DE ARCHEOLOGISCHE PREHISTORIE VAN ZUID-LIMBURG IR. J.P. DE WARRIMONT RIJCKHOLT
|
|
- Stefan Dekker
- 5 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 DE ARCHEOLOGISCHE PREHISTORIE VAN ZUID-LIMBURG IR. J.P. DE WARRIMONT RIJCKHOLT
2 HET KRIJT IN ZUID-LIMBURG Het Krijt is meer dan 65 miljoen jaar oud en bestaat uit diverse laagpakketten, waaronder de kalksteen van Meerssen en van Bunde. De kalksteen van Emael, Schiepersberg, Lanaye en Zeven Wegen bevat de beste kwaliteit vuursteen die voor de prehistorische mens belangrijk is geweest.
3 KRIJTFOSSIELEN Kenmerkende fossielen uit de kalksteen en het vuursteeneluvium van Zuid-Limburg. In de hogere delen van Zuid-Limburg is door verwering de kalksteen opgelost. Wat overbleef wordt vuursteeneluvium genoemd. Hieruit is in de prehistorie, in Banholt, Mheer en Rullen, in dagbouw vuursteen gewonnen.
4 VUURSTEENBANKEN IN HET KRIJT PRIMAIRE BRON VAN VUURSTEEN
5 VUURSTEENKNOLLEN Vuursteenknollen uit het vuursteeneluvium zijn plaatselijk geëxploiteerd voor de bouw van wegen en huizen. Hier de situatie in Banholt in Grote hoeveelheden vuursteen liggen klaar om afgevoerd te worden voor de wegenbouw. Hierbij zijn veel vuursteenmijnen uit de prehistorie vernield.
6 Een eenvoudige stamboom van de mens
7 DE NEANDERTHALER ONTMOET DE MODERNE MENS Het verschil in lichaamsbouw van de Neanderthaler en de moderne mens. Een Neanderthaler ontmoet de moderne mens rond jaar geleden.
8 MESOLITHICUM Sporen van mesolithische jagers worden met enige regelmaat in Zuid-Limburg aangetroffen. Ze hadden een nomadisch bestaan en waren hier aanwezig tussen v.chr. Het waren de laatste jagerverzamelaars. Hiernaast is een deel van het jachtwild afgebeeld, met edelhert, ree, oeros en wild zwijn. Daarnaast een tafereel van de jacht op een oeros.
9 MIGRATIE VAN DE EERSTE BOEREN UIT HET NABIJE OOSTEN Vanuit het Nabije Oosten zijn er twee migratieroutes door Europa: - Een noordelijke via de Balkan en het stroomgebied van de Donau en de Rijn. - Een zuidelijke via de kusten van de Middellandse Zee en het stroomgebied van de Rhône, Maas en Rijn naar het noorden.
10 VERSPREIDING VAN BANDKERAMISCHE NEDERZETTINGEN Verspreiding van de Bandkeramiek (ook Lineaire Bandkeramiek of LBK genoemd) in Europa, rond Zuid- Limburg. De eerste boeren vestigden zich tussen v.chr. op de lössgronden van Zuid-Limburg en omgeving.
11 Een impressie van een dorp van de Bandkeramiek, met boerderijen, akkerbouw en veeteelt. De dissel verscheen als werktuig om hout te bewerken, aardewerk om te koken en om voedsel in op te slaan, de sikkel en maalstenen om graan te maaien en te malen. BANDKERAMIEK NEDERZETTING
12 EEN BANDKERAMISCHE NEDERZETTING OP DE GRAETHEIDE
13 IMPRESSIE VAN EEN HUISPLAATS UIT DE BANDKERAMIEK Een recente impressie met veel details over de bewoners van de Bandkeramiek.
14 RAADSEL Bij de komst van de Bandkeramiek verbleven hier reeds twee groepen met hun eigen aardewerk. Het betreft Limburg en La Hoguette aardewerk. Het wordt aangetroffen in afvalkuilen van de LBK of op vindplaatsen, zoals Sweikhuizen, buiten een LBK context. Op de afbeelding zijn leden van de LBK afgebeeld met twee leden van La Hoguette die als jager-verzamelaar met hun kenmerkend aardewerk staan afgebeeld. Mogelijk zijn het groepen met aardewerk die de invloed van de neolithisering via de zuid-route hebben ondergaan. Het kunnen herders zijn geweest die rondtrokken met hun vee.
15 BANDKERAMISCH AARDEWERK Fraaie potten van de Bandkeramiek met bandvormige versiering. De Bandkeramiek ontleent zijn naam aan de bandvormige versiering op veel van de potten.
16 LBK-AARDEWERK Bijzonder aardewerk uit de groeve Caberg-Klinkers, ten noorden van Maastricht: Twee steilwandige bekers en twee ronde kommen met bijzondere versieringselementen.
17 ARTEFACTEN UIT DE BANDKERAMIEK Met de klok mee: Keramiek met klingwerktuigen. Dissels met vuurstenen pijlpunten. Twee dissels met een vuurstenen schrabber uit Ulestraten. Klingkernen uit Banholt.
18 RÖSSENCULTUUR Van de Rösssencultuur ( v.chr.) zijn weinig vondsten bekend. In Maastricht-Randwyck is een deel van een nederzetting opgegraven. Leden van deze Rössencultuur hebben vuursteenmijnen bij Rullen in de gemeente Voeren (B) ontgonnen. In de omgeving van Moorveld is een groot fragment van een Rössener Breitkeil (een bijl) gevonden met een dubbele doorboring. Boven: Breitkeilfragment uit de omgeving van Moorveld. Onder: Een complete Breitkeil uit Düren (D).
19 VUURSTEENMIJNBOUW IN ZUID-LIMBURG Vuursteenmijnbouw van Lanayevuursteen in westelijk Zuid-Limburg. De mijnen van Banholt en Mheer zijn tijdens de Bandkeramiek in bedrijf geweest. Rullen was vooral belangrijk voor de Rössencultuur en Rijckholt voor de Michelsbergcultuur en de Steingroep.
