan omschreven zijn. Ook is het toegestaan om van een auteursrechtelijk beschermd werk een enkele kopie te maken voor persoonlijk gebruik. Aan sommige uitzonderingen is de voorwaarde gekoppeld dat de rechthebbende een billijke vergoeding voor het gebruik van zijn werk moet krijgen. Dat gebeurt dan via collectieve regelingen zoals de thuiskopieheffing, het leenrecht en het reprorecht. Bron: website Auteursrecht.nl pagina 1 van 13

2 Speciale les over auteursrecht teksten niveau D Auteursrecht op internet & sociale media Tekst I-B Het auteursrecht geeft makers van creatieve werken het alleenrecht te bepalen óf en zo ja hoe hun werk openbaar gemaakt en verspreid wordt. Uiteraard is het toegestaan om eigengemaakte foto s of zelfgeschreven teksten op internet te plaatsen, daar heb je als maker immers zelf de rechten op. Ook zelfgemaakte muziek kun je online zetten, zodat anderen ernaar kunnen luisteren. Maar voor het plaatsen van foto s/afbeeldingen, muziek, films of teksten van anderen, heb je in beginsel de toestemming van de rechthebbende(n) nodig. Van de maker zelf, of van de uitgever of producent. Dat geldt ook voor materialen die openbaar zijn geplaatst op sites als Facebook of YouTube. Het enkele feit dat een foto of afbeelding op internet te vinden is, betekent niet dat zo'n werk vrij te gebruiken is. Het veelvoorkomende idee het staat online, daar kan iedereen er gebruik van maken, dus dan kan ik het ook op mijn eigen website zetten gaat dus niet op. Voor het auteursrecht maakt het verder niet uit welke bedoeling je hebt met het geven van informatie op een website. Dus ook als je gewoon voor je eigen plezier een website of blog maakt en er geen geld mee wilt verdienen, of als je een ideële doelstelling hebt, heb je toestemming nodig voor gebruik van andermans werk. Hyperlinks Voor het plaatsen van een link naar auteursrechtelijk beschermd materiaal op een andere website, is in de meeste gevallen géén toestemming nodig. Je mag bij de link ook kort vermelden waar de link naar verwijst, liefst in eigen woorden. Het is echter níet de bedoeling dat je stukken tekst overneemt uit datgene waarnaar je verwijst. In sommige gevallen kan het plaatsen van hyperlinks onrechtmatig zijn, namelijk als de link verwijst naar een illegale bron, of naar materiaal dat niet voor iedereen toegankelijk zou moeten zijn. Bijvoorbeeld wanneer via de link een inlogprocedure of een betaalmodel omzeild wordt. Embedden Embedden is een vorm van hyperlinken waarbij de content waar de link naar verwijst, onderdeel lijkt te zijn van de website waar de link op staat. Voor de bezoeker is het dan niet direct duidelijk dat deze content in feite van een andere bron afkomstig is. Volgens een recente uitspraak van het Europese Hof van Justitie mag deze vorm van linken alleen als het werk al via een andere website vrij toegankelijk was. Ook embedded links naar afgeschermde content, content die alleen voor abonnees of tegen betaling beschikbaar is, of naar een illegale bron, zijn dus niet toegestaan. Up- en downloaden Bij het downloaden op een computer, smartphone of ander digitaal apparaat wordt een kopie gemaakt van een digitaal bestand. In beginsel is dat toegestaan wanneer het gaat om het een privékopie. Het is echter niet toegestaan een download van een beschermd werk dóór te geven of te verkopen aan anderen. Uploaden van een beschermd werk is zonder toestemming van de rechthebbenden dan ook verboden, aangezien de uploader een bestand via internet beschikbaar maakt voor anderen. De plaats waar een werk staat dat zonder toestemming geüpload is, vormt een illegale bron. Bij sommige filesharing- en 'peer-to-peer'-diensten ben je tijdens het downloaden tegelijkertijd aan het uploaden. Als het daarbij om een beschermd werk gaat en je hebt geen toestemming, wordt er inbreuk gepleegd op het auteursrecht van anderen. Tot voor kort was in Nederland het downloaden uit een illegale bron niet verboden als het een privékopie betrof. Op 10 april 2014 heeft het Europese Hof van Justitie echter geoordeeld dat Nederland het downloaden uit illegale bron niet langer mag toestaan. Bron: website Auteursrecht.nl pagina 2 van 13

