dgrn Rapport E R003 Kosteneffectiviteit R0-aanscherping Onderzoek naar de levensduurkosten van

Transcriptie

1 NL6Soo naar de levensduurkosten van Kosteneffectiviteit R0aanscherping Rapport dgrn F +31 (o)ab i r (o)i F *31 (0) F +o (0) _SGS into@dgmr.nt T.r ( T +31 (0) T +31 (0) T 3i (0) AD Arnhem NL 2501 C) Den Haag NL9200 AR Drachten NL 6130 AP Sittard Van P&iandtstraat to, Postbus 153 Casuarieutraat 5, Postbus 370 Moor 2, Postbus 671 Geerweg to. Postbus MB Bouw BV. Kr K Industse. Verher nu Milieu BV. Kr. 090Or,ch Sainwaw BV. Kr ,09 00MB Beheer BV. Kr cr91325uu 86MB Raadguuerrds e6urs BV. Kr Adviseurs voor bouw, industrie, verkeer, milieu en software Status: DEFINITIEF uit het Bouwbesluit 2012 het verder aanscherpen van de isolatieeisen F

2 Rapportnummer: Opdrachtgever: AgentschapNL Versie: 002 Status: DEFINITIEF Plaats en datum: Arnhem, 11 juni 2012 Colofon 0 k:\doc\e\2012\023700\e r docx schriftelijk toestemming daarvoor bij OGMR Bouw BV. DGMR Bouw B.V. Alle rechten voorbehouden. Wilt u (delen van) dit rapport kopiëren of vermenigvuldigen, vraagt u dan Verwerkt door: RLOILVE Eindverantwoordelijke: Auteur(s): Fax: Telefoon: Informatie: Uitgevoerd door: Fax: Telefoon: Contactpersoon: 6130AA SITTARD Postbus 17 NL Energie en Klimaat Kosteneffectiviteit Raanscherping dgmr

3 2. UITGANGSPUNTEN 5 1. INLEIDING 4 Inhoudsopgave Pagina 0 k:\doc\e\2012\023700\e r docx Bijlage 2: Prijzen Bijlage 3: Eenheidsprijzen meerinvesteringen en investeringen per gebouw Bijlage 5: Netto contante levensduurkosten bij discontovoet van 3% Bijlage 6: Netto contante levensduurkosten bij discontovoet van 3,5%, 4,0% en 6,5% Bijlage 1: Gehanteerde maatregelpakketten Bijlage 4: Netto contante levensduurkosten bij discontovoet van 5,5% en 8% Bijlagen 4. AFSLUITEND Standaard scenario RESULTATEN Energiebesparing Gevoeligheidsanalyse HRniveau Kostencalculatie 7 dg 111 Kosteneffecliviteit Raanscherping R

4 (verder) te verhogen naar 5,0 m2.k/w en de Uwaarde voor ramen en deuren (verder) te verlagen de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties om de Rwaarde voor dichte delen Bij de bespreking van het Bouwbesluit 2012 in de Tweede Kamer is een toezegging gedaan door L Inleiding c k:\doc\e\2012\023700\e r docx hoofdstuk 4. gehanteerd in dit onderzoek. De resultaten staan vermeld in hoofdstuk 3 en samengevat in In hoofdstuk 2 wordt allereerst ingegaan op de rekenwijze en de uitgangspunten die zijn zijn bepaald door Winket bv. verschillende maatregelen een belangrijk uitgangspunt. De investeringskosten voor dit onderzoek Bij de bepaling van de kosteneffectiviteit zijn de investeringskosten voor het treffen van de woningbouw bereikt wordt met HRbeglazing met houten kozijnen). Voor dichte delen van R 3,5 naar 5,0m2.K/W en Voor transparante delen en deuren van Uraam 2,2 naar 1,65 W/m 2.K (het niveau dat bij In het onderzoek is gekeken naar de aanscherping van de eis uit het Bouwbesluit: AgentschapNL heeft DGMR een onderzoek uitgevoerd naar de kosteneffectiviteit van deze naar het niveau van HRglas, mits deze maatregelen kosteneffectief zijn. In opdracht van maatregelen. dg in Kosteneffectiviteit Raanscherping

5 kostencalculatie. op de rekenwijze en gehanteerde uitgangspunten voor de energiebesparing en voor de Onderstaand wordt ingegaan op de gehanteerde Uwaarde voor het HRniveau en vervolgens 2. Uitgangspunten k:\doc\e\2012\023700\e r docx uitvoeren van energieprestatieberekeningen. gebruikgemaakt van ENORM (vo.8.0.2), het door DGMR ontwikkelde softwarepakket voor het De energiebesparing is in beeld gebracht met behulp van de EPG (NEN 7120). Hierbij is 2.2 Energiebesparing leveranciers berekende waarden voor standaard aluminium kozijnen hebben echter een Urame van voldaan kan worden aan een Uraam van 1,65 W/m 2,22,4 W/m kozijnen. De forfaitaire waarde voor Ufme bedraagt 3,8 W/m 2.K. De door verschillende In utiliteitsgebouwen wordt veel gebruikgemaakt van (thermisch onderbroken) aluminium 2.K. Dit impliceert dat met aluminium kozijnen in combinatie met HRbeglazing ook 2.K. 0,08 bedraagt Uraam nog steeds 1,69 W/m 2.K. wordt een Uraam gerealiseerd van 1,64 W/m Een houten kozijn met een (forfaitaire) Ufr van 2,4 W/m HRbeglazing met een Ugias van 1,1 W/m 2.K. 2.K. 2.K. Bij een Psiwaarde voor de glasrand van Een Psiwaarde voor de glasrand van 0,06 W/m.K. Bij toepassing van: kozijnen niet meer voldaan kunnen worden. geval zou met de aanscherping van de Uwaarde in het Bouwbesluit namelijk met de meeste prestatieeis voor de Uwaarde niet (ook) van toepassing is voor alleen de kozijnen. In dat laatste de combinatie van glas en kozijn. Er is vanuit gegaan dat de in het Bouwbesluit genoemde Hierbij is het wezenlijk dat de bepaling in het Bouwbesluit van toepassing is op de Uwaarde van raamoppervlak (glas kozijnoppervlak). van de situaties waarbij er sprake is van 20% en 30% kozijnoppervlak ten opzichte van het totale Dit is gebaseerd op de methode uit de NEN 1068 waarbij Uraam wordt bepaald als het maximum Uraam van 1,65 W/m 2.K. Bij de uitwerking van de verlaging van de Uwaarde naar het HRniveau is uitgegaan van een 2.1 KRniveau d( i fl Kosteneffectiviteit Raanscherping

6 Rijtussenwoning. 2onder1 kapwoning. Appartementengebouw met 27 woningen. Referentie verpleeghuis met een gebruiksoppervlak van m2. Referentie kantoor middeigroot met een gebruiksoppervlak van m2. referentiewoningen en twee utiliteitsgebouwen: De energiebesparing is bepaald voor vijf referentiegebouwen drie SenterNovem k:\doc\e\2012\023700\e r docx ,.,_ i,. EPTOt t Ep;acjm;tot;nb voor een pres;tot / qpres;toel vervallen bij gelijkblijvende EPC. Er is in het onderzoek geen rekening gehouden met maatregelen die mogelijk zouden kunnen Door verlaging van Uraam en/of verhoging van de R daalt de EPC of E/E van het maatregelpakket. Verlaging van Uraam van 2,2 naar 1,65 W/m Verhoging van de R., van 3,5 naar 5,0 m2.k/w. De combinatie van beide bovenstaande maatregelen. 2.K. het Bouwbesluit. Hierbij is onderscheid gemaakt in de volgende varianten: Per maatregelpakket zijn de effecten in beeld gebracht van aanscherping van de isolatieeisen in De samenstelling van de gehanteerde maatregelpakketten staat vermeld in bijlage 1. warmte en/of koudevraag. Het maatregelpakket met een E/E van 0,667 met een HRketel is voor het verpleeghuis daarom niet meegenomen. verbetering van de isolatie van de schil. Bij het verpleeghuis met een HRketel bleek het zelfs Deze maatregelen zijn niet van invloed op de energiebesparing die gerealiseerd wordt met gebied van ventilatoren, verlichting, tapwater of door opwekking van elektriciteit. helemaal niet mogelijk om een lagere EPC te realiseren door maatregelen op het gebied van verlaging van de EPC is dan alleen nog mogelijk door energiebesparende maatregelen op het maatregelen die leiden tot een besparing van de warmte en/of koudevraag. Een verdere Voor het verpleeghuis bleek het niet mogelijk om een E/E van 0,667 te realiseren met alleen als bron grondwater of een aquifer. bodemwarmtewisselaar als bron. Voor de utiliteitsgebouwen van een elektrische warmtepomp met Bij de woningen is gebruikgemaakt van een elektrische warmtepomp met een gesloten EPC 0,6 of E/E 1,0 met een elektrische warmtepomp. Per gebouw zijn vier maatregelpakketten bepaald: EPC 0,6 of E/E 1,0 met een HRketel. EPC 0,4 of E/E 0,667 met een HRketel. EPC 0,4 of E/E 0,667 met een elektrische warmtepomp. Kosteneffectiviteit Raanscherping d 1,2R

