tvz 4 Verpleegkundige invloed tijdschrift voor verpleegkundig experts We moeten blíjven lobbyen voor het vak

Transcriptie

1 tvz 4 tijdschrift voor verpleegkundig experts jaargang 123 augustus 2013 Verpleegkundige invloed We moeten blíjven lobbyen voor het vak In gesprek met Cathy van Beek, bestuurder in het UMCN St Radboud Herregistratie: waarom eigenlijk? Tuchtrecht: ook voor physician assistants en verpleegkundig specialisten

2 Van wetenschap naar praktijk; lectoren aan het woord CONGRES 13 november 2013 ReeHorst, Ede De zorg is volop in beweging. U bent professional in uw vak en wellicht zelfs de centrale spil bij de implementatie van nieuwe richtlijnen, methoden en technieken binnen uw instelling. Deze implementatie lijkt eenvoudiger dan het is. Want hoe komt u aan deze kennis en uitdagender nog, hoe implementeert u deze innovaties in uw dagelijkse beroepspraktijk? praktijkgericht wetenschappelijk onderzoek worden met u gedeeld en op een laagdrempelige manier maakt u de vertaalslag naar de verpleegkundige praktijk. Profiteer van de kennis van anderen over actuele vraagstukken en maak de vertaalslag, van innovatie naar implementatie!

3 jaargang augustus 2013 TvZ Tijdschrift voor Verpleegkundigen is een gezamenlijke uitgave van Reed Business Media bv en de Stichting Publikaties voor Verpleegkundigen en Verzorgenden (SPVV). TvZ verschijnt tweemaandelijks. ABONNEMENTEN Abonnementen kunnen op elk gewenst tijdstip ingaan. Aanmelding via (knop vakbladen ) of bij de Klantenservice. Een abonnement loopt automatisch door, tenzij uiterlijk 30 dagen voor de vervaldatum bij de Klantenservice wordt opgezegd via telefoonnummer (0314) Kies de optie vraag over het abonnement en vervol - gens de optie abonnement opzeggen. Klantenservice verstrekt ook informatie over een lopend abonnement. KLANTENSERVICE Postbus 4, 7000 BA Doetinchem, tel. (0314) (op werkdagen tussen 8.30 en uur), fax (0314) klantenservice@reedbusiness.nl ADVERTENTIEVERKOOP Cross Media Nederland tel. (010) gezondheidszorg@crossadvertising.nl Invloed? Toevallig kwam ik deze week een TvZ van bijna 30 jaar geleden tegen waarin verslag werd gedaan van een conferentie over innovaties in de verpleging. Daarin stond een voorspelling over de te verwachten ontwikkelingen: verschuiving van intra- naar extramuraal, de dominantere positie van ouderen, toenemende mondigheid van de patiënt, het steeds chronischer worden van de klachten van patiënten en de toenemende noodzaak voor multidisciplinaire samenwerking. Michels, de eerste hoogleraar verpleeghuisgeneeskunde in Nederland, stelde dat er een gebrek aan visie op de toekomst binnen de verpleegkundige wereld heerste en dat de patiënt bij alle gepresenteerde innovaties totaal afwezig was. Ik moest daaraan denken bij het interview met Cathy Verbeek, lid van de RvB van UMC St Radboud. Zij merkte op, in verband met het dossier van dit nummer met als thema Verpleegkundige invloed, dat invloed van verpleegkundigen op zichzelf geen betekenis heeft als dat geen meerwaarde Het moment is aangebroken om daadwerkelijk invloed uit te oefenen MARKETING Šejla Dmitrović, sejla.dmitrovic@reedbusiness.nl. tel. (020) ABONNEMENTSPRIJZEN Prijzen incl. 6% BTW Particulier 135,79 Leden beroepsverenigingen op aanvraag Studenten 64,55 Instellingen 248,20 2-jarig abonnement (per jaar) 62,99 Buitenland 141,75 Tarief collectief abonnement (meerdere exemplaren voor één rekening) op aanvraag Prijswijzigingen voorbehouden UITGEVER Ben Konings heeft voor de patiënt. Uit de artikelen in het dossier blijkt enerzijds dat verpleegkundigen bewuster dan voorheen invloed trachten te verwerven en daar soms ook succesvol in zijn. De beroepsvereniging V&VN probeert die invloed in het Haagse circuit in goede banen te leiden en wordt in ieder geval gezien als betrouwbare gesprekspartner. Wanneer een VAR zijn verantwoordelijkheden opneemt kan ook die van invloed zijn op het beleid van de betreffende instelling. Anderzijds blijkt het uitoefenen van invloed niet altijd mee te vallen wanneer er structuren doorbroken moeten worden, buiten de standaarden om moet worden gehandeld en het patiëntenbelang dient te worden vertegenwoordigd als deze daar zelf niet toe in staat is.de 30 jaar geleden aangekondigde veranderingen hebben nu langzamerhand gevolgen voor het functioneren van verpleegkundigen en ik ben er niet helemaal zeker van dat zij inmiddels wel een heldere visie hebben op hun eigen toekomstige beroepsuitoefening. Terwijl nu het moment is aangebroken om daar daadwerkelijk invloed op uit te oefenen. De patiënt wacht niet tot we eindelijk zover zijn. Marian Adriaansen, hoofdredacteur TvZ Auteursrecht voorbehouden. Behoudens de door de wet gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. Aan de totstandkoming van deze uitgave is de uiterste zorg besteed. Voor informatie die nochtans onvolledig of onjuist is opgenomen, aanvaarden auteur(s), redactie en uitgever geen aansprakelijkheid. Voor eventuele verbeteringen van de opgenomen gegevens houden zij zich gaarne aanbevolen. ISSN mail:redactie.tvz@reedbusiness.nl tvz Tijdschrift voor Verpleegkundigen nr. 4 1

4 Colofon jaargang augustus 2013 REDACTIE Marian Adriaansen, hoofdredacteur Esther van Heeswijk, eindredacteur / redactiecoördinator, tel. (020) , esther.van.heeswijk@reedbusiness.nl Harriët Teijen, eindredacteur EXTERNE REDACTIE Ed Schoemaker, Jennie Mast, Marijke Cronenberg, Irene Jongerden 28 Cathy van Beek TvZ-hoofdredacteur Marian Adriaansen ging in gesprek met Cathy van Beek, lid van de Raad van Bestuur van het UMC St Radboud. Zij spreekt vanuit haar verantwoordelijkheid voor de patiëntenzorg: Verpleegkundige invloed moet meerwaarde hebben voor de patiënt. REDACTIESECRETARIAAT Nicoline Kramer, tel. (020) redactie.tvz@reedbusiness.nl REDACTIEADRES Radarweg 29, 1043 NX, Postbus 152, 1000 AD Amsterdam, tel. (020) , redactie.tvz@reedbusiness.nl, AUTEURSINSTRUCTIES Aanwijzingen voor auteurs staan op ONTWERP Kameleon Reclamestudio B.V. Maarssen ONTWERP COVER Justcreative Media, Rotterdam OPMAAK Scientific Publishing Services, India 32 Herregistratie nabij Bent u voor 2009 geregistreerd als verpleegkundige in het BIG-register en wilt u ingeschreven blijven, dan moet u vóór 1 januari 2014 herregistratie aanvragen. Lees hier alles over de werkervarings- en scholingseis en andere achtergronden. PRODUCTIEBEGELEIDING Loes Mes OVERNAME ARTIKELEN Het overnemen en vermenigvuldigen van artikelen en berichten is slechts toegestaan met bronvermelding en na schriftelijke toestemming van de redactie. 40 Verpleegkundigen en tuchtrecht Op basis van de wet BIG vallen verpleegkundigen sinds 1997 onder het tuchtrecht. Nu kan de tuchtrechter ook physician assistants en verpleegkundig specialisten toetsen. Niet om ze te straffen, maar om de kwaliteit van de beroepsuitoefening te bewaken. 2 tvz Tijdschrift voor Verpleegkundigen nr. 4

5 Management & Verpleging 35 De arbocatalogus: van ongewenst gedrag naar veilig werken? Onderzoek en praktijk Van meetlast naar eigenaarschap, verpleegkundige kwaliteitsindicatoren 47 Marlies van Hell, Tineke Holwerda, Bart Cusveller Verpleegkundige overdracht, een literatuuroverzicht 51 Roos Nieweg, Marjan Groenhuis Kwaliteit van leven van fragiele ouderen 56 Robbert Gobbens, Marcel van Assen En verder Hoofdredactioneel 1 Berichten 4 - Ziekenhuisopname desastreus voor psychogeriatrische patiënt - Meer geld voor POH-ggz - Schaf geheugenpoli s af - Medische apps, let op certificering! - Tekort aan verpleegkundigen in Europa dreigt Column 9 Wie gaat? 10 Patiëntenperspectief 31 Column In beeld 37 Dossier Verpleegkundige invloed 11 Hoe groot is de invloed van verpleegkundigen? VAR: hoe word je invloedrijk? Ontwikkeling VAR s: vliegende start of lange aanloop Stoomcursus invloed uitoefenen Rho Chi Chapter at Large Implementatie gaat niet vanzelf Opinie 38 Collega 43 Onderzoeksbespreking 44 Column Ethiek 45 Proefschriften 46 Kunst 61 Boeken 63 Agenda 64 tvz Tijdschrift voor Verpleegkundigen nr. 4 3

