Module Diergezondheidszorg

Transcriptie

1 Module Diergezondheidszorg De CO 2 -voetafdruk van dit drukwerk is berekend met ClimateCalc en gecompenseerd bij: treesforall.nl Cert. no. CC /NL

2 Colofon Auteur Esther van Schuur Henriëtte van Grinsven Redactie Marga Winnubst Beeld Arka Media Het Ontwikkelcentrum heeft ernaar gestreefd de auteursrechten te regelen volgens de wettelijke bepalingen. Bent u desondanks van mening dat we u hebben benadeeld, dan kunt u contact met ons opnemen. Eerste druk, Ontwikkelcentrum, Ede, Nederland info@ontwikkelcentrum.nl Internet: Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opname of op enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van het Ontwikkelcentrum.

3 Inhoudsopgave Inleiding 5 1 Hanteren en fixeren Oriëntatie Hanteren en fixeren Honden en katten Fretten Konijnen en knaagdieren Vogels Paarden en pony s Herkauwers Terrariumdieren Dwangmiddelen Fixatietechnieken bij speciale handelingen Opdrachten 30 2 Verzorgen van vacht, nagels en hoeven Oriëntatie Vachtverzorging bij de hond Vachtverzorging bij de kat Vachtverzorging bij fretten, konijnen en knaagdieren Verzorging van paarden, pony s en ezels Verzorging van herkauwers Opdrachten 46 3 Verzorgingsplan Oriëntatie Registratie van verzorgingsgegevens Dierenwelzijn Omgaan met zieke dieren Opdrachten 52 4 Gezond of ziek Oriëntatie Gezondheidskenmerken observeren op afstand Gezondheidskenmerken observeren van dichtbij Het onderzoek Een ziek dier Opdrachten 67 5 Afweer en preventie van ziekte Oriëntatie Het afweersysteem Immuniteit Vaccineren 73 3

4 5.5 Opdrachten 75 6 Transporteren van dieren Oriëntatie Wettelijke regels voor transport Vervoer van gezelschapsdieren Vervoer van paarden Afvoer van dode dieren Opdrachten 85 7 Wetgeving, identificatie en registratie Oriëntatie Identificatie Registratie Opdrachten 93 8 Arbo en veiligheid Oriëntatie Arbowet Risico-inventarisatie en -evaluatie (RI&E) Risico s in de dierenartsenpraktijk Opdrachten 102 Begrippenlijst 103 4

5 Inleiding Kwalificatiedossier Dierverzorging De module Diergezondheidszorg is onderdeel van een serie modulen binnen het thema gezondheid voor het kwalificatiedossier Dierverzorging. Binnen dit kwalificatiedossier sluit de inhoud van deze module aan bij het Basisdeel Kerntaak 1 Zorgdragen voor dieren. Gezondheid De module bestaat uit acht hoofdstukken. De eerste drie hoofdstukken gaan over de omgang en dagelijkse verzorging van dieren. Voorkomen van ziekte en herkennen van een ziek dier is voor iedereen die met dieren werkt zeer essentieel. Dit wordt behandeld in hoofdstuk 4 en 5. Soms moet een dier vervoerd worden, bijvoorbeeld voor een behandeling. In hoofdstuk 6 leer je hoe dit zo goed mogelijk kan gebeuren. Met name bij dierziekten met gevaar voor de volksgezondheid moet je snel kunnen handelen. Hiervoor is identificatie en registratie van dieren nodig, want hoe weet je bijvoorbeeld in een groep dieren of je wel het juiste dier aan het behandelen bent. Hierover gaat hoofdstuk 7. Je eigen gezondheid is bij dierverzorging natuurlijk ook belangrijk, want je kunt pas voor anderen zorgen als je eerst goed voor jezelf zorgt. Daarom gaat het laatste hoofdstuk over arbo en veiligheid bij het werken met dieren. Al deze kennis heb je nodig om goed en veilig dieren te verzorgen. Maar ook om goed informatie te kunnen overdragen aan zowel je leidinggevende als aan collega s met wie je de zorg voor dieren deelt. Veel lees- en leerplezier! De auteurs De digitale opdrachten, bronnen en hulpmiddelen, die herkenbaar zijn aan het computersymbool, vind je in de digitale module. Instructie voor activatie van de digitale module vind je op de achterzijde van deze uitgave. 5