3 Speciale les over auteursrecht teksten niveau D Hoe illegaal filmkijken aan te pakken? Tekst II-A Gratis de allernieuwste films en series kijken? Dan ga je natuurlijk naar een site als Popcorn Time of Zona. Goedkoper dan bijvoorbeeld Netflix of HBO en ook nog met een véél groter aanbod. Helaas zijn dergelijke sites wel illegaal, omdat ze op grote schaal auteursrechten schenden. In Duitsland en Denemarken worden foutkijkers al vervolgd voor het illegaal streamen van films en in Nederland laat een filmdistributeur doorschemeren ook stappen in die richting te overwegen. De meeste piratensites werken op basis van peer-2-peer downloaden of torrent streaming. Daarbij downloaden en uploaden gebruikers tijdens het kijken continu stukjes film en sturen deze stukjes onderling naar elkaar door. Het downloaden uit illegale bron is sinds 2014 verboden. Bij streamen wordt het bekeken of beluisterde bestand niet eerst opgeslagen op de computer van de gebruiker. Volgens ict-jurist Arnoud Engelfriet van adviesbureau ICTRecht is streamen dan ook geen downloaden in de klassieke zin, maar juridisch gezien maakt dat niet uit. De wet bepaalt dat het illegaal is als je zonder toestemming auteursrechtelijk beschermd materiaal met anderen deelt. Stichting Brein, een belangenorganisatie voor auteursrechthebbenden, wil in principe géén individuele gebruikers van illegale downloadservices vervolgen. Wij gaan liever achter de grote uploaders aan, die bijvoorbeeld films op Popcorn Time beschikbaar maken, aldus Brein-directeur Tim Kuik in Wel wil Brein organisaties van auteursrechthebbenden die wèl willen optreden tegen individuele overtreders ondersteunen, bijvoorbeeld met juridische en technische kennis. Eén van die organisaties is Dutch Filmworks, dat de Nederlandse distributierechten heeft op films als The Wolf of Wall Street en The Expendables 2. Het zorgt voor veel frustratie dat we enorm hard werken om mooie films te maken en verspreiden, en dat die dan gewoon gratis te zien zijn, aldus DFW-woordvoerder Peter de Haan. We willen aankaarten dat illegale downloaders verkeerd bezig zijn. Het idee is nu dat je illegale sites mag gebruiken en dat je toch niet wordt gepakt. Dat is voor ons onacceptabel. DFW kijkt naar landen als Duitsland, waar het al praktijk is dat downloaders van illegale content schadeclaims krijgen. Die bedragen meestal enkele honderden euro s. Ook verschillende Denen kregen een rekening van zo n 300 euro gepresenteerd voor een avondje Popcorn Time kijken. In Nederland is het de regel dat de wettelijke schade moet worden vastgesteld. ICT-adviseur Engelfriet: Bij de meeste inbreuken op het auteursrecht worden de kosten van de licentie gerekend, zoals de prijs die een fotograaf normaliter voor gebruik van zijn foto vraagt. Bij het illegaal streamen van een film staat zo'n schade gelijk aan bijvoorbeeld een paar tientjes voor een dvd, of een paar euro voor het digitaal huren van de film. Maar als het tot een rechtszaak komt en je verliest die, betaal je naast de mogelijke schadevergoeding ook de proceskosten à 8000 euro. Je kunt je dan afvragen of je dat het risico waard vindt, of dat je liever een schikking van een paar honderd euro betaalt. Bovendien is er de kwestie van het meewerken aan de illegale verspreiding van beschermd materiaal. Daardoor kan de schade aanzienlijk hoger uitvallen. Dutch Filmworks wil zeker hogere schadevergoedingen eisen. De Haan: Het moet wel een afschrikkende werking hebben, en een tientje heeft dat niet. In de muziekbranche speelt het probleem van illegaal downloaden of streamen veel minder. Daar bestaan goedkope legale diensten met een groot aanbod, zoals Spotify. Waarom dan niet gewoon een Spotify voor films opgericht? Een Netflix met het aanbod van Popcorn Time zal veel mensen als muziek in de oren klinken, erkent ComputerIdee-redacteur Thijs Hofmans. Toch denkt hij niet dat zo n dienst er komt. De productiekosten voor het maken van een film zijn vele malen hoger dan de kosten voor het produceren van een muziekalbum. Een filmbudget loopt vaak in de tientallen miljoenen euro's, dat laat zich niet zo snel terugverdienen via goedkope streams. Bovendien verdient de filmindustrie nog altijd het meest aan bioscoopbezoek. Vandaar dat men wil dat films eerst een tijdje exclusief in de bioscoop te zien zijn, en niet bij het uitkomen meteen ook op internet beschikbaar. Naar: trouw.nl/tr/nl/4324/nieuws/article/detail/ /2015/10/21/hoe-gevaarlijk-is-kijken-naar-popcorn-time-straks.dhtml (Mitzi Pepers, 21/10/15), rtlz.nl/tech/popcorn-time-paniek-krijg-je-een-schadeclaim-op-de-mat (Daniël Verlaan, 22/10/2015) pagina 3 van 13