7 de variant met Uraam van 2,2 W/m 2.K en een R. van 3,5m2.K/W. Per variant is de energiebesparing op het elektriciteits en gasverbruik bepaald ten opzichte van verhogen van de R (voor afronding op 0,01) om 0,010 tot 0,045 afhankelijk van het maatregelpakket en/of woningtype. Door de te onderzoeken isolatiemaatregelen daalt de EPC dus. Bij woningbouw gaat dit bij het k:\doc\e\2012\023700\e r docx Voor de in deze studie beschouwde maatregelen zijn de volgende levensduren gehanteerd: Aanvullend is voor utiliteitsbouw ook 20 jaar voorgeschreven. De levensduurkosten zijn bepaald voor de volgende beschouwingsperiodes: Woningbouw: 30, 50 en 75 jaar. Utiliteit: 20, 30, 50 en 75. De beschouwingsperiode van 30 jaar is voorgeschreven in de Europese bepalingsmethode. netto contante levensduurkosten bepaald. Er wordt rekening gehouden met: maatregelen zijn onderzocht. Hierbij zijn er geen onderhoudskosten. Het onderzoek naar de onderhoudskosten voor installaties buiten beschouwing kunnen blijven. doorgerekende maatregelen. De restwaarde is afhankelijk van de beschouwingsperiode en de levensduur van de De kosten van energiebesparende maatregelen worden in de Europese bepalingsmethode als Investeringskosten. Onderhoudskosten. Effecten op de energiekosten. Eventuele restwaarde. De verschillende maatregelpakketten zijn echter niet onderling vergeleken, waardoor bouwkundige maatregelen is uitgevoerd bij verschillende installatietechnische maatregelpakketten. 0 De onderhoudskosten zijn voor deze studie niet relevant omdat er alleen bouwkundige Herinvesteringen en eventuele sloopkosten van de oude voorziening. gevoeligheidsanalyses uitgevoerd. kostencalculatie uitgevoerd. Voor het energieprijsscenario en de discontovoet is een aantal Subsidies zijn in de calculatie buiten beschouwing gebleven. Er is geen macroeconomische De calculatie wordt inflatievrij uitgevoerd. BTW wordt meegenomen. Een paar kenmerken: EUlidstaten. Europese bepalingsmethode (C(2011)10050) die per 12 januari 2012 verplicht is binnen de De calculatie is uitgevoerd als financiële kostencalculatie met behulp van de 2.3 Kostencalculatie dg ni Kosteneffectiviteit Raanscherping

8 verschillende beschouwingsperiodes voor de kostencalculatie. Er is geen rekening gehouden met de levensduur van het gebouw, anders dan door te kijken naar Ramen, deuren en kozijnen: in woningbouw 50 jaar, in utiliteitsbouw 40 jaar. Isolatie: 75 jaar. O k:\doc\e\2012\023700\e r docx gasprijs van respectievelijk 2,O% en 1,8%. elektriciteitsprijs van 1,0% en 1,5% per jaar voor woningen respectievelijk utiliteit en van de periode. Gedurende de periode is er sprake van een gemiddelde stijging van de De prijsstijging in het scenario is voor de eerste 1015 jaar hoger dan voor de daarop volgende voor diensten dat is gebruikt voor de utiliteitsgebouwen. dat is gehanteerd bij de calculatie voor de woningen en een apart scenario met energieprijzen scenario is rechtlijnig geïnterpoleerd. Er is een apart scenario met energieprijzen voor huishoudens energieprijsscenario dat is opgesteld door ECN voor de periode Het scenario is ontleend aan de notitie Energieprijzen en disconteringsvoeten voor gebouweisen ten behoeve energieprijsscenario rechtlijnig geëxtrapoleerd. Voor niet genoemde tussenliggende jaren in het van de EPBD (ECNN11025 met datum 20 september 2011). Voor de periode na 2040 is het Bij de bepaling van de effecten op de energiekosten is standaard rekening gehouden met het Energieprijs overleg tussen AgentschapNL, ECN en Winket. Bovengenoemde discontovoeten zijn aangereikt door de opdrachtgever en tot stand gekomen in energieprijsscenario. discontovoet van 3,5%/4,0%/6,5% in combinatie met het lage en het standaard De discontovoet van 3% is gehanteerd in combinatie met een hoog energieprijsscenario en de Utiliteitsbouw 3% en 6,5%. Woningbouw corporaties 3% en 3,5%. Woningbouw eigenaarbewoners en particulier verhuurders 3% en 4,0%. Daarnaast is in de gevoeligheidanalyses rekening gehouden met de volgende discontovoeten: Woningbouw 5,5%. Utiliteitsbouw 8,0%. Standaard is uitgegaan van de volgende discontovoeten: (2012). kosten in de toekomst terug te rekenen naar het basisjaar waarin de calculatie is uitgevoerd Bij de bepaling van de netto contante kosten wordt gebruikgemaakt van een discontovoet om de Discontovoet Kosteneffectiviteit Raanscherping dg 111 R

9 De berekening van de levensduurkosten is bij een discontovoet van 3,5%, 4,0% en 6,5% zowel gas als elektriciteit. uitgevoerd bij een hoog energieprijsscenario met een energieprijsstijging van 5% per jaar voor energieprijsscenario. De berekening van de levensduurkosten bij een discontovoet van 3% is In de gevoeligheidsanalyses is daarnaast rekening gehouden met een hoog en laag k:\doc\e\2012\023700\e r docx kosten voor honoraria van architecten/adviseurs, heffingen, verzekeringen ed. 2 Opslagen: 8% algemene bouw(plaats)kosten, 7% algemene bedrijfskosten, 4% winst & risico en 15% bijkomende voor de meerinvestering en de omrekening naar gebouwprijzen zijn vermeld in bijlage 3. De gehanteerde investeringskosten per gebouw zijn weergegeven in tabel 1. De eenheidsprijzen beschouwing is gebleven. HRbeglazing (nodig voor Uraam = 2,2 W/m De meerinvestering voor HRbeglazing (nodig voor Uraam = 1,65 W/m 2.K) ten opzichte van 2.K) is zo gering (<1 euro/m 2) dat deze buiten directe bouwkosten. In de gehele kostencalculatie is rekening gehouden met btw. Winket bv. Bij de investeringskosten is rekening gehouden met standaard opslagen 2 bovenop de De investeringskosten voor de in deze studie beschouwde maatregelen zijn bepaald door Investeringskosten bijlage 2. De gehanteerde energieprijzen voor het lage, standaard en hoge scenario s staan vermeld in vaste kosten. De prijzen zijn reële prijzen exclusief inflatie. eenheid (commodity+variabele tariefcomponenten+energiebelasting SDEtoeslag+btw) exclusief Voor de energieprijzen is uitgegaan van de totaalprijzen voor de variabele kosten voor energie per het hiervoor besproken ECN scenario voor het jaar In zowel het hoge als lage energieprijsscenario is voor het jaar 2012 de basisprijs gehanteerd uit Het standaard scenario zoals hierboven beschreven. elektriciteit. Een laag scenario met een energieprijsstijging van 0,5 h per jaar voor zowel gas als uitgevoerd bij twee energieprijsscenario s: Kosteneffectiviteit Raanscherping dg 11R