6 Berichten GOMA-app De GOMA, de gedragscode voor medische incidenten, heeft nu ook een app. De app coacht zorgprofessionals bij de stappen na een medisch incident. Initiatiefnemer is medische aansprakelijkheidsverzekeraar Centramed. De app is gratis beschikbaar via de AppStore en Google Play. Ziekenhuisopname desastreus voor psychogeriatrische patiënt Een Britse studie komt tot ontnuchterende conclusies over de impact van een ziekenhuisopname voor psychogeriatrische patiënten: minder dan een derde gaat na de opname weer naar huis. De anderen sterven of verslechteren zodanig dat ze naar een tehuis met intensievere zorg moeten verhuizen. Toolkit familieparticipatie De overheid wil mantelzorgers betrekken bij de langdurende zorg, ook na verhuizing naar een zorgcentrum. De gratis toolkit van Vilans en In voor zorg! helpt zorgorganisaties om die familieparticipatie vorm te geven. De toolkit is gratis te downloaden via en www. invoorzorg.nl. Thema s: visievorming, beleid en organisatie, communicatie met familie, werkwijze per situatie en cultuurverandering. Nieuwe lector Dr. Hilde de Vocht is benoemd als lector Ouderenzorg en Palliatieve Zorg bij Saxion in Deventer. Haar uitdaging: bijdragen aan de kwaliteit van leven van ouderen, ondanks hun groeiende aantal, toenemende beroep op zorg en de (on)betaalbaarheid daarvan. Binnen het lectoraat is speciale aandacht voor het thema ouderen en seksualiteit, waarop De Vocht in 2011 promoveerde. Diabeteszelfindehand.nl is een nieuwe website voor mensen met een verstandelijke beperking en diabetes en voor hun zorgverleners en mantelzorgers. Doel: het stimuleren van zelfmanagement. De website is ontwikkeld door NIVEL, het Instituut voor Verantwoord Medicijngebruik (IVM), Mikado kenniscentrum interculturele zorg, Stichting Ookjij.nl en Zorgbelang Gelderland. Dit meldt het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde. Voor deze studie werden bijna plussers gevolgd die werden opgenomen in het ziekenhuis en die bij screening een psychiatrisch probleem bleken te hebben zoals tere voedingsstatus hadden. minder medicatie gebruikten en een be- dementie, delier of verslaving. Volgens de onderzoekers (Bradshaw, Vóór opname woonde 79 procent van Goldberg e.a.) toont de studie het belang aan van een geïntegreerde aanpak de patiënten nog thuis, met een gemiddelde leeftijd van 83 jaar. Zes maanden om deze kwetsbare groep te beschermen rond een ziekenhuisopname. Ze na opname was slechts 29 procent van de oorspronkelijk thuiswonende ouderen weer teruggekeerd zonder tussengen van goede voeding en aan preventie denken bijvoorbeeld aan het waarbortijdse heropname. Van alle onderzochte van delier. Het is de vraag in hoeverre patiënten was 31 procent na 180 dagen de overleving echt te verbeteren is, niet meer in leven. Patiënten hadden maar kennis over de vaak slechte prognose van deze patiëntengroep kan hel- betere vooruitzichten naarmate zij minder ernstige psychiatrische symptomen pen meer realistische plannen te hadden, cognitief beter functioneerden, maken. Tentoonstelling Pillen en poeders Leuk en leerzaam: de nieuwe tentoonstelling Pillen en Poeders, zorg of delen door de eeuwen heen. Zo blijkt De tentoonstelling gaat over geneesmid- zegen? van Museum Boerhaave in Leiden. Weet u bijvoorbeeld hoeveel ge- een middel was om drukke kinderen tot dat er in de zeventiende eeuw ook al neesmiddelen een gemiddeld persoon in rust te brengen: kinderslaap (met zijn leven krijgt voorgeschreven? Het opium) was misschien wel de voorloper kunstwerk Van Wieg tot Graf laat het van een middel tegen ADHD. Of wat zien: een leven lang medicijngebruik, dacht u van kwik als geneesmiddel? op een tafel van acht meter lengte. En Pillen en Poeders, zorg of zegen? het roept ook vragen op: gebruiken we is nog te zien tot en met zondag niet te veel? 24 november Foto: ANP 4 tvz Tijdschrift voor Verpleegkundigen nr. 4

7 Kijk voor meer nieuws op: Geef patiënten inzage in kosten medische behandeling Foto: ANP De Nationale ombudsman, Alex Brenninkmeijer, maakt zich zorgen over de ondoorzichtigheid van de kosten van een medische behandeling. Hij heeft de minister van VWS om uitleg gevraagd. Brenninkmeijer vraagt zich met name af waarom burgers geen inzicht in de kosten kunnen krijgen voorafgaand aan een behandeling. Hierdoor kunnen zij geen goede afweging maken van het al dan niet ondergaan van die behandeling en de financiële gevolgen, zeker wanneer zij die kosten zelf moeten betalen, aldus Brenninkmeijer. Volgens de ombudsman is sinds de invoering van de dbc s het medisch declaratiesysteem steeds complexer geworden, waarbij voor de patiënt leesbare facturen ontbreken. Tegelijkertijd wordt de patiënt geconfronteerd met verhogingen van de eigen bijdrage, met versmalling van wat vergoed wordt in het basispakket en met (noodgedwongen) keuzes voor een hoger eigen risico. Het medisch declaratiesysteem is verworden tot een ingewikkelde black box waar niemand nog iets van lijkt te begrijpen. Ik vind het een teken aan de wand dat gespecialiseerde bureautjes worden opgericht om ziekenhuizen te helpen met (optimaal) declareren. Patiënten krijgen de rol van klokkenluider toebedeeld om fraude op te sporen. Het belang van de patiënt is uit het oog verloren. En dat baart mij zorgen. Hormoonbehandeling bij borstkanker: tot 40% haakt af Vrouwen met hormoongevoelige borstkanker worden behandeld met het middel tamoxifen. Deze behandeling duurt vijf jaar: daarna is het risico op terugkeer van borstkanker verminderd met 41%. Toch blijkt tot 40% van de vrouwen voortijdig te stoppen met het middel. Nieuw onderzoek toont aan dat de meeste vrouwen wél overtuigd zijn van de effectiviteit van tamoxifen. Maar er zitten ook nadelen aan de behandeling en die kunnen zwaarwegend zijn bij de beslissing om wel of niet door te gaan. Ten eerste is er de duur: de medicijnen moeten vijf jaar lang gebruikt worden. Daarnaast spelen vooral de verhoogde kans op osteoporose, gewrichts- en spierpijn en het licht verhoogde risico op kanker in het baarmoederslijmvlies een rol. Andere neveneffecten zijn weliswaar vervelend, maar worden niet als doorslaggevend ervaren, zoals opvliegers, verminderd libido en vocht vasthouden. Het onderzoekt toont aan dat voor één op de zes vrouwen de nadelen van de medicijnen niet opwegen tegen de voordelen. Dit vergroot de kans dat zij voortijdig zullen stoppen met de behandeling. Dat een behandeling effectief is betekent dus niet per definitie dat elke patiënt deze ook afmaakt. De onderzoekers adviseren artsen om in hun gesprekken met patiënten boven water te krijgen hoe deze de voor- en nadelen van de behandeling ervaren en om daar hun voordeel mee doen. Bijvoorbeeld door de effectiviteit en het belang van de behandeling extra te benadrukken. Foto: ANP Het onderzoek werd uitgevoerd door Universiteit Utrecht, NIVEL, LUMC en Diaconessenhuis Leiden. De resultaten verschenen onlangs in het wetenschappelijke tijdschrift Annals of Oncology. tvz Tijdschrift voor Verpleegkundigen nr. 4 5