6 6

7 1 Hanteren en fixeren 1.1 Oriëntatie Een prachtig verhaal over mens en dier is dat van Androclus en de leeuw. De slaaf Androclus is van zijn meester gevlucht en leeft in de woestijn. Daar ontmoet hij een jammerende leeuw. De leeuw heeft een grote doorn in zijn poot en Androclus haalt die er voor hem uit. De leeuw blijft bij hem en ze leven jarenlang samen in een grot. Maar dan wordt Androclus gevonden. Hij wordt ter dood veroordeeld en voor de wilde beesten gegooid. Het wilde beest blijkt de leeuw te zijn waar Androclus jaren mee heeft samengeleefd! De leeuw loopt op Androclus af en likt zijn hand. Androclus wordt vrijgesproken door deze wonderlijke vertoning en mag de leeuw houden. In je werkzaamheden als dierverzorger zal een dier niet altijd begrijpen dat je hem wilt helpen of verzorgen. Je moet daarom weten hoe je met dieren om moet gaan. Ook kan het dier het eng vinden wat je gaat doen, bijvoorbeeld als hij naar de dierenarts moet. In dit hoofdstuk leer je basisvaardigheden over het omgaan met dieren. Hoe zorg je dat het dier meewerkt? Kun je er misschien zelfs voor zorgen dat het dier een spannende situatie leuk gaat vinden? Afb. 1.1 Androclus en de leeuw. 1.2 Hanteren en fixeren Hanteren Hanteren is het vasthouden of begeleiden van dieren. Dit doe je bijvoorbeeld als je een dier wilt onderzoeken of verplaatsen. Hoe je een dier het beste kunt hanteren verschilt per diersoort en per dier. Bij een vrolijke labrador zul je deze eerst aandacht geven, bijvoorbeeld door hem te aaien of even met hem te spelen, voordat je hem bijvoorbeeld aanlijnt en meeneemt naar de gewenste plaats. Bij een slang kijk je door het glas of het dier rustig is en vervolgens pak je hem in een keer rustig op. Nadat je een dier opgepakt hebt, moet je het op de juiste manier vasthouden. Elk dier vraagt om een eigen aanpak, maar bij alle diersoorten is het van belang dat je altijd rustig blijft en met beleid met het dier omgaat. Hanteren en fixeren 7

8 Fixeren Met fixeren wordt bedoeld dat je het dier zodanig vasthoudt dat het je met geen mogelijkheid kan bijten of uit je greep kan ontsnappen. Sommige dieren moet je bij het hanteren fixeren om te voorkomen dat je gebeten wordt. Andere dieren laten zich gemakkelijk hanteren en hoef je niet te fixeren. Of je hoeft ze alleen te fixeren als je bepaalde handelingen bij ze uit wilt voeren. Denk bijvoorbeeld aan het toedienen van medicijnen of wanneer er bloed afgenomen moet worden. Als fixeren nodig is, doe het dan met kennis van zaken en kordaat. Als een dier continu ontsnapt of als het wordt opgejaagd omdat je het moet vangen, veroorzaakt dat stress en soms ook verwondingen. Een goede voorbereiding is hierbij het halve werk. Als het niet nodig is een dier te fixeren, doe het dan niet. Dieren vinden het niet prettig om gefixeerd te worden. Zorg dus altijd dat je op de hoogte bent van de juiste aanpak voordat je een dier gaat hanteren of fixeren. Dan voelt het dier zich het prettigst en ervaart het de minste stress. Veilig en verantwoord Voor alle dieren geldt, dat als hanteren te veel stress oplevert, je dit beter kunt laten. Laat het dier dan eerst aan je wennen en ga trainen met het hanteren van dit dier. Indien het toch noodzakelijk is dat het dier gehanteerd wordt, bijvoorbeeld bij de dierenarts, dan zal de dierenarts er soms voor kiezen het dier onder narcose te brengen of vooraf angstremmende medicatie te geven. 1. Leg uit wat het verschil is tussen hanteren en fixeren. 2. Juist of onjuist? A. Als je een dier een medicijn wilt geven, dan moet je het dier altijd fixeren. Juist Onjuist B. Fixeren heeft altijd de voorkeur boven hanteren. Juist Onjuist C. Bij het hanteren en fixeren van dieren zorg je voor zo min mogelijk stress. Juist Onjuist 1.3 Honden en katten Halsband omdoen Wanneer je een hond wilt aanlijnen, bijvoorbeeld om hem te verplaatsen, zal het dier een halsband of tuigje om moeten. De riem maak je dan vast aan de halsband of het tuig. Bij sommige lijnen is dat niet nodig, omdat de halsband en de riem één geheel zijn.bij het omdoen van een halsband ga je naast de hond staan. Benader een angstige hond met je rug of zij naar de hond toe, zodat hij jou niet als een bedreiging ziet. Geef de hond wat lekkers, zodat hij het omdoen van de halsband met iets leuks gaat associëren. Benader hem met je hand en laat hem, als hij dat wil, hieraan ruiken. Praat hierbij zachtjes tegen het dier. Aai de hond onder de kin. Wanneer de hond dat goed toelaat, kun je de halsband van onderaf om de hals doen. Zorg dat er 2 vingers tussen de halsband en de hals van de hond passen. Tussendoor en naderhand beloon je de hond door zachtjes braaf te zeggen en hem af en toe wat lekkers te geven. Pak de riem en klik deze aan de halsband. Buig hierbij niet over de hond heen. Als de hond nuchter moet zijn, geef je natuurlijk geen voedsel. 8 Hanteren en fixeren