4 Speciale les over auteursrecht teksten niveau D next.checkt: Tekst II-B Spotify is níét slecht voor muziekindustrie Dat schreven TIME, The Atlantic en Slate Foto: EPA De aanleiding Taylor Swift zat ernaast. Spotify, de dienst waarmee je via een internetverbinding muziek streamt, is helemaal geen slechte ontwikkeling. De Amerikaanse zangeres trok een jaar geleden al haar liedjes terug van de dienst omdat zij en andere muzikanten niet eerlijk gecompenseerd zouden worden. Onterecht, schreven Amerikaanse media vorige week: het is níét slecht voor de industrie. De pakweg 75 miljoen gebruikers (20 miljoen mensen betalen een tientje per maand, de rest luistert gratis maar hoort wel reclame) leveren genoeg geld op om in elk geval inkomstenneutraal te zijn voor de muziekindustrie als geheel. Onder meer TIME, The Atlantic en Slate publiceerden erover. Waar is het op gebaseerd? Aanleiding is een onderzoek van twee gerenommeerde partijen: het National Bureau of Economic Research uit de VS en het Joint Research Centre van de Europese Commissie. De onderzoekers vergeleken landen waar Spotify de afgelopen jaren snel groeide met landen waar dat niet zo was. Ze zetten drie ontwikkelingen tegen elkaar af: hoeveel er via Spotify geluisterd werd, hoeveel muziek er verkocht werd en hoeveel er illegaal gedownload werd. Zo konden ze zien of Spotify de illegale downloads terugdrong én of het de legale verkoop in de weg zat. De antwoorden: ja, en ja. En dat heft elkaar op. Onder de streep is de dienst niet schadelijk, maar ook niet bijzonder goed voor de muziekindustrie. En, klopt het? Vooropgesteld: het gaat om een working paper, gepubliceerd als startpunt voor discussie en verder onderzoek. Dan is van belang hoe het onderzoek is uitgevoerd. Er werden data verzameld in 21 landen (de VS, Canada en 19 Europese landen, waaronder ook Nederland). Er was informatie nodig van drie kanten: hoeveel liedjes er via Spotify werden beluisterd, hoeveel liedjes er in die periode legaal werden gekocht en hoeveel er illegaal werden gedownload. Die cijfers heb je niet zomaar, maar het lukte om in elk geval over een periode van acht maanden (april tot december 2013) genoeg betrouwbare datasets te verzamelen. Dat wil zeggen: de onderzoekers hadden voor die 21 landen de wekelijkse top-50 van Spotify en hoeveel keren die songs waren aangezet, de wekelijkse top-50 van digitale verkoop en het aantal keer dat een liedje van een van de populairste muziekacts illegaal was gedownload via een torrentsite. (Fysieke verkoop werd niet meegeteld.) Er konden twee conclusies worden getrokken. Eén: voor elke 47 liedjes die via Spotify worden beluisterd, wordt één liedje minder illegaal gedownload. Anders gezegd: een goed legaal alternatief remt piraterij af. Twee: voor elke 137 liedjes die via Spotify worden beluisterd, wordt één liedje minder legaal verkocht. De onderzoekers schatten in dat de industrie aan de verkoop van een liedje (bijvoorbeeld via itunes) 82 dollarcent verdient, terwijl Spotify per stream ongeveer 0,7 dollarcent opbrengt. Simpele rekensom: als je duizend liedjes luistert, keert Spotify dus 7 dollar uit aan rechthebbenden. Maar omdat daardoor (1.000 / 137 =) 7,3 liedjes minder worden verkocht, loopt de industrie (7,3 x 82 cent =) ruim 6 dollar mis. Rekening houdend met foutmarges zeggen de onderzoekers: het heft elkaar op. Dat is waar we nu staan, dankzij deze working paper. Maar: de data waarmee is gewerkt zijn twee jaar oud. Spotify is in de tussentijd aanzienlijk gegroeid en zijn er andere diensten bijgekomen, zoals Apple Music. Wat is het effect daarvan? We weten het niet. Wel is dit de eerste keer dat zo grondig een objectieve studie is gedaan naar de effecten van een streamingdienst op de muziekverkoop. 45 Conclusie Er zijn kanttekeningen te plaatsen en de cijfers komen uit 2013, maar er zijn geen aanwijzingen dat de meter nu naar de andere kant door zou slaan. We beoordelen de stelling als grotendeels waar. Bron: pagina 4 van 13