10 Rijtussen 2onder1 kap Appartementen Kantoor middel Verpleeghuis Uraaml, woning woning gebouw referentiegebouwen in euro s inclusief btw en opslagen. Meerinvesteringskosten voor het realiseren van de genoemde maatregelen in een aantal Tabel 1 0 k:\doc\e\2012\023700\e r docx voor onderzoek de levensduurkosten geen reële het naar aanname. Het oppervlak aan dichte deuren is door Winket bv en DGMR ingeschat. vrijwel volledig bestaan uit glas. In verband met de meerkosten die juist optreden bij dichte deuren en deurdelen was dit De oppervlakte van dichte deuren ligt niet vast voor de referentiegebouwen. Er wordt veelal uitgegaan van deuren die de bepaling van de totale netto contante kosten. Zowel de kosten bij herinvestering als de restwaarde zijn verdisconteerd naar het basisjaar voor investeringskosten over de levensduur van de maatregel. kostencalculatie is een restwaarde berekend. Hierbij wordt conform de Europese bepalingsmethode uitgegaan van een lineaire jaarlijkse afschrijving van de Wanneer de levensduur van de maatregelen langer is dan de beschouwingsperiode van de prijsstijging van 1% per jaar. De investeringskosten bij herinvesteringen zijn bepaald door rekening te houden met een Het prijspeil van de investeringskosten is 1 januari referentiegebouwen wordt dit onderscheid niet gemaakt 3. deurgedeeltes zijn voorzien van glas en worden conform NEN 1068 beschouwd als raam. Bij de 24 m2 dichte deuren en voor het verpleeghuis van 80 m2 dichte deuren. De overige deuren en Bij de bepaling van de investeringskosten is voor het middelgrote kantoor uitgegaan van in totaal meerinvesteringskosten staan in bijlage 3. Gegevens over de gehanteerde bouwkundige constructies bij de bepaling van de verschillende bouwkundige constructies en waar nodig met bouwkundige aanpassingen. Bij de bepaling van de meerinvestering voor R = 5 m2.k/w is rekening gehouden met R 5 vloer R 5 dak R 5 gevel U=1, dg rn Kosteneffectiviteit Raanscherping

11 bepaald voor een levensduur van 30, 50 en 75 jaar. Aanvullend is voor utiliteitsbouw ook gekeken discontovoet van 5,5% gehanteerd. Voor de utiliteitsgebouwen is gerekend met een discontovoet naar 20 jaar. Bij de berekening van de netto contante kosten is voor woningbouw een Voor de beschouwde maatregelpakketten en referentiegebouwen zijn de netto contante kosten 3. Resultaten 0 k:\doc\e\2012\023700\e r docx besparing op elektriciteit of gas. per maand bij woningen tot een verlaging van de netto contante kosten van circa curo afhankelijk van de 8ij het standaard energieprjsscenario en een beschouwingsperiode van 30 jaar leidt een energiebesparing van 1 euro energiebesparing voor de gebouwgebruiker is vermeld in bijlage 4. De resultaten bij de overige beschouwingsperiodes zijn opgenomen in bijlage 4. Ook de berekende U1,65+Rc U1,65+Rc U1,65+Rc U1,65+Rc U1, U1, Rc Rc U1, onderlkapwoning HR 0,6 HR 0,4 WP 0,6 WP 0,4 Rc Rc Rc Kantoor KR EE1,0 IIR EEO,7 WP EE1,0 WP EEO,7 Verpleeghuis HR EE1,0 WP EE1,0 WP EEO,7 Ul, Ul,65+Rc Rijtussenwoning HR 0,6 KR 0,4 WP 0,6 WP 0,4 ul, jaar bij het standaard energieprijsscenario. Netto contante kosten voor woningen en utiliteitsgebouwen over een beschouwingsperiode van Tabel 2 Appartementgebouw HR 0,6 HR 0,4 WP 0,6 WP 0,4 referentiegebouw bij een beschouwingsperiode van 30 jaar en het standaard energieprijsscenario. In tabel 2 staan de netto contante kosten 4 vermeld van de doorgerekende maatregelpakketten per 3.1 Standaard scenario rekening gehouden met afwijkende discontovoeten en energieprijzen. van 8,0%. Het standaard energieprijsscenario is gehanteerd. In een gevoeligheidsanalyse is Kosteneffectiviteit Raanscherping naar evensduurkosten dgrn

12 benodigde HR beglazing geen meerkosten zijn meegenomen. De meerkosten van de benodigde Bepalend voor de verlaging van de levensduurkosten is het feit dat voor toepassing van de het kozijn. Daar is in deze studie geen rekening mee gehouden. hierbij is dat de prestatieeis uit het Bouwbesluit niet sec van toepassing is op de Uwaarde van beschouwingsperiodes tot een verlaging van de netto contante levensduurkosten. Uitgangspunt De aanscherping van alleen de Uwaarde leidt bij alle doorgerekende maatregelpakketten en k:\doc\e\2012\023700\e r docx wordt verminderd door (aanvullende) isolatiemaatregelen, is dan kleiner geworden. van 0,4 ook effect hebben op de warmte en koudebehoefte. De resterende energiebehoefte, die Dit is alleen het geval wanneer de maatregelen die zijn getroffen voor het bereiken van een EPC EPC van 0,4 kleiner is dan bij een EPC van 0,6. Dit wordt veroorzaakt doordat de energiebesparing door (aanvullende) isolatiemaatregelen bij een groter en in het geval van levensduurbaten de baten minder groot. Het verschil is indicatief 10%. Bij gebouwen met een EPC van 0,4 in plaats van 0,6 zijn de levensduurkosten van de maatregelen EPC niveau gasgestookte ketel (HRketel) en een elektrisch aangedreven warmtepomp een rol. In Nederland het maatregelpakket met een HRketel (zie bijlage 1). gerealiseerde energiebesparing. Hierin speelt het verschil in energielasten tussen een energielasten uitkomt dan een warmtepomp met een beter rendement. Daarnaast zijn in het maatregelpakket met een warmtepomp ook andere (aanvullende) maatregelen toegepast dan in met een elektrische warmtepomp. Wanneer er sprake is van een stijging van de kosten dan is (ondanks het slechtere rendement dan de warmtepomp) op ongeveer dezelfde of lagere is de gasprijs ten opzichte van de elektriciteitsprijs relatief laag, waardoor een HRketel In de gebouwen met een gasgestookte HRketel is er dus sprake van hogere baten door de deze bij gebouwen met een HRketel kleiner dan bij gebouwen met een elektrische warmtepomp. Bij gebouwen met een HRketel is de berekende daling van de kosten groter dan bij gebouwen Type opwekking voor het verbeteren van de schil bij een appartementengebouw als geheel relatief gering zijn ten opzichte van de investeringskosten bij grondgebonden woningen. sprake van een verlaging van de netto contante levensduurkosten doordat de investeringskosten verlaging van de netto contante levensduurkosten. Alleen bij het appartementengebouw is er rijtussenwoning, de 2onder1 kapwoning, het kantoorgebouw en het verpleeghuis niet tot een De combinatie van de aanscherping van de Uwaarde en de Rwaarde leidt bij de verlaging van de netto contante levensduurkosten. Ook bij de doorgerekende beschouwingsperiodes van 50 en 75 is er geen sprake van een een beschouwingsperiode van 30 jaar tot een verlaging van de netto contante levensduurkosten. De aanscherping van alleen de Rwaarde leidt bij geen enke/doorgerekend maatregelpakket bij energiebesparing dalen de levensduurkosten. HRbeglazing ten opzichte van HRbeglazing zijn verwaarloosbaar. Door de gerealiseerde d 1R Kosteneffectiviteit Paanscherping

13 daardoor tot een daling van de kosteneffectiviteit per maatregelen. maatregelen worden relatief steeds kostbaarder. Voor realisatie van een lage(re) EPC zijn altijd aanvullende maatregelen nodig. Deze extra maatregelen wordt niet beïnvloed door andere getroffen maatregelen. Bij een maatregel als PV blijft de kosteneffectiviteit gelijk. De energiebesparing door deze Toepassing van verschillende maatregelen die effect hebben op dezelfde energiebehoefte leidt 0 k:\doc\e\2012\023700\e r docx De resultaten bij de overige beschouwingsperiodes zijn opgenomen in bijlage 5. U1,65+Rc U1,65+Rc U1, U1, U1, U1,65+Rc U1,65+Rc Rc Rc Rc Verpleeghuis HR EE1,0 WP EE1,0 WP EEO,7 Rc J1, Rc Kantoor HR EE1,0 HR EEO,7 WP EE1,0 WP EEO,7 Appartementgebouw HR 0,6 HR 0,4 WP 0,6 WP 0,4 Ul, U1,65+P.cS Rijtussenwoning HR 0,6 HR 0,4 WP 0,6 WP 0,4 een beschouwingsperiode van 30 jaar en 5% energieprijsstijging per jaar. Netto contante kosten voor woningen en utiliteitsgebouwen bij een discontovoet van 3,O%, 2onderlkapwoning HR 0,6 HR 0,4 WP 0,6 WP 0,4 Tabel 3 referentiegebouw bij een beschouwingsperiode van 30 jaar. In tabel 3 staan de netto contante kosten vermeld van de doorgerekende maatregelpakketten per Discontovoet 3% in combinatie met hoog energieprijsscenario lage energieprijsscenario. 3,5 en 6,5% anderzijds. Deze laatste situatie is doorgerekend voor zowel het standaard als 5% per jaar enerzijds en met een discontovoet die afhankelijk van het gebouwtype varieert tussen lage discontovoet van 3,0% in combinatie met het hoge energieprijsscenario met een stijging van In de gevoeligheidsanalyse zijn de woning en utiliteitsgebouwen doorgerekend met een 3.2 Gevoeligheidsanalyse Kosteneffectiviteit Raanscherping dgmr