20 OPENLUCHT MIJNBOUW ZOALS WE DAT KENNEN VAN MHEER, BANHOLT EN RULLEN
21 ONDERGRONDSE VUURSTEENMIJNBOUW IN ZUID-LIMBURG Via schachten en galerijen werden vuursteenknollen 12 m diep uit de grond gehaald. In de omgeving van de mijnschacht werden uit vuursteenknollen halffabricaatbijlen en klingen gemaakt die naar de nederzettingen werden afgevoerd. De mijnbouw had zijn hoogtepunt tijdens de Michelsbergcultuur en de Steingroep.
22 VUURSTEENMIJNBOUW Na de Bandkeramiek, tijdens de periode van de Michelsbergcultuur en de Steingroep, werd in Rijckholt-St. Geertruid (links) en Valkenburg (rechts) ondergronds vuursteen gewonnen.
23 MICHELSBERGCULTUUR ( V.CHR.) De verbreiding van de Michelsbergcultuur is hiernaast weergegeven.
24 ERDWERK (AARDWERK) MICHELSBERGCULTUUR
25 HET SLAAN VAN KLINGEN VAN EEN KERNSTEEN KLINGEN ZIJN LANGE SPANEN VAN EEN KLINGKERN GESLAGEN
26 DE PRODUCTIE VAN KLINGEN V.l.n.r.: Geslepen en halffabrikaat bijl, de productie van klingen met een drevel en hamer uit edelhertgewei en het eindproduct: de klingen. De klingkernen werden als afval in de ateliers achtergelaten. In de nederzettingen werden de bijlen geslepen en van klingen en andere afslagen werden bijvoorbeeld messen, schrabbers, pijlpunten, boren, priemen en stekers gemaakt.
27 KLINGKERNEN Vier klingkernen uit: (v.l.n.r.) Mesolithicum. Uit Haspengouwvuursteen. Bandkeramiek. Deze is later als klopsteen gebruikt. Van vuursteen uit Rijckholt-St. Geertruid. Neolithicum. Uit de ateliers van Rullen. Michelsbergcultuur. Uit de ateliers van Rijckholt-St. Geertruid.
28 BEWERKEN VAN VUURSTEEN Links: Vuursteenklingen uit Valkenburgvuursteen van een vuursteenatelier in Ulestraten. Rechts: Een grote slijpsteen voor stenen bijlen uit Slenaken.
29 MICHELSBERGCULTUUR MK-artefacten uit de gemeente Meerssen. Ze geven plaatsen aan waar nederzettingen zijn geweest. Van boven naar beneden: Brommelen - uit afvalkuilen aangetroffen bij de aanleg van een fietspad in Kasen akkervondsten van een rijke Michelsberg vindplaats. Moorveld akkervondsten.
30 STEINGROEP Van de Steingroep ( v.chr.) zijn weinig determineerbare vondsten bekend. Transversaalpijlpunten komen wel voor en enkele scherven aardewerk van de vindplaats Geulle- Armenbos. Het hoogtepunt van de vuursteenwinning op de Lousberg bij Aken valt samen met de aanwezigheid van de Steingroep. Hiernaast grafgiften uit de grafkelder van Stein met aardewerk, een geslepen bijl, transversaalpijlpunten en benen werktuigen.
31 HET MALEN VAN GRAAN Het graan werd tussen twee stenen (de ligger en de loper) met de hand gemalen.
32 ARTEFACTEN UIT HET MIDDEN-NEOLITHICUM Een slijp- en wrijfsteen. Een maal- en klopsteen. Hiervoor werden bijvoorbeeld kwartsiet of kwartsitische zandsteen gebruikt.
33 LANDBOUWGEWASSEN EN HUISDIEREN TIJDENS DE PREHISTORIE
34 PIJLPUNTEN VAN VUURSTEEN DOOR DE EEUWEN HEEN Vanaf het Mesolithicum tot de Bronstijd werden vuurstenen pijlpunten gebruikt; v.l.n.r.: Mesolithicum en Bandkeramiek, Michelsbergcultuur, Steingroep met transversaalpijlpunten, Laat-Neolithicum en Bronstijd. De vorm van de pijlpunten biedt de mogelijkheid om een cultuur te determineren.
35 SCHRABBERS DOOR DE EEUWEN HEEN
36 PREHISTORISCH AARDEWERK De verschillende prehistorische culturen en groepen vanaf de Bandkeramiek hebben ieder hun eigen aardewerkvormen, samenstelling, uiterlijk of versiering. Ook dit biedt de mogelijkheid om vondsten te determineren. Hier zijn enkele voorbeelden gegeven. V.l.n.r.: Bandkeramiek, Michelsbergcultuur, Steingroep en IJzertijd.
37 LAAT-NEOLITHICUM EN BRONSTIJD Uit het Laat-Neolithicum ( v.chr.) zijn in deze regio weinig vondsten bekend. Ook de erop volgende Bronstijd ( v.chr.) is hier slecht vertegenwoordigd. Van de IJzertijd ( v.chr.) zijn weer meer vondsten beschikbaar.
38 GLAZEN ARMBANDEN UIT DE IJZERTIJD Enkele tientallen fragmenten van kobaltblauwe glazen armbanden. Hier voorbeelden van zogenaamd La Tène glas.
39 METAAL Brons is een legering van koper en tin. Het was kostbaar en moest uit Oost- Europa of Engeland worden aangevoerd. Daarom werden stenen werktuigen in de Bronstijd niet helemaal verdrongen. IJzer was als ijzeroer of klapperstenen in de eigen omgeving beschikbaar. Vergeleken met brons was het moeilijk te smelten. Dat het gesmeed kon worden was een groot voordeel. Hiernaast een bronsgieter en ijzersmid in actie.
40 METAALTIJDEN In tegenstelling tot ijzer blijft brons in de bodem goed bewaard. Dat geldt nog meer voor kostbare edelmetalen als zilver en goud. Uit de omgeving van Meerssen zijn belangrijke vondsten gedaan. Met de klok mee: - Bronsdepot uit Vilt. - Zilveren vaas uit Neerharen ten noorden van Maastricht. - Keltische muntschat uit Amby. - Gouden torque (halsring) uit Heerlen.
41 ROMEINEN Met het verschijnen van de Romeinen rond 55 v.chr. eindigt de prehistorie in Limburg. Dit gaat met veel geweld gepaard. De Keltische stam der Eburonen bezorgde de Romeinse legers onder leiding van Julius César hier een grote nederlaag. Omdat door de Eburonen verraad was gepleegd werden deze in de jaren hierna door de Romeinen uit wraak grotendeels uitgeroeid. Gezagsgetrouwe groepen mochten zich in de ontvolkte gebieden waaronder Limburg - vestigen.
