KUIFJE'IN'CYBERSPACE'

Transcriptie

1 KUIFJE'IN'CYBERSPACE' Zoekgedrag)op)internet)bij)bureauredacteuren)van)een)Nederlandse)landelijke)krant) Bob$Nieman$ $Erasmus$Universiteit$Rotterdam$ $ $

2 $ $ $ $ $ Als God al had bestaan, dan bestaat hij in de geschiedenis. Uit: Voer voor psychologen, Harry Mulisch, 1961$ $ 2

3 $ KUIFJE&IN&CYBERSPACE Zoekgedrag)op)internet)bij)bureauredacteuren)van)een)Nederlandse)landelijke)krant) NRC$7$april$2011$ ErasmusSchoolofHistory,CultureandCommunication Begeleider:ProfessorHenriBeunders MasterMediaenJournalistiek BobNieman/335825/15april2012 bobnl001 3

4 Inhoudsopgave SAMENVATTING$...$7 VOORWOORD$...$9 1.$INLEIDING$...$11 1.1ONTWIKKELINGVANNEDERLANDSEDAGBLADEN PROBLEEMSTELLING $Deelvragen$...$14 1.3HYPOTHESE $INFORMATIETIJDPERK$...$17 2.1INFORMATIEVAARDIGHEDEN $ZOEKGEDRAG$OP$INTERNET$...$21 3.1GEBRUIKZOEKMACHINES BELANGZOEKGEDRAGVOORDEJOURNALISTIEK $JOURNALISTIEKE$PRAKTIJK$...$29 4.1INTERNETINDEREDACTIELOKALEN $Een$nieuwe$manier$van$werken:$tijdswinst$of$tijdsdruk?$...$31 4.2EENKRITISCHEBLIKOPGEVONDENINFORMATIE;DEJOURNALISTIEKEPRAKTIJK JOURNALISTIEKEKWALITEIT $ONDERZOEKSOPZET$...$37 5.1ONDERZOEKSACTIVITEITEN ONDERZOEKANALYSE $OBSERVATIES$...$43 6.1OBSERVATIESBIJBUREAUREDACTEUREN $Zoeken$...$ $Soort$informatie$...$ $Selecteren$van$informatie$...$ $Betrouwbaarheid$...$ $Persona$...$58 6.2OBSERVATIESSTUDIOENWEBREDACTIE $Studio$...$ $Web$redactie$...$62 7.$CONCLUSIE$...$63 4

5 7.1FACTORENINHETZOEKPROCES PERSONA EENNIEUWZOEKMODEL $De$zoekruit$...$ $Nieuwstoevoer$...$ $Parameters$...$71 7.4DISCUSSIEENAANBEVELINGEN $Discussie$...$ $Aanbevelingen$...$74 BIBLIOGRAFIE$...$77 BIJLAGE$1:$THEMATISCHE$VERWERKING$AANTEKENINGEN$OBSERVATIES$EN$GESPREKKEN$...$83 BIJLAGE$2:$ANALYSE$IN$DE$VORM$VAN$EEN$MINDMAP$...$91 5

6 6

7 Samenvatting BekendezoekmodellenzoalshetLeckiemodelzijnstatischemodellen.Journalistendie informatiezoekenopinternetdoendatindebeginfaseechterchaotisch,gebruikmakend vanverschillendezoekstrategieën.ditpastmoeilijkindenubekendemodellen.dezoekruit zoalsdieinditonderzoekwordtbeschrevenisookeenfluïdemodeldiedemaniervan zoekenbijjournalistenbeterbeschrijft.indebeginfaseisersprakevandivergerendzoeken waarbijdejournalistzoveelmogelijkinformatieprobeertteverzamelen.nahetvaststellen vanhetperspectiefvanhetverhaal,wordthetzoekenmeerconvergerendopbasisvande gekozeninvalshoek.redacteurenmetgoedeinformatievaardighedenhoudenmeertijdover omaanhetartikelteschrijven.watbelangrijkis,wanttijdenshetschrijfprocesblijken nieuweinformatiebehoeftenteontstaanwaaraanzijkunnenvoldoen.minderervaren redacteurenzijnlangerbezigmetalgemeneinformatieverzameling. Kennisisdebelangrijkstefactorinhetzoekproces.Zowelinhoudelijkekennisalsde beschikbareinformatievaardigheden.inhoudelijkekenniszorgtervoordatdejournalist snellertotbeterezoektermenkomt.het(digitale)netwerkvandejournalistishier ondersteunend.informatievaardighedenfungerendaarbijalseenkatalysatoromdat zoektermeneffectievergebruiktworden.dehoeveelheidinformatiediewordtgevondenis afhankelijkvandekennisoverhetonderwerpbijderedacteur,debeschikbare informatievaardighedenendeaanwezigetijddievaakvaststaatvanwegeeendeadline. Omtekomentotzoekoptimalisatiezoudenredactiesjournalisteninstaatmoetenstellen zichtelatenspecialiserenopeenspecifiekaandachtsgebiedenmoetenzehenopleidenin informatievaardigheden.omdatopinternetveelinformatiebeschikbaaris,iseenkritische evaluatievandieinformatienoodzakelijk.meerervarenjournalistenblijkendatbeterte kunnen.coachingvanbeginnendecollega sdoorheniseveneensaanteraden. 7

8 8

9 Voorwoord Ruimtweeëneenhalfjaargeledenbegonikaaneenavontuurwatiknumetdezethesisbijna hebafgerond.naeenkortejournalistiekecarrièrebeginjarennegentigvandevorigeeeuw gingendejournalistiekevoelhaartjesbijmijweereenbeetjeprikkelen.mededaaromgreep ikdemogelijkheidmetbeidehandenaanomeenmastertevolgenmetsteunvande HogeschoolRotterdam.Nietverrassenddatikkoosvoormijnoudevakgebied:de journalistiek.eenvakgebieddatindietwintigjaardrastischisveranderdonderinvloedvan nieuwetechnologie.stapteiktoentertijdtijdenshetschrijvenaaneenartikelnogopdefiets naardebibliotheekomerachtergronddocumentatieopnateslaan,tegenwoordiggebeurt datachterdecomputerenhoefjededeurnietmeeruit.eenwezenlijkeveranderingvoor eenberoepwaarinformatievergarencentraalstaat.omdanjuistdaarnaaronderzoekte doen,wasvoormijeenuniekekansdieiknietkonlatenliggen. Enhierligtdanhetresultaat.Metdekansomiemandtevergetenwiliktocheen aantalmensenbedanken.allereerstdekrantdiemijindegelegenheidheeftgesteld redacteurenvoordezethesisteobserveren.ookwilikhenribeundersbedankenvoorzijn adviezentijdenshetheletrajectdatikmetdezethesisbezigbengeweest.vervolgensmijn vriendin,margriet,voordeeenzameurendeafgelopentweeëneenhalfjaar.verdereen iederdiemijgesteundheeft,meegelezenensomsdenodigezetjesinderuggegevenom doortegaan. Nadezethesiskomtrust.Althansophetstudiefront(vooreven).Enommeteen grootwijsgeerteeindigen: Om$innerlijke$rust$te$vinden,$moet$je$afmaken$waaraan$je$begonnen$bent $(Boeddha). 9