9 Afb. 1.2 Omdoen van een halsband. Tuigje aanleren Bij het aandoen van een tuigje moet in de meeste gevallen het tuigje over de kop van de hond heen. Sommige honden vinden dat spannend. Leer de hond daarom om zelf de kop door het tuigje te steken. Dit doe je door iets lekkers met je rechterhand (als je rechts bent) door het tuigje te steken en zo aan de hond te voeren. Met je linkerhand houd je het tuigje zo vast, dat de hond zijn kop door het voorste deel kan steken. Je trekt je rechterhand steeds verder terug, terwijl je het tuigje stil vast blijft houden met je linkerhand. Zo steekt de hond zelf zijn kop in het tuigje. Zorg er bij het aanleren voor, dat je nooit zelf het tuigje over de kop van de hond trekt. De hond moet echt leren het zelf te doen. Als je ziet dat de hond tussendoor zijn kop terug wil trekken, beweeg dan met je linkerhand het tuigje naar achteren, zodat jíj degene bent die het tuigje afdoet en niet de hond. Ook bij een tuigje is het belangrijk dat deze goed past. Zorg dat er overal 2 vingers tussen het tuigje en de hond passen. Het tuigje mag de beweging van de voorpoten niet belemmeren. Dit betekent dat het tuigje ook niet over de schouders mag zitten. Het tuigje mag geen druk op de luchtpijp geven. Ten slotte mag een tuigje niet in de oksels schuren. Ideaal is een afstand van 2 à 3 vingers tussen de oksels en de buikband van het tuigje. Kleine honden optillen Honden moeten je nogal eens optillen. Bijvoorbeeld om ze op een behandel- of onderzoekstafel te zetten. Het is zaak dat je dit op de juiste manier doet. Laat de hond indien nodig eerst wennen aan de omgeving door hem even rond te laten lopen. Je kunt wat brokjes op de grond leggen, zodat de hond de ruimte met iets prettigs associeert. Voordat je de hond oppakt, laat je hem naar jou toekomen. Benader de hond nooit recht van voren en staar de hond niet aan. Je zult merken dat wanneer je door je knieën zakt en met je zij naar de hond toe gaat zitten, een hond je eerder zal benaderen, dan wanneer je recht voor de hond staat of zit. Kleine hondjes kun je gemakkelijk tillen door een hand onder de borst en een hand onder de buik te plaatsen. Je kunt ook gebruik maken van de riem en halsband. Vooral bij erg beweeglijke hondjes is dit handig. Hierbij is het belangrijk dat je de riem direct naast de halsband vasthoudt. De video laat zien wat er gebeurt als je dit niet doet. Daarna zie je deze methode goed uitgevoerd. Pak de hond niet vast in het nekvel. Dit ervaren honden als bedreigend. Zeker bij een hond die toch al wat bang is, zal de angst toenemen wanneer je het dier in zijn nekvel vastpakt. Hanteren en fixeren 9