Alja en Erkin en de midden-steentijd
Alja en Erkin en de midden-steentijd Het verhaal van Alja en Erkin speelt zich af aan het einde van de middensteentijd (het mesolithicum), rond 5200 voor Christus, toen West-Europa werd bewoond door groepjes
Nadere informatieArcheon Expeditietocht prehistorie
Archeon Expeditietocht prehistorie Hartelijk welkom in Themapark Archeon. De naam Archeon heeft te maken met archeologie. Een archeoloog onderzoekt hoe de mensen vroeger woonden en leefden door letterlijk
Nadere informatieOerboeren in de Friese Wouden.
Stichting IJstijdenmuseum Buitenpost. www.ijstijdenmuseum.nl. Oerboeren in de Friese Wouden. Het grootste deel van de geschiedenis van ons mensen ligt in de prehistorie. Met prehistorie duiden we een tijd
Nadere informatieDe archeologie van Weert-Nederweert van de prehistorie tot de Middeleeuwen
De archeologie van Weert-Nederweert van de prehistorie tot de Middeleeuwen dr. H.A. Hiddink senior-archeoloog VUhbs, Amsterdam cursus Weerterlogie, 17-02-2016 Geologie - hooggelegen rug in Roerdalslenk
Nadere informatieeen zee Rendierjagers De rendierjagers leefden in de prehistorie in ons land. Dat is de tijd voordat de van tijd een zee van tijd
Werkblad Ω Een tijd geleden... Ω Les : Rendierjagers Rendierjagers De rendierjagers leefden in de prehistorie in ons land. Dat is de tijd voordat de mensen konden schrijven. Ze woonden niet op een vaste
Nadere informatieMeijel in de prehistorie. Middenneolitische bijl gevonden door Mart Heldens in 1962
Meijel in de prehistorie Middenneolitische bijl gevonden door Mart Heldens in 1962 12 TITEL Van middenpaleolieten in de Polder tot de neolithische bijl van het Platveld Eén van de doelstellingen van heemkundevereniging
Nadere informatieTijd van jagers en boeren
Tijd van jagers en tot 3000 v. Chr. De prehistorie Prehistorie 3000 v. Chr. Evolutietheorie: Eerste mensen ong. 3 miljoen jaar geleden in Afrika ontstaan. Hij is geëvolueerd (Theorie Charles Darwin) en
Nadere informatieVeluwse vuursteen als werktuig of wapen
8 e Cultuur n e e t historisch Apeldoorn e m g Veluwse vuursteen als werktuig of wapen Op de Veluwe worden regelmatig stukjes vuursteen gevonden. Slechts weinigen zullen weten dat het soms gaat om prehistorische
Nadere informatieLocatie Zandoerleseweg, perceel 845 Datum onderzoek 21 Juni 2010 Datum evaluatieverslag 21 juni 2010 Opstelier evaluatieverslag
Locatie Zandoerleseweg, perceel 845 Datum onderzoek 21 Juni 2010 Datum evaluatieverslag 21 juni 2010 Opstelier evaluatieverslag Mirjam Brouwer Goedkeuring evaluatieverslag Jos van der Weerden Locatie.
Nadere informatieARCHEOLOGIE VOOR A2 MAASTRICHT
ARCHEOLOGIE VOOR A2 MAASTRICHT EEN STUKJE GESCHIEDENIS ONTBLOOT Voor A2 Maastricht is op diverse plaatsen in en rond de stad archeologisch onderzoek gedaan. Al in 2007 werd in de Landgoederenzone vooronderzoek
Nadere informatieDe eerste bewoners van Nederland
De eerste bewoners van Nederland 1.De oudste vrouw van Nederland 1a Trijntje In november 1997 graven mensen bij Hardinxveld-Giessendam in Zuid-Holland een gat van tien meter diep. Ze zoeken naar sporen
Nadere informatie1 2 1 151 18 IJzer Werktuig/ gereedschap (onderdeel) - Nieuwe tijd C Recent uitgeselecteerd
1 2 1 151 18 IJzer Werktuig/ gereedschap (onderdeel) - Nieuwe tijd C Recent uitgeselecteerd 2 2 1 151 18 IJzer Werktuig/ gereedschap (onderdeel) - Nieuwe tijd C Recent uitgeselecteerd 3 2 1 2001 16 IJzer
Nadere informatieTijd van jagers en boeren
1.1 Van jagers verzamelaars naar tot 3000 v. Chr. De prehistorie : levenswijze van jagers verzamelaars ontstaan van landbouw, landbouwsamenlevingen Onderzoeksvraag: Welke gevolgen had de Neolithische Revolutie
Nadere informatieDe Zanding : tot jaar geleden
De Zanding : 12.000 tot 4.000 jaar geleden Het gebied De Zanding bij Carnegie Cottage (voorheen de Wever) begrensd door de Boveneindseweg (langs het hek van de Hoge Veluwe), de Karweg en de Heiderand is
Nadere informatieKijk eens naar de grond. Een blik op het Hagelandse prehistorische bodemarchief
Winar Wingense archeologische dienst KONINKLIJKE VLAAMSE ACADEMIE VAN BELGIË VOOR WETENSCHAPPEN EN KUNSTEN Kijk eens naar de grond. Een blik op het Hagelandse prehistorische bodemarchief 2011 Pierre M.
Nadere informatie3000 v. Chr v. Chr v. Chr v. Chr.
6 prehistorie oudheid 3000 v. Chr. 2500 v. Chr. 2000 v. Chr. 1500 v. Chr. Jagers en Boeren De oudste bewoners Jos en Mirthe fietsen in de zomervakantie op de Elspeetse heide. Ze maken met hun ouders een
Nadere informatieFivelsgoud 2. Achtergrondteksten voor docenten bij: Eindredactie, structuur en validatie: Eelco Bruinsma. Projectleiding: Eelco Bruinsma
Fivelsgoud 2 Achtergrondteksten voor docenten bij: TIJDVAK 1: Tijd van jagers en boeren 3000-50 voor Christus (Oorspronkelijke tekst: Jouke Nijman. Bewerking: Merel Thomése. Redactie: Anja Reenders) Eindredactie,
Nadere informatieOpmerkingen over de herkomst van het lithische materiaal van de préhistorische vindplaats te Sweikhuizen (Gemeente Schinnen L.).