5 Speciale les over auteursrecht - opdrachten niveau D Werk bij de opdrachten samen in een tweetal of in een viertal. Twee teksten lezen over een onderwerp 1. Dit is speciale Nieuwsbegriples over auteursrecht. Wat weet je al van dat onderwerp? Welk gevoel krijg je erbij? Is het iets waar je zelf mee te maken hebt/krijgt, denk je? Denk even na en beschrijf dan kort je eigen idee. Volgens mij is auteursrecht / gaat auteursrecht over Ik denk dat het wel/geen onderwerp is dat voor mij relevant is, want 2. Lees de uitleg. Een onderwerp verkennen door meerdere teksten te lezen Op school en later tijdens een studie en werk wordt van je verwacht dat je zelfstandig kennis opdoet over een onderwerp. Daarvoor raadpleeg je meerdere bronnen, bijvoorbeeld verschillende boeken, artikelen en websites. Op basis van de informatie in die verschillende bronnen bouw je voor jezelf een goed beeld van het onderwerp op. Bij het raadplegen van een bron houd je steeds de volgende vraag in gedachten: Wat is de invalshoek van deze bron/tekst op het onderwerp of welk(e) deelonderwerp(en) behandelt deze bron? Verder is het slim om na het bestuderen van een bron meteen aantekeningen of een samenvatting te maken. Bedenk voor jezelf en noteer: Wat is de kerninformatie / hoofdgedachte / boodschap in deze bron? Welke nieuwe informatie geeft deze bron over het onderwerp? Gebruik bij het samenvatten zoveel mogelijk je eigen woorden. Dan merk je meestal meteen of je het zelf wel goed begrijpt. Ook weet je bij het nalezen van je aantekeningen vaak beter wat je bedoelde. Werk samen bij het lezen/studeren! Bespreek teksten en leg elkaar stukken uit. Kun je de kerninformatie van een tekst kort en duidelijk aan een ander uitleggen? Hebben jullie dezelfde indruk van de tekstinhoud? Dan heb je het waarschijnlijk goed begrepen! Ook kun je elkaar helpen met het ophelderen van onduidelijkheden. 2. Bij deze les horen vier teksten over het onderwerp auteursrecht ; twee teksten met achtergrondinformatie (I-A en I-B) en twee cases ; voorbeelden van de manier waarop auteursrecht doorwerkt in het dagelijks leven (II-A en II-B). Verdeel de teksten: kies ieder een I-tekst en een II-tekst. (Als jullie met z n vieren zijn, lees je twee-aan-twee dezelfde teksten.) Lees nu ieder voor jezelf de teksten. Beantwoord bij elke tekst de vragen uit de uitleg. 3. Klaar met lezen? Bespreek de teksten dan: vertel om beurten over een tekst die je gelezen hebt; wat had die te maken met het onderwerp auteursrecht? Wat was de belangrijkste informatie? Maak vervolgens samen opdracht 2. pagina 1 van 13 pagina 1

6 Speciale les over auteursrecht - opdrachten niveau D Samen vragen beantwoorden over auteursrecht 1. Onderstaand schema heeft betrekking op het auteursrecht in relatie tot de twee cases illegaal filmkijken en Spotify als verdienmodel voor filmmakers en artiesten. Bespreek de vragen/punten in het schema en vul het in op basis van jullie gezamenlijke kennis en de informatie uit de vier teksten. DOEL & BELANGRIJKSTE REGELS De reden dat het auteursrecht in het leven is geroepen, is... ILLEGAAL FILMKIJKEN Twee redenen waarom het gebruik van 'piratensites' illegaal is: Kern van het auteursrecht is dat de maker van een creatief werk... Verschil tussen streamen en downloaden: en dat iemand anders die dat werk wil vertonen, aanpassen of gebruiken... Verschil tussen 'gewoon' streamen en 'torrent streaming': Voorbeelden van situaties waarin je toestemming moet vragen aan de maker: Acties die worden ondernomen om illegaal filmkijken tegen te gaan: Wanneer hoef je géén toestemming te vragen? AUTEURSRECHT VERDIENMODEL VOOR MUZIEK & FILMS OP INTERNET OVERIGE VERMELDENSWAARDIGE ZAKEN Manieren waarop er geld wordt verdiend met films en muziek op internet: Voor- en nadelen