10 10

11 1.Inleiding Eeneeuwenoudadagiumis:kennisismacht.Simpelwegbetekentditdatwieovermeer kennisbeschiktdaneenanderzodemachtkannemen(overdieander).alsdezewijsheidal vanbelangwasineenagrarischeofindustriëlesamenleving,welkbelangkunnenwehieraan hechtenindehuidigeinformatiesamenleving?hetsociaalencultureelplanbureau(scp) schetsteeninformatiesamenlevingalseenkennissamenleving(integenstellingtotde bezitssamenleving)waarinmateriëleongelijkheidwordtvervangendoorcognitieve ongelijkheid(dijk,haan,&rijken,2000:188).kennisenvooraldetoegangtotkennisis vandaagdedagaangroteveranderingenonderhevig.digitaliseringvaninformatiedraagt eraanbijdatwevanuithuisviadecomputergemakkelijkbijeengrootscalaaan informatiebronnenkunnenkomen.tochisdatzoekenvaninformatieviadepcnietzo gemakkelijkalshetlijkt.eenzoekmachineisgeenintelligentwezenendatbetekentdatde intelligentievandeinformatiezoekermoetkomen(vaness,2010:12).eenfoutissnel gemaaktendatkanervoorzorgendatjealsnelineenbakmetinformatieterechtkomtwaar jealsdrijfzandinkanwegzakken.onzekennisoverhoemensenzoekenmetbehulpvaneen PCisgering.VanEssgeeftinzijnboektalrijkevoorbeeldenhoemensenkunnenverdwalen doorhetgebruikvannietaccuratezoektermen. Alsersprakeisvaneconomischeen/ofberoepsmotievenishetbelangextragroot omopdejuistemaniergebruiktemakenvanzoekmachinesenvaninternetvoorde informatievoorziening.eenjournalistdiebedrevenisinhetzoekenvaninformatieop internetbeschiktoverspecifiekevaardighedendieheminstaatstellenbinnendemoderne mediazijnwerkbetertedoen.eenverslaggeverzouinkorteretijdeenartikelkunnen opleverenwateenconcurrentievoordeelbetekentvoorhetmediabedrijfwaardiejournalist voorwerkt.interessantisdusomtebekijkenwateraanbijdraagtdateenjournalistsnel informatieopinternetkanvinden. Journalistiekgebaseerdoponderzoekindatabankenenactiefgebruikmakendvan internetisalbedachtdooreenmediabedrijfinlosangeles.deinternetkrantpasadena$now maaktgebruikvancopywritersdiewerkenenwoneninindiaendieveelgoedkoperzijndan lokalejournalisten.demeesteinformatiezoalsliveverslagenvanraadsvergaderingenzijn 11

12 beschikbaarviainternetenviadatzelfdeinternetpratenburgersmetdenieuweredacteuren meewatdemeestbelangrijkeinformatieis.deindiërsgebruikendezekennisbijhet bepalenwatinteressantisvoordeartikelenwaarzijaanwerken(meeus,2011).hetnos Journaalmaaktactiefgebruikvaninternetdoorgevondeninformatieopinternette publicerenwaaropdeskundigenkunnenreagerenzodatdeeerdergevondeninformatie wordtverrijkt(vanzijl,2011).ookindividuelejournalistenmakengebruikvande zoekmogelijkhedendieinternethenbiedt.andrewlehrendiealsjournalistwerktevoornbc NewsennuvoorTheNewYorkTimes,ontdektedoordefinishlijstenvandemarathonin NewYorknauwkeurigtebestuderendatbijveeldeelnemersenkeletussentijdenniet werdenvermeld.doorbestuderingvanfoto sdiegemaaktwarentijdensdemarathon,kon hijvalsspelontmaskerenenconcluderendatveelhardlopersderouteafsnedenomzoeen snelleretijdneertezetten.zelfnoemthijzichmedehieromeen nerdy$journalist (Vries, 2011). Indeliteratuur(Chinn,2001;Attfield&Dowel,2002;Savolainen,2006)dielaterin dezethesisuitgebreidwordtbesproken,komenfactorenterugdietemakenhebbenmetde vaardighedenvaneenindividueleverslaggeverenmetderedactioneleorganisatievaneen mediabedrijf.zozoudebeschikbaarheidvan(snel)interneteenrolkunnenspelenmaar bijvoorbeeldookdehoeveelheidtijddieeenjournalistkrijgtvanderedactieomtotzijn verhaaltekomen. Eenanderaspectindediscussieoverinternetisdebetrouwbaarheidvaninformatie dieviainternetbeschikbaaris.eenkwestiedievoorjournalistennatuurlijkvangrootbelang is.gebruikmakenvanfoutieveinformatiein(nieuws)artikeleniseendoodzonde.belangrijk isdusdatinformatiegoedgechecktwordt,maardaarmoetendanwelweerde mogelijkhedenvooraanwezigzijn.journalistiekewaardenzoalsgebruikmakenvan betrouwbareinformatie,lijkenuiteindelijkvoorverslaggeversvanminderbelangtezijndan defunctionaliteitdieinternetbiedtinhetwerk(hermans,vergeer,&haenens,2009).inde VolkskrantconstateertmediahistoricusHuubWijfjesnaaraanleidingvanonjuiste berichtgevingoverdeschietpartijinalphenaandenrijn,datdoordedrukdie mediabedrijvenjournalistenopleggen,deethischegrenzenonderinvloedvaninternet wordenopgerekt.controlerenvangegevensschietervolgensdehoogleraarnogaleensbij in.indatzelfdeartikelmeentbasbroekhuizen: door$de$sociale$media$nadert$de$tijd$tussen$ 12

13 wat$er$gebeurt$in$de$werkelijke$wereld$en$de$berichtgeving$daarover$de$nul (Venema,2011). HijconcludeertnetzoalsWijfjesdatdezetendensopgespannenvoetstaatmet betrouwbaarheidseisendieindejournalistiekwordengehanteerd. Deindrukkanontstaanbijhetlezenvaneerderonderzoeknaarditvraagstukdat internetvoornamelijkeennegatieveimpactheeftophetjournalistiekehandwerkdoordat denadrukwordtgelegdopkwaliteitsaspecten.onderzoeknaardeschieronbeperkte mogelijkhedendieinternetbiedtvoordejournalistiekisernietofis(nog)onzichtbaar.ik vraagmeafofdezenegatievebeeldvormingdieuithetwetenschappelijkonderzoeknaar vorenkomtwelterechtis.wetenschappelijkeinzichtendieuitonderhavigonderzoek voortkomenzoudenredactiesenindividueleverslaggevershandreikingenkunnenbieden waarmeezijzoekenenvindenvaninformatieopinternetkunnenoptimaliseren. 1.1OntwikkelingvanNederlandsedagbladen InNederlandwordtsteedsmindervaakeenkrantgelezen(Bakker&Scholten,2009).Metals gevolgdatdagbladenbepaaldedoelgroepenslechterwetentebereiken.hierdoorisdit mediumminderinteressantvooradverteerderswatdecommerciëledoelstellingenvaneen mediumonderdrukzet.volgenspietbakkerenottoscholtenwerendagbladuitgeverszich doorcreatieftekijkenhoedekrantnaardelezertoegebrachtkanwordenmetondermeer nieuweabonnementsvormenenanderevormenvanuitgaven. Krantenredactiesonderzoekendemogelijkhedendieinternethenbiedtenproberen metspecifiekeuitgavennieuwedoelgroepentebereiken.eenaantalkrantenhebbende afgelopenjareneerstdepapierenkrantdigitaalbeschikbaargesteldomdaarnadezedigitale krantteoptimaliserenmetbehulpvaneenapp$voortabletcomputers.maarkranten beginnenookspecialeuitgavenzoalsnrc.next,diezichspecifiekrichtopjongelezers.ookde verschijningsvormverandertwaarbijveelkrantenhettabloid$formatgaanhanteren. Inditonderzoekconcentreerikmeopdeproductievandepapierendagkrant. 1.2Probleemstelling Metinternetgaatvoordejournalistaandeenekanteenwereldvaninformatieopendie vanachterhetbureautoegankelijkiszoalsvedder(2003)beschrijft.aandeanderekant dienteenjournalistvanwegediehoeveelheidinformatievoldoendekennistehebbenvan 13