8 Gesignaleerd Berichten Ggz wil crisiskaart Partijen in de ggz willen het gebruik van een crisiskaart bevorderen. Dit is een kaartje dat een cliënt bij zich draagt en waarop staat hoe zorgverleners, omstanders en naasten kunnen (be)handelen als er een (psychische) crisis optreedt, zoals een paniekaanval of psychose. Meer informatie: Veiligheid op de werkvloer Er is een nieuwe Nederlands Technische Afspraak (NTA) gepubliceerd door NEN, het Nederlands normalisatie-instituut. NTA 8544 gaat over verbetering van veiligheidsgedrag op de werkvloer en is bedoeld als hulpmiddel voor adviseurs en brancheorganisaties die een verbetertraject inzetten om het veiligheidsgedrag binnen organisaties te verbeteren. Gratis te bestellen in de shop op Toolkit Ouderen De Vereniging Gehandicaptenzorg Nederland (VGN) ontwikkelde de Toolkit Ouderen. Deze helpt zorgprofessionals bij de zorg en ondersteuning van ouderen met een verstandelijke beperking. Over ouderdomsaandoeningen, begeleidingsmethodieken, dagbesteding en meer. Zie Onderzoek moet gevarieerder ZonMw wil dat onderzoekers gevarieerder onderzoeksmethodieken gaan gebruiken. Zo is de veelgebruikte randomised clinical trial lang niet in elke situatie de beste keuze. Een nieuw netwerk moet die variatie stimuleren. Onderzoekers en geïnteresseerden uit de zorgpraktijk en het beleid kunnen zich aansluiten. Zij zijn welkom op de volgende bijeenkomst bij ZonMw op 8 november Meer geld voor POH-ggz Huisartsen krijgen de komende jaren zeer waarschijnlijk bijna 70 miljoen extra voor de inzet van praktijkondersteuners ggz. Dit schrijft minister Schippers in een brief aan de Tweede Kamer. Deze maatregel is onderdeel van een totaalplan om de ggz-zorg grondig te herzien: meer patiënten moeten hulp in de eerste lijn krijgen, zorgverleners moeten meer aandacht hebben voor preventie en zij moeten patiënten meer aanzetten tot zelfmanagement bij lichtere problemen. De minister noemt hierbij e-health van essentiële waarde. Zwarte driehoek voor risicovolle geneesmiddelen Om huisartsen beter toe te rusten voor hun taak, wordt de functie van de pohggz versterkt. Het is de bedoeling dat huisartsen meer uren poh-ggz kunnen inzetten met een maximum van 9 uur per week per normpraktijk van 2350 mensen. Ongeveer de helft van de praktijkondersteuners ggz heeft een verpleegkundige vooropleiding met een aanvullende post-hbo opleiding. Daarnaast zijn het voornamelijk psychologen en maatschappelijk werkers met de aanvullende poh-ggz opleiding, zo meldt het Tijdschrift voor praktijkondersteuning. Zorgverleners kunnen nieuwe, mogelijk risicovolle geneesmiddelen vanaf september herkennen aan een omgekeerd zwart driehoekje in de bijsluiter. Zo weten zij dat ze extra alert moeten zijn op onbekende bijwerkingen. De zwarte driehoek is een initiatief van de Europese Commissie. Doel is dat artsen, apothekers en gebruikers extra alert zijn op mogelijke, nog onbekende bijwerkingen en deze melden. Het symbool wordt in ieder geval gebruikt gedurende de eerste vijf jaar dat een nieuw middel op de markt is. De zwarte driehoek komt op de bijsluiter van alle geneesmiddelen, inclusief biologicals (biologische geneesmiddelen zoals vaccins en antilichamen), die na 1 januari 2011 zijn toegelaten binnen de Europese Unie. Daarnaast geldt de zwarte driehoek ook voor geneesmiddelen die onder voorwaarden zijn toegelaten en waarvoor de producent nog aanvullende informatie moet aanleveren, of aanvullend onderzoek moet doen. Patiënten in Nederland kunnen bijwerkingen melden bij hun arts, de apotheker, bij het Nederlands Bijwerkingen Centrum Lareb en bij het farmaceutische bedrijf dat het geneesmiddel maakt. In Nederland zijn artsen en apothekers verplicht een ernstige bijwerking, of een bijwerking die niet in de bijsluiter staat, te melden bij Lareb. Alle informatie komt uiteindelijk terecht bij het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen (CBG), de overheidsinstantie die geneesmiddelen tot de Nederlandse markt toelaat. Indien nodig past het CBG bijsluiterteksten aan of verstrekt aanvullende informatie aan artsen en apothekers. 6 tvz Tijdschrift voor Verpleegkundigen nr. 4

9 Kijk voor meer nieuws op: Schaf geheugenpoli s af Schaf de geheugenpoliklinieken af en besteed dat geld aan burgerinitiatieven die ervoor zorgen dat mensen met dementie zich langer prettig voelen in onze samenleving. Dit betoogde Joris Slaets, hoogleraar ouderengeneeskunde aan de Universiteit Groningen in het tv-programma Spraakmakende Zaken van de IKON op 14 juli j.l. Het aantal dementerenden zal naar verwachting de komende decennia verdubbelen naar een half miljoen. Slaets legt uit dat dit niet alleen komt doordat er dan meer ouderen zullen zijn, maar ook doordat de diagnose dementie in een vroeger stadium wordt gesteld. Volgens Slaets hebben ouderen met geheugenproblemen niet erg veel aan de geneeskundige diagnose dementie, waarvoor allerlei duur medisch en neuropsychologisch onderzoek wordt gedaan. Het maakt voor de klinische behandeling niets uit, aldus Slaets. We zouden ons eens af moeten vragen waarom we het beangstigend vinden om oud te worden en waarom we ons beter voelen wanneer daar een ziektelabel aan wordt gehangen. Hij legt uit dat dementie bij ouderen doorgaans het gevolg is van verouderingsprocessen waarmee we allemaal te maken krijgen. Wanneer de geheugenproblemen ernstig genoeg zijn en het label dementie krijgen, is een kwestie van een afspraak tussen deskundigen. Slaets pleit voor meer aandacht voor het zo hoog mogelijk houden van de kwaliteit van leven. Het Deltaplan dementie, waarvoor 32 miljoen euro beschikbaar is, zou zich daarom ook niet moeten richten op het vinden van een medicijn, Foto: ANP maar op de vraag wat de behoeften en verlangens zijn van mensen die het overkomt. Het is erg onwaarschijnlijk dat er een medicijn wordt gevonden tegen dementie op hoge leeftijd die het gevolg is van slijtageprocessen. Medische apps, let op CE-certificering! Steeds meer patiënten en zorgverleners gebruiken medische apps of ontwikkelen er zelf een. Sommige van die apps worden gezien als medisch hulpmiddel. Dat betekent dat ze niet op de markt mogen worden gebracht of worden gebruikt zonder CE-markering. Veel gebruikers en ontwikkelaars zijn hiervan niet op de hoogte. Dit constateert het NICTIZ in haar zeer waarschijnlijk medische apps op de publicatie Medische apps, is certificeren nodig? of vitale functies meten, maar niet vol- markt gebracht die een diagnose stellen Steeds meer consumenten gebruiken medische apps als Moet ik naar de dokter? sche hulpmiddelen. Hierdoor kan de doen aan de Europese eisen voor medi- en Huidmonitor. Ook verpleegkundigen patiëntveiligheid in gevaar komen en blijken creatief in het bedenken van handige apps. Zo ontwikkelden verpleeg- een boete. riskeren fabrikanten en zorgverleners kundigen van het UMCU een app om Met een CE-markering laat een ontwikkelaar zien dat medische hulpmid- controlegegevens van patiënten rechtsreeks in het epd in te voeren. delen voldoen aan de Europese eisen Het gebruik van sommige van deze apps voor veiligheid, gezondheid, milieu- en is niet zonder risico s. Zo worden er consumentenbescherming. Zonder deze CE-markering mogen medische hulpmiddelen niet op de markt worden gebracht of gebruikt. Dit geldt ook voor medische apps die worden gebruikt voor het stellen van een diagnose, die vitale functies meten, of apps die energie toevoegen aan het lichaam (bijvoorbeeld die geluid versterken om te compenseren voor gehoorverlies). Jurist Erik Vollebregt van het NICTIZ: Gelukkig hebben de meeste medische apps een laag risico. Want hoewel ik schadeclaims tot nu toe nog niet veel ben tegengekomen, zie ik de meeste makers van apps hun verantwoordelijkheid nou niet echt massaal nemen. De Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ) heeft onlangs aangekondigd dat zij toezicht gaat houden op medische apps. tvz Tijdschrift voor Verpleegkundigen nr. 4 7

