Thema uitwerkingen LOP

Transcriptie

1 Thema uitwerkingen LOP VOOR HET LANDSCHAP VAN SALLAND Handvatten en inspiratie voor de ontwikkeling van erven, weteringen en laanbeplanting mei 2009

2

3 INHOUD INLEIDING 2 ERVEN 4 inleiding 4 structuur 6 groen: maat en schaal 8 groen: uitstraling 12 architectuur: massa en vormgeving 14 architectuur: materialisering en kleur 16 elementen: agrarisch erf 18 elementen: burgererf 21 WETERINGEN 22 inleiding 22 dekzandlaagtes 26 weteringenlandschap 28 kommenlandschap 30 LANEN 32 inleiding 32 karakteristieken 34 probleemanalyse 38 transformatie 40

4 Rivier en uiterwaarden Oeverwallen Kommenlandschap Dekzandruggen Weteringenlandschap Dekzandvlaktes Dekzandlaagtes ERVEN Met behulp van deze gekleurde vlakjes is een relatie gelegd tussen de referentiebeelden en de deelgebieden die in het Landschapsontwikkelingsplan zijn onderscheiden. WETERING LANEN 2

5 INLEIDING Aanleiding Begin 2006 is het besluit genomen om samen met de gemeenten Raalte, Olst-Wijhe en Deventer een samenwerking aan te gaan voor het opstellen van een uitwerking van het reconstructieplan Salland/Twente. De drie gemeenten in Salland staan voor de opgave hun bestemmingsplannen buitengebied te herzien. De gemeenten vinden het maken van een Landschapsontwikkelingsplan (LOP) een belangrijke input en onderlegger om te komen tot een integraal herzien bestemmingsplan buitengebied. Dit document bevat uitwerking voor de thema s erven, weteringen en lanen. Deze thema uitwerkingen maken deel uit van het Landschapsontwikkelingsplan Salland. Het totale landschapsontwikkelingsplan bestaat uit drie delen: Deel 1. Inventarisatie, analyse & scenario s Deel 2. Visie met uitvoeringsprogramma Deel 3. Inspiratieboek Structuurdragers De erven, weteringen en lanen vormen belangrijke structuurdragers voor het landschap van Salland. De uiterlijke verschijningsvorm van deze structuurdragers is echter sterk aan verandering onderhevig: De agrarische erven veranderen onder invloed van ontwikkelingen in het agrarisch bedrijf, denk aan schaalvergroting of verbreding van functies. Ook de transformatie van agrarisch erf naar burger erf brengt veranderingen met zich mee. De weteringen krijgen onder invloed van de Kaderrichtlijn Water nieuwe functies, zoals waterberging en natuur. De lanen staan onder druk als gevolg van de toename van het verkeer en van nieuwe inzichten ten aanzien van verkeersveiligheid. Handvatten in de oriëntatiefase het gesprek met een initiatiefnemer aan te gaan en op die wijze de kwaliteit van het initiatief te vergroten. Ook kunnen de initiatiefnemers er zelf inspiratie uit putten. Het inspiratieboek is geen beleidskader of toetsingskader op basis waaraan initiatieven worden beoordeeld. Als beleidskader gelden de welstandsnota s die de gemeenten Deventer, Olst Wijhe en Raalte hebben vastgesteld. Leeswijzer Hoofdstuk 2 gaat in op het thema erven. Aan de orde komen de structuur van het agrarisch erf en het burger erf en de beeldbepalende inrichtingselementen als beplanting, kleur en materiaalgebruik en detaillering. Hoofdstuk 3 gaat in op de weteringen. Voor drie deelgebieden de dekzandlaagtes, het weteringenlandschap en het kommenlandschap zijn inrichtingsprincipes voor de weteringen beschreven. Hoofdstuk 3 gaat in op de lanen. Aan de orde komen inrichtingsprincipes voor laanbeplanting die kunnen worden gehanteerd bij verbreding van bestaande wegen. Hierbij is met referentiebeelden aangegeven wat de gewenste ontwikkeling op de drie thema s is. Daarbij is steeds met behulp van gekleurde vlakjes een relatie gelegd met de deelgebieden uit de landschapsvisie (zie pag. 2). De gekleurde vlakje geven aan hat het referentiebeeld aansluit bij de karakteristiek van het betreffende deelgebied en als inspiratie dient voor een maatregel in dat deelgebied. Op de binnenzijde van de omslag is de kaart met deelgebieden weergegeven. Witte vlakjes geven aan dat de maatregel niet van toepassing is voor de andere deelgebieden. In een aantal gevallen zijn zowel positieve als negatieve referentiebeelden opgenomen. In dat geval zijn de referentiebeelden voorzien van een of een -. Deze thema uitwerkingen geven handvatten en inspiratie voor de uitwerking van initiatieven op deze thema s. De thema uitwerkingen worden door de gemeenten gebruikt om 3