14 hetmediumomdieinformatieopwaardetekunnenschatten.hermansetal.(2009)tonen aandatditnietaltijdvanzelfsprekendis.tegelijkertijdiserdrukvanuitmediaorganisaties ominkorteretijdmeerproductenopteleverenzonderkwaliteitsverlies.ditwordtvooral duidelijkuitonderzoekvanevers(2007).ditvraagtheteenenandervandejournalistalshet gaatomaanwezigeinformatievaardighedenzoalsduidelijkwordtuitonderzoekvanvandijk etal.(2000).hetwelofnietbeschikkenoverdezeinformatievaardighedenhelptof belemmertdejournalistbijhetzoekenvaninformatieopinternet.keuzesdiehijdaarbij maaktzijndaarinbepalendzoalsonderzoekenvancase(2007)envandeursen(2010)laten zien.welkezoektermengebruikteenjournalist?welkedoordezoekmachineaangeboden resultatenwordenaangeklikt?inhoeverrewordtdeaangebodeninformatiegechecktbij eenanderebron?biedtdebeschikbareofresterendetijdvoordedeadlineruimteomdoor tezoekennaarandereinformatieviaeenanderzoekpad?inzichtindezekeuzesenhoe daarmeewordtomgegaangeeftinzichtinzoekpatronendiedoorjournalistenworden gevolgd. Daarmeekomikopdevolgendeonderzoeksvraag: Welke%keuzes%maken%journalisten%op%de%redactie%van%een%landelijke%krant%bij%het% zoeken%en%vinden%van%informatie%op%internet?% 1.2.1Deelvragen Wanneerenwaarommaakteenjournalistgebruikvaninternetalshetgaatom hetzoekenenvindenvaninformatie? Hoebelangrijkisinternetbijhetzoekenenvindenvaninformatietenopzichte vananderemethoden? Welke(keuze)factorenspeleneenrolbijeenjournalistbijhetgebruikvan internetbijhetzoekenenvindenvaninformatie? Opwelkemanierwordtdeinformatie,gevondenopinternet,gebruiktdoorde journalisttenbehoevevanzijneindproduct? Ishetgebruikvaninformatieafkomstigvaninternetvaninvloedopde (journalistieke)eisenenbetrouwbaarheidvanhetjournalistiekeproduct? Zijnerverschilleninzoekpatronenteonderscheidentussenjournalistenopde verschillendedeelredacties? 14

15 Doorhetbeantwoordenvandezedeelvragenduikiksteedsdieperindematerie.Metde eerstedeelvraagbeantwoordikdevraagwaaromeenjournalist(wie)gebruikmaaktvan internet.vervolgensbeantwoordikdevraaghoeeenjournalistdatdoetenvooralwordtde vraagbeantwoordwelkekeuzeseenjournalistdaarbijmaakt.daarnakijkiknaarwatde zoekpatronenzijnwaardejournalistgebruikvanmaakt.omtotslottekijkennaarhet eindproductindekrant(wanneer).ikzalditdoenopverschillendedeelredactiesom eventueleverschillentussendieredactiestekunnenbenoemen(waar). 1.3Hypothese Verschillendeonderzoekershebbengetrachtzoekstrategieënineenmodelteplaatsen.Case (2007:117j130)beschrijftvijfvandezemodellen.Elkmodelvolgteenzoekprocesen benoemteenaantalmijlpaleninhetzoekproces.alledoorcasebeschrevenmodellenzijn gebaseerdopverschillendevariabelenenindicereneeninformatiebehoefteenbronnen. VolgensCaseishetLeckie$Model(ziefiguur1)hetmeestvantoepassingopdesituatie vaneenprofessional.aandebasisvanditmodelstaantakendieeenberoepskrachtuitvoert. Hetmodelisopgebouwdaandehandvandeinformatiebehoefte,beschikbarebronnen, feedbackendeawarenessbijdeprofessional.alsbasisvooreenonderzoeknaarzoekgedrag bijjournalistenlijktditmodelgeschikt.alleingrediëntenzijnaanwezig:eenjournalistheeft eeninformatiebehoeftevanwegeeenartikeldathijgaatschrijvenendejournalistiszich bewustdatinformatiediehijwilgaangebruikenvoorzijnartikelbetrouwbaarmoetzijn.dat 6.2. Examples of Information Seeking Models 127 Work roles betekentdathijkritischmoetzijnop bronnendiewordengebruikt. I I I Tasks uuuu Characteristics of information needs Figure 6.5 The Leckie, Pettigrew, and Sylvain model (used with permission of the publisher.) Figuur$1:$The$Leckie,$Pettigrew$and$Sylvain$model;$ bron:$case$(2007:$127)$ HetLeckiemodeliseenlineair model.ikmeenechterdateenzoekpad naasteenlineaireopbouwookeenfluïde karakterheeft.zoekenisvolgensmijeen activiteitdienietalleenrechtlijnigvana naarbverloopt.laatikeenvoorbeeld gevenuitdealledaagsepraktijk:een journalistschrijfteenartikeloverde hypotheekrenteaftrekomdatditeen of working life, beliefs or attitudes are seemingly less relevant than they are in the Johnson model (which considers health information among the general 15 population), so their role is not discussed. In the Leckie model, needs create an awareness of information sources and/or content, and thus motivate a person to examine those. Here, the most

16 eventuelebezuinigingspostkanzijn.dezejournalistzalinhetbegineerstzoveelmogelijk informatieproberenteverzamelenoverditonderwerp.welkeargumentenwerdeneerder gebruiktindezediscussie?wiewarenbelangrijkeactorenenhoestaandieertegenover? Watzijndestandpuntenvandepolitiekepartijendieertoedoen?Hoewerktdeze belastingmaatregeleigenlijkprecies?hoeveelkostditdeoverheidjaarlijks?hoeveel huishoudensmakenhiergebruikvan?kortom:dejournalistgaatindevollebreedtezoeken naarinformatie.opeengegevenmomentbeginthijzijnartikelteschrijvenenmaakthij keuzesuitalleinformatiediehijheeftgevonden.opzo nmomentversmalthijvolgensmij zijnzoekpadmethetmakenvanbepaaldekeuzesenprobeerthijtekomentotdekernvan zijnverhaal.dezejournalistvolgtjuistverschillendezoekpadenomtoteenresultaatte komen.inditonderzoekprobeerikeenpatroonteontdekkenindezeschijnbarezoekchaos. 16

17 2.Informatietijdperk Technologischeontwikkelingenhelpen(ofdwingen)onsomonslevenandersinterichten. Dimensiesvanruimteentijdzijndaarinmindervanbelang.Metbehulpvandeelektronische snelwegbeschikkenwealtijdoverinformatieopinternet.daarmeeishetvooreenjournalist nietmeernodigomfysiekineenbibliotheekeennaslagwerkintekijken,maarisdiezelfde informatieviadedatabankvandeuitgeverbeschikbaaropzijnpc.ofkandiezelfde journalisteenpersconferentielivevolgenviainternetendirectcommentaarhieropvan anderenzoeken.demediabrengendewerkelijkheidnaaronstoeenhetisnietmeerperse noodzakelijkomzelfbijeenevenementaanwezigtezijn.historicusdanielboorstin(1961) meendealindejarenzestigvandevorigeeeuwdatdehoeveelheidbeeldenonsideevande werkelijkheidzoudoenveranderen.hetonderscheidtussenrealiteitenpseudo$events$ verdwijnt.sterkernog,indehuidigemaatschappijwaarindemediaeennietmeerwegte denkenonderdeelvanuitmaken,krijgengecreëerdeevenementeneensteedsbelangrijkere roltoegespeeld(croteau&hoynes,2003:310).postmodernistenmenendatdetijdgeest wordtgekarakteriseerddooreen hyper$reality waarbijdegrenzentussenechten werkelijkheidverdwijnen(baudrillard,1988).eengevaardathierinschuiltisdatmensen tegenwoordigopinternet(tijdelijk)nieuweidentiteitenkunnenaannemendiegrenzenen verantwoordelijkhedenvanhunfysiekeidentiteitkunnenoverschrijden(croteau&hoynes, 2003:313). MetdekomstvandenieuwemediabetredenwevolgensdeSpaansesocioloog Castells(2000)eennieuwtijdperk;eentijdperkwaarinwevooralmetbehulpvankennisof informatieproductiefzijn.technologiehelptineeninformatiesamenlevingmensente verbinden.metdekomstvaninternetdoordeconvergentievantelecommunicatieende computerzijnnieuwemogelijkhedenontstaanvoorinformatieoverdrachtencommunicatie (Steyaert&Haan,2001).Metenkelekliksisinformatietoegankelijkmaarisinformatieook opinternetteplaatsen.zoishetrelatiefgemakkelijkomjbewustofonbewustjonjuiste informatieopinternetteplaatsenofinformatietemanipuleren(vedder,2003).vedder constateertdathetlastigisvoorgebruikersomeenvergelijkingtemakentusseninformatie afkomstigvanhetinternetenuitdetraditionelemediazoalskrantenentelevisie.ookals hetgaatombetrouwbaarheid.inzijninaugureleredeaanderadbouduniversiteitnijmegen meentwesselkraaij(2009)datbetrouwbareinformatiewordtgeleverddoor 17