10 Berichten Centrum voor protonentherapie VUmc, het AMC en het Antoni van Leeuwenhoek willen gezamenlijk een centrum voor protonentherapie in Amsterdam realiseren. Bestraling met protonen is een nieuwe behandeling in Nederland, waarvoor zo n 10% van de kankerpatiënten in aanmerking kan komen; met name kinderen en bijvoorbeeld mensen met schedelbasis- en oogtumoren. Voor hen kan de behandeling effectiever blijken en minder ernstige bijwerkingen geven dan de traditionele bestraling. De samenwerkende centra hopen nog dit jaar een vergunning van het ministerie van VWS te krijgen voor het nieuw te bouwen Amsterdam Proton Therapy Center. In 2017 kunnen dan de eerste patiënten terecht. Bijkomende kwaal bemoeilijkt leven met kanker meer dan leeftijd DementieEnDan Foto: Arno Massee In het project DementieEnDan Eerstelijnszorg werken beroepsorganisaties samen aan deskundigheidsbevordering rond dementie. De beroepsorganisaties van huisartsen (NHG), specialisten ouderengeneeskunde en sociaal geriaters (Verenso) en verpleegkundigen en verzorgenden (V&VN) ontwikkelden scholingsmateriaal om de deskundigheid en de samenwerking tussen de verschillende disciplines te vergroten. Meer informatie: Zorgnetwerk STG/HMF stopt De stichting STG/Health Management Forum (STG/HMF), het zorgnetwerk voor toekomstverkenning en strategie, houdt op te bestaan. De Raad van Toezicht stelt dat de stichting de afgelopen dertig jaar een belangrijke bijdrage heeft geleverd aan het onafhankelijke debat over de toekomst van de zorg in Nederland, maar dat het snel teruglopend aantal deelnemers ontbinding onvermijdelijk maakt. Op 30 september is er een slotconferentie in Woerden. Zo n 60% van de kankerpatiënten is ouder dan 65 jaar als de diagnose wordt gesteld. Toch is er vrij weinig bekend over kanker bij ouderen, omdat onderzoek meestal onder jongere mensen wordt gedaan. Nieuw onderzoek brengt daar verandering in. Daaruit blijkt dat de ervaren ziektelast niet zozeer afhankelijk is van leeftijd. Bijkomende ziekten spelen wél een belangrijke rol. Naast kanker heeft 70% van de ouderen één of meer andere aandoeningen, zoals diabetes, hart- en vaatziekten of artrose. Zowel oudere als jongere kankerpatiënten met bijkomende ziekten (comorbiditeit) hebben een verminderde kwaliteit van leven. Ze ervaren meer belemmeringen in hun werk en zijn vaker arbeidsongeschikt (34%) dan andere kankerpatiënten (11%). Dit hangt maar deels samen met de hogere leeftijd van de groep kankerpatiënten met bijkomende ziekten. Ook binnen leeftijdsgroepen blijven namelijk verschillen zichtbaar tussen mensen mét en zónder bijkomende ziekten. De hogere ziektelast blijkt minder sterk samen te hangen met de leeftijd dan met de bijkomende ziekten. Het onderzoek is gebaseerd op een enquête onder 325 deelnemers van het Panel Leven met Kanker. Dit panel vormt een representatieve afspiegeling van de (ex-)kankerpatiënten in Nederland die bij de diagnose een relatief gunstige overlevingskans hadden. Het onderzoek werd uitgevoerd door het NIVEL (Nederlands instituut voor onderzoek van de gezondheidszorg) en het IKNL (Integraal Kankercentrum Nederland) en werd gesubsidieerd door KWF Kankerbestrijding. 8 tvz Tijdschrift voor Verpleegkundigen nr. 4

11 Kijk voor meer nieuws op: Verpleegkundige aanspreekpunt bij gebruik biologicals Het Maastricht UMC gaat als eerste ziekenhuis in Nederland werken met een Biologicals Veiligheidscommissie. Een gespecialiseerd verpleegkundige fungeert als vast aanspreekpunt voor de patiënten die met deze risicovolle, dure medicatie worden behandeld. Biologicals zijn medicijnen die (deels) bestaan uit menselijk of dierlijk eiwit. Ze worden ingezet om afweer- en ontstekingsreacties in het lichaam te beïnvloeden, bijvoorbeeld bij reuma en psoriasis. Een behandeling met een biological is kostbaar (gemiddeld euro per patiënt) en kan gevaarlijke bijwerkingen hebben, zoals infecties. In de praktijk blijken verschillende specialisten verschillende protocollen te hanteren voor het voorschrijven van biologicals. Dit zorgt voor verwarring en voor onveilige situaties, met name wanneer een patiënt bij verschillende specialismen onder behandeling is. In het Maastricht UMC worden patiënten die in aanmerking komen voor een biological nu eerst doorverwezen voor een screening van de infectierisico s. Een gespecialiseerd verpleegkundige brengt aan de hand van één vast protocol het infectierisico in kaart. Als de patiënt start met de biological blijft deze Foto: Stockxchng / Iwan Beijes verpleegkundige zijn aanspreekpunt. Tijdens de behandeling worden complicaties opgespoord en vastgelegd in een databank. Sinds de start van de veiligheidscommissie in januari van dit jaar, zijn er 130 patiënten in het traject opgenomen. Het streven is om aan het einde van dit jaar 800 tot 1000 patiënten te monitoren, dit komt neer op alle patiënten die via het Maastricht UMC worden behandeld met biologicals. Tekort aan verpleegkundigen in Europa dreigt In meerdere Europese landen dreigt een tekort aan verpleegkundigen, zo waarschuwt de Organisatie voor Europese samenwerking en ontwikkeling (OECD). De vergrijzing, met een toenemende vraag naar zorg, en de naderende pensionering van een hele generatie verpleegkundigen, zal in veel landen tot tekorten leiden. Met ruim 8 verpleegkundigen per 1000 inwoners neemt Nederland een middenpositie in. Dit is bijna de helft minder dan Zwitserland, Denemarken, België, Ierland, IJsland en Noorwegen, die 14 tot 16 verpleegkundigen per 1000 inwoners tellen. De cijfers staan in het rapport Health at a glance: Europe, waarin de OECD de gezondheidszorg van 35 Europese landen vergelijkt. Dit doet zij ondermeer op basis van zorgindicatoren die zijn opgesteld door de Europese Unie. Doctor Barstte je vroeger van de ambitie en timmerde je stevig aan de weg in de verpleging, dan streefde je ernaar om na waarnemend afdelingshoofd hoofdzuster te worden. De volgende trede op de maatschappe lijke ladder was een aanstelling tot verpleeg kundig directrice, waarmee je terstond tot de notabelen behoorde en het lidmaatschap van de Rotary in zicht kwam. Als zuster bereikte je in je beroep echt het hoogste niveau, door met een arts te trouwen. Op dit level waren weer de nodige gradaties te onderkennen. Een gemengd huwelijk met een gynaecoloog scheen het meeste huwelijksgenot op te leveren maar vanwege het risico te worden misbruikt als oefenmateriaal genoot bijvoorbeeld een verbintenis met een keurslager toch weer de voorkeur boven die met een chirurg. Een huwelijk met een psychiater eindigde doorgaans met een gedwongen opname en dan natuurlijk niet van de zielknijper. Dit alles op grond van horen zeggen en voor de goede orde, nooit wetenschappelijk getoetst. Hoezeer is de wereld en het beroep van verpleegster veranderd! Een medischverpleegkundig huwelijk is niet langer het hoogste. Nu glans en glamour volledig van het artsenvak gesleten zijn, is zèlf dokter worden niet uitgesloten. De overtreffende trap van dokter is echter doctor. En werkelijk: er zijn verpleegkundigen die deze stap ook nog weten te zetten. Zo promoveerde In februari jl. onze columniste Jacqueline De Leeuw aan de Radboud Universiteit in Nijmegen. Het promotieritueel was me bekend. Het verbaasde me dat men in deze wereldse stad aan het begin en eind daarvan een onverstaanbaar schietgebedje afraffelt. Om bijstand voor de inquisiteurs zal hierin niet gevraagd zijn, want onze promovenda veegde vakkundig de vloer met ze aan. Ikzelf heb de kortstondige gelegenheid gebruikt voor een serieuze smeekbede om de aanstaande doctor te honoreren met welbeschouwd de laatste stap in de emancipatie van de beroepsgroep: de Nobelprijs voor Verpleegkunde. Een Mw. Zr. Dr. zal echter moeten erkennen dat de waarschijnlijkheid dat ik wordt verhoord even groot is als de kans dat TvZ in het hiernamaals wordt gelezen. Piet Verhagen, directeur zorgorganisatie COLUMN tvz Tijdschrift voor Verpleegkundigen nr. 4 9