14 verlaging van de netto contante levensduurkosten. energieprijsstijging van 5,0% per jaar bij een deel van de doorgerekende situaties tot een De aanscherping van alleen de Rwaarde leidt bij een discontovoet van 3,0% en een doorgerekende maatregelpakketten tot een verlaging van de netto contante levensduurkosten. De aanscherping van alleen de Uwaarde leidt net als in het standaard scenario bij alle k:\doc\e\2o12\o237oo\e2o12o237ooroo3oo2.docx aanscherping van de Uwaarde groter dan de kosten van de aanscherping van de R.waarde waardoor de combinatie leidt tot lagere levensduurkosten. Bij een beschouwingsperiode van 50 of maatregel zelf. 75 jaar zijn de kosten van de aanscherping van de Rwaarde lager dan de baten van de contante levensduurkosten. Bij een beschouwingsperiode van 20 of 30 jaar zijn de baten van de Bij de utiliteitsgebouwen leidt de combinatie van maatregelen tot een verlaging van de netto op tegen de kosten van de maatregel zelf. beschouwingsperiode van 50 of 75 jaar wegen de baten van de aanscherping van de Rwaarde Rwaarde waardoor de combinatie leidt tot lagere levensduurkosten. Bij een bij een beschouwingsperiode van 20 of 30 jaar groter dan de kosten van de aanscherping van de De baten van de aanscherping van de Uwaarde zijn voor de rijtussen en 2onder1 kapwoning warmtepomp en een beschouwingsperiode van 30 jaar is dit echter niet het geval. dan de energiebaten van de maatregel zelf. Alleen bij de maatregelpakketten met een Bij het appartementengebouw zijn de kosten van de aanscherping van de Rwaarde reeds lager een beschouwingsperiode van 20 jaar. Echter niet in het geval van warmtepompen bij een beschouwingsperiode van 30 jaar bij de Echter niet in het geval van het middelgrote kantoor met een warmtepomp en E/E 0,667 bij rijtussenwoning met EPC 0,4 en bij de 2onder1 kapwoning. Bij de rijtussen en 2onder1 kapwoning. Bij de utiliteitsgebouwen. Bij het appartementengebouw. aanscherping van de Uwaarde en de Rwaarde in de volgende situaties tot een verlaging van de netto contante levensduurkosten: In de gevoeligheidsanalyse met een discontovoet van 3% leidt de combinatie van de appartementengebouw en de maatregelpakketten met een HRketel bij de 2onder1 kapwoning. verpleeghuis beschouwingsperiode van 50 jaar bij alle maatregelpakketten voor de utiliteitsgebouwen, voor het energieprijsstijging van 5,0% bij alle gebouwtypen en maatregelpakketten sprake van lagere levensduurkosten. alleen voor het maatregelpakket met een HR1O7ketel. Bij een Bij een beschouwingsperiode van 30 jaar is dit het geval bij het appartementengebouw en het Bij een beschouwingsperiode van 75 jaar is er bij een discontovoet van 3,0% en een E R003 dg in Kosteneffectiviteit Raanscherping

15 Discontovoet van 3,5%, 4,0% en 6,5% Woningbouw eigenaarbewoners en particulier verhuurders 4,0%. Utiliteitsbouw 6,5%. Woningbouw corporaties 3,5%. volgende discontovoeten: In deze gevoeligheidanalyse is afhankelijk van het gebouwtype rekening gehouden met de 0 k:\doc\e\2012\023700\e r docx Dit geldt zowel voor het standaard als het lage energieprijsscenario. doorgerekende maatregelpakketten tot een verlaging van de netto contante levensduurkosten. De aanscherping van alleen de Uwaarde leidt net als in het standaard scenario bij alle bijlage 6. aangepaste discontovoet voor eigenaarbewoners en particulier verhuurders zijn opgenomen in De resultaten bij de overige beschouwingsperiodes, het lage energieprijsscenario en de IJ1,65+Rc U1,65 1, U1, U1, Verpleeghuis HR EE1,0 WP EE1,0 WP EEO,7 111, Kantoor HR EE1,0 HR EEO,7 WP EE1,0 WP EEO,7 Appartementgebouw HR 0,6 HR 0,4 WP 0,6 WP 0,4 U1, U1,65+Rc U1,65+Rc U1,65+Rc U1,65+Rc Rc Rc Rc Rc Rc Rijtussenwoning HR 0,6 HR 0,4 WP 0,6 WP 0,4 beschouwingsperiode van 30 jaar bij het standaard energieprijsscenario. Netto contante kosten voor woningen van corporaties en utiliteitsgebouwen over een Tabel 4 2onderlkapwoning IIR 0,6 HR 0,4 WP 0,6 WP 0,4 30 jaar en het standaard energieprijsscenario. referentiegebouw (voor woningen alleen van corporaties) bij een beschouwingsperiode van In tabel 4 staan de netto contante kosten vermeld van de doorgerekende maatregelpakketten per Bovengenoemde discontovoeten zijn doorgerekend met zowel het lage als het standaard energieprijsscenario. Kosteneffectiviteit Raanscherping

16 lage energieprijsscenario. een verlaging van de netto contante levensduurkosten. Dit geldt zowel voor het standaard als het rijtussenwoning, de 2onder1 kapwoning, het kantoorgebouw en het verpleeghuis bij de De aanscherping van alleen de Rwaarde leidt bij geen enkel doorgerekend maatregelpakket tot De combinatie van de aanscherping van de Uwaarde en de R.waarde leidt bij de k:\doc\e\2012\023700\e r docx eventuele levensduurbaten kleiner door de lagere energieprijzen en daaraan parallel zijn de berekende levensduurkosten hoger bij de lagere energieprijzen. Hierdoor leidt het lage energieprijsscenario niet tot andere resultaten en inzichten ten opzichte van het standaard energieprijsscenario. Ten opzichte van het standaard energieprijsscenario zijn bij het lage energieprijsscenario de Bij de rijtussenwoning en 2onder1 kapwoning met EPC 0,6 en HRketel (discontovoet 4%). Bij het verpleeghuis met een HRketel bij E/E 1,000. verlaging van de netto contante levensduurkosten: 75 jaar nog twee maatregelpakketten waarbij de combinatie van maatregelen leidt tot een Daarnaast zijn er bij het standaard energieprijsscenario, alleen bij een beschouwingsperiode van de relatief geringe meerinvesteringkosten ten opzichte van de grondgebonden woningen sprake een verlaging van de levensduurkosten. Dit geldt zowel voor het standaard als het lage energieprijsscenario. verlaging van de netto contante levensduurkosten. Alleen bij het appartementengebouw is er door doorgerekende maatregelpakketten, beschouwingsperiodes en energieprijsscenario s niet tot een Kosteneffectiviteit Raanscherping dg fl 1R

17 netto contante levensd uurkosten bij verschillende beschouwingsperiodes. en middeigroot kantoor is het effect van aanscherping van de R en Uwaarde onderzocht op de Voor een referentie rijtussenwoning, 2onder1 kapwoning, appartementengebouw, verpleeghuis 4. Afsluitend k:\doc\e\2012\023700\e r docx Arnhem, 11juni 2012 DGMR Bouw B.V. energieprijsscenarîo dit van invloed is op de resultaten. Het onderzochte lage energieprijsscenario met een energieprijsstijging van 0,5% per jaar leidt niet tot andere inzichten. komt naar voren dat pas bij een relatief lage discontovoet in combinatie met een relatief hoog 8% voor utiliteitsgebouwen en het standaard energieprijsscenario. Uit de gevoeligheidsanalyse In het standaard scenario is gerekend met een discontovoet van 5,5% voor woningbouw en doorgerekende gebouwen niet tot lagere netto contante levensduurkosten. Alleen bij het appartementengebouw is er sprake van lagere netto contante levensduurkosten doordat de kosten ontstaan. van 3% er bij een groot deel van de doorgerekende maatregelpakketten lagere levensduurkosten de aanscherping van de Uwaarde zijn in dat geval groter dan de kosten van de aanscherping van de R.waarde waardoor de combinatie van maatregelen leidt tot lagere levensduurkosten. relatief hoge energieprijsstijging van 5% per jaar in combinatie met een relatief lage discontovoet Uit de gevoeligheidsanalyse komt naar voren dat alleen wanneer er gerekend wordt met een voor verhoging van de Rwaarde bij een appartementengebouw relatief gering zijn. De baten van De combinatie van de aanscherping van de Uwaarde en de Rwaarde leidt bij de meeste van 3% er bij beschouwingsperiode van 30 jaar of langer er van het gebouwtype afhankelijk Uit de gevoeligheidsanalyse komt naar voren dat alleen wanneer er gerekend wordt met een Ook niet bij langere beschouwingsperiodes van 50 of 75 jaar. doorgerekend maatregelpakket tot een verlaging van de netto contante levensduurkosten. relatief hoge energieprijsstijging van 5% per jaar in combinatie met een relatief lage discontovoet lagere levensduurkosten ontstaan. De aanscherping van alleen de R.waarde leidt in het standaard scenario bij geen enkel sec van toepassing is op de Uwaarde van het kozijn, maar op het gemiddelde voor het gehele meerkosten met zich meebrengt ten opzichte van HRbeglazing dalen de levensduurkosten. raam (glas+kozijn). Doordat de toepassing van de benodigde HRbeglazing nauwelijks doorgerekende maatregelpakketten en beschouwingsperiodes tot een verlaging van de netto contante levensduurkosten. Uitgangspunt hierbij is dat de prestatieeis uit het Bouwbesluit niet De aanscherping van alleen de Uwaarde van U 2,2 naar 1,65 W/m 2.K leidt bij alle Kosteneffectiviteit Raanscherping dg 1R