van het 'Spotifymodel': Redenen waarom het 'Spotifymodel' minder geschikt lijkt voor toepassing bij films: 2. Kijk nog eens terug naar de vragen bij opdracht 1.1 en jouw antwoord daarop. Is je kennis van het thema auteursrecht uitgebreid? Wat is voor jou een nieuw inzicht, ten opzichte van wat je eerder wist/dacht? Ben je het nog steeds eens met je antwoord op de tweede vraag? Zo nee, wat zou nu je antwoord op die vraag zijn? Ik denk dat auteursrecht wel/geen onderwerp is dat voor mij relevant is, want 3. Hebben jullie ideeën voor een geschikt verdienmodel voor het online aanbieden van films? pagina 2 van 13 pagina 2

7 Speciale les over auteursrecht - opdrachten niveau D Woordenschat & tekstvragen 1. In de teksten staan woorden gemarkeerd. Van welke woorden kenden jullie de betekenis al, van welke nog niet? Kies vijf onbekende woorden uit en achterhaal de betekenis. NB. Kies ieder je eigen vijf woorden! Een woord dat voor de een onbekend is, kent de ander immers misschien al wel. Je mag elkaar wel helpen bij het zoeken/geven van de betekenis. Woord(groep)en Betekenis 2. Beantwoord de volgende vragen op basis van de informatie in de teksten. a) In het citaat uit de Auteurswet (tekst I-A) wordt gesproken over werken van letterkunde, wetenschap of kunst. Geef van alle drie een voorbeeld. b) Waarom zijn in de teksten I-A en I-B bepaalde woorden onderstreept? c) In tekst I-A staat in r.25-26: Het auteursrecht ontstaat vanzelf, er zijn geen formaliteiten nodig om het te krijgen. Wat is de functie van de daaropvolgende zin? A. deze geeft voorbeelden van benodigde formaliteiten B. deze vormt een toelichting op de eerdere zin C. deze vormt een uitbreiding op de eerdere zin D. deze geeft een verklaring voor de eerdere zin d) Persoonlijkheidsrechten worden ook wel 'morele rechten' genoemd. (tekst I-A r.20-22) Waarom is dit zo, denk je? e) De bewering die in de tekst next.checkt (tekst II-B) beoordeeld wordt, is 'Spotify is níet slecht voor de muziekindustrie'. Verderop staat dat onderzoekers concludeerden dat de opbrengsten uit Spotify in elk geval inkomstenneutraal zijn voor de muziekindustrie als geheel. Vinden jullie 'inkomstenneutraal' zijn hetzelfde als 'niet slecht'? Waarom wel/niet? Zijn jullie het eens met de conclusie in de rubriek dat de stelling 'grotendeels waar' is? f) Aan het eind van de next.checkt-tekst (II-B) staat: De data waarmee is gewerkt zijn twee jaar oud. Spotify is in de tussentijd aanzienlijk gegroeid en er zijn andere diensten bijgekomen, zoals Apple Music. Wat is het effect daarvan? We weten het niet. Kunnen jullie bedenken wat mogelijke effecten zijn van: - een groei van Spotify (en soortgelijke diensten)? - meer verschillende aanbieders? Welke ontwikkeling zou positiever zijn voor de artiesten? Welke voor 'gebruikers'? pagina 3 van 13 pagina 3

8 Speciale les over auteursrecht - opdrachten niveau D Discussie Je gaat in een groepje of met de klas discussiëren over de volgende stellingen. Het vervolgen van individuele foutkijkers / foutluisteraars is géén goede manier om piratensites te bestrijden. Alle muziek, films en plaatjes die online staan moeten gewoon gratis door iedereen gebruikt kunnen worden. Het auteursrecht is goed voor de creativiteit van mensen. Noteer van elke stelling tenminste drie argumenten vóór en drie argumenten tegen. Werkwijze discussie: Discussieer in drie rondes. Kies bij elke ronde een vóórpleiter en een tegenpleiter. De andere groepsleden zijn jurylid. Wissel per stelling van rol! Eén van de juryleden is ook debatleider. Hij/zij houdt de tijd bij en geeft de wisselmomenten aan, en maakt na afloop de winnaar bekend. Tijdschema debat (totale duur: 6 minuten): Max. 2 minuten De voor- en tegenpleiter krijgen ieder 1 minuut om hun standpunt uiteen te zetten. 1 minuut De pleiters krijgen tijd om over een weerwoord na te denken, de juryleden maken aantekeningen voor de beoordeling. Max. 2 minuten De voor- en tegenpleiter krijgen ieder weer 1 minuut om de argumenten van de ander te weerleggen en/of nieuwe argumenten in te brengen. 1 minuut De juryleden overleggen over hun oordeel: wie is de debatwinnaar? Beoordelingsschema voor de juryleden: Stelling: Vóórpleiter = Tegenpleiter = De pleiter maakt zijn/haar argumenten goed duidelijk. De pleiter spreekt op een overtuigende manier. In het weerwoord weerlegt de pleiter de argumenten van de ander goed. De pleiter heeft in ronde 2 nog weer nieuwe argumenten. Andere zaken: Tip bij problemen met de bepaling van een winnaar: Komen jullie er als jury niet vanzelf uit wie de winnaar is? Vertaal jullie persoonlijke beoordelingen dan in punten (matig=1pt, OK=3pt, heel goed= 5pt) en tel alle punten bij elkaar op. pagina 4 van 13 pagina 4