12 Berichten Verpleegkundig specialist ggz blijft voorlopig hoofdbehandelaar Verpleegkundig specialisten ggz mogen in ieder geval de komende 2 jaar hoofdbehandelaar zijn in zowel de generalistische als de specialistische ggz, WIE GAAT VOOR TVZ NAAR Het TvZ congres: Van wetenschap naar praktijk, lectoren aan het woord TvZ heeft voor een van haar lezers een stoel gereserveerd op ons eigen congres op 13 november 2013 te Ede. U mag gratis de bijeenkomst bezoeken en informeert ons vervolgens in het kort (circa 250 woorden) over de belangrijkste leerpunten van deze dag. De zorg is volop in beweging. U bent professional in uw vak en wellicht zelfs de centrale spil bij de implementatie van nieuwe richtlijnen, methoden en technieken binnen uw instelling. Implementatie lijkt eenvoudiger dan het is. Want hoe komt u aan kennis hierover en uitdagender nog, hoe implementeert u deze innovaties in uw dagelijkse beroepspraktijk? Op dit TvZ congres ( uur) worden nieuwe inzichten en oplossingen vanuit praktijkgericht wetenschappelijk onderzoek met u gedeeld. Op een laagdrempelige manier maakt u de vertaalslag naar de verpleegkundige praktijk. De dag bestaat uit een plenair programma gevolgd door drie rondes met workshops. Thema s van de workshop zijn: zorgethische aspecten, zorgtechnologie, dementie, palliatieve zorg, mantelzorg en risicoscreeningsinstrumenten. Accreditatie is aangevraagd bij het Accreditatiecommissie Kwaliteitsregister V&V. Ook is er accreditatie aangevraagd voor verpleegkundig specialisten. Meer informatie bij Reed Business Events, (020) , De kosten voor deelname bij inschrijving tot 16 oktober 2013: 199 (excl. btw), daarna 215 (excl. btw). Abonnees van TvZ/Nursing: 199,- per persoon (excl. btw). Bent u geïnteresseerd in dit onderwerp en wilt u voor TvZ (gratis) deelnemen aan dit congres? Laat het ons weten: redactie.tvz@reedbusiness.nl. Uit de aanmeldingen loten wij in de derde week van september 2013 de TvZ-afgevaardigde bij dit congres. sociaal psychiatrisch verpleegkundigen niet. Dit staat in de overgangsregeling die minister Schippers van VWS voorstelt voor de periode tot en met In de kamerbrief Hoofdbehandelaarschap ggz noemt de minister in totaal 9 beroepsbeoefenaren die het hoofdbehandelaarschap op zich mogen nemen. Naast de verpleegkundig specialist ggz zijn dit de psychiater, klinisch psycholoog, klinisch neuropsycholoog, psychotherapeut, specialist ouderengeneeskunde, verslavingsarts in profielregister KNMG, klinisch geriater en de gz-psycholoog. Schippers geeft de sector meer tijd om de taken en bevoegdheden van een hoofdbehandelaar te omschrijven. In 2016 moet er een definitieve norm zijn vastgelegd voor het hoofdbehandelaarschap. De minister zegt vooralsnog te accepteren dat degene die de diagnose stelt een ander is dan de hoofdbehandelaar tijdens de behandeling. Zij wil nauwlettend volgen wat dit betekent voor de tevredenheid van de patiënt, de V&VN-voorzitter Henk Bakker is blij kwaliteit van de zorg, de kosten en de met de brief van de minister: Dit geeft administratieve lasten. zorgverleners en cliënten veel meer duidelijkheid, draagt bij aan transparantie De minister omschrijft ook wat de verantwoordelijkheden zijn van de hoofdbehandelaar. Hierbij neemt zij de ver- tegelijk een bevestiging van de positie en maakt zorg op maat mogelijk. Het is antwoordelijkheden over die de van de verpleegkundig specialist in de veldpartijen (waaronder V&VN) al eerder hebben omschreven. Minister van zorgverleners die hoofdbehandelaar ggz. Een historisch moment. In de lijst Schippers heeft besloten om de normen mogen zijn, ontbreken de sociaal psychiatrisch verpleegkundigen. V&VN duidelijker te omschrijven onder andere naar aanleiding van de Europsyche-casus. Hierin bleek dat andere minder groep verpleegkundigen met een eigen blijft zich ervoor inzetten dat ook deze of niet-gekwalificeerde hulpverleners rol in de ggz, als hoofdbehandelaar erkend wordt, zo kondigt de beroepsver- de feitelijke zorg verleenden, terwijl er formeel een andere hoofdbehandelaar eniging aan. was. Foto: Lex van Lieshout / ANP 10 tvz Tijdschrift voor Verpleegkundigen nr. 4

13 Dossier Verpleegkundige invloed Hoe groot is de invloed van verpleegkundigen op de kwaliteit en de organisatie van de zorg? Hebben zij wel voldoende zeggenschap over hun beroepsuitoefening? De afgelopen decennia waren er zeker positieve ontwikkelingen op dit gebied. Zo hebben veel instellingen tegenwoordig een VAR, soms met invloed tot op bestuurlijk niveau. Invloed en leiderschap worden ook gestimuleerd door programma s als Orion: de stoomcursus invloed uitoefenen die het LCVV/LEVV uitvoerde van 1997 tot Ook een organisatie als Rho Chi, het eregenootschap voor verpleegkundigen, draagt haar steentje bij. Maar we kunnen niet achterover leunen. Je moet het continu op de agenda weten te houden en blíjven lobbyen voor het vak. In dit dossier Hoe groot is de invloed van verpleegkundigen? De verpleegkundige beroepsuitoefening wordt gestuurd door vele partijen. Toch ligt de verantwoordelijkheid bij de verpleegkundige zelf. En dat zouden we meer kunnen vormgeven. VAR: hoe word je invloedrijk? Veel instellingen hebben tegenwoordig een Verpleegkundige Adviesraad. Met wisselend succes. De VAR s van het HagaZiekenhuis en het Jeroen Bosch Ziekenhuis zijn wél invloedrijk. Ontwikkeling VAR s: vliegende start of lange aanloop VAR s zijn er in verschillende VAR-ianten, oplopend in de mate waarin ze invloed hebben. Organisatie-adviseur Roland Peppel legt ze langs de beïnvloedingsmeetlat. Stoomcursus invloed uitoefenen Tien jaar geleden stopte Orion: een programma dat verpleegkundigen klaarstoomde voor invloedrijke posities op het hoogste niveau. Wat leverde het op en waarom eindigde het? Rho Chi Chapter at Large Invloed uitoefenen via een internationaal eregenootschap voor verpleegkundigen. De voorzitter van de Nederlandse afdeling aan het woord. Implementatie gaat niet vanzelf Verpleegkundig onderzoek doen is één, de resultaten implementeren en écht invloed uitoefenen op de kwaliteit van zorg blijft ingewikkeld. Lobbyen voor het vak Fulltime bezig de zorg op de politieke agenda te krijgen: Francis Bolle is lobbyist bij V&VN. tvz Tijdschrift voor Verpleegkundigen nr. 4 11

14 Dossier Verpleegkundige invloed Hoe groot is de invloed van verpleegkundigen? Wie beslissen er allemaal wel niet over de verpleegkundige beroepsuitoefening Beleidsmakers, artsen, managers, zorgverzekeraars De verantwoordelijkheid ligt echter bij de verpleegkundige zelf en dat zouden we zelf meer kunnen vormgeven, aldus V&VN en Rho Chi, de Nederlandse afdeling van de internationale verpleegkundige organisatie Sigma Theta Tau, bij de aankondiging van hun symposium over de invloed van verpeegkundigen op hun vak. En dat is waar dit dossier over gaat: de invloed van verpleegkundigen op de kwaliteit en organisatie van zorg. Esther van Heeswijk Eerst even over de vraag waarom verpleegkundigen invloed zouden willen neer verpleegkundigen (en verzorgenpleegkundigen en verzorgenden: wan- hebben. Een deel van het antwoord is den) het idee hebben dat ze gehinderd hierboven al gegeven: als verpleegkundige ben je verantwoordelijk voor je dan krijgen ze te maken met morele di- worden in het verlenen van goede zorg eigen handelen en de resultaten daarvan. Verantwoordelijkheid dragen im- voelen, hoe groter de moral distress lemma s. En hoe machtelozer zij zich pliceert dat je zeggenschap hebt over (Nivel, 2009). Overigens is dit niet het wat je doet en hoe je het doet. Wanneer eerste onderzoek dat de relatie blootlegt je wel verantwoordelijk bent voor de resultaten van je werk, zonder dat je zeg- morele problemen. TvZ meldt naar aan- tussen invloed, het gebrek daaraan en genschap hebt, dan bestaat het gevaar leiding van het Nivel-onderzoek (van dat je geen optimale zorg kunt leveren. der Pasch en van der Most, 2010) dat al En dat je je hier bewust van bent, je in 1995 een grootschalig onderzoek hier ook verantwoordelijk voor voelt, werd gedaan naar morele problemen maar dat je er niets aan kunt doen. Dan van verpleegkundigen en verzorgenden Als verpleegkundige ben je verantwoordelijk voor je eigen handelen en de resultaten daarvan ligt frustratie al snel op de loer. Dit is en hoe zij hiermee omgaan. Het Nivelonderzoek laat wel zien dat er sinds- precies wat wordt beschreven in een onderzoek van het Nivel naar morele dien wat veranderd is: verpleegkundigen komen vaker op voor de dilemma s in het dagelijks werk van ver- belangen van de patiënt en hebben, vooral in het ziekenhuis, nogal eens meningsverschillen met de arts over opname en overplaatsings- en ontslagbeleid. Verpleegkundige adviesraad Op organisatie- en beleidsniveau hebben verpleegkundigen de afgelopen decennia ook meer invloed gekregen. Grotere instellingen hebben bijna allemaal een Verpleegkundige Adviesraad en in veel richtlijnen vanuit het medisch domein wordt duidelijk een belangrijke signalerende en adviserende rol voor de verpleegkundige omschreven. Zoals in de richtlijn Palliatieve sedatie opgesteld door de vereniging van artsen (Commissie landelijke richtlijn palliatieve sedatie, 2009) en de recent uitgebrachte multidisciplinaire richtlijn Anticiperende besluitvorming over reanimatie bij kwetsbare ouderen, die de vereniging van specialisten ouderengeneeskunde opstelde in samenwerking met onder andere V&VN (Verenso, 2013). Ook binnen de politiek en de overheid laten verpleegkundigen van zich horen, ondermeer bij monde van beroepsvereniging V&VN. Vertegenwoordigers van de beroepsvereniging zitten regelmatig aan tafel bij Kamerleden en overleggen met het ministerie van VWS. Verderop in dit dossier vertelt verpleegkundig lobbyist Francis Bolle over haar lobbywerk voor V&VN. Hoe groot is de invloed van verpleegkundigen in de praktijk nu echt? Wat uit de verschillende artikelen in dit dos- 12 tvz Tijdschrift voor Verpleegkundigen nr. 4