6 ERVEN 4

7 INLEIDING Transformatie van erven De erven van Salland veranderen. Enerzijds door schaalvergroting in de landbouw, anderszijds door veranderende gebruiksfuncties zoals burgerbewoning. De schaalvergroting betekent dat de agrarische erven een steeds grotere invloed hebben op de structuur en de beleving van het landschap. De kwaliteit van nieuwe stallen, schuren en loodsen is direct van invloed op de ruimtelijke kwaliteit van het landelijk gebied. Door de transformatie van agrarische erven naar burgererven vervalt de agrarische functie. De opgave ligt dan in het behouden van het landelijke karakter waar de verstening op de loer ligt. Inspiratie In het LOP worden de schaalvergroting van de agrarische erven en de transformatie van agrarisch erf naar burgererf gezien als motoren om het landschap van Salland te ontwikkelen (visiedocument paragraaf 4.4 en 4.5). Met de beelden op de volgende pagina s worden stallenbouwers, agrariërs, beleidsmakers, architecten en landschapsontwerpers gestimuleerd om de kwaliteit van het agrarische erf en daarmee de kwaliteit van het landelijk gebied in Salland te waarborgen. Om de kwaliteit van de erven in het landschap te behouden zijn een aantal inspirerende voorbeelden opgenomen met betrekking tot de structuur, de beplanting, de architectuur en de overige elementen van de erven. Bij de uitwerking is daarbij steeds onderscheid gemaakt tussen agrarische erven en burger erven. Bij deze onderdelen is gebruik gemaakt van plussen en minnen. In de onderschriften is aangegeven waarom een plus danwel een min is toegekend. Een plus betekent dat het beeld als een versterking van de kwaliteit van het landschap wordt gezien. Een min betekent dat het beeld als een verzwakking van de kwaliteits van het landschap wordt gezien. Bij de referentiebeelden is steeds door middel van gekleurde vlakjes aangegeven bij welke landschapstypen het beeld past. Daar waar verwezen wordt naar het kommenlandschap, gaat het bij burgererven steeds om situaties op de hoger gelegen delen van het kommenlandschap, de zogeheten mengelgronden. In de lager gelegen gebieden van het kommenlandschap komen immers geen burgererven voor. Wel worden in de lager gelegen gebieden van het kommenlandschap agrarische erven aangetroffen. De afbeeldingen in dit hoofdstuk zijn, tenzij anders aangegeven, afkomstig uit beeldenarchief van ARCADIS. Opbouw De erven worden behandeld aan de hand van de volgende aspecten: Structuur, de hoofdopbouw van een erf, de wijze waarop bebouwing in relatie tot beplanting en andere elementen is gesitueerd. Beplanting, de vormgeving van beplanting en de toegepaste soorten Architectuur, de vormgeving van gebouwen. Elementen, andere objecten als silo s, installaties en afrasteringen. 5

8 ERVEN Rivier en uiterwaarden Oeverwallen Kommenlandschap Dekzandruggen Weteringenlandschap Dekzandvlaktes Dekzandlaagtes beekdal es K DR W Erfstructuurplan voor locatie op de overgang van een oude dekzandrug naar het weteringenlandschap. Aan de zijde van de es worden beukenhagen, solitaire eiken en een houtwal aangeplant. Aan de zijde van het beekdal worden elzen en wilgen toegepast (bron: EVE Architecten). 6

9 STRUCTUUR De eerste stap bij het maken van een plan voor een erf is het bepalen van de structuur van het erf in relatie tot het landschap. Hier gaat het om de wijze waarop het erf zich manifesteert en hoe het is ingebed in het landschap. Een rechtlijnig landschap zoals op de dekzandvlaktes, de dekzandlaagtes, het weteringenlandschap en in het kommenlandschap vraagt om een rationele erfstructuur, bij een ouder en afwisselend landschap zoals op de oeverwallen en de dekzandruggen past een erfstructuur met meer variatie. In de erfstructuur worden de beplantingen, de hoofdvolumes en overige elementen zoals begrenzingen en verhardingen bepaald. Deze onderwerpen komen op de volgende pagina s aan bod. Kennis van het landschapstype waarin het erf ligt is van belang bij het ontwerpen van de structuur. Op een erf staan meestal meerdere bouwvolumes. Een woonerf heeft naast de woning nog een schuur of stal, terwijl een meer bedrijfsmatig erf bestaat uit een bedrijfswoning, stallen, schuren, loodsen en bijgebouwen. Een weloverwogen ordening van de gebouwen bepaalt in grote mate de belevingskwaliteit van het erf, zowel op het erf zelf als het erf gezien vanuit het landschap. O K DV DL Structuurbeeld IJsselhoeven PM (aan te leveren door gemeenten) Karakteristiek erf in ontginningslandschap: woning gericht op weg, rationele opzet (bron: oversticht). O K DR W DV DL Losse setting van gebouwen op erven in oudere landschappen. De structuur van een erf in de jonge landschappen is rechtlijnig en gericht op de weg (bron: EVE Architecten) 7