18 E OO.R003 Kosteneffectiviteit Ruaanscherping dgm Bijlage 1 Gehanteerde maatregelpakketten 1 k:\doc\e\2012\023700\e r003002docx

19 bodem bouwkundig Rc;vloer EPC Rijtussenwoning HR107 bal Warntepon bal F = forfaitair bal = balansventilatie Maatregelpakketten per gebouwtype k:\doc\e\2012\023700\e r docx verwarming toestel HR107 1fr HR107 WP WP LT LT LT temp.niveau afgiftesysteem radiator/convector vloer/wand vloer/wand vloer / wand zonnecollector AcolI [m2] Uw;raam IJw;deur zonwering handmatig west handmatig West handmatig west handmatig wast twpwater toestel kwal.verkl. [n = 0.775] kwal.verkl. [n = 0.775] WP combi WP combi ventilatie systeem trr / MA rtr / MA Tt / MA MT / MA PVpanelen Spv [Wp] koeling toestel bouwkundig Rc;vioer Rc;gevel Rc;dak EPC Zonder1 kapwonrng 1*1107 bal Warntepon bal koeling toestel Dwrw x tapwater toestel kwal.verkl. [n = 0.775] kwal.verkl. [n = 0.775] WP combi WP combi >5O x aanvoertemp afgiftesysteem radiator/convector vloer/wand vloer/wand vloer / wand 3035 syst.eemvariant D.2b2 D.5a D.2b2 0.5e zonnecollector Acoil [m2] bodem LIJKA B oassief LUKA systeemvariant D.4b D.5a D.2b2 D.5a aanvoertemp 1IT assief FIT DWTW x x x x >50 x 3035 bron WP bodem Qv;1CI;spec [F [F verwarming toestel HR107 HR107 WP WP LT LT LT temp.niveau HT Qv;10spec [F] [f [ [19 Rc;dak ,5 Uw;raam Uw;deur zonwering handmatig West handmatig West handmatig west handmatig west Rc;gevel bron WP passief HT assief [IT bodem ventilatie systeem MT / MA MT / MA MT / MA MT / MA PVpanelen Spv [Wp] Kosteneffectiviteit Rvaanscherpinq

20 grondwater/aquifer 5055 x bouwkundig Rc;vloer Rc;dak bron WP temp.niveau [IT LT LT LT Qv;10;spec 0.42 [F [F] 0.42 [FJ 0.42 [19 zonwenng geen geen geen geen verwarming toestel HR107 HR107 w WP Uw;deur 2.2 (Rc = 0.3) Uw; raam Rc;gevel EPC ApparterTntengebouw HRi07 bal Wamtepoe bal 0 k:\doc\e\2012\023700\e r docx Bouwbesluit voorschrijft. uit het Bouwbesluit. Is de E/Ewaarde bijvoorbeeld 0,667, dan betekent dit dat het gebouw 33% zuiniger is dan het energieprestatieeisen uit het bouwbesluit. Bij een E/Ewaarde van 1,0 voldoet het gebouw precies aan de prestatieeisen dan gebruikgemaakt van de E/Ewaarde. Deze E/Ewaarde geeft aan in hoeverre het gebouw als geheel voldoet aan de allen een andere EPCeis hebben. Er kan dan niet meer gesproken worden over de EPC van het gebouw, maar er wordt (Eprot / Ep;adm;tot;rb voorheen Qprs;tot/ Qpre;toe). Binnen utiliteitsgebouwen zijn vaak meerdere gebruiksfuncties aanwezig, die Bij utiliteitsgebouwen wordt in de meeste gevallen niet gesproken over een EPCwaarde maar over de E/E invloed zijn op de warmte/koudebalans en daarmee op de energiebesparing door aanpassing van de R of Uwaarde. 1,000 en van 0,667. In bovenstaande varianten met een E/E < 1,000 zijn alleen die maatregelen opgenomen die van Beoogd was om een maatregelpakket samen te stellen met een E/E 5 (Erot / Ep;adrn;t;nb voorheen Qpres;tot / Qpres;t,e) van verwarming toestel HR107 HR107 wpfilr wp+hr FIT 1IT temp.niveau LT LT afgiftesysteem radiator/convector vloer/wand vloer/wand vloer / wand ventilatoren forfaitair forfaitair forfaitair forfaitair armatuurafzuiging Jeen armatuurafzuiging rmatuurafzuiging qeen armatuurafzuiging zonnecollector AcolI [m2] Qv;10;spec [F [F aanvoertemp Uw;raam Uw;deur 2.2 (Rc = 0.3) zonwering automatisch utomaiisch iutomatisch,utomatisch bron WP 3035 afgifte leidingen binnen 3m leidingen binnen 3w leidingen binnen 3m leidingen binnen 3m ventilatie systeem MT / MA MT / MA MT / MA MT / MA spuiventilalie te openen ramen te openen ramen te openen ramen te openen ramen PVpanelen Spv [wp] verlichting aanwezigheidsdetectie aanwezigheidsdetectie wtw HRwtw 90!, HRwtw 90% warmtewiel HRwtw 90% LUKf systeemvariant D.2b2 D.5a D.2b2 D.5a verdampingscondensor FIT LT koudebron koeling toestel compressie FIT compressie FIT koudeopslag FIT koudeopslag FIT DWTW tapwater toestel el.keukenboiler el.keukenboiler el.keukenboiler el.keukenboiler >50 grondwater/aquifer interne capaciteit 400+ kg/m kg/m kg/m kg/m2 bouwkundig Rc;vloer Rc;gevel Rc;dak plafondtype gesloten gesloten gesloten open plafond L/ Kantoor HR107 bal Warntepon bal LUKA 8 B 8 8 koeling toestel Dwrw x tapwater toestel kwal.verkl. [n = 0.775] kwal.verkl. [n = 0.775] WP combi WP combi onnecol!ector AcolI [m >50 x afgiftesysteem radiator/convector vloer/wand vloer/wand vloer / wand aanvoertemp bodem 4045 oassief 1IT nassief 1IT systeemvariant D.4b D.Sa D.2b2 D.Sa 3035 bodem ventflatie systeem MT / MA MT / MA FIT / MA MT / MA P Ipanelen Spv [WpJ !!! !! Kosteneffectiviteit Rcaanscherping