9 Speciale les over auteursrecht - handleiding niveau D Handleiding niveau D Dit is een speciale les over auteursrecht, gemaakt in opdracht van de Federatie Auteursrechtbelangen in het kader van de Week van de Mediawijsheid De les kan echter ook op een later moment ingezet worden. Bij deze les zijn alleen Nieuwsbegrip Basismaterialen beschikbaar. Er is dus geen tweede tekst in XL en ook geen online woordenschatoefeningen. Voor woordenschat is wel enige extra aandacht binnen de basisles. Onderwerp Strategie Sleutelschema Extra opdracht Auteursrecht Samenvatten (van verschillende bronteksten die je leest om je te verdiepen in een onderwerp) Verzamelschema voor kerninformatie over het onderwerp (auteursrecht), afkomstig uit verschillende bronteksten Debatopdracht naar aanleiding van stellingen & voorbereiding Bepaal of u de leerlingen wilt laten samenwerken in tweetallen of in groepjes van vier. Kopieer per tweetal of groepje één set van de vier leesteksten (I-A, I-B, II-A en II-B). Kopieer per leerling of per tweetal/groepje de bijbehorende opdrachten voor niveau D. Maak enkele kopieën van het antwoordenblad (achteraan deze handleiding). klassikaal & twee- of viertallen Oriëntatie op de tekst & strategieuitleg Laat de leerlingen (meteen bij binnenkomst) in de gewenste groepssamenstellingen (twee- of viertallen) plaatsnemen. Doe opdracht 1.1 en 1.2 eventueel klassikaal zónder nog de teksten en opdrachten uit te delen. Óf deel alleen de opdrachten uit. Bespreek het uitlegblokje en het tipkader. Geef aan dat de leerlingen deze les zowel gaan oefenen met het (individueel) samenvatten van teksten als met het samenwerkend lezen. Daarbij verdiepen ze zich als tweetal of als groep in het thema auteursrecht. Leg de werkwijze bij het lezen uit >> zie het opdrachtenmateriaal. Als leerlingen in tweetallen werken, verdelen ze de vier teksten onderling (ieder krijgt één van de teksten met nr. I (I-A of I-B) en één van de teksten met nr. II). Als ze in viertallen werken maken ze eerst tweetallen en verdelen dan de teksten (elk tweetal een I-tekst en een II-tekst). Na het lezen van de eerste tekst wisselen de leerlingen binnen het tweetal van tekst. Bespreek ook alvast kort de werkwijze bij opdracht 2 (gezamenlijk een schema over het onderwerp invullen). pagina 1 van 13 pagina 1

10 Speciale les over auteursrecht - handleiding niveau D Voeg u zelf bij een groepje zwakkere lezers. Lees samen met de leerlingen een stukje van één van de teksten en model daarbij het samenvatten; geef hardopdenkend aan wat volgens u de kerninformatie in dat stukje is, of wat het gelezen stukje te maken heeft met het onderwerp auteursrecht. Laat vervolgens 1 à 2 leerlingen een alinea lezen en hardop samenvatten. Geef feedback op de samenvatting (compliment over wat goed gaat, aanvulling van zwakkere punten) en bespreek eventueel het maken van aantekeningen. Laat ook dit groepje daarna de rest van de tekst(en) zelfstandig lezen. Gezamenlijk een schema over auteursrecht invullen Twee- of viertallen Twee- of viertallen Zie het opdrachtenmateriaal. Geef aan dat de tweetallen of groepjes samen één schema moeten maken (en of zij dit bij u moeten inleveren). Het is handig als de groepjes een schrijver aanwijzen (die het schema invult o.b.v. de bespreking in de groep) en een voorzitter (die beurten geeft en eventueel samenvat wat de schrijver moet noteren). Als de leerlingen in tweetallen werken is een voorzitter niet nodig en kunnen zij beurtelings de taak van schrijver uitvoeren. NB. Het gaat er bij deze opdracht om dat de