Opmerkingen over de herkomst van het lithische materiaal van de préhistorische vindplaats te Sweikhuizen (Gemeente Schinnen L.). Abstract door J. H. Willems Notes on the provenience of the lithic material
Nadere informatieMET KWAST EN VERGROOTGLAS
LES 3 Activiteit Doel Duur Lesmateriaal MET KWAST EN VERGROOTGLAS Determineren van archeologische vondsten De leerling kan met hulpmiddelen een eenvoudige historische bron dateren en het gebruik omschrijven
Nadere informatieVuursteenbewerking. Museum voor Natuurwetenschappen Vautierstraat 29 1000 Brussel info@natuurwetenschappen.be
Vuursteenbewerking Museum voor Natuurwetenschappen Vautierstraat 29 1000 Brussel info@natuurwetenschappen.be Vuursteenbewerking Vuur-steen of werk-steen? Vuursteen kreeg zijn misleidende naam door het
Nadere informatieVoor/na het bezoek. Museum voor Natuurwetenschappen.be Vautierstraat, 29 1000 Brussel info@natuurwetenschappen.be
Voor/na het bezoek Museum voor Natuurwetenschappen.be Vautierstraat, 29 1000 Brussel info@natuurwetenschappen.be Wat is de prehistorie? Prehistorie betekent letterlijk voorgeschiedenis, het tijdperk voor
Nadere informatieHET TRECHTERBEKERVOLK. het hunebed de trechterbeker de provincie Drenthe de zwerfkei. het hunebed de trechterbeker de provincie Drenthe de zwerfkei
HET TRECHTERBEKERVOLK HET TRECHTERBEKERVOLK het hunebed de trechterbeker de provincie Drenthe de zwerfkei het hunebed de trechterbeker de provincie Drenthe de zwerfkei Vraag: Waar werd een hunebed in de
Nadere informatieverslag van archeologisch onderzoek vanaf de jaren zeventig in de wijk padbroek werkgroep archeologie cuijk museum ceuclum
OUDE BEWONING IN PADBROEK verslag van archeologisch onderzoek vanaf de jaren zeventig in de wijk padbroek werkgroep archeologie cuijk museum ceuclum Oude bewoning in Padbroek Tijdens de bouw en inrichting
Nadere informatieOPGRAVING BEST-AARLE AFGEROND
OPGRAVING BEST-AARLE AFGEROND In het najaar van 2011 en de lente van 2012 deed een team archeologen van Archeologisch Onderzoek Leiden (Archol bv) en Diachron UvA bv opgravingen in Aarle in de gemeente
Nadere informatieDe IJzertijd (van 800 tot 12 voor Christus).
De IJzertijd (van 800 tot 12 voor Christus). 1 En toen was er IJzer! Dat moeten de boeren aan het eind van de Bronstijd 2 hebben gezegd. Er is een metaal gevonden dat iedereen kan gebruiken. Brons 3 was
Nadere informatieOntstaan landbouw - vmbo12
Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres VO-content 17 august 2018 CC Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie https://maken.wikiwijs.nl/63442 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs van
Nadere informatieDe presentatie rond de trap
Kijktocht OER! Plus 6000 jaar geleden woonden er al mensen in dit gebied. Het is de prehistorie; de tijd van de jagers en boeren. De mensen noemen we Swifterbantmensen. Deze kijktocht helpt je ontdekken
Nadere informatiePubliekssamenvatting. Archeologisch onderzoek Groene Rivier Pannerden
Publiekssamenvatting Archeologisch onderzoek Groene Rivier Pannerden Catastrofale overstromingen kwamen vaak voor in de geschiedenis van Pannerden, wat met de ligging in de driehoek tussen de rivieren
Nadere informatiePottenbakkersovens in Landgraaf
Pottenbakkersovens in Landgraaf Schaesberg, Steenfabriek Russel, Dr. Calsstraat In 1921 twee ovens uit verschillende tijdsperken met vondsten uit de vroege en volle middeleeuwen. Ook in 1926 werd nog aardewerk
Nadere informatie5 Materiële cultuur uit de periode Laat-Neolithicum Midden-Bronstijd
5 Materiële cultuur uit de periode Laat-Neolithicum Midden-Bronstijd A.A. Koster, E.Taayke en R. Berkvens 1 5.1 Inleiding De sporen uit de Bronstijd waren niet rijk aan vondstmateriaal, het merendeel bestaat
Nadere informatieCollectie archeologie Laatst aangepast zondag 23 maart 2008 00:33. De Steentijd
De Steentijd Het HVR museum beschikt over een uitgebreide steentijdcollectie waarvan een representatief gedeelte permanent wordt tentoongesteld. De collecties zijn gevormd uit schenkingen en bruiklenen
Nadere informatie3000 jaar historie van Best-Aarle opgegraven
Locatie: Best en Aarle Periode: NEO, BRONS, IJZ, ROM, XME, NT Complextype: ELA, GC, GVX, IX, IPER, NX, NHP, XXX. Soort onderzoek: opgraving Jaartal onderzoek:2011 en 2012 Datum vondst:2011 en 2012 Uitvoerder:
Nadere informatieAardewerken pot Vraag: hoe weet de onderzoeker hoe oud het voorwerp is?... Munten Vraag: hoe weet de onderzoeker hoe oud het voorwerp is?...
WERKBLAD 1 HET WERK VAN DE ARCHEOLOOG Kruis aan welk materiaal jij met je groepje onderzoekt. Bekijk de film en zoek het antwoord op de vraag. Aardewerken pot Vraag: hoe weet de onderzoeker hoe oud het
Nadere informatieStaatsbosbeheer Gerendal 7 6305 PA Schin op Geul T 043-4592469. Savelsbos. Hellingbos met historie. Wandelen
Staatsbosbeheer Gerendal 7 6305 PA Schin op Geul T 043-4592469 Wandelen Savelsbos Hellingbos met historie Dwalen door de tijd Er zijn veel redenen voor een bezoek aan het Savelsbos, de bosgordel op de
Nadere informatieVAN VUISTBIJL TOT TRECHTERBEKER
VAN VUISTBIJL TOT TRECHTERBEKER Van vuistbijl tot trechterbeker Thema: Archeologie en prehistorie Doelgroep: groep 5 t/m 8 Duur: 1,5 uur Voorbereiding: 1,5 uur Kosten: 1,50 per leerling Leskoffer: 15,00
Nadere informatieZe gebruikten bijna alleen maar streepjes omdat ze het snel en makkelijk in stenen wilden krassen. Rondjes waren erg moeilijk!