18 gezaghebbendebronnen.gezagdatvaakisgekoppeldaandesocialestatusvandebron. Metinternetisdatspeelveldveranderd.Meteengoedeweblogisvolgenshemgemakkelijk eenexpertstatusteverwerven.kraaijvraagtzichafofzo nweblogookalsgezaghebbend gekenschetstkanworden.hijvindtdathetinschattenofinformatiebetrouwbaarisvan belangisvoordejournalistiekeneenopgavevooriedereendievaninternetgebruikmaakt. KennisisvolgensBell(2010)debasisbronvaninnovatieenwordtsteedsbelangrijker ineenpostindustriëlesamenleving.kenniswordtinzijnogeneenproductnetzoalsauto s datzijnineenindustriëlesamenleving.deelektronischesnelwegbiedtmogelijkhedenom onzevrijetijdenwerkandersintedelen.uiteindelijkleidtdattoteensamenlevingwaarin demediacentraalstaan(webster,2010).ineendergelijkedigitaleleefwereldishet belangrijkomtewetenhoeinformatieontstaatenhoewijonzewegdaarinvinden. Geografischverschillendelocatieswordendoordigitalenetwerkenverbondenwaarmee gelijktijdigdedimensiesruimteentijdmindervanbelangwordenalshetgaatomde communicatieencontacttussenmensen.demediaomringenons24uurperdagenopelk momentkunnenwijonslateninformeren.webster(2010)concludeertdanookdatde mediaeenbelangrijkerolhebbeninhoewijtegendesamenlevingaankijkenmaarookhoe wijdiesamenlevingsamenvormgeven. Inditnieuwespeelveldwordtopeennieuwemaniertegeninformatieaangekeken. Overinformatiebeschikkenendezeinformatiekunnenbeoordelenwordensteeds belangrijker.criteriadievolgensvedder(20003)wordentoegepastomdebruikbaarheidvan deinformatietebeoordelenzijn:deauteurofbronvandeinformatie,depresentatieopde website,doordegevondeninformatietevergelijkenmetalopgedanekennisofbeschikbare informatieopanderewebsitesenalsvierdecriteriumdeactualiteitvandeinformatie. 2.1Informatievaardigheden Bijdemeesteinnovatieszienweeenvastontwikkelingsprocesdatdematevanverspreiding indesamenlevingweergeeft.dezeverspreidinglaateensjvormigecurvezienmeteen langzamestart,eensnelledoorontwikkelingeneenvertragingwanneerdeverzadigingsfase wordtbereikt.dezecurvestaatookwelbekendalsdediffusietheorie(rogers,2003). Gebruikersdieindeintroductiefasevandecomputerdaarmeegaanwerken,inde diffusietheorieookwelinnovatorsgenoemd,ontwikkelenzogaandewegdigitale 18

19 Figuur$2:$Diffusiemodel$van$Rogers,$bron:$ wikipedia$ vaardighedenenverwervendaarmeeeenvoorsprong oplateregebruikers.onderzoeknaardeintroductie vandepclaatziendatditvooraljongerenenhoger opgeleidenzijn(steyaert&dehaan,2003:37j40). Desnelleopmarsvaninternetinhetdagelijks levenconfronteertonsvolgensvandijk&van Deursen(2009)metverschillendedigitale vaardigheden.tegelijkertijdconstaterenzijdatdezevaardighedenongelijkoverde bevolkingzijnverdeeld.vandijk&vandeursenonderscheidenvierelementenalshetgaat omdigitaleinternetvaardigheden.operationelevaardigheid(1)ishetkunnenomgaanmet debrowserenmetzoekmachines.formelevaardigheid(2)heefttemakenmetdekunstvan hetnavigeren.informatievaardigheid(3)isgerelateerdaaninformatiezoeken,selecterenen evaluerenendestrategischevaardigheid(4)isgerichtophetstellenvandoelenenhet nemenvandejuistebeslissingenenacties.inhethoofdstukoverzoekgedraggaikdieperin opdevraagwelkefactoreneenrolspeleninhetzoekproces.interessantaanhetonderzoek vanvandijk&vandeursenisdatweliswaarouderenmeerproblemenondervindenmetde operationeleenformeleinternetvaardigheden,maardatzijverrassendgenoegbetere informatieenstrategischeinternetvaardighedenhebbendanjongeren.deonderzoekers concluderendanookdataandachtvoorstrategischeinternetvaardighedenopschoolen werkonontbeerlijkis. Naast literacy (deklassiekecognitievevaardigheden)en numeracy (kunnen omgaanmetkwantitatieveinformatie)onderscheidenvandijk,dehaan&rijken(2000) informacy,ofweldeomgangmetdenieuweinformatiejencommunicatietechnologie (ICT).VanDijketal.stellendatwanneeriemandovermeer informacy beschiktdiepersoon ookmeergebruikmaaktvanict.hoeweldiestellingookandersomgelezenkanworden.in deregelbeschikkenhogeropgeleidenovermeer informacy danlageropgeleidemensen. Steedsvakerhebbenjournalisteneenacademischeopleidingenbeschikkenzijvermoedelijk ookovermeer informacy.ditisinlijnmetbovengenoemdonderzoekvansteyaertende Haan(2003)naardeintroductievandePC. 19

20 Betekentditbijvoldoendedigitalevaardighedendatonzemaniervanwerkenaan veranderingonderhevigis?hetscpsteltdatwemetictonswerkanders,snellerof efficiënterkunnendoen.ditstaatbekendals enabling$technology (SCP,2004:254).Volgens hetscppassenweinterneteerdertoeinonzealaanwezigemaniervanwerkenenvinden wedienieuwemaniervanwerkenalsnelvanzelfsprekend.ookishetzodatwedoorict efficiënterzijngaanwerkenendatwedaardoorsnelafhankelijkzijngewordenvandeze nieuwemogelijkheden. 20

21 3.Zoekgedragopinternet Alsopinternetwordtgezochtdanwordtdatveelalgedaanominformatietevinden.Case (2007:5),eenhoogleraarverbondenaandeUniversityofKentuckydieonderzoekdoetnaar zoekgedragvanmensen,beschrijfteenzoekprocesmetbehulpvandevolgende terminologieën: informatie, informatiebehoefte, informatiezoeken en informatiezoekgedrag.dezeviertermenhebbeneenonderlingerelatie:informatiezoeken eninformatiezoekgedragkrijgenbetekenisdoordebeschikbareinformatieende informatiebehoeftevaneenpersoon.volgenscaseisinformatiehetopdoenvan waarnemingenterwijlinformatiebehoefteontstaatbijdenotiedatjeeengebrekaankennis hebtopeenspecifiekthema.informatiezoekenbestaatuitdepogingomhetgebrekaan kennisoptevullen,terwijlinformatiezoekgedragdemaniervanzoekenisdiewordt gehanteerd. Hermans,Vergeer,&Pleijter(2009)vindendatdeopkomstvaninternetbetekentdat erbinnendejournalistiekmeermogelijkhedenzijnombronnentecheckenenomzo kwalitatiefbetereinformatietegeveninartikelen.demogelijkheidommetbehulpvan internetinformatietegenererenkanervoorzorgendatjournalistentotaandedeadline artikelenproberenteverrijkenmet(extra)informatie.zokomenjournalistenzoalscase (2007:5)beschrijft,terechtineen informatiezoekmodus.ditbetekentdatzoekgedragnet zolangdoorgaattotdatdeinformatiebehoefteisbevredigd.ditzoekprocesisvoorelk individuverschillend,waarbijdevolgendefactoreneenrolspelen:hetbelangomtezoeken, debeschikbaretijd,demotivatie,deinteresses,decontextwaarbinnenhetzoekproceszich afspeeltenkennis(case,2007:34). Dezefactorenzijntevertalennaarhetzoekprocesvaneenjournalist.Vooreen redacteurzithetbelangomtezoekenenerzijdsindewerkafsprakendiehijheeftgemaakt metzijnopdrachtgeverenanderzijdsdathijeenzogoedmogelijkonderbouwdartikelwil schrijven.detijdsfactorheeftindejournalistiektemakenmetdealtijdaanwezigdeadline waartegengewerktwordt.opeenbepaaldmomentsluitdekrantenkanaanhetartikelniet verdergewerktworden.motivatieeninteressehebbentemakenmetdeindividuele drijfverenvandejournalist.decontextishetredactielokaalendebeschikbarehulpmiddelen diedeverslaggeverterbeschikkingstaanomzijnwerktedoen.denkhierbijaandepc,de snelheidvandeinternetverbinding,deonlinedatabankenwaarderedactieoverbeschikt,de 21