10 ERVEN Rivier en uiterwaarden Oeverwallen Kommenlandschap Dekzandruggen Weteringenlandschap Dekzandvlaktes Dekzandlaagtes K W DL O K DR W DV DL Beplantingsstructuren lopen buiten het erf door in het omliggende landschap (rij knotwilgen). Bebouwing en groen vormen samen het silhouet van een erf. - Zonder bomen zwemmen de gebouwen in het landschap. 8

11 GROEN : MAAT EN SCHAAL Samen met de bebouwing vormt het groen het silhouet van het erf. De maat en schaal van het groen sluit aan bij de maat en schaal van de bebouwing. Een woning kan ingepast worden met een aantal forse bomen die samen met het dak het silhouet van het erf bepalen. Bij een grote stal zullen grotere groenstructuren aangeplant moeten worden om het evenwicht tussen rood en groen te behouden. In open gebieden is het wenselijk de openheid maximaal te behouden en bijvoorbeeld te kiezen voor inpassing met grastaluds of enkele solitaire bomen. O K DR W DV DL O DR DV DL Plaats bij elk gebouw een grote boom. Dit geeft de gebouwen een plek. Maat en schaal van de beplanting sluit aan bij formaat van de stallen. - - Een erf van formaat heeft bomen van formaat nodig. Dus geen bolcatalpa s. Maat van de beplanting is niet in verhouding met de maat van de gebouwen. 9

12 ERVEN Rivier en uiterwaarden Oeverwallen Kommenlandschap Dekzandruggen Weteringenlandschap Dekzandvlaktes Dekzandlaagtes O K DR W DV DL Bij uitbreiding van stallen hoort uitbreiding van groen (bron: oversticht). - K W DV DL Erfbeplanting bestaat uit meerdere elementen: hagen, singels en bomen. Beplanting dient ook boven de stallen uit te steken. 10

13 GROEN : MAAT EN SCHAAL Samen met de bebouwing vormt het groen het silhouet van het erf. De maat en schaal van het groen sluit aan bij de maat en schaal van de bebouwing. Een woning kan ingepast worden met een aantal forse bomen die samen met het dak het silhouet van het erf bepalen. Bij een grote stal zullen grotere groenstructuren aangeplant moeten worden om het evenwicht tussen rood en groen te behouden. In open gebieden is het wenselijk de openheid maximaal te behouden en bijvoorbeeld te kiezen voor inpassing met grastaluds of enkele solitaire bomen. O DR DV DL K DR W Haag en singelbeplanting vormen fraaie rand van het erf. Een groene deur en een solitaire boom op het erf zouden het erf nog meer aankleden. Stallen inpassen met grastaluds in open gebieden. - K DV DL Open landschap vraagt om aandacht voor architectuur, niet om niets. 11

14 ERVEN Rivier en uiterwaarden Oeverwallen Kommenlandschap Dekzandruggen Weteringenlandschap Dekzandvlaktes Dekzandlaagtes O K DR W DV DL O K DR DV DL Aandacht voor detail op alle schaalniveaus draagt bij aan een mooi erf. Hagen en fruitbomen voor op het erf passen bij het landschap van Salland (streekeigen). - Toepassen streekeigen beplantingen. Dus geen coniferen. 12

15 GROEN : UITSTRALING Naast de maat en de schaal van de beplanting is ook de soort of het type beplanting van belang voor de inpassing van het erf in het landschap. Op de drogere gronden, de oeverwallen, dekzandruggen en dekzandvlaktes, worden soorten toegepast die bij deze gebieden horen, zoals eik, beuk en berk. In de nattere gebieden, het kommenlandschap, het weteringenlandschap en de dekzandlaagtes, worden soorten als els en wilg toegepast. Cultuurlijke soorten, die van nature niet in Salland voorkomen, zoals coniferen worden bij voorkeur niet toegepast. O O DR DV Inpassen van stallen met boomgaarden past goed in het oeverwallenlandschap. Streekeigen beplantingen, bijvoorbeeld hazelaar, krent, eik of meidoorn. - Toepassen streekeigen beplanting. Dus geen coniferen. 13

16 ERVEN Rivier en uiterwaarden Oeverwallen Kommenlandschap Dekzandruggen Weteringenlandschap Dekzandvlaktes Dekzandlaagtes O K DR W DV DL O K DR DV DL Het erf wordt gevormd door een ensemble van bouwmassa s, hier op een vernieuwende manier vorm gegeven (onix architecten). Duidelijke vormen en stoere uitstraling. - Vormen serrestal niet passend in landschap. 14