21 grondwater/aquifer 3035 Uw;raam Uw;deur 2.2 (Rc = 03) bouwkundig Rc;vloer Rc;gevel Rc;dak E/E VerpIeeghu 1*107 bal Warmtepomp bal lagere E/E te realiseren. Deze maatregelen zijn echter niet van invloed op de te onderzoeken energiebesparing. Met aanvullende maatregelen op het gebied van warm tapwater, ventilatoren, PVpanelen of verlichting is vervolgens een k:\doc\e\2012\023700\e r docx lagere E/E te realiseren. Deze maatregelen zijn echter niet van invloed op de te onderzoeken energiebesparing. Met aanvullende maatregelen op het gebied van warm tapwater, ventilatoren, PVpanelen of verlichting is vervolgens een maatregelpakket met de HR1O7ketel waren geen maatregelen beschikbaar die nog van invloed waren op de warmte/koudebalans. op de warmte/koudebalans en daarmee op de energiebesparing door aanpassing van de R of Uwaarde. Bij het en van 0,667. In bovenstaande varianten met een E/E < 1,000 zijn alleen die maatregelen opgenomen die van invloed zijn Beoogd was om een maatregelpakket samen te stellen met een E/E (Emot / Ep;azn,;tot;ns voorheen Qpres;tot/ Qpres,toa) van 1,000 aanvoertemp pvpanelen Spv (WpJ wtw HRwtw 90% llrwtw 90% HRwtw 90% verlichting aanwezigheidsdetectie aanwezigheidsdetectie aanwezigheidsdetectie tepwater toestel voorraadvaten indirect voorraadvaten indirect voorraadvaten indirect >50 zonwering cutomatisch automatisch automatisch ventilatoren forfaitair forfaitair forfaitair LT koudebron LIJKA B B B systeemvariant 0,5e D.2b2 0.5e ventilatie systeem MT / MA MT / MA MT / MA koeling toestel coiopressie tfr koudeopslag HT knudeopslag 1IT Iw plafondtype open plafond open plafond open plafond bron WP 3035 afgifte leidingen binnen 3w leidingen binnen 3m leidingen binnen 3m interne capaciteit kg/m kg/m kg/m2 WPHIR WP+lIR verwarming toestel NR107 LT LT LT temp.niveau afgiftesysteem betonkernactivering vloer/wand betonkernactivering spsiventilaue te openen ramen te openen ramen te openen ramen geen armatuurafzsiging geen armatuurafzuiging geen armatuurafzuiging zonnecollector AcolI [m Qv;10;spec [ grondwater/aquifer Kosteneffectiviteit Raanscherping

22 Bijlage 2 dgrn k:\doc\e\2012\023700\e r docx Energieprijzen Kosteneffectiviteit Raanscherping

23 Srandaardscenario jaar jaar 28fl fl gas W 67,2 69, ,0 fl.4 75,0 82,2 64,6 07,0 64,0 09,0 90,0 91,0 92,0 93,0 94,0 95,0 96,0 97,0 07,6 98,2 90,8 99,4190,0190,0190,0190,0 190,0 180,0 101,2 102,5 103,7 104,9 106,1 107,4 113,6 109,8 111,0 U 51,4 53,3 55,2 57, ,5 62,1 63,8 65,5 65,9 66,4 66,9 67,4 67,8 68,8 69,7 70,7 71,6 72,6 72,8 73,1 73,3 73,5 73,8 73,8 73,8 73,0 73,8 73, ,4 fl3 78,1 79,0 79,9 80, ejektricjtejt W 22,4 22,6 22,8 23,0 23,4 23,0 24,2 24,6 25,0 25,0 25,0 25,0 25,0 25,0 25,2 25,4 25,6 25,8 26,0 26,4 26,6 27,2 27,6 28,0 28,2 28,4 28,6 28,8 29,0 25,2 29,5 29,7 29,9 30,1 30,4 30,6 30,0 31,0 U 15,9 16,2 16,4 16,7 16,3 17,1 17,4 17,6 17,9 18,1 18,3 18,6 18,8 19,0 19,3 19,5 15,8 20,0 20,2 20,5 20,7 20,3 21,2 21,4 21,7 21,9 22,1 22,4 22,6 22,8 23,1 23,3 23,6 23,8 24,0 24,3 24,5 24,0 jaar jaar &) gas ,3 113,5 114,7 115,3 117,2 116,4 119,6 120,8 122,1 123,3 124,5 125,7 127,0 126,2 129,4 535,6 131,9 133,1 134,3 135,5 136,8 138,0 139,2 140,5 141,7 142,9 144,1 145,4 146,6 147,8 149,0 150,3 151,5 152,7 153,3 155,2 156,4 U 82,5 83,4 84,3 85,1 86,0 86,0 87,7 90,6 89,5 90,4 91,2 92,1 93,0 93,9 94,7 95,6 96,5 97,3 98,2 99,1 190,0 100,8 101, ,5 104,3 105,2 106,1 106,9 107,8 108, ,4 111,3 112,2 113,1 113,9 ejektrjcjtejt W 31,3 31,5 31,7 31,9 32,2 32,4 32,6 32,0 33,1 33,3 33,5 33,7 34,0 34,2 34,4 34,6 34,9 35,1 35,3 35,5 35,0 36,0 36,2 36,5 36,7 36,9 37,1 37,4 37,6 37,8 38,0 38,3 38,5 38,7 39,9 39,2 39,4 U 25,0 25,2 25,5 25, ,2 26,4 26,7 26,9 27,1 27,4 27, ,1 28,3 28,6 28,8 25,0 29,3 29,5 29,8 30,0 30,2 30,5 30,7 30,9 31,2 31,4 31,7 31,9 32,1 32,4 32,6 32,8 33,1 33,3 33,6 Scenarlolaag:0,S%/jr jaar jaar gas W 67,2 67,5 67,9 68,2 68,6 63,9 69, ,9 70,3 70,6 71,0 71,3 71,7 72,1 72,4 72,8 73,1 73,5 73,9 74,2 74,6 75,0 75,4 75,7 76,1 76,5 76,9 fl,3 77,7 70,0 78,4 75,8 79,2 79,6 80,0 50,4 55,9 S 51,4 51, ,2 52, ,0 53,2 53,5 53,5 54,0 54,3 54,6 54,9 55,1 55,4 55,7 56,0 56,2 56,5 56,0 57,1 57,4 57,7 57,9 53,2 53,5 58,8 59,1 59,4 59,7 65,0 65,3 60,6 60,9 61,2 61,5 61,8 elrkrrjcjreit W 22,4 22,5 22,6 22,7 22,3 23,0 23,1 23,2 23,3 23,4 23,5 23,7 23,5 23,9 24,0 24,1 24,3 24,4 24,5 24,6 24,7 24,9 25,0 25,1 25,2 25,4 25,5 25,6 25,8 25,9 26,5 26,1 26,3 26,4 26,5 26,7 26,8 26,9 U 15,9 15,0 16,1 16,2 16,3 16,3 16,4 16,5 16,6 16,7 16,8 16,0 16,9 17,0 17,1 17,2 17,3 17,4 17,4 17,5 17,6 17,7 17,8 17,9 15,0 18,1 18,2 18,2 18,3 18,4 18,5 18,6 18,7 18,8 15,9 19,0 19,1 19,2 jaar jaar gas W 81,2 81,6 82,0 82,4 82,9 83,3 03,7 84,1 84,5 85,0 05,4 05,6 06,2 86,7 87,1 87,5 59,0 56,4 68,9 89,3 09,7 90,2 90,6 91,1 31,6 32,0 92,5 92,9 93,4 93,9 94,3 94,0 65,3 95,8 96,2 96,7 97,2 U 62,1 62,4 62,8 63,1 63,4 63,7 64,0 64,3 64,7 65,0 65,3 65,6 66,0 66,3 66,6 67,0 67,3 67,6 69,0 68, ,0 69,3 69,7 70,0 70,4 70,7 71,1 71,4 71,8 72,2 72,5 72,9 73,3 73,6 74,0 74,4 ejektrjcjtrjt W 27,1 27,2 27,3 27,5 27,6 27,8 27,9 25,0 25,2 28,3 28,5 28,6 20,7 20,9 29,0 29,2 29,3 29,5 29,6 29,0 29,9 30,1 30,2 30,4 30,5 30,7 30,8 31,0 31,1 31,3 31,4 31,6 31,8 31,9 32,1 32,2 32,4 S 19,3 19,4 19,5 19,6 19,7 55,0 19,9 25,0 20,1 20,2 20,3 20,4 20,5 20,6 25,7 20,5 20,9 21,0 21,1 21, ,4 21,5 21,6 21,7 21,0 21,9 22,1 22,2 22,3 22,4 22,5 22,5 22,7 22,0 22,9 23,1 0 Kosteneffectiviteit R.aanscherping Energieprijsontwikkeling in eurocenten per kwh elektriciteit of per m3 gas W = prijs in geval van woningbouw U = prijs in geval van utiliteitsbouw k:\doc\e\2012\023700\e r docx

24 Scenarlos%/jr jaar S jaar gas 64 67,2 70,6 74,1 77,8 61,7 65,6 90,1 94,6 99, u 51,4 54,0 56,7 59,5 62,5 65,6 68,9 72,3 76,0 79,8 83,7 87,9 92,3 90, ejekjrjcjj&t W 22,4 23,5 24,7 25,9 27,2 28,6 30,0 31,5 33,1 34,7 36,5 38,3 40,2 42,2 44,4 46,6 48,9 51,3 53,9 56,6 59,4 62,4 65,5 68,8 72,2 75,9 79,6 83,6 67,8 92,2 96, u 15,9 16,7 17,6 18,5 19,4 20,4 21,4 22,4 23,6 24,7 25,0 27,3 28,5 30,1 31,6 33,2 34,8 35,5 38,4 40,3 42,3 44,4 44,6 49,0 51,4 54,0 55,7 59,5 52,5 55,5 58,9 fl.4 75,0 79,8 83,8 88,0 92,4 97,0 iaar jaar gas W U ejektrici jojo W U CE, Kosteneffectiviteit Raanscherping W = prijs in geval van woningbouw U = prijs in geval van utiliteitsbouw k:\doc\e\2012\023700\e r docx