10 Afb. 1.3 Het optillen van een kleine hond. Video: Het optillen van een beweeglijke kleine hond Grote honden optillen Net als kleine honden laat je een grote hond eerst naar jou toekomen. Een behandeltafel kan vaak op een lage stand gezet worden. Je kunt de hond dan vragen de tafel op te lopen. Lukt dit niet, lok de hond dan met wat lekkers. Als de hond op de tafel staat, houd je de halsband vast om te voorkomen dat hij er weer vanaf springt. De tafel kan nu weer omhoog gezet worden. Als het niet lukt de hond Afb. 1.4 Een grote hond optillen. op deze manier op de tafel te laten stappen, of als de tafel niet laag gezet kan worden, dan kun je de hond helpen. Hiervoor plaats je je ene arm tussen de voorpoten en de andere achter de achterpoten. Je kunt ook een arm onderlangs om de hals leggen waarbij je de halsband vasthoudt, en de andere arm achter de achterpoten leggen. Als je de hond goed vast hebt, til je hem voorzichtig op en je zet hem ook rustig weer neer. Indien mogelijk werk je met twee personen. De ene persoon pakt dan de voorhand en de andere de achterhand. Uiteraard zorg je ervoor dat je gelijktijdig tilt. Honden die niet op de behandeltafel durven, kunnen het beste op de grond onderzocht en behandeld worden. Vertrouw je de hond niet helemaal, dan kun je een snuitbandje of muilkorf omdoen. Indien mogelijk zorg je dat de hond van tevoren heeft geleerd een muilkorf te dragen. Katten Bij het hanteren van katten zal de kat vaak uit een vervoersmandje of hok gehaald moeten worden. Let erop dat je daarbij niet op ooghoogte met de kat staat. De kat kan jou als een bedreiging zien en uithalen. Open het deurtje in eerste instantie op een kiertje. Benader de kat langzaam met de rugzijde van je hand. Het kan bedreigend overkomen als je een kat van bovenaf benadert. Aai daarom altijd eerst onder de kin en bij de oren. Als je niet zeker weet of de kat het goed vindt om benaderd te worden, kun je een dikke handdoek over je hand leggen. Zo kan de kat jouw hand niet raken, mocht hij bijten of slaan. Als de kat zich laat aaien, dan kun je de kat oppakken, zoals hieronder beschreven. Bij een onhandelbare kat kan het helpen de mand met de kat een tijdje in een schone, donkere ruimte te plaatsen. Zorg dat het dier hier geen andere dieren kan horen. Zo kan de kat wat tot rust komen. 10 Hanteren en fixeren

11 Optillen van een kat Laat voordat je een kat optilt eerst weten dat je er bent. Dit doe je door tegen de kat te praten of zachtjes prr te zeggen. Kijk de kat niet strak aan als je hem benadert. Je kunt wel naar hem knipogen. Schuif vervolgens vanaf de zijkant een hand onder de borst, tussen de voorpoten door, in de richting van de kin. Houd je duim hierbij onder een oksel van de kat. Spreid de andere vingers van je hand zo dat je de borst ondersteunt en de andere oksel omvat. Op foto 2 van de afbeelding zie je hoe je dat doet. Met je andere hand ondersteun je de achterkant van de kat. Hiervoor schuif je je andere hand vanaf de achterkant van de kat tussen de achterpoten door. Je vingers liggen nu tegen de buik van de kat aan. De kont rust op je handpalm. (Foto 3 van de afbeelding.) Je duim houd je op de bil van de kat zodat deze aan de zijkant boven de achterpoot ligt. Nu kun je de kat optillen en met de rug tegen je aanhouden. Zorg er bij het optillen voor dat de kop van de kat hoger is dan de achterkant. Afb. 1.5 Het optillen van een kat. Video: Een kat optillen. Oppakken van een angstige kat Als de kat zich niet laat aaien, dan kun je de kat bedekken met dikke handdoeken en met handdoeken en al uit het mandje of hokje tillen. Hierbij houd je je handen achter de kop en je armen naast het lichaam van de kat. Soms is het handiger om de kat met behulp van wat lekkers in een vervoersmandje te lokken en de kat met handdoeken uit het vervoersmandje te halen. De video laat zien hoe je een handdoek gebruikt om een angstige of wilde kat op te pakken. Video: Een angstige of wilde kat oppakken. Geur Reuk en geuren zijn erg belangrijk in de kattenwereld. Katten verspreiden hun eigen geur via geurklieren op onder andere de kop, de rug en onder de voetzolen. Door hun eigen geur te geven aan de omgeving of bij het groeten van soortgenoten of huisgenoten (mens en dier) voelen katten zich meer thuis en veilig. Je kunt hier gebruik van maken door de kat te aaien langs de geurklieren op bijvoorbeeld de bovenlippen of onder de oren. Jij gaat dan naar de kat ruiken, waardoor de kat zich veiliger voelt. Hanteren en fixeren 11