17 ARCHITECTUUR : MASSA EN VORMGEVING Bij de architectuur van de gebouwen spelen massa en vormgeving een belangrijke rol. Er moeten keuzes worden gemaakt over hoofdvormen, dakhellingen, maatvoering, ordening van gebouwen ten opzichte van elkaar en dak- en goothoogtes. In de architectuur van de gebouwen moet aansluiting gezocht worden bij de karakteristiek van de Sallandse erven waarin de dakvlakken een belangrijke rol spelen. O K DR W DV DL O K DR W DV DL Vernieuwende vormgeving, gebaseerd op bestaande stallen (bron: onix). Eigentijdse vormgeving, voortbouwend op oude principes - Massa s zijn eenduidig (bijvoorbeeld staafvormig) en niet willekeurig samengesteld. 15

18 ERVEN Rivier en uiterwaarden Oeverwallen Kommenlandschap Dekzandruggen Weteringenlandschap Dekzandvlaktes Dekzandlaagtes O K DR W DV DL O K DR W DV DL Gedekte kleuren van bebouwing sluiten aan bij landschap. Gedekte kleuren van bebouwing sluiten aan bij landschap. - - Fel kleurgebruik schreewt om aandacht in het landschap. Lichte kleuren vallen op en verstoren landschapsbeeld. 16

19 ARCHITECTUUR : MATERIALISERING EN KLEUR De materialisering en de kleurstelling hebben een grote invloed op de uitstraling van de gebouwen op het erf. Gedekte kleuren en sobere detaillering sluiten aan bij het karakter van het landelijk gebied. Fel kleurgebruik trekt te veel de aandacht en werkt verstorend in het landschapsbeeld. O K DR W DV DL O K DR W DV DL Sobere detaillering. Gedekte kleuren sluiten aan bij landschap. - Opvallend kleurgebruik verstoord landschapsbeeld. 17

20 ERVEN Rivier en uiterwaarden Oeverwallen Kommenlandschap Dekzandruggen Weteringenlandschap Dekzandvlaktes Dekzandlaagtes O K DR W DV DL O K DR W DV DL Toepassen gekloofd eikenhout voor afrasteringen en hekwerken, passend bij landschap Inspiratie: balen als boerenkunst. - - Opslag van materieel, bouwmaterialen en kuilvoer in het zicht zorg voor een rommelig erf. Balen verpakken in donkere kleur folie. Lichte kleuren vallen te veel op in landschapsbeeld. 18

21 ELEMENTEN : AGRARISCH ERF Naast de beplantingen en de gebouwen komen nog andere elementen voor op het agrarische erf. Het gaat hierbij bij voorbeeld silo s en windmolens. Deze elementen zijn voornamelijk functioneel van aard en dienen qua uitstraling aan te sluiten bij het landelijke karakter van het erf door bijvoorbeeld terughoudend kleurgebruik toe te passen. Ook de situering van de elementen op het erf speelt een grote rol. O K DR W DV DL O K DR W DV DL Silo s zijn onderdeel van de vormgeving van het gebouw. Kleurgebruik sluit aan. Door windmolens transparant uit te voeren gaan ze een relatie aan met het erf en de omgeving. - - Silo s verstoren landschapsbeeld door opvallend kleurgebruik en diversiteit. Fors vormgegeven windmolens passen niet bij de schaal en maat van een erf. 19

22 ERVEN Rivier en uiterwaarden Oeverwallen Kommenlandschap Dekzandruggen Weteringenlandschap Dekzandvlaktes Dekzandlaagtes O K DR W DV DL Onopvallende en functionele verlichting, gekoppeld aan de gebouwen. - Stadse verlichting en poort past niet bij erf in buitengebied. 20

23 ELEMENTEN : BURGERERF Naast de gebouwen en de beplantingen komen ook andere elementen voor op het burgererf. Het gaat hierbij bijvoorbeeld om hekwerken en verlichting. Deze elementen bepalen voor een belangrijk deel de uitstraling van het erf en dienen aan te sluiten bij het karakter van het landelijk gebied. O K DR W DV DL Toepassen karakteristieke landelijke hekwerken. O K DR W DV DL Natuurlijke materialen en ingetogen kleuren passen bij landelijke omgeving. - Stedelijke uitstraling en opvallende kleuren passen niet bij landelijke omgeving. 21