Romeinse cijfers Vroeger werd er overal in Romeinse cijfers gerekend. Deze cijfers zijn bedacht door de Romeinen in de Romeinse tijd. Er is geen symbool voor het getal 0. Ze vonden namelijk dat niks maar
Nadere informatieArcheologie en cultuurhistorie Strijpsche Kampen
Archeologie en cultuurhistorie Strijpsche Kampen Bijlage 3 bij Nota van Uitgangspunten Strijpsche Kampen Definitief Gemeente Oirschot Grontmij Nederland bv Eindhoven, 11 mei 2007 Verantwoording Titel :
Nadere informatieMeta uit Meteren. Archeologen graven het skelet van Meta op. Foto: ADC Archeoprojecten / Hazenberg Archeologie. Restaurator Floris Reijnen aan het
Meta uit Meteren Tijdens opgravingen in het toekomstige woongebied De Plantage in Meteren (gemeente Geldermalsen) troffen archeologische onderzoekers eind 2010 een aantal crematiegraven uit de IJzertijd
Nadere informatieProject 434: Bureaustudie Actualisering archeologische verwachting nieuwbouwlocatie Stadhuiskwartier. Interne Rapportages Archeologie Deventer 55
Interne Rapportages Archeologie Deventer 55 Mei 2012 Project 434: Bureaustudie Actualisering archeologische verwachting nieuwbouwlocatie Stadhuiskwartier COLOFON 2012, Gemeente Deventer, Deventer. Auteur:
Nadere informatieBeleef de prehistorie HUNEBEDQUIZ. Door: Nadine Lemmers 1 februari 2016
Beleef de prehistorie HUNEBEDQUIZ Door: Nadine Lemmers 1 februari 2016 RONDE 1: HUNEBEDDEN 1. Wat is een hunebed? A. Een graf B. Een huis C. Een opslag D. Weten we niet 2. Hoe oud zijn de Nederlandse hunebedden?
Nadere informatieOntstaan landbouw vmbo12. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie. https://maken.wikiwijs.nl/63442
Auteur VO-content Laatst gewijzigd 20 juni 2017 Licentie CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie Webadres https://maken.wikiwijs.nl/63442 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs van Kennisnet.
Nadere informatieVROEG-NEOLITHISCHE VUURSTEENWINNING EN -BEWERKING IN DE BAN- HOLTERGRUBBE (BANHOLT, GEM. MARGRATEN)
VROEG-NEOLITHISCHE VUURSTEENWINNING EN -BEWERKING IN DE BAN- HOLTERGRUBBE (BANHOLT, GEM. MARGRATEN) Fred T.S. Brounen Hans Peeters Samenvatting - Bij het graven van proefputjes in de Banholtergrubbe werd
Nadere informatie1 Belangrijk in deze periode
1 Belangrijk in deze periode Het is niet zo makkelijk voor de wetenschappers om het leven van de eerste mensen correct voor te stellen. Het is ook al heel lang geleden. De mensen van toen lieten geen dagboeken
Nadere informatieRMB NOTITIE Quickscan archeologie Uden Eikenheuvelweg/Munterweg. Inleiding
RMB NOTITIE 1015 Quickscan archeologie Uden Eikenheuvelweg/Munterweg Inleiding De gemeente Uden heeft als bevoegde overheid het RMB gevraagd een advies uit te brengen over de een plangebied aan de Eikenheuvelweg
Nadere informatieAWN veldverkenning 17-12-2011 Locatie: Laakse Slenk Hulkesteinsebos. Gemeente: Zeewolde Kavel:OZ35/36
AWN veldverkenning 17-12-2011 Locatie: Laakse Slenk Hulkesteinsebos. Gemeente: Zeewolde Kavel:OZ35/36 Aanleiding voor de verkenning is de recent gegraven Laakse Slenk. De Slenk is aangelegd op een terrein
Nadere informatieBIJLAGE 5 IJZERTIJD KWARTET BOEREN IN DE IJZERTIJD
EDE VROEGER EN NU Geldersch Landschap & Kasteelen BIJLAGE 5 BOEREN IN DE IJZERTIJD voor groep 5 t/m 8 www.glk.nl GELDERSCH LANDSCHAP & KASTEELEN BOEREN IN DE IJZERTIJD Knippen - blad 1 1 OP DE AKKER a
Nadere informatieTheo de Jong gemeente archeoloog Helmond 3 februari Archeologisch onderzoek Mierlo-Hout en Brandevoort
Theo de Jong gemeente archeoloog Helmond 3 februari 2015 Archeologisch onderzoek Mierlo-Hout en Brandevoort Archeologie in Helmond, Mierlo-Hout en Brandevoort: 1. waar-waarom-wanneer 2. projecten en perioden
Nadere informatieWatou Oude Provenstraat. Archeologisch onderzoek
Watou Oude Provenstraat Archeologisch onderzoek 1. Inleiding Begin november 2014 werd een archeologisch vooronderzoek uitgevoerd langs de Oude Provenstraat in Watou ter voorbereiding van de toekomstige
Nadere informatieFlintstone beleefroute Overleven in de Steentijd
Leerlingenboekje Flintstone beleefroute Overleven in de Steentijd Overleven in de Steentijd Stel je voor, 9000 jaar geleden, in de Midden-Steentijd, wonen er al mensen in Ede! Dat zijn jagers-verzamelaars.