25 Bijlage 3 k:\doc\e\2012\023700\e r docx Eenheidsprijzen meerinvesteringen en investeringen per gebouw Kosteneffectiviteit Raanscherping dgnir

26 kantoor Vetpleeg huis 0,5,f+0,5 g 0,5 f*0,5g 0,3 q+o. 7 r 0.3 q+0,7 r 0,5,j+0,5 k 0,5j+0,5.k Vloer (beg.grond) Isolatie doer Rc=3,5 wordt 5,0 0,5.a*0,5 b 0,5 a+0,5 IJraam geen aanpassing 5 0,5.j ro,s.k Gesel Isolatie geant Rc=3 wordt 5,0 0,5.j i0,5.k 0,5,j*0,5.k r Deur Udesrruun 2,0 wond 1,65 0,3 q+0,7 0.3.q*0,7.r 0,3.q*0,7 npp.ge%elopeningen deur Plat dak Isolatie dak Rc=3,5 wordt 5,0 gese(opp minus glasopp NBs cassettegesel dicht (dichte delm we alu.diesgeuel(: uerbetenng niet haalbaar! ipp.gendoperengen raam Glas Uraam geen aanpassing Hellend dak Isolatie dak Rc=3,5 wordt 5,0 c. d. middel 1 ucepa maavegeren li i b b (27 won) een kapwoning menlen Bouwkundig tussenwoning twee onder apparte kergetallen per m2 element.( k:\doc\e\2012\023700\e r docx het algemeen is EPSisolatie de goedkoopste oplossing voor de isolatie van een plat dak. utiliteitsgebouwen van de gemiddelde prijs van EPSisolatie (t) en van steenwolisolatie (g). Over Voor het platte dak is bij het appartementencomplex uitgegaan van EPSisolatie (t). Bij de sandwich dakelement is wel lager dan die van een prefab maatwerk dakdoos. wel circa 50% hoger dan bij een prefab maatwerk dakdoos, echter de totale prijs van een De meerkosten voor het aanbrengen van extra isolatiemateriaal in een sandwich dakelement zijn prefab maatwerk dakdoos vaak economischer. woningen er vaker sprake is van afwijkende of complexe vormen. Dan is het toepassen van een Voor de 2onder1 kapwoning is uitgegaan van de duurdere maatwerkconstructie, omdat bij deze dakelementen toegepast. Deze zijn goedkoper dan prefab dakdozen bij een standaard kap. Voor rijwoningen worden bij de gebruikte diktes over het algemeen de goedkopere sandwich dakelement (c) en voor de 2onder1 kapwoning met een prefab maatwerk dakdoos (d). Bij hellende daken is voor de rijtussenwoning rekening gehouden met een sandwich utiliteitsgebouwen is uitgegaan van kanaalplaatvioeren. tussen beide constructietype is circa 20%. Voor het appartementencomplex en voor de 50% ribcasettevloeren (a) en 50% kanaalpiaatvloeren (b). Het verschil in meerinvesteringskosten Voor de begane grondvloer van de grondgebonden woning is rekening gehouden met Korte toelichting gehanteerde kostenkentaflen tussenwoning twee onder apparte een kapwoning menten uen aiu.u4iesgeuel( antbetering niet haalbaar! (27 won) t ran alu diesgeanl),,mrbetering niet haalbaar Verpleeg huis 6,45 6,13 6,13 5,60 39,15 25,55 20,95 20,95 20,95 85,24 85,24 85,24 5,60 7,95 20,95 85,24 ( won) S 9 Verpleeg huis 1 26 (inclusief 31 BTW (inclusief 1 BTV middel Glas Uraam geen aanpassing opp geaslopeningen deur Hellend dak Isolatie dak Rc=3,5 wordt 5,0 Uraam geen aanpassing Deur Udeurwn 2,0 wordt rpp geselopeflingen raam Plat dak Isolatie dak Rc=3,5 wordt 5,0 Gend Isolatie geel Rc=3.5 wordt 5.0 eelopp. tninas glasopp. NB: cassetlegesel dicht (dichte dele Vloer (beg.grond( Isolatie Voer Rc=3,5 wordt 5,0 Bouwkundig kantoor per een reid (woning fll.r Sslf bouwkosten * blikomende kosten volgens NEP p.geoelopeningen deur Deur Udeurser, 2,0 wordt 1,65 5,60 7,95 20,85 85,24 pp gese(openingen raam Plat dak Isolatie dak Rc=3,5 wordt 5,0 Uraam geen aanpassing Deel Isolatie NB: geset Rc3.5 wordt 5.0 den 3eselopp. minus glasapp. cassettegesel dicht (dichte Otas Uraam geen aanpassing Hellend dak Isolatie dak Rc=3,5 wordt 5,0 Vloer,eg grond) Isolatie door Rc=3,5 wordt 5,0..n...,1 een kapwoning menten middel Bouwkundig tussenwoning twee onder apparte kantoor lnvesteringsbedragen per m2 element Prijeil bouwkosten + btjkemerce rnsten volgens NEt Kosteneffectiviteit Raanscherping naar Ievensduurkosten

27 brandveiligheidsoogpunt noodzakelijk is. Dat is de reden waarom in deze studie bij de utiliteitsgebouwen ook rekening is gehouden met steenwolisolatie. pakket steenwol en aanpassing van de aansluitingen bij de kozijnen zijn ongeveer gelijk. van een hoogwaardiger isolatiemateriaal zoals PIR. De meerkosten bij toepassing van een dikker 50% houtskeletbouw (k). Bij de metselwerkgevel is uitgegaan van de meerkosten door toepassing In de gevelconstructie is voor alle gebouwen rekening gehouden met 5O% metselwerkgeve! (j) en Echter de keuze voor steenwol wordt ingegeven door het feit dat in sommige gevallen vanuit k:\doc\e\2012\023700\e r docx % deuren met glasopening (r), zoals een achter/keukendeur. Deuren met meer dan 65% glasoppervlak worden beschouwd als ramen in NEN Voor dichte deuren is rekening gehouden met 3O% deuren zonder glasopening (q) en Kosteneffectiviteit Raanscherping E R003

28 Bijlage 4 0 k:\doc\e\2012\023700\e r docx Netto contante levensduurkosten bij discontovoet van 5,5 h en 8% Kosteneffectiviteit Raanscherinq dgmr

29 HRO6 Rijtussenwoning kwh m3 maatregelpakket Gebouwtjpe & Energiebesparing per jaar Effect op Ievensduurkosten (Cg) bij beschouwing over...jr Woningen, discontovoet 5,5% STANDAARD ENERGIEPRIJSSCENARIO (ECN data) k:\doc\e\2012\023700\e r docx U1,65+Rc U1,65+Rc U1,65+RcS WPO4 U1, HRO6D4b HRO4D5a U1,65+Rc U1, WPO4 D5a U1, U1, , U1,65+Rc U1,65+Rc WPO4 D5a U1,65+Rc U165+Rc onder1 kapwoning U1,65+RcS Rc U1, wp U1, U1, U1,65+Rc U1, WPOGD2b U1,65+Rc U1,65iRc RcS , U1, HROGD4b Appartementengebouw HRO4 RcS HRO4 D5a RcS U1, Rc Rc Rc Rc Rc Rc Rc Rc WPOG D2b U Kosteneffectiviteit Raanscherjinq

30 U1, HR1,03 Kantoor middel kwh m3 maatregelpakket Gebouwtype & Energiebesparing per jaar Effect op levensduurkosten (Cg) bij beschouwing over...jr Utiliteitsbouw, discontovoet 8,O% STANDAARD ENERGIEPRI.JSSCENARIO (ECN data) k:\doc\e\2012\023700\e rtj03002.docx Rood = verhoging van de levensduurkosten Blauw = berekende uitgangspunten voor energiebesparing U1, U1,65+Rc HR1,069 U1, U1,65+Rc U1,65+Rc5 U1,65 Rc5 14, U1,65+Rc HRxx Rc5 Rc Rc U1, WP 0, U165 WP1,002 U Rc , , Verpleeghuis 8c WPO,82 RcS 5.48S WP1,03 U1,65+Rc U1,65 7, U1,65+Rc , , Rc U1, HRO,892 U1,65+Rc Rc Kosteneffectiviteit Raanscherninq E R003