22 organisatievanhetredactielokaal(kanderedacteurongestoordzijnwerkdoen)enhet productieproces(wanneerzijnredactievergaderingen,wiezijndaarbijaanwezigenwanneer isdedeadline).kennisheefttemakenmetzoweldeinformatievaardighedenvande journalistalsdekennisdiehijheeftoverhetonderwerpwaaroverhijeenartikelaanhet schrijvenis. Case(2007:17j34)onderscheidtondermeeropbasisvanbovengenoemdefactoren vijfzoekcategorieën.dezecategorieëntyperenzoekgedragmaarookdeinformatiedienodig isomaandeinformatiebehoeftetevoldoen.dedoorcasefictiefbeschrevenpersonen (persona)bereikenelkeenfasevantevredenheidalshetgaatomdebevredigingvande informatiebehoefte:deverkregeninformatieisgoedgenoegvoorhetdoeldatisgesteld.in dezefasezijnnietallemogelijkhedenbenutdieaanwezigzijnom,zoalscasedatbeschrijft, eenstadiumvanoptimaliseringtebereiken.devijfcasestudieszijn:car$purchase,library$ research,hor$race$wager,legal$researchandinformation$on$cancer.eenjournalistpastmijns inziensbinnentweevandievijfzoekcategorieën;namelijkdeonderzoekerdievooralin bibliothekenvanvrijterbeschikkingstaandepublicatiesgebruikmaakt(libraryresearcher) eneenonderzoekerdiegebruikmaaktvanspecifiekvoorhenontwikkeldecatalogi(legal researcher).volgenscasekandecomplexiteitvaneenbibliotheekvanwegedehoeveelheid informatiedeinformatiezoekeropeendwaalspoorbrengen.veelinformatiestaatniet logischgerangschiktenisopverschillendeplekkenterugtevinden.juistdezegrotevariëteit maaktzoekenlastig.eenproblematiekwaareenlegalresearchertegenaanlooptisdemate vankennisoverhetonderwerpwaarinformatieoverwordtgezochtendetijddie beschikbaarisomdejuisteinformatietevinden.dematevangrondigheidentijdvariëren volgenscase(2007)hetmeesttussendedoorhembeschrevenscenario s. Vooreenoptimaalgebruikvanmediazijnmediumgerelateerdevaardigheden (gebruikenkennisvanhetmedium)encontentgerelateerdevaardigheden (informatievaardigheden)nodig(vandeursen,2010).detwentseonderzoekervandeursen meentdatvooralcontentgerelateerdevaardighedenbepalendzijnvooreeneffectiefgebruik vaneenmediumzoalsinternet.dezevaardighedengroeiennietmeemetdeervaringdie iemandopdoetmethetmediumenzalopeenanderemanieraangeleerdmoetenworden. MetinformatievaardighedenbedoeltVanDeursenondermeerhetzoekgedragendemanier waaropdegevondeninformatiewordtgebruikt.ditmarkeertvolgenshaarookhetverschil 22

23 tussenhetgebruikvantraditionelemediazoalskrantenentelevisieeninternet.wanneerop internetinderdaadeenveelgroterehoeveelheidaaninformatiebeschikbaaris,vereistdat vandegebruikereenkritischeenanalytischehoudingomuitaldezeinformatiedejuiste gegevensopwaardetekunnenschatten(vandeursen,2010:75j76).selecterenvande bruikbareinformatieisnodigvanwegedegrotehoeveelheidinformatiedieaangeboden wordt.envandebronnenwaardeinformatieafkomstigvanis,moetbepaaldwordenof dezevalideenbetrouwbaarzijn.vakkari(2011)onderzochthoebetrouwbaareen zoekmachinealsgoogleis.hijondervonddatzoekvragennaaractuelethema svoor42 procentdoorgooglegoedwordenbeantwoordenzoekvragennaarfeitenvoor29procent. Dezecijfersstaanvolgensheminschrilcontrastmetandereonderzoekendiehijinzijn artikelciteert,endieaantonendatpublic$library$reference$servicesdezevragenvoor55 procentgoedbeantwoorden.hetonderzoekvanvakkaritoontaandat informatievaardighedenzoalsmedewerkersvaneenbibliotheekdiebeheersen,ervoor kunnenzorgendatdeinformatiezoekersnellertotresultaatkomt. Selecterenvaninformatievindtplaatsbinnenhethelezoektraject.VanDeursen (2010:66j68)onderscheidtinhetzoekgedragvanmensenvijffasen:(1)formulerenvande zoekvraag,(2)bepalenvandejuistebronnen,(3)formulerenvanzoektermen,(4) onderscheidenvanrelevanteinformatieomdaarna(5)kritischdegevondeninformatieop betrouwbaarheid,accuratesseenbronteevalueren.bepalenvanvaliditeiten betrouwbaarheidvanbronnengebeurtvolgensbrandjgruwel,wopereisenvermetten (2005:490)aandehandvanachtcriteria:betrouwbaarheid,validiteit,precisie,volledigheid, accuraatheid,beschikbaarheid,actualiteitenkosten.toepassenvandezecriteriaisechter noggeengemeengoed.vandeursen(2010)benoemtinhaardissertatiedriebarrièreswaar menseninhetzoekennaarinformatieopinternettegenaanlopen.teneerstewordtmeestal hetbekendezoekpadopgezochtterwijlernogveleanderemanierenbeschikbaarzijnom informatietevinden.tentweedegebruikendemeestemensennietmeerdantwee zoektermenentenderdekijktmenvaaknietverderdandeeerstepaginamet zoekresultatendieeenzoekprogrammaaanbiedt.alisinhetgebruikvanhetaantal zoektermeneenkenteringzichtbaar.zoiseentrendwaarneembaardatvakermeerdere zoektermenwordengebruiktbijhetzoekennaarinformatie(identity,2012). 23

24 3.1Gebruikzoekmachines AlsweinNederlandnaarinformatiezoekenop internetdoenwedatvooralmetdestandaard zoekmachinevangoogle.anderezoekmachineszoals Zoekmachine Barometer Nederland (2010) Yahoo: 1% Ilse: 1% Bing: 1% Vinden.nl: 3% YahooenIlsehebbeneenmarginaalmarktaandeel (Identity,2012).BekendisdatGooglezoekopdrachten nietjgeanonimiseerdbewaartomdevolgendekeer gerichtopdepersoonadvertentiesopdepaginate plaatsen.dezetechniekwordtverfijndindieniemand Google: 94% 2011 NOW Nederland Webtrends Figuur$3:$marktaandeel$zoekmachines$in$Nederland$ metzijngooglejaccountisingelogd(siebes,2006).onbekendisofgoogledezetechniek ookgebruiktomzoekresultatentemanipuleren.welheeftgoogleonlangsbekendgemaakt nieuwezoektechniekentegaanontwikkelenwaarbijresultatendeelsworden voorgeselecteerd.hiermeebepaaltgooglevooreendeelwatrelevantisenwatniet.joris vanhoboken(2011)pleitervoordatzoekmachinesverantwoordinggaanafleggenende gebruikersduidelijkmakenwatpluralismeendiversiteitvoorhenbetekenen.tegelijkertijd pleithijvooreensoort rechtvanmeningsuiting voorzoekmachineswatinzijnogen betekentdatzoekmachinesdevrijheidhebbenomzoekresultatenvooraftefilteren.indien dezetrendzichdoorzetbetekentditdatgooglezoekresultatenmanipuleertendatgoogle meebepaaltwelkeresultatenzichtbaarworden.hiermeegaatgoogledeelsopdestoelvan degebruikerzitten. 3.2Belangzoekgedragvoordejournalistiek Hetbelangvanhetvindenvan(dejuiste)informatieverschiltperpersoon.Vooreen professionalzoalseenjournalistishetvaakbelangrijkerom(snel)informatietevindendan vooriemanddieprivéinformatiezoekt.vijffactorenspeleneenrolbijhetzoekennaar informatie:decontext,demotivatie(dezeissterkofzwak),desoortbron(case onderscheidtformelebronnenzoalsencyclopedieënenexpertseninformelebronnenzoals collega seninternetfora),tijdsdrukendegewenstebetrouwbaarheid(case,2007:34). Journalistenzijndagelijksbezigominformatietezoekenbinneneenprofessionele context(enmotivatie)meteendiversgebruikvanonlinebronnenendatabankenwaarbijde betrouwbaarheid(inprincipe)hoogmoetzijnbinneneenvoorafbepaaldetijd.volgens Fabritius(2000)verschilthetzoekgedragtussenjournalistenookafhankelijkvande 24