12 Feromonen Ook kun je gebruik maken van feromonen om de emoties van de kat te beïnvloeden. Feromonen zijn chemische signalen die een kat gebruikt in zijn communicatie met andere katten en om te onthouden dat iets zijn terrein is, zijn territorium. De feromonen kunnen allerlei boodschappen overbrengen. Bijvoorbeeld over de seksuele staat van een dier en over hoe het dier zich voelt. Een ziek dier ruikt bijvoorbeeld anders. Synthetisch nagemaakte feromonen kunnen een ruimte de geur geven van een plek waar dieren zich prettig hebben gevoeld. Het ophangen van deze feromoonverdampers in de wachtkamer, spreekkamer en opnameruimte of in het asiel/pension, kan daardoor stressverlagend werken. Dergelijke middelen zijn zowel voor katten als voor honden verkrijgbaar. Bij katten is aangetoond dat ze in een ruimte waarin Feliway waarneembaar is, veel sneller ontspannen gedrag vertonen, eerder gaan eten en zichzelf eerder gaan poetsen. Wanneer dieren onder narcose moeten, zorgt bij gestreste dieren de adrenaline ervoor dat een narcosemiddel minder goed en snel aanslaat. In een ruimte met geruststellende feromonen, vallen de dieren sneller in slaap na het krijgen van de narcose-injectie. Zeker wanneer het dier hierbij ook kan schuilen in een mand, doos of achter een handdoek. Het is voor katten sowieso prettig als ze in hun eigen mand in het opnamehok worden geplaatst. Ze hebben dan een stukje van hun territorium bij zich, met een vertrouwde geur. Afb. 1.6 De gebieden van feromoonproductie bij een kat Fixeren van katten De meeste katten laten zich het beste onderzoeken en behandelen als ze zo min mogelijk worden vastgehouden. Soms is het echter nodig om een kat te fixeren, omdat hij anders krabt of bijt. Om te voorkomen dat een kat bijt, kun je hem vasthouden aan zijn nekvel. Een kat vindt dat echter niet prettig. Pas deze techniek daarom enkel toe wanneer het echt nodig is en doe het niet langer dan noodzakelijk. Wanneer je een kat in zijn nekvel pakt bij het optillen, moet je hem met je andere hand goed ondersteunen bij de achterhand. Als je de kat op een tafel vasthoudt in zijn nekvel, zorg dan dat de poten van de kat goed contact houden met de tafel. Wanneer je de kat bij de kop moet onderzoeken, is het soms verstandig ervoor te zorgen dat het dier niet met zijn poten naar je uit kan halen. Je doet dat door het lichaam van de kat stevig in een handdoek te wikkelen. Video: Het fixeren van katten. Video 12 Hanteren en fixeren

13 Afb Hoeveel ruimte moet er passen tussen de hals van een hond en de halsband? A. een vinger B. twee vingers C. vier vingers D. een hand Afb Op welke foto wordt de kat op de juiste manier vastgehouden? A. Foto A B. Foto B C. Foto C D. Foto D E. Foto E Hanteren en fixeren 13