leerlingen de teksten voor elkaar samenvatten, verschillen van inzicht over de tekstinhoud bespreken en elkaar helpen eventuele begripsproblemen op te lossen. Geef dit van tevoren expliciet aan en let erop dat dit ook gebeurt in de groepjes. Woordenschat & tekstinzichtvragen Laat de leerlingen in de tweetallen werken aan de opdracht; heeft u viertallen gevormd dan splitsen die zich nu weer in twee tweetallen. Leerlingen die klaar zijn kunnen hun antwoorden uitwisselen met een ander tweetallen. Bij die onderdelen waarover twijfel is kan antwoordenblad geraadpleegd worden. NB Zorg dat u voldoende tijd heeft voor de discussie (opdr. 4) aan het eind van de les. Laat opdracht 3 eventueel op een later moment (af) maken, of geef deze mee als huiswerk. klassikaal Debatteren over stellingen Zie de aanwijzingen in het opdrachtmateriaal. Als u het debat klassikaal wilt laten uitvoeren, verdeelt u de klas bij elke stelling in drie groepen: vóórpleiters, tegenpleiters en juryleden. Bij de volgende stelling wisselen de groepen van rol. Speel in dit geval zelf de rol van debatleider. De opzet van het debat kan hetzelfde zijn. Trek alleen voor de overlegrondes telkens 2 minuten uit, zodat de teamleden kunnen overleggen. Laat eventueel over slechts twee stellingen debatteren, i.p.v. over drie. Andere optie: werkvorm Hoeken : Maak twee grote vellen papier met daarop de woorden JA, MEE EENS en NEE, NIET MEE EENS en hang die aan weerszijden van de klas op, of wijs simpelweg een JA-hoek en een NEE-hoek aan. pagina 2 van 13 pagina 2

11 Speciale les over auteursrecht - handleiding niveau D Lees de eerste stelling op het opdrachtenblad voor. Laat de leerlingen in de hoek van het antwoord van hun keuze gaan staan. Laat de leerlingen met de anderen in hun hoek overleggen: Waarom hebben ze voor dat standpunt gekozen? Wat zijn de argumenten voor dat standpunt. (1,5-2 minuten) Vraag uit elke hoek een leerling te verwoorden wat de argumenten voor het standpunt zijn. Nadat de standpunten zijn toegelicht, kunt u de voor- en tegenargumenten (zeer) kort samenvatten. Eventueel kunt u de leerlingen hierna nog vragen of ze na het horen van de tegenargumenten misschien van gedachten zijn veranderd. Optioneel: sluit af door het tellen van de stemmen (aantal leerlingen in de hoek) per standpunt. Doe hetzelfde met de volgende stellingen. Nabespreking: - Bespreek zo nodig 1 à 2 vragen/opdrachtonderdelen waarvan u merkte dat ze lastig waren of veel discussie opleverden. Houd de opdrachtbespreking beperkt! - Reflecteer kort met de leerlingen op het thema Auteursrecht ; wat hebben ze hierover geleerd en wanneer is het voor hen relevant? Laat eventueel de site zien; hier kunnen leerlingen nog veel meer informatie over het onderwerp vinden. Tevens staan er checklists op de site die zij kunnen raadplegen als ze twijfelen of ze bepaalde informatie kunnen gebruiken, kopiëren of delen, en is er een kort en zeer toegankelijk animatiefilmpje over auteursrecht ( Auteursrecht in 2 minuten ). Maak de leerlingen tevens attent op de site Deze biedt een overzicht van legale aanbieders van films, muziek, fotomateriaal etcetera. (op Auteursrecht.nl staan banners van deze site, die kunt u aanklikken). pagina 3 van 13 pagina 3

12 Speciale les over auteursrecht - handleiding niveau D 1. Als het goed is bevat jullie schema ongeveer onderstaande informatie: DOEL & BELANGRIJKSTE REGELS De reden dat het auteursrecht in het leven is geroepen, is om makers van creatieve werken de mogelijkheid te geven geld te verdienen met hun werk en de werken te beschermen Kern van het auteursrecht is dat de maker van een creatief werk de zeggenschap heeft over de exploitatie van zijn/haar werk; hij/zij bepaalt óf en hoe het werk openbaargemaakt en verspreid/verveelvoudigd wordt en dat iemand anders die dat werk wil vertonen, aanpassen of gebruiken hiervoor toestemming moet vragen aan de maker en er dan mogelijk voor moet betalen Voorbeelden van situaties waarin je toestemming moet vragen aan de maker: - als je het werk wilt aanpassen - bij plaatsing op een website - bij doorsturen naar anderen Wanneer hoef je géén toestemming te vragen? - als jij de auteur bent (als je het werk zelf gecreëerd hebt) - bij linken naar de originele bron OVERIGE VERMELDENSWAARDIGE ZAKEN AUTEURS- RECHT ILLEGAAL FILMKIJKEN Twee redenen waarom het gebruik van 'piratensites' illegaal is: 1) Je downloadt of streamt uit een illegale bron (een bron waar zonder toestemming auteursrechtelijk beschermd materiaal geplaatst is). 