24 WETERINGEN 22

25 INLEIDING De Wateropgave In het LOP wordt een gewenst beeld geschetst van het landschap in Salland. Onderdeel van dit landschap zijn de weteringen. Het watersysteem moet aangepast worden aan de eisen die de verwachte klimaatverandering met zich mee brengt. Ook geven nieuwe maatschappelijke wensen richting aan het waterbeheer in Salland. Voor het water zijn er een aantal opgaven. Doel hiervan is een duurzaam watersysteem te realiseren voor Deze komen voort uit verschillende (beleids)doelstellingen. Dit zijn onder andere: de Europese Kaderrichtlijn Water (herinrichting met ecologische doelen) Waterbeleid 21e eeuw (voorkomen van wateroverlast in natte periodes, ruimte voor water) Waternood (duurzaam watersysteem) Deze opgaven heeft het waterschap gekoppeld en opgenomen in het programma Ruimte om te leven met Water. De tabel hieronder geeft de 4 belangrijkste opgaven aan met daarbij een conclusie hoe dit ruimtelijke vertaald kan worden. Opgave Landschappelijke/ruimtelijke vertaling Beschaduwing (substraat, creëren habitats) flauwe en/of natuurvriendelijke oevers houtopstanden (bomen, houtwallen, bosjes) Stromingsdynamiek (variatie in structuur en habitats) maatregelen in het dwarsprofiel gericht op meer variatie of verbreding profiel aanbrengen objecten (aarde, bomen, stenen) Waterberging vasthouden, bergen, afvoeren berging over het hele stroomgebied realiseren Tegengaan van verdroging door verontdiepen (verhogen bodem), grote diepe watergangen hebben een drainerende werking versmallen profiel voor de beheersituatie Inspiratie Water is in de visie van het landschapsontwikkelingsplan benoemd als motor. De doelstelling van het landschapsontwikkelingsplan is het streven naar een eindbeeld waarin alle waterlopen van formaat herkenbaar zijn in de ruimtelijke structuur van het gebied. Het oorspronkelijke karakter van de gegraven weteringen en de aanliggende kavelstructuur dient bij ontwikkeling behouden te blijven. Hiermee wordt voortgebouwd op het aanwezige historische patroon. De structuur van de wetering als een lange doorgaande lijn in het landschap is hierbij van groot belang. De wetering zal zich meer gaan vervlechten met de omgeving. Er moet nog veel werk verzet worden. De vraag is op welke wijze vorm gegeven moet worden aan de opgaven. Hoe kan de wateropgave een plus voor het landschap van Salland betekenen? In dit inspiratieboek staan voorbeelden beschreven voor mogelijke aanpassing van de weteringen. 23

26 WETERINGEN 24

27 INLEIDING Opbouw Water komt in alle deelgebieden van Salland voor. In deze uitwerking is er voor gekozen een drietal deelgebieden uit het Landschapsontwikkelingsplan toe te lichten, waar de Sallandse weteringen een bijdrage leveren aan de karakteristiek van het landschap, de dekzandlaagtes, het weteringenlandschap en het Kommenlandschap. De onderstaande tabel geeft een overzicht van de motor wateropgave voor de relevante deelgebieden. Deelgebied Motor Wateropgave Kommenlandschap openheid behouden door vasthouden water op maaiveld berging van water ruimtelijk koppelen aan weteringen Weteringenlandschap versterken open en natte karakter zones langs weteringen door ruimtelijk inpassen weteringen in dalvormige laagten openheid versterken door vasthouden water op maaiveld Dekzandlaagtes versterken natte karakter zones langs weteringen door vasthouden water in verbrede watergangen en aanleg natuurlijke oevers In een werksessie met de drie gemeenten, Waterschap Groot Salland en specialisten van ARCADIS is door het waterschap aangegeven dat zij behoefte hebben aan ontwerpprincipes voor het realiseren van beschaduwing, berging en dynamiek langs de weteringen. De uitkomsten van de werksessie zijn in dit inspiratieboek verwerkt en dienen als vertrekpunt voor concrete opgaven. In de werksessies zijn voor de oplossingsrichtingen algemene principes ontwikkeld: Voor beschaduwing Opgaande blokken beplanting koppelen aan beplanting langs wegen; Beschaduwing combineren met berging. Verschillen in ondergrond zichtbaar maken in type beplanting: nat broekbos op lagere gronden; Voor berging: Berging in lijnvorm langs de oevers van de wetering; Symmetrische vormgeving van de oevers (aan beide zijden plas-dras zones); In de open ruimte in rationeel vormgegeven vlakken met natte hooi- en rietlanden, openheid behouden; Vlakvormige broekbosjes, gekoppeld aan de wegen, bieden ruimte voor berging. Voor stromingsdynamiek Rechtlijnige karakter van de weteringen beleefbaar houden. Rechte lijnen passen bij het karakter van het ontginningslandschap; Door gerende lijnen te introduceren ontstaan dynamiek in de vorm van smalle en brede waterlopen en plas-dras zones; Variëren in bodembreedtes en variëren in bodemhoogtes; Op de volgende pagina s wordt per landschapstype aangegeven aan welke oplossingsrichtingen kan worden gedacht. 25

28 WETERINGEN dekzandlaagte wetering met plas-dras oevers berging in open ruimte met hooigrasland of riet berging in natte basins, gekoppeld aan lanen rationele verkaveling wegen met lanen en erven open ruimte DL De wetering in de dekzandlaagtes. 26