Nadere informatieEen vermoedelijk door mesolithische jager-visser-verzamelaars kortstondig gebruikte site te Maastricht (Nl)
Een vermoedelijk door mesolithische jager-visser-verzamelaars kortstondig gebruikte site te Maastricht (Nl) Samenvatting Erik DRENTH & Peter L. M. HAZEN Tijdens een proefonderzoek in 2011 nabij Maastricht
Nadere informatieVuursteen verzameld. Over het zoeken en onderzoeken van steentijdvondsten en -vindplaatsen
Vuursteen verzameld Over het zoeken en onderzoeken van steentijdvondsten en -vindplaatsen L. Amkreutz, F. Brounen, J. Deeben, R. Machiels, M.F. van Oorsouw & B. Smit Vuursteen verzameld Over het zoeken
Nadere informatieGeschiedenis van Maastricht
De kleine Geschiedenis van Maastricht Emile Ramakers Amersfoort, 2016 Inhoud Inleiding:... 7 Hoofdstuk 1: Voor de Romeinen... 11 Hoofdstuk 2: De Romeinen, de weg en de brug (0-400)... 17 Hoofdstuk 3: Merovingen
Nadere informatieArchol bv. Ivo van Wijk. Voorlopig verslag Archeologische Opgraving Plangebied Joannes Riviusstraat te Elsloo, gemeente Stein
2012 Archol bv Ivo van Wijk Voorlopig verslag Archeologische Opgraving Plangebied Joannes Riviusstraat te Elsloo, gemeente Stein Voorlopig verslag Archeologische Opgraving Plangebied Joannes Riviusstraat
Nadere informatieTwee fragmenten van dissels aan de Steenberg te Bekkevoort (prov. Vlaams-Brabant, BE)
Twee fragmenten van dissels aan de Steenberg te Bekkevoort (prov. Vlaams-Brabant, BE) 1. Inleiding Twee fragmenten van dissels aan de Steenberg te Bekkevoort (prov. Vlaams-Brabant, BE) Erwin MEYLEMANS,
Nadere informatieAdviesdocument 768. Oranjerie landgoed Mattemburgh, gemeente Woensdrecht. Project: Projectcode: HOOM2. Opdrachtgever: Brabants Landschap
Adviesdocument 768 Project: Oranjerie landgoed Mattemburgh, gemeente Woensdrecht Projectcode: HOOM2 Opdrachtgever: Brabants Landschap Datum: 12 juni 2015 1 ARCHEOLOGIE & DE ORANJERIE MATTEMBURGH Inleiding
Nadere informatieDe bewoners van het Gooi
De bewoners van het Gooi Perioden en culturen door Egbert J. Pelgrim Voor een niet-ingewijde bevatten artikelen over archeologische onderwerpen soms een overstelpende hoeveelheid termen om allerlei verschillende
Nadere informatiePREHISTORIE IN BOXTEL Dik Bol (auteur) Hans de Visser (tweede lezer) mei 2016
Samenvatting PREHISTORIE IN BOXTEL Dik Bol (auteur) Hans de Visser (tweede lezer) mei 2016 Deze basistekst is gekoppeld aan de canon van Boxtel. In deze basistekst wordt het vroegste deel van de menselijke
Nadere informatieCultuurhistorische inventarisatiescan nieuwe scoutingterrein Broekpolder
Cultuurhistorische inventarisatiescan nieuwe scoutingterrein Broekpolder Adviescode: 2015.020 Auteur: R. Terluin, archeoloog gemeente Vlaardingen Oktober 2017 Inleiding Scoutinggroepen worden verplaatst
Nadere informatiePEEL, MAAS & KEMPEN. Informatiebulletin. In dit Nummer: Stichting Streekarcheologie. 19 e Jaargang, nummer 1 juni 2009
Informatiebulletin Stichting Streekarcheologie PEEL, MAAS & KEMPEN Redactie-adres: Har Heijmans Narcisstraat 13 6014 A K Ittervoort ISSN 0928-6160 19 e Jaargang, nummer 1 juni 2009 COLOFON Peel, maas &
Nadere informatieSamenvatting Geschiedenis Jagers en Boeren
Samenvatting Geschiedenis Jagers en Boeren Samenvatting door B. 771 woorden 7 oktober 2016 2,9 8 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Tijdvak 1 Tijd van jagers en boeren Jagers en boeren -3000 v. Chr. Pagina
Nadere informatiePrehistorie en Romeinse tijd
Prehistorie en UITVINDINGEN UIT HET VERRE VERLEDEN Museumles Uitvindingen uit het verre verleden Informatie voor leerkrachten basisonderwijs groepen 5 en 6 WWW.LIMBURGSMUSEUM.NL WAT JE ZIET, BEN JE ZELF
Nadere informatieTussen Graetheide en Heeswater Nieuw zicht op de bandkeramische bewoningsgeschiedenis van de Caberg bij Maastricht (NL)
Tussen Notae Praehistoricae Graetheide en 28-2008 Heeswater : 73-86 73 Tussen Graetheide en Heeswater Nieuw zicht op de bandkeramische bewoningsgeschiedenis van de Caberg bij Maastricht (NL) Ivo VAN WIJK
Nadere informatieJAGERS EN VERZAMELAARS IN TWENTE
JAGERS EN VERZAMELAARS IN TWENTE groep 5-6 HET LEVEN VAN EEN STAM IN DE STEENTIJD De 12 leden van een groep jagers en verzamelaars staan centraal in dit onderwijsprogramma. Ieder stamlid heeft een eigen
Nadere informatieCODE: D2 NO.: :1. M.T.B.'73.