25 deelredactiewaarzewerken.ditkomtvolgenshaarvanwegespecifiekecultuurverschillen diezichtbaarwordenindenormenenwaardenopdedeelredactieende(routinematige) werkzaamhedendiehorenbijdemanierwaaropeendeelredactieisgeorganiseerd.ook Chinn(2001)merktopdatjournalistenmetverschillendeaandachtsgebiedenandere informatiebehoeftenhebben.zijmeentdateenalgemeenverslaggevermetonderwijsals aandachtsgebiedminderbehoefteheeftaanachtergrondinformatiedaneen misdaadverslaggever.terwijleensportverslaggeverweermeerbehoefteheeftaan achtergrondgegevens. Ookdefactormotivatiespeelteenrolbijhetzoekennaarinformatiedooreen journalist.attfieldendowell(2002)beschrijveneenmodel(ziefiguur4)vooreen journalistiekonderzoeksjenschrijfproces.hetmodelbeschrijftrandvoorwaardenafkomstig Figuur$4:$A$good$angle$(Attfield$&$ Dowel,$2002:$194)$ vanderedactioneleorganisatiezoalsinvalshoekenlengte vanhetartikelmaarookpersoonlijkevaardighedenzoals kennisenaanwezigheidvaneen(informatie)netwerk.de tweebritseonderzoekersconcluderendathetzoekennaar informatiebijeenjournalistondermeerwordt gemotiveerddoorhetzoekennaareenoriginele invalshoekvoorhetartikel.zijstellendatdrieaspecten daarbijvanbelangzijn:originaliteit,maatschappelijk contextendenieuwswaarde(attfield&dowel,2002:194). Eengebrekaantijdiséénvandegrootstekwesties inhetzoekproces,zosteltsavolainen(2006).tijdsgebrekisvooraleenprobleemalsditin verbandwordtgebrachtmethetproducerenvanobjectieveberichtgevingenmetdegrote hoeveelheidbeschikbareinformatiewaareenkeusuitgemaaktmoetworden.definse wetenschapperbeschrijfteenzoekprocesalseendynamischprocesdatheenenweer beweegttussenoudeennieuweinformatiediegevondenwordt.ookattfieldendowell (2002:198)vindendathetdoorhenbeschrevenjournalistiekonderzoeksjenschrijfproces eenonstabiel$modelis.dewerkzaamhedenvindencontinuonderinvloedvanwisselende omstandighedenplaats.nieuweinzichtenvooreenbetereinvalshoekvanhetartikelen aanpassingenindelengtevanhetartikeldoordeeindredactiezijnbelangrijkeaanpassingen inhetproces.algevondeninformatiehoeftdannietmeerrelevanttezijn.vaakleidtdittot 25

26 hetherschrijvenvanhetartikelentoteennieuweofandereinformatiebehoefte.eengoed managementdoordejournalistvandegevondeninformatieiszowelvolgensattfielden DowellalsSavolainendanookonontbeerlijk.Savolainen(2006:118)zietinditcomplexe procesookeenbelangrijkpositiefaspect,wantteveelinformatiedwingtde informatiezoekertothetmakenvankeuzes. DebronbehoortvolgensToonRennen(2000:307)integraaltothetjournalistieke werkveld.nietdegebeurtenisopzichishetvertrekpuntvandejournalistiek,maarde mensendiedaarweetvanhebbeneneroverwillenvertellen.nieuwsisvolgenshemwat wevandaagtewetenzijngekomenennietwatervandaaggebeurt.gebeurtenissenworden geïnterpreteerdenvervolgenswordenerbetekenissenaangegeven.rennenschrijftdan ook doordat$de$journalistiek$strikt$genomen$geen$feiten$brengt$doch$slechts$mededelingen$ over$feiten$is$de$kwestie$van$geloofwaardigheid$buitengewoon$belangrijk (Rennen,2000: 311).EndezegeloofwaardigheidisvolgensRennenonderbelicht:kwaliteitvandebronnenis hetstartpuntvankwalitatiefgoedejournalistiek.transparantieoverdeherkomstvan informatiedoorjournalistenvergrootdebetrouwbaarheidvanjournalistiekeproducten.uit onderzoekvanrennenblijktdateenineenkwartvandeartikelendezeherkomstnietwordt vermeld. TochisanonimiteitvanbronnennietaltijdevenergbetoogtMichaëlOpgenhaffen (2011)omdatonbetrouwbaar$nieuwsvolgenshemlezersenjournalistenstimuleertnog meeroverhetonderwerpnatedenken.terillustratiegebruikthijhetvoorbeeldvanhet gretiggebruikmakendoornieuwsmediavanbeeldenoverdesituatieinsyriëopyoutube waarvandeafkomstonduidelijkis.vanbelangiswel,zoverwoordthij,datduidelijkwordt gemaaktdatdeberichtennietbevestigdzijnendebetrouwbaarheidonzekeris.uieindelijk vertrouwtmaarnegentienprocentvandenederlandsebevolkingeenjournalist(dejong, 2012).VolgensJaapdeJongwordtvandaagdedagdatvertrouwensteedsbelangrijker omdatdejournalistiekmoetconcurrerenmetanderevormenvaninformatieverschaffing. Hijpleiterdanookvooromjournalistenopteleidentot reflective$practitioners die waardenalseenkritischehouding,creativiteitenonafhankelijkheidcentraalhebbenstaan. Eigenschappendievolgensmijookgoedvanpaskomenbijhettoepassenvan informatievaardigheden. 26

27 EenextrafactortotslotdiemeespeeltvoordezeberoepsgroepnaastdevijfdieCase (2007)heeftbenoemdendieikeerderhierbovenhebtoegelicht,isvolgensmijofde journalistinstaatisomdeaangebodeninformatiekritischenanalytischteevalueren.juist omdatindejournalistiekondertijdsdrukgewerktwordtenervoorexperimenterengeentijd is.vandeursen(2010:75)geeftaandatinformatiedieviainternetisverkregenonbepaaldis enleidttotveelonnodigeresultaten.contentgerelateerdevaardighedenzijndaarom belangrijkomgoedeinformatieteselecterenenbronnentechecken,zoalseerderindit hoofdstukalisgeconcludeerd.volgensvandeursenishetbelangrijksteverschiltussenhet gebruikvantraditionelemediaenonlinezoekbronnendatonlinebronnendemogelijkheid biedenverbandenteleggentussenverschillendesoorteninformatie.denkhierbijaan aanwezigehyperlinksenverwijzingen.hoeweldemaniervanpresenterenonlinevolgens VanDeursenvergelijkbaarismetdievantraditionelemedia,isdoordehoeveelheidaan informatiediebeschikbaaris,despecifiekeeigenschappenvanonlinemedianodigzoalshet gemakkelijkkunnendoorzoekenvandeinformatie,omdezeinformatiegoedtekunnen beoordelenopbruikbaarheid. 27