29 DEKZANDLAAGTES Kenmerken landschap Karakteristiek aan het ontginningslandschap van de dekzandlaagtes is de rationele en functionele structuur. De lanen met de erven daaraan gekoppeld vormen het ruimtelijke raamwerk waarbinnen de open landbouwgronden liggen. Om bij het invullen van de wateropgave deze structuur te behouden en versterken zijn de volgende ontwerpprincipes opgesteld: Een tweede optie voor het realiseren van berging ontstaat door de benodigde gronden voor beschaduwing af te graven, zoals beschreven. Als derde mogelijkheid kunnen gronden in de open ruimte afgegraven worden in een rationeel patroon, passend bij het ontginningslandschap. Deze vlakken worden ingevuld met hooigrasland of riet. De vormgeving van de berging is rationeel en afgestemd op de vorm van verkaveling ter plaatse. Beschaduwing Door de opgaande beplanting te koppelen aan de beplante wegen of erven wordt aangesloten bij de ruimtelijke structuur van het ontginningslandschap. Het afgraven van de gronden maakt het mogelijk om naast beschaduwing ook berging te realiseren. Het broekbos wat hier zal ontstaan versterkt het natte karakter van de dekzandlaagtes. Stromingsdynamiek De rechte lijnen van de weteringen zijn karakteristiek voor het ontginningslandschap. Door deze lijnen te laten geren ontstaat een afwisseling tussen brede en smalle oevers en watergangen, wat dynamiek met zich mee brengt. De dynamiek wordt vormgegeven met lange rechte lijnen. Berging Voor het realiseren van berging zijn drie mogelijkheden. Ten eerste is een deel van de berging op te lossen in het profiel van de waterloop door de wetering te versmallen en een plas-dras zone aan te leggen. DL Een van de mogelijkheden om stromingsdynamiek in de weteringen te realiseren is door toepassen gerende lijnen. Dit kan bij voorbeeld worden toegepast bij de Oostbroekse waterleiding 27

30 WETERINGEN open ruimte wetering met kavelsloten verhoogde zandrug met steilrand dekzandrug met bos plas-dras oever waterberging op kavels historische weg met laanbeplanting broekbos met waterberging variatie in profielbreedte W De wetering in het weteringenlandschap. 28

31 WETERINGENLANDSCHAP Kenmerken landschap Karakteristiek aan het weteringenlandschap is de open structuur van de dalvormige laagtes. De gegraven weteringen zijn rechtlijnig en relatief smal. Kruisingen met doorgaande structuren (zoals historische lanen) zijn beplant, nieuwe wegen passen zich aan het open karakter aan. Om bij het invullen van de wateropgave deze structuur te behouden en versterken zijn de volgende ontwerpprincipes opgesteld: Een tweede optie voor het realiseren van berging ontstaat door de benodigde gronden voor beschaduwing af te graven en berging te realiseren in een broekbos, zoals hierboven beschreven. Als derde mogelijkheid kunnen gronden in de lagere delen worden afgegraven. Door hierbij enkel gronden direct aan de wetering te vergraven en de aanwezige bodemopbouw (reliëf) te volgen voegt de berging zich in de dalvormige laagtes. Deze vlakken worden ingevuld met hooigrasland of riet. Beschaduwing Voor het aanbrengen beschaduwing door beplanting zijn twee mogelijkheden: door de opgaande beplanting te koppelen aan de (historisch) beplante wegen, aan erven, aan de haaks op de wetering voorkomende singelbeplanting, of aan bestaande bosjes, wordt de aanwezige ruimtelijke structuur versterkt. Het afgraven van de gronden in de laagtes maakt het mogelijk om naast beschaduwing ook berging te realiseren. Het broekbos dat hier zal gekoppeld aan bestaande elementen, ontstaat, versterkt het natte karakter van de dekzandlaagtes. Het bos kan beheerd worden als hakhoutbos. Stromingsdynamiek De rechte lijnen van de weteringen benadrukken het kunstmatig karakter. Door deze lijnen te verbreden op punten waartoe ruimtelijk aanleiding is ontstaat verschil in stroomsnelheid. Dit kan bijvoorbeeld door variatie in breedte of flauwe binnentaluds op een knik in de waterloop (zie kaart) of op een punt waar twee weteringen samen komen. Deze maatregelen kunnen bijvoorbeeld worden toegepast bij de Zandwetering. De dynamiek wordt vormgegeven met rechte lijnen en scherpe hoeken. Berging Voor het realiseren van berging zijn drie mogelijkheden. Ten eerste is een deel van de berging op te lossen in het profiel van de waterloop door de wetering te versmallen en een plas-dras zone met ecologische berm (flauwe oevers) aan te leggen. Afwisseling in bodemhoogte geeft dynamiek Aan beide zijden een plas-dras zone Afwisseling in brede en smalle bodem geeft dynamiek 29