31 Bijlage 5 k:\doc\e\2012\023700\e r docx 11O62O12 Netto contante levensduurkosten bij discontovoet van 3% E R003 Kosteneffectviteit R<aanscherpng naar evensduurkosten dgrnr,

32 Woningen, discontovoet 3,0% HRO6 Rijtussenwoning geen onderscheid tussen corporaties/woningeigenaar kwh m3 [ maatregelpakket ] Gebouwtype & Energiebesparing = NCW bij beschouwing over...jr HOGE ENERGIEPRLJSSCENARIO (ECN data ,0% per jaar) 0 k:\doc\e\2012\023700\e r docx WPO6 IJ1,65+Rc U1,65+Rc U1,65+Rc U1,65+Rc U1, U1,65+Rc )1, U1,65+RcS Appartementengebouw RcS HRO6 D4b Rc )1, )1, onder1 kapwoning Rc Rc Rc Rc WPO6D2b Rc )1, )1, HRO4 HRO4 D5a RcS U1, U1,65+Rc U1,65+Rc U1,65+Rc WPO4 IJ1,65+Rc HRO6O4b U1, U1,65+Rc U1, WPO4 D5a WPO4D5a Rc HRO4D5a U1,6S Rc WPO6 D2b Rc Rc )1, Rc5 1, )1, )1, Kosteneffectiviteit Raanscherpinq

33 HR1,03 Kantoor middel kwh m3 maatregelpakket Gebouwtype & Energiebesparing Cg = NCW bij beschouwing over...jr Utiliteitsbouw, discontovoet 3,0% HOGE ENERGIEPRLJSSCENARIO (ECN data ,0% per jaar) k:\doc\e\2012\023700\e r docx Rood = verhoging van de levensduurkosten Blauw = berekende uitgangspunten voor energiebesparing U165+Rc ul,65+rc5 13, WP1,002 U1,65+RcS WPO, Rc WP1,03 RcS HRO,892 U1,65+Rc U1, U1,65+Rc Rc Rc5 60 2, HRxx Rc5 Verpleeghuis U1,65+Rc U1, Rc U1, U1, U1, HR1,069 U1,65+Rc U1, RcS U WPO,931 Rc U1, U1,65+Rc Kosteneffectiviteit Raanscherpinq

34 Bijlage 6 KosteneffecUviteit Rcaanscherping k:\doc\e\2012\023700\e r docx Netto contante levensduurkosten bij discontovoet van 3,5%, 4,0% en 6,5% dgm

35 kwh m3 U1, I1R06 Rijtussenwoning woningen corporaties maatregelpakket Gebouwtype & Energiebesparing Cg = NCW bij beschouwing over...jr Woningen corporaties, discontovoet 3,5% STANDAARD ENERGIEPRIJSSCENARIO (ECN data) 0 k:\doc\e\2012\023700\e r docx WPO4DSa U165+Rc U1, U1,65+8c c onder1 kapwo ing U1, U1,65+Rc WPO4 U1, HRO U1,65+Rc U1,65+Rc U1,65+Rc HRO6D4b U1, U1, U1,65+Rc U1, U1,65+RcS HRO4D5a U1, U1,65+Rc WPO6 D2b U1, WPO4D5a U1,65+RcS U165 5, Appartementengebouw HRO6 D4b HRO4 D5a Rc ,236 Rc Rc Rc U1, U1,65+Rc WPO6 D2b U1,65+Rc U1, Rc Rc WPOG Rc Rc Rc Rc Rc , Kosteneffectiviteit Raanscherping naar Ievensduurkosten

36 HRO U1, Rijtussenwoning woningen eigenaar kwh m3 Gebouwtype & Energiebesparing Cg = NCW bij beschouwing over...jr Woningen particulier eigenaren/verhuurders, discontovoet 4,0% STANDAARD ENERGIEPRIJSSCENARIO (ECN data) Kosteneffectiviteit Raanscherping maatregelpakket k:\doc\e\2012\023700\e r docx U1,65+RcS U1, U1,65+Rc U1, U1,65+Rc , HRO6D4b U1, U1,65+Rc U1, U1,65+Rc WPO6 D2b 0 U1, U1,65+Rc U1, U1,65+Rc HRO6D4b 137 U1,65+Rc HRO4D5a U1, U1, WPO4 D5a U1, U1,65+Rc WPO4DSa 2onder1 kapwoning U1, WPD6 WPO4 U1,65+Rc U1,65+Rc Appartementengebouw U1,65+RcS WPO6 D2b U1, , Rc HRO4 Rc Rc Rc RcS HRO4 D5a Rc Rc Rc Rc RcS , Rc Rc

37 HR1,03 Kantoor middel geen onderscheid tussen corporaties/woningeigenaar [ kwh m3 aatregeipakket Gebouwtype & Energiebesparing Cg = NCW bij beschouwing over...jr Utiliteitsbouw, discontovoet 6,5% STANDAARD ENERGIEPRIJSSCENARIO (ECN data) 0 k:\doc\e\2012\023700\e r docx IJ1,65+Rc U1,65+Rc U1, U1,65+Rc U1,65+Rc ,107 RcS WP1,03 HRO,892 1)1, )1, Verpleeghuis HR1,069 Rc WPO, RcS Rc Rc U1, U1,65+Rc U1, U1,65+Rc U1,65 U1,65+Rc5 U1,65+Rc U1, , WP1,002 Rc5 Rc , Rc , WP 0,931 HRxx Kosteneffectiviteit Raanscherping naar evensduurkosten

38 [ kwh m HROG [Gebouwtype & Energiebesparing Cg = NCW hij beschouwing over...jr Rijtussenwoning woningen corporaties [!naatregelpakket Woningen corporaties, discontovoet 3,5% LAGE ENERGIEPRIJSSCENARIO (ECN data 2012+O,5% per jaar) k:\doc\e\2012\023700\e r docx U1,65+Rc U1, U1,65+Rc HRO4D5a WPO6 02b U1, U1,65+Rc U1,65+Rc U1, U1,65+Rc WPO6 D2b U1, U1,65+Rc Rc onder1 kapwoning wpo6 U1, U1,65+Rc5 S U1, WPO4 U1, U1,65+Rc Rc U1, HRO4 RcS HRO6 D4b U1,65iRc5 S U1,65+RcS U1,65+RcS S RcS WPO4D5a Rc Rc HRO4D5a Appartementengebouw HRO6 D4b U1, Rc Rc , Rc Rc Rc WPO4D5a Rc U1, U1,65+Rc , , Kosteneffectiviteit Rraanscherping naar evensduurkosten

39 U1, HRO6 Rijtussenwoning woningen, eigenaar maatregeipaj Gebouwtype & J Woningen particulier eigenaren/verhuurders, discontovoet 4,O% LAGE ENERGIEPRIJSSCENARIO (ECN data 2012+O,5% per jaar) Energiebesparing Cg = NCW bij beschouwing over...jr j kwh m3 k:\doc\e\2012\023700\e r docx U1, U1, lj1,65+rc U1, HRO6D4b U1, U1, U1,65+Rc U1, U1,65+Rc HRO6D4b U1,65+Rc HRO4D5a U1,65+Rc WPO6 D2b WPO4 D5a U1,65+Rc U1, HRO4D5a U1,65+Rc WPO6 D2b U U1,65iRc Appartementengebouw lj1, onder1 kapwoning U1,65 Rc U1, WPO4 wpo6 U1,65+Rc U1, U1,65+Rc Rc ,473 HRO4 Rc RcS Rc Rc Rc Rc Rc RcS Rc Rc Rc WPO4D5a U1,65+RcS Kosteneffectiviteit Ruaanscherping

40 U1, HR1,03 Kantoor middel geen onderscheid tussen corporaties/woningeigenaar kwh m3 maatregelpakket Gebouwtype & Energiebesparing Cg = NCW bij beschouwing over...jr Utiliteftsbouw, discontovoet 6,5 Io LAGE ENERGIEPRI.1SSCENARIO (ECN data 2012+O,5% per jaar) k:\doc\e\2012\023700\e r docx Rood verhoging van de levensduurkosten Blauw = berekende uitgangspunten voor energiebesparing WP1,002 ul,65+rc Rc5 Rc , ,510 01, WP 0,931 U1,65+Rc Rc , U1,65+Rc5 U1,65 Rc HRxx U1,65+Rc , Verpleeghuis Rc , WPO,82 HR1,069 U1,65+Rc U1, Rc5 5, U1, U1,65+Rc , WP1,03 U1,65+Rc Rc U1, HRO,892 U1,65+Rc Rc Kosteneffectiviteit Raanscherping