DE LAATSTE RUSTPLAATS VAN EEN NEOLITHISCH JAGER? In de Drunense duinen ligt een prehistorische woonplaats, die ons enige interessante problemen biedt. De vindplaats is te vinden op kaartblad 44JH. De coördinaten
Nadere informatieDoelgroep: groep 5 t/m 8 (vraag 9 is vooral geschikt voor groep 7/8. Groep 5/6 kan deze vraag overslaan)
UITLEG VOOR DE LEERKRACHT In deze lessenserie hebben leerlingen van alles geleerd over archeologie en het leven van vroeger. Met deze quiz kunnen ze hun kennis testen. Opmerking: De leerlingen hebben tot
Nadere informatieMergelweg 07.00-09.00 ri HSG
Mergelweg 07.00-09.00 ri HSG herkomst bestemming waarom Relatie 1 Banholt Meerssen kortste route Berg 2 Berg + T A2 kortste route Vilt 3 Berg + T A2 snelste route Sibbe 4 Berg + T A2 vermijden files Maastricht
Nadere informatieBijlagen Bij bestemmingsplan Woningbouw Heiligerweg. Bijlage 5b: Oppervlaktekartering
Bijlagen Bij bestemmingsplan Woningbouw Bijlage 5b: Oppervlaktekartering Grontmij Nederland B.V. NL.IMRO.03.BPLkom03-OW01 RAAP-NOTITIE *nummer* Plangebied Gemeente Eijsden-Margraten Archeologisch vooronderzoek:
Nadere informatieOpdracht omschrijving: Proefsleuvenonderzoek en opgraving verbreding A2
1930s Beckers & Beckers? locatie onzeker Onderzoek van de bandkeramische nederzetting SteinHeidekampweg Archeologisch Onderzoek Leiden (Archol) werd in 1996 door de Universiteit Leiden als één van de eerste
Nadere informatieHIERIN VINDT U DE OPBOUW VAN HET PROGRAMMA EN DE GANG VAN ZAKEN IN DE PRAKTIJK THEMA: HET LEVEN VAN EEN STAM IN DE STEENTIJD IN TWENTE
COMPLETE DOCENTENINFORMATIE: HIERIN VINDT U DE OPBOUW VAN HET PROGRAMMA EN DE GANG VAN ZAKEN IN DE PRAKTIJK JAGERS EN VERZAMELAARS IN TWENTE VOOR GROEP 5-6 THEMA: HET LEVEN VAN EEN STAM IN DE STEENTIJD
Nadere informatieQUICKSCAN N69 BRAAMBOSCHROTONDE, GEMEENTE BERGEIJK Arcadis Archeologisch Rapport 75 5 JANUARI 2016
QUICKSCAN N69 BRAAMBOSCHROTONDE, GEMEENTE Arcadis Archeologisch Rapport 75 5 JANUARI 2016 Arcadis Nederland B.V. Postbus 1018 5200 BA 's-hertogenbosch Nederland +31 (0)88 4261 261 www.arcadis.com 2 Contactpersonen
Nadere informatieBOORnieuws. Archeologie in Portland. Nummer 5 zomer 2005 800 JAAR OUDE BOERDERIJEN ONDER EEN NIEUWBOUWWIJK GEMEENTE ALBRANDSWAARD
BOORnieuws Nummer 5 zomer 2005 Archeologie in Portland GEMEENTE ALBRANDSWAARD Albrandswaard ligt op het Zuidhollandse eiland IJsselmonde. In deze gemeente is een nieuwe woonwijk gebouwd: Portland. Maar
Nadere informatieBewoning en landgebruik in het Maaswerkengebied in de Steentijd
95 Karianne Winthagen Bewoning en landgebruik in het Maaswerkengebied in de Steentijd Inleiding De geschiedenis van de steentijd in het Maasdal beslaat de periode van 250.000 tot 2000 v. Chr. Aan de hand
Nadere informatieOER! Plus Docentenhandleiding en antwoorden voortgezet onderwijs
OER! Plus Docentenhandleiding en antwoorden voortgezet onderwijs Inleiding Zesduizend jaar geleden leefden er al mensen in het gebied dat wij nu Flevoland noemen. Het is de tijd van de prehistorische Jagers
Nadere informatieDE NOORDZEEBODEM, OOIT EEN DICHTBEVOLKT RIVIERENLANDSCHAP
DE NOORDZEEBODEM, OOIT EEN DICHTBEVOLKT RIVIERENLANDSCHAP Tine Missiaen Renard Centre of Marine Geology Universiteit Gent Studiedag Geologie en Archeologie onder de zeespiegel Provinciaal Domein Raversijde,
Nadere informatieHet in Halder gefabriceerde aardewerk
Het in Halder gefabriceerde aardewerk Joop van der Groen Nadat de pottenbakkersoven in Halder buiten gebruik was gesteld, is de ovenput gebruikt als afvalkuil. Bij het gevonden afval waren ook wat misbaksels,
Nadere informatieBegraven en cremeren in de prehistorie
9 e Cultuur n e e t historisch Apeldoorn e m g Begraven en cremeren in de prehistorie Rond kerkhoven, begraafplaatsen en andere zaken die met de dood te maken hebben, hangt vaak een waas van geheimzinnigheid
Nadere informatieDe steentijd Jagers en verzamelaars
De steentijd Jagers en verzamelaars De prehistorie is de geschiedenis van de mensheid voordat mensen konden lezen en schrijven. We hebben uit de prehistorie daarom geen boeken, dagboeken of andere geschreven
Nadere informatieCultuur: alles wat een groep mensen met gemeenschappelijke kenmerken voortbrengt, zoals taal, godsdienst, kunst, normen en waarden.
GS tijdvak 1 Lennart van der Molen Begrippen Agrarisch: wat betrekking heeft op landbouw. Cultuur: alles wat een groep mensen met gemeenschappelijke kenmerken voortbrengt, zoals taal, godsdienst, kunst,
Nadere informatiePresenteert. De Nationale kennisquiz Archeologie 2013
Presenteert De Nationale kennisquiz Archeologie 2013 De quizmasters: Jan-Willem Oudhof Al komt het water nog zo hoog Chris Sueur Op een wierde lig je altijd droog 2 De spelregels Er zijn vragen uit verschillende
Nadere informatieEEN ROSSEN-NEDERZETTING TE MAASTRICHT-RANDWYCK. LP. Louwe Kooijmans
NOTAE PRAEHISTORICAE 8-1988 : 67-71 EEN ROSSEN-NEDERZETTING TE MAASTRICHT-RANDWYCK LP. Louwe Kooijmans In het najaar van 1987 werd door de heer B. Knippels uit Gronsveld in een nieuw gegraven rioolsleuf
Nadere informatieLeerlingenbundel. De Steentijd. Stedelijke musea Dendermonde
Leerlingenbundel De Steentijd Stedelijke musea Dendermonde Fien Verbrugghe UGent Academiejaar 2012-2013 Inhoud 1. Inleiding... 2 1. De Steentijd... 3 2. Het verhaal van Mollie de mammoet... 5 2.1 Wat je
Nadere informatieOpwindende ontdekkingen in oud-oosterhout! Wo uter is
rcheobode Opwindende ontdekkingen in oud-oosterhout! Wo uter is archeoloog. Hij hoort bij de groep archeologen die nu aan het opgraven is in Oosterhout in het gebied Vrachelen. Daar wordt over een jaar
Nadere informatieDe Prehistorie in Archeon
De Prehistorie in Archeon Mesolithicum ong. 5500 v.chr. Het Neolithicum 5300-2700 v.chr. Bronstijd 2200-800 v.chr. IJzertijd 700-55 v.chr. De Voorgeschiedenis De verschillende periodes uit de Prehistorie
Nadere informatieArcheologische rijksmonumenten - aantal complexen
De Erfgoedmonitor Home > Indicatoren > Archeologische rijksmonumenten - aantal complexen Archeologische rijksmonumenten - aantal complexen Publicatiedatum: 10 november 2017 E ind 2015 bestonden de 1.435
Nadere informatieArcheologie voor Handhavers. Archeologie in het veld
Archeologie voor Handhavers Archeologie in het veld 1 COLOFON 18 juni 2012 Samenstelling: I. de Jongh Lempke (Provincie Utrecht) L. Wouters (Provincie Utrecht) M. Heil (Provincie Utrecht) Met medewerking
Nadere informatieOok gevonden in Heuvelland! LEO
Vuistbijl in TERVIEW! de vorm van een IN Verdeel de volgende rollen: Presentator Archeoloog 1 (oud en traag) Archeoloog 2 (jong en fris)» PRESENTATIEFICHE 1 Welkom bij dit glorie van de prehistorie-interview!