28 28

29 4.Journalistiekepraktijk Onderinvloedvandenieuwemediaeneenterugloopinadvertentiejinkomstenstaatde traditionelejournalistiekonderdruk.decommissiejbrinkmanconcludeertin2009dat innovatievandejournalistiekepraktijknoodzakelijkis(commissiebrinkman,2009:46j49). Volgensdecommissieisereendiscussiegaandeoverdejournalistiekekwaliteitalsgevolg vandeterugloopvanhetaantaljournalisteninvastedienst.journalistiekhandwerkzoals onderzoekdoen,hetontwikkelenvankennisenonderhoudenvannetwerkenencontroleren vanbronnenkostvolgensdecommissiejbrinkmantijd.inhaaronderzoeksrapportzietde commissieeenverschralingvanhetjournalistiekewerk.ditleidttotminderjournalistieke capaciteitalshetgaatomhetbeoordelenvanderelevantievannieuwsfeitenenminder onderzoeknaarachtergrondenvandezenieuwsfeiten.eenextrataakdieaanhet journalistiekehandwerkwordttoegevoegdisderolvaninformatiebemiddelaar.ook Chavannes(2007)heeftheteerderdandeCommissiejBrinkmanalovereen informatiebemiddelaarinzijnoratiealshoogleraarjournalistiekaanderijksuniversiteit Groningen.Volgenshemmoetdejournalisttransparantgaanwerkenenmoetdatonderdeel wordenvanzijnberoepshouding.betrouwbarekwaliteitiseenfactordiedelezermeeneemt indebeslissingomvaninformatiegebruiktemaken.wurffenschönbach(2010)menenook dattransparantienaasteenvrijwilligejournalistiekecodeinstrumentenzijnomde journalistiekekwaliteittewaarborgen.ineenonderzoekonderzestignederlandseexperts concluderenzijdatinformatievoorzieninginhetinternettijdperkmeergevarieerdisendoor meerbetrokkenenwordengemaakt,maardatdekwaliteitvandieinformatieisafgenomen. Daarommoeteenjournalistvolgensdetweeonderzoekersvoorzichtigselecterenen interpreteren,feitencontroleren,feitenenopiniesscheidenenlezersbijdragennuanceren. DeinformatiebemiddelaarwaardeCommissiejBrinkmanenChavanneshetover hebbenisvolgensevers(2002:17j23)opgekomenmetdeopkomstvaninternetjournalistiek. TegelijkertijdzietEversookdatdeoudemedianogsteedsdetoonaangeven.Veelweblogs ofnieuwssitesmakengebruikvannieuwsdatdoordetraditionelemediawordtaangeleverd. TegelijkkanhetpubliekvolgensEverslastigonderscheidmakentusseninformatiediedoor eenjournalistisopgeschreveneninformatiedooranderenzoalsdeprjindustrie.eengevaar isdatjournalistiekestandaardendreigenteverdwijnenenereenvormvan gemakzuchtige journalistiek ontstaat.omditscenariotevoorkomenvindenbardoelend Haenens(2004) 29

30 eengrotereverantwoordelijkheidhieromtrentbijmediajactorenenbijde beroepsbeoefenaarsvoordehandliggen.deomgevingwaarinjournalistenwerkenis zodanigveranderddatnietalleenzijdesamenlevingvaninformatievoorzien.uitdagingen diebardoel(2010)indezenieuwemediawereldzietvoordeprofessionalzijn:interactiviteit, multimedialiteitenhypertekstualiteit.dejournalistiekverliesthaarclaimopexclusiviteit maarblijftwelverantwoordelijkvoorhetbehoudvankwaliteitenethiek,aldusbardoel. Journalistenzijnopzoeknaarwathenindezenieuwemediawereldonderscheidt.De journalistiekkanzichonderscheidendooreenrolopzichtenemenalsleveranciervaneen second$opinion.$ditkanwanneerjournalistenzichgaanrichtenophetgevenvanduidingbij hetnieuwseninhetdoenvanmeerenbeteronderzoek(bardoel,2010). 4.1Internetinderedactielokalen Deopkomstvannieuwemediainhetjournalistiekewerkiseenveranderingdiewordt aangestuurddooreentechnologischevernieuwing.maardatisgeennieuwfenomeen. Technologischeveranderingenhebbeninhetverledengeleidtotdiscussiesinhet journalistiekewerkveldoververanderingenindeproductievannieuws(örnebring,2010; Deuze,2004:26,51).TechnologieisindejournalistiekvolgensPleijterenDeuze(2003)altijd ingezetomhetwerkzoteorganiserendatditsnellerenuitgebreiderkonennietomde journalistiekfundamenteelteveranderen.netzoalsnu.almenenzijdatinternetde potentieheeftomdeeerstetechnologischevernieuwingtezijndiedaarveranderingingaat aanbrengen. Maarhoezithetnumethetgebruikvaninternetinderedactielokalen?Uit onderzoekvanpleijter,hermansenvergeer(2007)blijktdatallejournalistengebruikmaken vaninterneten .ditdoenzemeestalmeerderekerenperdag(vooralhetbezoeken vanwebsitesengebruikmakenvanzoekmachines).ookblijktuitdatonderzoekdatbijna alleondervraagdejournalisten(94%)vindendathetessentieelisomgoedgebruiktemaken vaninternet.desondanksheeftmaareenkleinedertigprocentvanheneenspecifieke traininghiervoorgevolgd.defunctiedieinternetvervultinhetjournalistiekewerkisdievan informatieverschaffer.vooralvoorhetzoekenvanachtergrondinformatie,ominformatiete verifiërenenvoorhetraadplegenvanpersberichten.maarookvoorhetvindenvanservicej informatieopbijvoorbeelddereisplannereninwoordenboeken.dehelftvande ondervraagdejournalistengebruiktinternetookomnaarinformatietespeuren.driekwart 30

31 vandejournalistencontroleertdeinformatiediezevaninternethalenenprobeertde oorspronkelijkebrontevinden.internetmaakthetwerkmakkelijker,vindt89procentvan deondervraagden.dehelftechtervindtdatdekwaliteitvanhetwerkhiermeeookwordt verbeterd.watlevertinternetopvoorhetjournalistiekewerk?ruimtachtigprocentzegt datzedoorinternetgebruikzijngaanmakenvanmeerbronnenenzestigprocentheeft andereideeënopgedaanvoorartikelenopinternet.pleijteretal.constaterendat,in vergelijkingmeteengelijksoortigonderzoekvierjaareerder,meerjournalistenvindendat hetgebruikvaninternetervoorzorgtdatdekwaliteitvanhunwerkafneemt.vreemd genoegisdeangstbijjournalistendatlezershenongeloofwaardigvindenookafgenomen. Hetmediummaaktjournalistiekwerkgemakkelijkermaarnietbetervolgensde onderzoekers.decontinuestroomaaninformatiedwingtdejournalistgoedteselecteren watwelofnietbruikbareinformatieis.ditbotstweleensmetdeconstantedrukvanuitde mediaorganisatiesomsneltepubliceren. Inbovenstaandonderzoekisgekekennaardetijddiejournalistenopinternetzijnen deverschilleningebruik.deonderzoekersconcluderendatwerkgerelateerdeoverwegingen aandebasisstaanomgebruiktemakenvaninternet.internetlevertsnellerinformatieop, bespaarttijdenbiedtmeerinformatie.uitrecenteronderzoekvanhermans,vergeeren Pleijter(2011)blijktdateenjournalistgemiddelddehelftvanzijntijdonlineisomfeitente checken,achtergrondinformatietevindenenhetlaatstenieuwstechecken.opvallendisdat social$mediahiervoornognauwelijkswordengebruikt Eennieuwemaniervanwerken:tijdswinstoftijdsdruk? Fabritius(2000)constateertinonderzoeknaarzoekgedragbijjournalistendatdetijdsfactor hetzoekgedragvanjournalistenhetmeestbeïnvloedt.internetechterbiedtunieke mogelijkhedenomtijdswinstteboeken(hermans,vergeerend Haenens,2009). Journalistenonderlinghebbenhetdanookvooraloverdefunctionaliteitvaninternetin relatietotdewerkzaamhedenendemogelijkhedendiedezefunctionaliteitjournalisten biedt.hetgaateroverhoemeergedaankanwordenindezelfdetijd.de vercommercialisering,metalsgevolghetzoekennaarnieuweverdienmodellendoor uitgevers,zetvolgenshermansetal.(2009)defactortijdwaarjournalistenoverbeschikken verderonderdruk.ditverklaartvolgensmijookdeelshetfeitdatjournalisteninternet 31