32 WETERINGEN wetering tussen kades doorlaatmiddel bijvoorbeeld stuw berging op maaiveld bosbeplanting nieuwe grienden wegen met lanen en erven open ruimte oeverwal mengelgronden zichtas K De wetering in het kommenlandschap. 30

33 KOMMENLANDSCHAP Kenmerken landschap Karakteristiek aan het landschap van het kommenlandschap is de afwisseling tussen zeer open lagere delen en de kleinschalige beslotenheid van de mengelgronden. Het landgebruik in de open gebieden is grasland. Beplanting is hier veelal afwezig, waardoor relief in de vorm van kades om de wetering nadrukkelijk aanwezig is. Om bij het invullen van de wateropgave deze structuur te behouden en versterken zijn de volgende ontwerpprincipes opgesteld: Beschaduwing Omwille van veiligheid is beschaduwing door beplanting op de kades niet toegestaan, ook niet op de binnenberm. Door aan te sluiten op de ruimtelijke structuur van het landschap kan het karakter van dit deelgebied versterkt worden. Karakteristieke beplanting in de lage delen van het kommenlanschap is al aanwezig in de vorm van riet- en wilgencultuur. Het kavelgewijs aanleggen van nieuwe grienden past goed in het karakter van dit gebied en kan goed gecombineerd worden met bijvoorbeeld waterberging en natuurontwikkeling. Daarnaast kan beschaduwing gerealiseerd worden door aansluiting bij bestaande opgaande begroeiing (houtwallen, bosjes, lanen, erfbeplanting of beplanting langs mengelgronden). Stromingsdynamiek De wetering heeft over grote lengte hetzelfde (smalle) profiel, dit is een bijzondere eigenschap die haar kunstmatig karakter benadrukt. De mogelijkheden voor variatie in het profiel zijn beperkt. Variatie binnen dit profiel om stromingsdynamiek te realiseren is wel denkbaar op de plekken waar daartoe ruimtelijk aanleiding is. De rechte lijnen van de weteringen benadrukken het kunstmatig karakter. Door deze lijnen te verbreden of te versmallen op punten waartoe ruimtelijk aanleiding is, ontstaat verschil in stroomsnelheid. Dit kan bijvoorbeeld door variatie in breedte of flauwe binnentaluds op een knik in de waterloop (zie kaart). Berging Voor het realiseren van berging zijn de mogelijkheden binnen het profiel van de wetering beperkt. Het smalle, rechtlijnige karakter van de kades om de weteringen vormt een karakteristiek van dit deelgebied. Grootschalige ingrepen, zoals kadevelegging, zijn bovendien kostbaar. Het omleggen van kades kan voorkomen worden door berging te realiseren vóór de wetering (vasthouden). 31

34 LANEN 32

35 INLEIDING Lanen en verkeer Als gevolg van de toename van verkeer staan de karakteristieke lanen van Salland onder druk. Bestaande wegen zijn vaak te smal om de groei van het verkeer aan te kunnen. Soms zelfs zo smal dat het profiel niet voldoende ruim is voor de grote transporteenheden die horen bij het moderne agrarisch bedrijf. Ook de verkeersveiligheid vraagt om ingrepen in de vorm van vrijliggende fietspaden. De beschikbare ruimte tussen de laanbomen is veelal te beperkt om aan deze ontwikkelingen ruimte te bieden. Inspiratie In alle deelgebieden wellicht met uitzondering van het deelgebied rivier met uiterwaarden - vormen laanstructuren een karakteristiek onderdeel van het landschap. In het ontginningslandschap (dekzandvlaktes en -laagtes) vormen de aanwezige lanen zelfs de drager van de landschappelijke structuur. De lanen vervullen doorgaans meerdere functies: de bomen bieden beschutting en geleiden de weg. Vaak maken de lanen onderdeel uit van landgoederen, waar ze aangeplant werden omwille van de houtproductie of om de status van de eigenaar te benadrukken. Die bestaande kwaliteit vormt een inspiratiebron voor herstel van bestaande of verdwenen lanen en ontwikkeling van nieuwe lanen. Opbouw De lanen worden behandelend aan de hand van de volgende aspecten: Voorbeelden van karakteristieke lanen. Daarbij zijn de verschijningsvormen van lanen in de verschillende deelgebieden in beeld gebracht. Daarbij is ingegaan op aspecten als de soort laanboom, de onderlinge plantafstand, de eventuele onderbegroeiing en de relatie met het landschapstype. Modellen voor transformatie van bestaande lanen in relatie tot verkeerskundige ingrepen zoals wegverbreding en de aanleg van vrijliggende fietspaden. 33

36 LANEN Rivier en uiterwaarden Oeverwallen Kommenlandschap Dekzandruggen Weteringenlandschap Dekzandvlaktes Dekzandlaagtes DR DV DR DV gevarieerde beplanting geeft een eigen informeel en besloten karakter aan deze weg, dit principe is toepasbaar voor secundaire wegen - laanbeplanting met eiken past in het hoger gelegen dekzandgebied R O K W DL DV DL knotwilgen als functonele boom in de lagere en natte delen berkenlaan passend in het karakter van het ontginningslandschap (dekzandlaagtes) 34