15 Foto: Nationale Beeldbank/ foto Klaske vensproces. In de richtlijn worden verpleegkundigen aangespoord om een gesprek met patiënten aan te gaan, mits zij beschikken over voldoende inhoudelijke kennis en gespreksvaardigheden. De arts blijft eindverantwoordelijk. Op papier worden verpleeg kundigen uitgenodigd om hun expertise in te zetten, maar krijgen zij hiermee daadwerkelijk meer invloed op het reanimatiebeleid? Dat zal afhangen van hoe verpleegkundigen zelf Ook binnen de politiek en de overheid laten verpleegkundigen van zich horen sier naar voren komt is dat de praktijk niet altijd zo mooi is als de theorie. Een VAR heeft alleen een adviserende functie, geen zeggenschap. Of de VAR echt gewicht in de schaal legt bij beleidsbeslissingen lijkt vooral af te hangen van hoe goed de var-leden zich profileren. Er zijn voorbeelden van VARs die hier heel goed in slagen; in dit dossier vertellen twee van deze VARs wat hen zo succesvol maakt. Onderzoek Een ander gebied waarop verpleegkundigen zich laten zien is het onderzoek. Vele verpleegkundigen hebben onderzoek gedaan naar de wetenschappelijke onderbouwing van het verpleegkundig handelen met evidence. Evidence based practice heeft hierdoor een hoge vlucht genomen. Nederland telt op dit moment 3 hoogleraren verplegingswetenschap, 2 bijzonder hoogleraren en zo n 20 lectoren die zich bezig houden met verpleegkundig onderzoek of onderzoek dat relevant is voor de verpleegkunde. De kunst is om financiering te vinden voor verpleegkundig onderzoek en voor de vertaling van onderzoek naar praktijk: de implementatie van vernieuwingen die dit onderzoek oplevert. Financiers staan tot nu toe niet te springen, lijkt het. Het enige puur verpleegkundige onderzoeksprogramma gefinancierd met overheidsgeld tot nu toe is Tussen Weten en Doen II van ZonMw: 6 miljoen voor verpleegkundig onderzoek in de periode Dat lijkt veel geld, maar het is veel minder dan de 50 miljoen die ZonMw oorspronkelijk op het oog had. Reanimatiebeleid Ook in de dagelijkse zorgpraktijk is er soms nog een lange weg te gaan. De besluitvorming rondom reanimatie is hier een mooi voorbeeld van. Reanimaties worden in het ziekenhuis vooral door verpleegkundigen uitgevoerd. Tegelijkertijd hebben zij nauwelijks invloed op het beleid, dat wordt door artsen bepaald. Dit constateert Hugo van der Wedden, verpleegkundige en blogger op de website van verpleegkundig vaktijdschrift Nursing ( Dit levert vooral spanningen op bij de zorg voor chronisch zieke hoogbejaarden, waarbij een reanimatie doorgaans niet slaagt of hooguit bijdraagt aan een verstoord ster- hun rol opnemen en ook van de gelegenheid die zij krijgen en hoe serieus hun oordeel wordt genomen. De tijd zal het uitwijzen. Ondertussen zijn wij erg benieuwd naar de ervaringen van verpleegkundigen! Deel ze met de redactie en met uw collega s via onze website of mail naar redactie. tvz@reedbusiness.nl. Referenties Commissie landelijke richtlijn palliatieve sedatie (2009). KNMG-richtlijn palliatieve sedatie. Utrecht: KNMG. Most, M. van der, Pasch, T. van de (2010). Morele problemen in de verpleging en verzorging. TvZ Tijdschrift voor verpleegkundigen 120 (6). Veer, A.J.E. de, Francke, A.L. (2009). Morele dilemma s in het dagelijks werk van verpleegkundigen en verzorgenden. Utrecht: NIVEL. Verenso, vereniging van specialisten ouderengeneeskunde en sociaal geriaters (2013). Multidisciplinaire richtlijn besluitvorming over reanimatie. Utrecht: Verenso. tvz Tijdschrift voor Verpleegkundigen nr. 4 13

16 Dossier Verpleegkundige invloed In de VAR VAR: hoe word je invloedrijk? Verpleegkundige Adviesraden (VAR s) worden soms met veel enthousiasme opgericht om na een paar jaar weg te kwijnen. Hoe zorg je ervoor dat je als VAR blijft groeien en echt invloed uitoefent op het beleid? Twee succesverhalen: Je moet op een zeepkistje gaan staan en zelf een podium creëren. Sigrid Starremans Tegenwoordig wordt Friso Raemaekers, VAR-voorzitter van het HagaZiekenhuis in Den Haag, uitgenodigd voor de strategiesessies van de raad van bestuur en de medische staf. Met een selecte groep bestuurders en besluitvormers zit hij rond de tafel om de belangrijkste thema s voor 2014 op de agenda te zetten. Dan praat je dus met de mensen die het beleid voor het ziekenhuis maken, vertelt hij. Op zo n moment kun je als VAR ook je eigen punten inbrengen. Zo pleiten wij nu voor het verbeteren van Invloed vanuit de Verpleegkundige Adviesraad: Op een zeepkistje gaan staan en een podium creëren. Foto: ANP het elektronisch patiëntendossier met gebruik van standaardterminologie. De VAR van het HagaZiekenhuis werd in 1997 opgericht. Het orgaan bestaat uit elf leden. Raemaekers was drie jaar bestuurslid en is nu sinds drie jaar voorzitter. Het ziekenhuis stelt acht uur per week beschikbaar voor die taak. Als verpleegkundige werkt hij op de afdeling spoedeisende hulp. Een aantal jaar geleden merkte hij dat hij meer in zijn mars had dan alleen het uitvoeren van verpleegkundige taken. Ik heb me bij de VAR aangesloten omdat ik wil dat de zorg in het ziekenhuis goed georganiseerd is. En die taak wordt alleen maar leuker als je merkt dat je inderdaad invloed kunt hebben op het beleid. Aanhaken bij agenda Een VAR die serieus wordt genomen door de raad van bestuur en de andere diensten van het ziekenhuis, creëer je niet van de ene op de andere dag. Het is een proces dat jaren in beslag neemt. Raemaekers vertelt dat de VAR in het HagaZiekenhuis zich allereerst ten doel heeft gesteld om een adviserend orgaan voor de raad van bestuur te zijn. Sommige VAR s voeren alleen maar audits uit of organiseren feesten of de viering van de dag van de verpleging verklaart hij. Wij beheren zelf een beleidscyclus met beroepsinhoudelijke thema s. Verder is het de eerste jaren van belang om niet zozeer eigen punten in te brengen, maar om zoveel mogelijk aan te haken bij de agenda van de raad van bestuur. Dat betekent nota s, beleidsstukken en jaarververslagen doorspitten, weten wat er in het eigen ziekenhuis en in de regio gebeurt en wat de visie van de raad van bestuur daarop is. Raemaekers: Als je dát kan, dan heb je meerwaarde voor de raad van bestuur. Zo wist Raemaekers met zijn VAR aan te haken bij het onderwerp infectiepreventie. Het idee was om een aantal mollen in het ziekenhuis uit te zetten die ontmaskerd moesten worden door collega s op de werkvloer. De VAR kreeg de mogelijkheid en de financiering om het idee uit te werken en uit te voeren. Volgens Raemaekers stelt een raad van bestuur de input van de werkvloer zeer op prijs en moet je als VAR vooral zelf laten zien wat je kan, wil je serieus genomen worden. Tamara Schalken, voorzitter van de VAR van het Jeroen Bosch Ziekenhuis in Den Bosch, is het daarmee eens. Ook de VAR in dit ziekenhuis is invloedrijk en zit sinds een jaar met de managers aan tafel om het beleid van de komende jaren uit te stippelen. Trots is ze bijvoorbeeld op het feit dat de VAR bewerkstelligde dat er onderscheid wordt 14 tvz Tijdschrift voor Verpleegkundigen nr. 4