2) Je werkt mee aan de verspreiding van beschermd materiaal / illegale content Verschil tussen streamen en downloaden: Bij downloaden wordt het bestand opgeslagen op jouw computer, bij streamen niet. Verschil tussen 'gewoon' streamen en 'torrent streaming': Bij torrent streaming wissel je continu stukjes gestreamd materiaal uit met andere computers, bij gewoon streamen niet (alleen met de server waar het bestand op staat). Acties die worden ondernomen om illegaal filmkijken tegen te gaan: wetgeving maken (bijv. verbod op illegaal downloaden), zaken aanspannen bij Europees Hof, foutkijkers (gebruikers van piratensites) vervolgen, grote uploaders (de makers van de sites) proberen aan te pakken Manieren waarop er geld wordt verdiend met films en muziek op internet: verkopen per download of stream, via licenties/ abonnementen op sites met legaal aanbod, via collectieve vergoedingsregelingen Voor- en nadelen van het 'Spotifymodel': + het is gemakkelijk en goedkoop/ betaalbaar (waardoor mensen het gebruiken), de artiesten verdienen wel iets -- de bedragen per stream zijn héél klein, (dus) het is vooral of alleen lucratief voor echt grote artiesten, de muziekindustrie als geheel maakt er geen winst mee Redenen waarom het 'Spotifymodel' minder geschikt lijkt voor toepassing bij films: 1) De productiekosten van films zijn veel hoger dan van muzieknummers/-albums, dus laten zich minder makkelijk terugverdienen via kleine bedragen per stream 2) In de filmwereld wordt het meeste geld verdiend aan bioscoopbezoek (in de muziekwereld niet aan concertbezoek), dus men wil het bioscoopbezoek behouden en daarvoor is het van belang dat de meest recente films juist níet op internet staan. pagina 4 van 13 pagina 4

13 Speciale les over auteursrecht - handleiding niveau D 2. a) een werk van letterkunde = een verhaal, gedicht(enbundel), toneelstuk, boek e.d. een werk van wetenschap = een uitvinding een werk van kunst = een schilderij, beeldhouwwerk, foto, ontwerp, etcetera b) Deze teksten zijn afkomstig van de website Auteursrecht.nl; de onderstreepte woorden zijn hyperlinks naar pagina s waar die begrippen centraal staan of worden toegelicht. c) B. deze vormt een toelichting op de eerdere zin d) Persoonlijkheidsrechten benadrukken het feit dat een creatief werk voortkomt uit of verbonden is met de identiteit en van de maker (zijn/haar ideeën, overtuigingen, gevoelens). Als je het werk aanvalt of aantast, val/tast je dus ook de maker als persoon aan. Zaken die met persoonlijkheid/innerlijk te maken hebben zijn morele zaken. e) eigen antwoorden f) Een groei van Spotify (en soortgelijke diensten) betekent dat méér mensen er gebruik van gaan maken; er worden meer abonnementen afgesloten en waarschijnlijk ook meer liedjes gestreamd >> dat is in principe positief voor de artiesten, die dan meer kunnen verdienen en misschien ook meer bekendheid krijgen, of voor nieuwe artiesten die nu ook hun muziek via Spotify kunnen aanbieden De komst van meer verschillende aanbieders betekent dat er meer diensten komen die ongeveer hetzelfde bieden. Als alle diensten samen ook groeien, is dat prima voor zowel gebruikers als artiesten (voor artiesten om bovenbeschreven redenen en voor gebruikers omdat het aanbod en de keus toenemen). Het kan echter ook betekenen dat de diensten elkaar onderling gaan beconcurreren. Dat is meestal voordeliger voor kopers (gebruikers), omdat aanbieders dan bijvoorbeeld proberen de goedkoopste te zijn, of het grootste / meest veelzijdige assortiment aan te bieden, of het grootste gebruikersgemak, etc. Voor de artiesten zal het nadelig zijn als aanbieders elkaar op prijs gaan beconcurreren, omdat ze een lagere prijs waarschijnlijk zullen doorberekenen in lagere vergoedingen. pagina 5 van 13 pagina 5