32 vooralgebruikenombestaandewerkprocedurestevergemakkelijkenenteversnellenin plaatsvaninternettegebruikenvoornieuwevormenvanjournalistiek. Desondanksneemtdetijdsdrukalleenmaartoe.Verslaggeverszijntegenwoordig nietalleenmaarbezigmethetschrijvenvaneenartikel,maardelenhunervaringookopeen blogdie24uurperdagenzevendagenindeweekbeschikbaaris(bowman&willis,2003: 49).Bardoelend Haenens(2004)concluderendatderolvandejournalistiekjuistverandert vaninformatieleveranciernaareenmeersturendeenvoedenderolinhetmaatschappelijk debat.hetzoekendoormediabedrijvennaarnieuweverdienmodellenstimuleertdeze discussie(evers,2007).dejournalistiekisopzoeknaarwathaaronderscheidtvanaldie anderevormenvaninformatieverstrekkingzoalsopinternet;ookwelburgerjournalistiek genoemd.hoeweljournalistenvindendatzijwerkenindienstvandelezer,isdatgeen vrijbriefomdelezerookmeerinvloedtegevenopdeinhoudvanhetnieuws(hermans, Vergeer,&Pleijter,2011). Bijdedoorontwikkelingvaninternetkandegrotererolvaneenactievelezerjdie nietalleenmassamediaconsumeertmaarzelfookeenactieverolspeeltindeproductievan informatiejnietgenegeerdwordenenzaldejournalistzijnwerkwijzemoetenbijstellen alsookzijnrolinhetproductieprocesvannieuws(pleijter,hermans&vergeer,2009).de Amerikaansevadervandeburgerjournalistiek,Gillmore(2005),meentdathedendaagse journalistenteweiniggebruikmakenvannieuwetechniekenalstechnoratiwaarmeeblogs kunnenwordengedocumenteerd.meergeluidenuitdesamenlevingindeberichtgeving gebruikenisvolgenshemnietalleenslimvanuitjournalistiekoogpuntmaarooknodigvoor demediaomteoverleven Eenkritischeblikopgevondeninformatie;dejournalistiekepraktijk Eenmeerderheidvandejournalistenisheterovereensdatdekwaliteitvanhetwerkmet interneternietopvooruitisgegaan(pleijter&deuze,2003).volgensdetweeonderzoekers zijnjournalistenweinigveranderingsgezind.internetheefthierdoorniettoteen kwaliteitsimpulsgeleidondanksdemogelijkhedendieditmediumkenmerken.pleijteren 1 Gillmore(2005)beschreefineenlezingaandeUniversityofMichigandetoekomstvande journalistiekalsvolgt: future$media$will$be$an$ecosystem$that$is$vastly$richer$and$more$ diverse$than$we$have$today:$it$will$become$a$multidirectional$conversation,$enriching$civic$ dialogue$at$the$local,$national$and$international$levels. 32

33 Deuzeconstatereneenvormvanzoalszijdatnoemen redactionele$cybernetisering.inhet bijzonderdoordeenormehoeveelheidinformatiedieviainternetdagelijksde redactielokalenbinnenstroomt.hetloopjenaareenfysiekebibliotheekomeennaslagwerk teraadplegenisnietmeernodig.redactionelecybernetiseringiseentrenddiewordt versterktdoordeveelheidaanwerkzaamhedendieeropderedactieisbijgekomen.niet alleenschrijfteenjournalisteenartikelvoordepapierenuitgavevanzijnkrant,maarmoet datberichtookbewerktwordentoteenartikelvoordewebsite.daarnaastvolgtde journalistdediscussieoverdatberichtopdesocialmedia.opbasisvanonderzoekvande AmsterdamSchoolforCommunicationsResearchASCoR(periode1997j2001)ende KatholiekeUniversiteitNijmegen(periode2001j2002)concluderenPleijterenDeuze(2003) datjournalistenhetpapierverruildhebbenvoorhetweb.datheeftechtergeennieuwe maniervanwerkenopgeleverd.internetversterktenversnelthetwerkalleen.hetgemak datinternetbiedtindejournalistiekheeftvolgenshenweltotmeerinformatieentothet gebruikvananderebronnengeleid.hierdientopgemerkttewordendatzijdezeuitspraken baserenoponderzoekdatmeerdantienjaargeledenisuitgevoerdineenperiodedat internetnogmaarnetmassaalinderedactielokalenwerdgeïmplementeerd.uitonderzoek vanpleijteretal.(2006)blijktdaarentegendatmetdekomstvaninternetinde redactielokalenjournalistennietveelvakerdanvoorheenhunwerkachterdepcdoen. InteressantechterisomtewetenofdatwerkachterdePCdelaatstejarenisveranderd. Informatieopinternetheeftalskenmerkdathetlastigisteachterhalenhoe betrouwbaardieinformatieis(pleijter,hermans,&vergeer,2007:2).inaleerderhierboven aangehaaldonderzoekdoorpleijteretal.(2006)isgeenbewijsgevondendatmeer internetervaringleidttoteenkritischereblikoponlineverkregeninformatie.welishetzo datjournalistenmeteenkritischeblikopinformatieviainternetverkregen,vakervan internetgebruikmaken.waarschijnlijkdoordatdezejournalisteninformatieeerderchecken danminderkritischejournalistendiealsnellerdeinformatiealsbetrouwbaarzien.hetis volgenspleijteretal.(2009)zorgelijkdatjournalistenzichvooraldrukmakenomde functionaliteitendieinternetbiedtenminderomdezejournalistiekewaarden.uitander onderzoekblijktechterhettegendeel.uiteenenquêteonder642journalistenuitnederland en526journalistenuitvlaanderen(belgië),blijktdatdeondervraagdenvindendatde mogelijkhedendieinternetbiedtinhetjournalistieke(hand)werk,journalistiekewaardenals 33

34 geloofwaardigheidenbetrouwbaarheidonderdrukzet.aldoendejournalistendaarverder nietveelmee.datgezichtspuntheeftnamelijkgeeninvloedophetgebruikvaninternet (Hermans,Vergeer,&Haenens,2009). Hoeweljournalistendeafgelopenjarenkritischerzijngewordenoverdeinformatie diezeopinternetvindenblijktuitonderzoekvanheeswijk(2007)datmenookvindtdat doorhetgebruikvaninternethetwerkwordtvergemakkelijkt.tochlijkthetervolgenshem aandeanderekantopdatjournalistenervarendatdecombinatievanactualiteiten journalistiekebetrouwbaarheideenspagaatisdiesteedsmoeilijkerisvoltehouden. 4.3Journalistiekekwaliteit Binnendeontwikkelingwaardejournalistiekzichinbevindt,informeertdejournalistniet alleenmaarversterkthijjuiststeedsvakerverhalenindemaatschappij(deuze,2005:455). TegelijkertijdconcludeertDeuzedatmetdieontwikkelingobjectiviteitalskwaliteitscriterium moeilijkertemetenisdandezealwas.tochbeschouwenandereninternetmeeralseen informatiebrondandathetleidttoteenheleanderemaniervanwerkenvoorjournalisten. Pavlik(2001)meentdatinternetnietmeerdaneeninstrumentisvoorsecundaire nieuwsvergaringendatinformatievaninternetdanookaltijdgecontroleerdmoetworden. HijadviseertjournalisteneenlijstaanteleggenmetbetrouwbareURL s.verdergeeftpavlik viertipsafkomstigvandecolumbiauniversitywaardeoudstejournalistenopleidingter wereldisgevestigd:verifieeralleinformatieafkomstigvaninternet,maakmeldinginhet artikelwanneerinformatieafkomstigisvaninternet,controleerofdeurlbetrouwbaaris (vertrouwookoverheidsinformatienietdirect)encontroleerwanneerdelaatsteupdatewas vandewebsitediewordtgebruikt HoedebetrouwbaarheidsspagaatvanHeeswijkuitdevorigeparagraafindepraktijk totuitingkomtbeschrijftnickdaviesinzijnboekflat$earth$news.hierinblijktdatdemedia vaakklakkeloosberichtenafkomstigvanofficiëlebronnenoverneemt(davies,2008).davies ontdektedatdemeestemediapersinformatievandebritseenamerikaanseoverheidover mogelijkemassavernietigingswapensinirakzondertecontrolerenovernamen.laterbleek datooktegeldenvooranderehypeszoalsdemillenniumbugendemexicaansegriep.in NederlandhebbenHijmans,Buijs&Schafraad(2009)onderzochtinhoeverreNederlandse dagbladredactiesberichtgevingonbewerktovernemen.52procentvandedoorhen 34