17 gemaakt (ook in beloning) tussen niveau vier en niveau vijf verpleegkundigen. Verpleegkundigen stellen zich van nature bescheiden op, maar je moet je zelf laten zien en horen. Als je vanuit de inhoud de discussie aangaat krijg je meestal een goed gesprek. De rol van de VAR is om op een zeepkistje te gaan staan en zelf een podium te creëren. Informele en formele relatie De VAR van het Jeroen Bosch Ziekenhuis werd opgericht in 2001 en bestaat uit vier leden. Schalken, verpleegkundig coördinator op de afdeling neurologie, is sinds 2011 voorzitter. In dat jaar kregen alle VAR-leden acht uur per week voor deze taak. Een secretaresse, aangesteld voor zestien uur in de week, zorgt voor het beheer van de agenda s en het maken van de notulen en dergelijke. Friso Raemaekers, VAR-voorzitter van het HagaZiekenhuis in Den Haag Verder is de ambtelijk secretaris van het bestuur, medische staf, ook werkzaam voor en aanwezig bij de bijeenkomsten van de VAR. Het is de bedoeling dat we meer met elkaar optrekken en de onderwerpen beter gestroomlijnd worden, licht Schalken toe. Zo liepen wij als verpleegkundigen tegen het reanimatiebeleid aan. De ambtelijk secretaris wist dat dat ook een item was bij de medisch specialisten. Daar hebben we toen gezamenlijk een gesprek over gevoerd. Het zou mooi zijn als we vaker één advies kunnen uitbrengen over dit soort onderwerpen, vervolgt ze. Maar zover is het nog niet. Ook in het Jeroen Bosch Ziekenhuis nam het creëren van een invloedrijke VAR jaren in beslag. Aanhoudende motivatie en enthousiasme waren daarbij belangrijke succesfactoren, zegt Schalken. Ze denkt dat iedere voorzitter daarin zijn eigen weg moet zoeken. Voor mij is het belangrijk dat de informele relatie met de leden van de raad van bestuur net zo goed is als de formele relatie. Ik moet makkelijk kunnen binnenstappen en dingen bespreekbaar kunnen maken. Beide VAR-voorzitters benadrukken verder dat het niet alleen belangrijk is om een goede relatie met de raad van bestuur na te streven, maar ook contacten aan te knopen met managers, de medische staf en diensten als sociale zaken en de cliëntenraad. Schalken: Ook bij het hoger management en op bestuurlijk niveau moet je draagvlak zien te creëren. Zeker als dat bij de raad van bestuur niet makkelijk gaat. Zo was het voor ons belangrijk dat sociale zaken achter ons stond toen we verschillende functieprofielen wilden introduceren. Dat is immers de afdeling die die profielen samenstelt. Tamara Schalken, voorzitter van de VAR van het Jeroen Bosch Ziekenhuis in Den Bosch Verpleegkundige in de RvB Merk je dat je adviezen opgevolgd en serieus genomen worden, dan rolt het balletje vanzelf verder. Raemaekers en Schalken hebben inmiddels zoveel contacten en connecties dat ze ook gevraagd worden om allerlei bijeenkomsten bij te wonen of deel uit maken van werkgroepen. Schalken merkt dat de VAR in het JBZ langzaamaan zo invloedrijk is geworden dat de positie van voorzitter haar soms boven het hoofd begint te groeien. Als je invloed hebt, dan proberen mensen je in te zetten om dingen voor elkaar te krijgen. Je moet politiek-strategisch kunnen handelen. Het is belangrijk dat je je daar als voorzitter en VAR bewust van bent en je jezelf blijft ontwikkelen. Ook Raemaekers heeft nog veel plannen voor de toekomst. We hebben veel bereikt maar we zijn er nog niet. In de VS heb je bijvoorbeeld verpleegkundigen die deel uitmaken van de raad van bestuur. Daar zouden we in Nederland ook voor moeten gaan. tvz Tijdschrift voor Verpleegkundigen nr. 4 15

18 Dossier Verpleegkundige invloed Ontwikkeling VAR s: vliegende start of lange aanloop VAR-iaties Roland Peppel adviseert VAR s en andere adviesorganen in zorginstellingen. Begonnen als verpleegkundige, nu organisatie-adviseur en specialist op het gebied van empowerment van zorgprofessionals. Hij legt VAR s langs de beïnvloedingsmeetlat met hulp van het VAR-iantenmodel, dat hij en zijn collega-adviseurs ontwikkelden. Zij hebben de afgelopen jaren zo n 80 procent van de VAR s in cure en care begeleid, onder meer door trainingen en worshops. Esther van Heeswijk Zorgen dat de verpleegkundige en verzorgende beroepsgroep binnen een zorgorganisatie eigenaar wordt van de eigen beroepsontwikkeling en het eigen vakgebied. Zo verwoordt Roland Peppel: Neem als beroepsgroep verantwoordelijkheid voor de eigen ontwikkeling. Roland Peppel zijn missie op de website van adviesbureau CC zorgadviseurs. In ongeveer 70 procent van de ziekenhuizen is inmiddels een VAR of andere vorm waarin de verpleegkundigen zich hebben georganiseerd. In de VVT is een toenemend besef dat de professional meer betrokken dient te worden bij het zorgbeleid. In deze sector zijn nog beperkt georganiseerde vormen voor deze professionals te zien. Lappendeken De zeggenschap over het verpleegkundig en verzorgend vakgebied is binnen veel instellingen niet duidelijk, volgens Roland Peppel. Als adviseur kom ik dagelijks in zorgorganisaties. En steeds vaker komt de vraag aan de orde: Wie heeft het in deze organisaties voor het zeggen als het gaat om de ontwikkeling van het verpleegkundig en verzorgend vakgebied? Als ik aan wie dan ook de vraag stel wie de eigenaar is van de ontwikkeling van het medisch vakgebied, is het antwoord klip en klaar: de dokters, de medische professie. Niemand die hier over twijfelt. Als ik daarentegen dezelfde vraag stel over het verpleegkundig en verzorgend vakgebied, kan niemand mij een eenduidig antwoord geven. Of het moet zijn dat het versnipperd is: de Raad van Bestuur, de lijn, de manager, afdeling opleiding, P&O, het beleidsbureau, de VAR, de verpleegkundige teams, etc. Kortom, iedereen vindt er iets van. Een lappendeken, zonder samenhang en regievoering. Peppel roept de beroepsgroep op om verantwoordelijkheid te nemen voor de eigen ontwikkeling: Leiderschap en eigenaarschap ontwikkelen is mijn devies. Natuurlijk, daar waar aanwezig met de Verpleegkundige en Verzorgende Adviesraad als representant. VAR-ianten Dat zorgprofessionals zich meer en meer organiseren binnen een instelling is een stap in de goede richting, maar uiteindelijk gaat het natuurlijk om de invloed die de adviesraad daadwerkelijk heeft. En daarin verschillen adviesraden nogal van elkaar. Sommige VAR s voeren alleen maar audits uit of organiseren feesten, terwijl andere nauw betrokken zijn bij beleidsbeslissingen, zoals VAR-voorziter van het HAGAZiekenhuis Friso Raemaekers opmerkt in het voorgaande interview in dit nummer. Raemaekers schetst hoe de VAR waar hij voorzitter van is, een ontwikkeling doormaakte van een adviesorgaan dat aanhaakt bij de beleidsonderwerpen vastgesteld door de Raad van Bestuur, tot gesprekspartner bij het uitstippelen van de beleidsstrategie voor de komende jaren. Adviesraden maken vaak een soortgelijke 16 tvz Tijdschrift voor Verpleegkundigen nr. 4