Nadere informatie92 HELLEVOETSLUIS-OSSENHOEK
92 HELLEVOETSLUIS-OSSENHOEK Figuur 6.4.1 Kraalfragmenten van barnsteen (230), git (312) en (onder) drie stukken pyriet inzicht in de functie van de vindplaats en de daar uitgevoerde activiteiten. Tot slot
Nadere informatieBIJLAGE: Proeven met graveren en eroderen van de cortex van vuursteen.
1 oktober 2013 BIJLAGE: Proeven met graveren en eroderen van de cortex van vuursteen. 1. Samenvatting en conclusies t.a.v. de proeven. Aanleiding voor het onderzoek is het ontbreken van krassen in langsrichting
Nadere informatieHunebedden - hv123. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie.
Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres VO-content 14 february 2019 CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie https://maken.wikiwijs.nl/62213 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs van
Nadere informatieOnder de grond. Archeologische vondsten in Vught
Onder de grond. Archeologische vondsten in Vught Prehistorie Meer dan een miljoen jaar geleden zorgden afzettingen van de rivieren Maas en Rijn voor de huidige ondergrond van Noord-Brabant. Daarna trokken
Nadere informatie3. Van wie is de kreet? 4. Wat wil Albor met het zwijntje doen?
Lees het verhaal over de Albor de jager. Albor is de jongste van de 5 jagers. De speer van Albor is van vuursteen. De jagers vinden een spoor van een hert Het spoor is vers, het hert is dichtbij. De jagers
Nadere informatieOPGRA VINGEN OP DE MICHELSBERGNEDERZETTING VAN ASSENT-HERMANSHEUVEL
NOTAE PRAEmSTORICAE 12, 1993 147 OPGRA VINGEN OP DE MICHELSBERGNEDERZETTING VAN ASSENT-HERMANSHEUVEL C. CASSEYAS & P.M. VERMEERSCH Katholieke Universiteit Leuven In het Noordelijk Hageland is het Neolithicum
Nadere informatieProject Prehistorie, Grieken en Romeinen DEF
Project Prehistorie, Grieken en Romeinen DEF Week 1DEF: Algemeen Info: Prehistorie De geschiedenis in Nederland begint al heel lang geleden. Lang voordat de Romeinen in Nederland kwamen, waren er al mensen.
Nadere informatieWonen en begraven op de Caberg van het vroege. neolithicum tot en met de vroege middeleeuwen
XXXXXXX XXXXXXX 1 Wonen en begraven op de Caberg van het vroege neolithicum tot en met de vroege middeleeuwen Inventariserend Veld Onderzoek van een cultuurlandschap te Maastricht-Lanakerveld L. Meurkens
Nadere informatieSAMENVATTING GEOLOGIE / BODEM - BODEMKWALITEIT
SAMENVATTING GEOLOGIE / BODEM - BODEMKWALITEIT Geologie Over het algemeen geldt dat de toplaag van 0,0 tot 0,5 m mv. zal bestaan uit opgebrachte zand/grond dat plaatselijk (licht) puinhoudend is. Ter plaatse
Nadere informatieNederlandse geschiedenis van de prehistorie tot de vroege middeleeuwen
Klik om de stijl te bewerken Nederlandse geschiedenis van de prehistorie tot de vroege middeleeuwen 1 Data 26 sep 1 Inleiding, overzicht / de prehistorie 3 okt 2 Germaanse stammen en hun leefgewoonten
Nadere informatieHunebedden de steentijd
Deze les hoort bij het prentenboek Het grote bouwwerk, geschreven door Rian Visser in de serie Terugblikken van Uitgeverij Delubas. Met tekeningen van Irene Goede. Doel: leerlingen bekend maken met hunebedden
Nadere informatieThema Op reis. De reis van de archeologische voorwerpen van Baduhenna
Thema Op reis De reis van de archeologische voorwerpen van Baduhenna 4 vuurstenen sikkels afkomstig uit Helgoland, Denemarken 1 bronzen sikkel uit Mikene, Griekenland Gevonden rond 1930 aan de Krommelaan
Nadere informatieOverasselt-Schoonenburg Gemeente Heumen Evaluatierapport
Overasselt-Schoonenburg Gemeente Heumen Evaluatierapport Johan van Kampen Amsterdam 2009 Archeologisch Centrum Vrije Universiteit - Hendrik Brunsting Stichting Inhoud 1 I n l e i d i n g 2 R e s u l t
Nadere informatieLeerkrachtenbundel. De Steentijd. Stedelijke musea Dendermonde
Leerkrachtenbundel De Steentijd Stedelijke musea Dendermonde Fien Verbrugghe UGent Academiejaar 2012-2013 Inhoud Inhoud... 1 1. Inleiding... 2 1. De Steentijd... 4 2. Het verhaal van Mollie de mammoet...
Nadere informatie