37 KARAKTERISTIEKE WEGBEPLANTING IN HET LANDSCHAP Het uitgebreide lanenstelsel draagt bij aan het bijzondere karakter van het Sallandse landschap. De lanen zijn echter niet overal hetzelfde: zo verschilt de boomsoort in de hogere delen (eik, beuk) van de natte delen (els, wilg) en verschilt een historische laan van een recente wegbeplanting. Deze verschillen ontstaan door de wisselende condities van de groeiplaats, maar ook door onderlinge plantafstand tussen de bomen en verschillende bermbreedte. het deelgebied kan de karakteristiek van het landschap worden versterkt. In dit onderdeel zijn enkele voorbeelden van karakteristieke lanen per deelgebied beschreven. Tevens zijn enkele voorbeelden toegelicht van nietpassende beplanting in het landschap. Door bij herstel van bestaande lanen en aanplant van nieuwe lanen rekening te houden met de kenmerken van (de lanen in) DV DL DV DL nieuwe laanbeplanting fungeert als toegang tot het buitengebied herstel van historische beukenlaanbeplanting bij versterkt het karakter van landgoederen O historische beplanting op de mengelgronden in het kommenlandschap geeft een intiem karakter O DR W DV DL kleuraccenten wisselen per seizoen en boomsoort, naast de weg ligt een fietspad 35

38 LANEN Rivier en uiterwaarden Oeverwallen Kommenlandschap Dekzandruggen Weteringenlandschap Dekzandvlaktes Dekzandlaagtes R K W DL DR W DV DL juist het ontbreken van beplanting geeft verschillende beleving aan het landschap laanbeplanting vormt het landschappelijk raamwerk in het dekzandlandschap - - W deze laanbeplanting bij nieuwe infrastructuur reageert niet op de ondergrond K de laanbeplanting past niet in het open karakter van het kommenlandschap 36

39 KARAKTERISTIEKE WEGBEPLANTING IN HET LANDSCHAP - DR DV DL DR DV DL onverharde weg met laanbeplanting op een oud landgoed geeft bijzondere beleving, mede door korte plantafstand - onverharde wegen fungeren als secundaire structuur en langzaam routenetwerk DR DV W DL de beplanting ontneemt het zicht op het landschap en begeleidt de weg nauwelijks laanbeplanting met essen past in de lager gelegen en nattere delen 37

40 LANEN Rivier en uiterwaarden Oeverwallen Kommenlandschap Dekzandruggen Weteringenlandschap Dekzandvlaktes Dekzandlaagtes 38

41 PROBLEEMANALYSE LAANBEPLANTING EN WEGVERBREDING DR W DV DL DR W DV DL wegbeplanting in de vorm van fraaie lanen met vaak oude bomen, vormen het raamwerk van het landschap van Salland. toenemende verkeersdruk en grotere voertuigen leidt tot beschadiging en uitval (door kap of sterfte) van laanbomen. DR W DV DL toename van de verkeersdruk: passeren is lastig op de smalle wegen met laanbeplanting grotere voertuigen (vrachtwagens en landbouwverkeer): beschadiging van laanbomen 39

42 LANEN te behouden laanbeplanting te verwijderen laanbeplanting aan te vullen laanbeplanting fietspad bestaande rijweg wegverbreding - een assymetrisch profiel is te mager als drager van het ontginningslandschap door herstel van het symetrisch profiel behoudt de laan zijn functie als drager van het ontginningslandschap. Gestreefd wordt naar een gesloten kronendak over de weg. 40

43 TRANSFORMATIE LAANBEPLANTING EN WEGVERBREDING een statige dubbelle laanbeplanting versterkt de karakteristieke laanstructuur op de plek van een landgoed of voor een bovenregionale functie een nieuw fietspad parallel aan de weg is een goed alternatief voor verbreding een nieuw fietspad parallel aan de weg is een goed alternatief voor verbreding. Gestreefd wordt naar een gesloten kronendak over de weg. 41

44

45 colofon Opdrachtgever Samenwerkende gemeenten Deventer, Olst-Wijhe en Raalte: Projectgroep Gemeente Deventer: Loes van der Vegt Projectleider Marlies Spreen Landschapsarchitect Gemeente Olst-Wijhe: Shirley Veldhuis Projectleider Paul Terhorst Beleidsmedewerker Groen Gemeente Raalte: Francisca Holtman Projectleider Hennie Rodijk Beleidsmedewerker Groen Uitvoering ARCADIS Maurice Gemmeke Projectleider Gertjan Jobse Landschapsarchitect Gerdien Smit Landschapsontwerper Datum 25 mei 2009 Status Definitief

46