19 INVLOEDRIJKE VAR S zijn op de hoogte van de state-of-the-art van het verpleegkundige domein/ beroepsontwikkelingen; weten wat de grote beleidsontwikkelingen zorgbreed zijn; tonen een hoge mate van organisatiebewustzijn; dragen bij aan empowerment/professionalisering van de verpleegkundige beroepsgroep (Focusgebied Relatie met eigen beroepsgenoten); beïnvloeden sterk het zorgbeleid vanuit het verpleegkundig domein in hun organisatie, op basis van een samenwerkingsmodel met de Raad van Bestuur (Focusgebied Invloed op het zorgbeleid); beschikken over een sterk intern netwerk, bestaande uit relevante stakeholders (Focusgebied Relatie met stakeholders). ontwikkeling door, zo constateert Roland Peppel. Hij ontwikkelde met zijn collega s van CC zorgadviseurs in samenspraak met V&VN het VAR-ianten model. Met hulp van dit model wordt in kaart gebracht waar in het ontwikkelingsproces een VAR staat. Ook wordt duidelijk waar nog aan gewerkt moet worden om te komen tot een VAR met directe invloed op het beleid dat de verpleging en verzorging aangaat. Dit model beschrijft vijf typen adviesraden, oplopend in de mate waarin deze invloed hebben: de organisator, de opleider, de adviseur, de partner en de beïnvloeder. Er wordt gewerkt aan nog twee typen, namelijk de regisseur en de VAR als bestuurder. Bij het typeren van een VAR wordt gekeken naar vier focusgebieden waarop een VAR zich ontwikkelt: de relatie met beroepsgenoten, de invloed op het zorgbeleid, de relatie met de stakeholders (o.a. Raad van Bestuur) en de eigen professionele ontwikkeling. Vliegende start Peppel merkt op dat hij en zijn collega s de VAR als organisator en opleider bijna niet meer tegenkomen. Wat hij verder ziet is dat VAR s die nu starten, de fasen van organisator/opleider/adviseur laten voor wat ze zijn en hun focus snel richten op de rol van partner/beïnvloeder. Daar laten zij het functioneren van de VAR en hun professionele ontwikkeling door leiden. Dit gebeurt van meet af aan WAAR INVLOEDRIJKE VAR S ZICH OP RICHTEN Bijdragen aan zorgbeleid vanuit kwaliteit, veiligheid en doelmatigheid, bijvoorbeeld via de adviesrol en door awareness te vergroten onder beroepsgenoten. Aansluiten bij het strategisch beleidsplan en jaarplan van de organisatie door betrokken te zijn bij de beleidscyclus vanuit het verpleegkundig domein. Regie nemen in de eigen beroepsontwikkeling. in nauwe samenspraak met de Raad van Bestuur, aldus Peppel. Als voorbeeld van een VAR met een vliegende start noemt hij de VAR van het Albert Schweitzer ziekenhuis, die startte in Deze VAR stelde samen met de Raad van Bestuur vast dat de VAR als partner/ beïnvloeder de meeste toegevoegde waarde heeft voor de organisatie. Netty de Graaf (voorzitter) en Anne Geert van Driel (vice-voorzitter) Mede dankzij de training die we als VAR gehad hebben, is het ons gelukt om een vliegende start in onze organisatie te maken. Dit betekent dat we reeds zo n 7 adviezen hebben kunnen geven aan de Raad van Bestuur. Tevens hebben we een aantal verpleegkundigen kunnen mobiliseren voor belangrijke ziekenhuiscommissies, zoals de wetenschapscommissie en de calamiteitencommissie. Daarnaast worden we als VAR gevraagd mee te denken over strategische keuzes die het ziekenhuis de komende jaren moet maken. Meedenken betekent ook dat er afstemming plaatsvindt tussen de VAR en andere gremia binnen de organisatie, zoals het VMSbestuur en de cliëntenraad. Om focus aan te brengen in onze werkzaamheden hebben we een jaarplan ontwikkeld. Centraal hierin staan; de visie op het verpleegkundige beroep, verplegen met concepten (excellente zorg/productive ward etc.) en veilig verplegen ( Doel van onze VAR is een bijdrage te leveren aan de professionalisering van het verpleegkundig vak en de verpleegkundigen een stem te geven in de organisatie. Meer informatie: VAR-database van V&VN: OverVVN/VoorVARs/VarDatabase.aspx tvz Tijdschrift voor Verpleegkundigen nr. 4 17

20 Dossier Verpleegkundige invloed Programma s als Orion blijven nodig Stoomcursus invloed uitoefenen Zes jaar lang kreeg een keur aan verpleegkundigen en een enkele verzorgende de kans een traject te volgen dat hen binnen een jaar moest klaarstomen voor invloedrijke posities op het hoogste niveau: Orion. Tien jaar geleden stopte dit programma. Wat leverde het op en waarom eindigde het? En kunnen verpleegkundigen nu zonder een stoomcursus invloed uitoefenen? Veronique Huijbregts Over dat prachtige programma wil ik je gen met invloed zijn, dan moeten we ze graag te woord staan, mailt Myriam maken. Crijns op mijn vraag of ze op Orion wil terugblikken. Want een mooi programma was het, vertelt het hoofd Vereni- Crijns, die het traject vanaf 2000 coör- Hoge lat gingszaken op het kantoor van V&VN. dineerde, noemt de doelstellingen van Van 1997 tot 2003 voerde het LCVV/ Orion hoog, en achteraf bekeken niet LEVV Orion uit, de eerste jaren samen helemaal reëel. Processen gaan niet zo met instituut De Baak. 96 streng geselecteerde verpleegkundigen kregen een vloedrijke plekken zitten. Maar intussen snel dat mensen binnen vijf jaar op in- unieke scholing in alle vaardigheden die zitten veel Orionners daar nu wel. Ze je nodig hebt om op hoog niveau invloed uit te oefenen: netwerken, lobby- Tweede Kamerlid van het CDA Sabine licht er twee bekende namen uit: exen, discussiëren, presenteren, schrijven, Uitslag en hoogleraar verplegingswetenschappen Marieke Schuurmans. Veel conflicthantering, omgaan met macht. Tijdens diners pensants gingen ze in Orionners zijn te vinden in het hoge discussie met invloedrijke figuren in de management van zorginstellingen, aan gezondheidszorg als Els Borst en Jos universiteiten en hogescholen en bij Werner en iemand als trendwather overheidsorganisaties. Precies op de Adjiej Bakas. Iedere deelnemer werkte plaatsen die Hanneke Hillmann voor met begeleiding van een coach een ogen stonden. Maar natuurlijk, niet elke eigen project uit. Orionner bereikte de hoogste maatschappelijke echelons. Dat is ook nor- Crijns omschrijft Orion als een stoomcursus om op alle belangrijke podia snel maal, zegt Crijns. Er blijft altijd een te kunnen gaan acteren, sneller dan de groep die om allerlei redenen de oorspronkelijke ambitie niet realiseert. tien of vijftien jaar die normaal voor zo n ontwikkeling staan. Het plan voor Als twee leerpunten van het programma de stoomcursus kwam van Hanneke noemt Crijns dat het te algemeen en Hillmann, toen directeur van het LCVV. wat te vrijblijvend was. Er was nauwelijks contact met de instelling waar Haar visie: Als er geen verpleegkundi- de deelnemers werkten en die hoefden vrijwel niets zelf te betalen aan de opleiding, die veel geld kostte. Die kosten, samen met een evaluatie in 2002 die uitwees dat de doelstellingen niet echt werden gehaald, leidden tot stopzetting van Orion in Ook de concurrentie van opleidingen waarmee deelnemers accreditatiepunten konden verdienen, maakte doorgaan lastig. Die belangrijke prikkel had het LCVV niet te bieden. Aan de overlegtafel Van al deze manco s hebben LEVV en later V&VN geleerd in volgende programma s om de invloed van verpleegkundigen en verzorgenden te vergroten. Want die programma s zijn er nog steeds, al zijn ze bescheidener in hun ambities en het invloedsniveau waarop ze zich richten. Crijns noemt het Nightingaleprogramma voor verpleegkundigen en Perfecto voor verzorgenden. Kort geleden kwam daar het Ambassadeurstraject voor eerstelijns verpleegkundigen bij, in samenwerking met ZonMw en Actiz. Zorgen dat verpleegkundigen en verzorgenden invloed kunnen uitoefenen blijft nodig, benadrukt Crijns. Het is nog altijd niet vanzelfsprekend dat deze beroepsgroepen uitgenodigd worden aan de overlegtafel. Je moet een plaats daar steeds opnieuw zien te bemachtigen. Bij grote overleggen op landelijk niveau krijgen we als V&VN regelmatig slechts een uitnodiging voor één persoon, terwijl andere groepen daar met allerlei deelverenigingen zitten. Erkenning van de spe- 18 tvz Tijdschrift voor Verpleegkundigen nr. 4