SMITZH - Fase 2. Smart Manufacturing: Industriële Toepassing in Zuid-Holland

Transcriptie

1 SMITZH - Fase 2 Smart Manufacturing: Industriële Toepassing in Zuid-Holland Projectplan voor Metropoolregio Rotterdam Den Haag en het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat 8 november 2017 Anton Duisterwinkel, InnovationQuarter Den Haag Lotte de Groen, TNO in samenwerking met acht fieldlabs ROBOHOUSE HOUSE

2 SMITZH Smart Manufacturing: Industriële Toepassing in Zuid-Holland Anton Duisterwinkel (InnovationQuarter) en Lotte de Groen (TNO), Den Haag, Waarom SMITZH 1.1 Aanleiding De maakindustrie in Zuid-Holland telt bijna bedrijven en heeft een groot aandeel in de (bestaande) werkgelegenheid. 1 Bovendien is deze innovatieve bedrijfstak in staat om praktische oplossingen te bieden voor grote maatschappelijke uitdagingen, bijvoorbeeld in de vorm van efficiënte windmolens, zorgrobots en duurzame tuinbouwtechnologie. Smart manufacturing, ofwel het automatiseren, robotiseren en digitaliseren van de productie, biedt dé kans om deze industrietak concurrerend en duurzaam door te laten groeien. Dit heeft een positieve weerslag op de regionale en dus ook de nationale economie omdat er (nog) meer bedrijvigheid plaatsvindt en (nog) meer banen gegenereerd worden. Zouden bedrijven Smart Manufacturing niet omarmen, dan is hun toekomst juist zeer onzeker. Toch wordt Smart Manufacturing nog weinig toegepast door bedrijven in Zuid-Holland. Omarming en toepassing van Smart Manufacturing vergt dan ook niet niks, namelijk de omzetting van productielijnen en -ketens. Om die stap te kunnen maken, moeten bedrijven een strategie klaar hebben; hun personeel kunnen bijscholen; en voldoende financiële middelen beschikbaar hebben. Nieuwe technologieën moeten worden ontwikkeld en/of beschikbaar worden gemaakt. Bovendien zijn de juiste combinaties van uitontwikkelde technologieën en de juiste partners nodig. 1.2 Ambitie SMITZH is een programma in opbouw (figuur 1) dat tot doel heeft bedrijven bij al deze aspecten te ondersteunen en zo de industriële toepassing van Smart Manufacturing te bevorderen: Smart Manufacturing: Industriële Toepassing in Zuid-Holland. Deze ambitie is een verbijzondering van het landelijke Smart Industry agenda en past naadloos in de Smart Industry Implementatieagenda voor zover nu ontwikkeld. Ook past dit in de ambitie van de Roadmap Next Economy om grootschalige trajecten in Europa te laten financieren. Tot slot is Smart Industry een van de vijf speerpunten van de Economic Board Zuid-Holland (EBZ). De ambitie van SMITZH is om uit te groeien tot een internationale hot-spot voor Smart Manufacturing. Een Digital Innovation Hub met internationale uitstraling. Een one-stop-shop loket waar bedrijven naar toe komen voor de technologie om hun hoogwaardige producten op concurrerende manier te laten maken, ook in kleine series en/of enkelstuks. Een regio waar productiebedrijven en toeleveranciers zich vestigen of uitbreiden vanwege het sterke ecosysteem van vraag en aanbod in kennis, innovatie en producten. Figuur 1 SMITZH is een programma in opbouw. Dit voorstel beschrijft fase 2, van ca 3 M. De ambitie is dat fase 3 oploopt tot meer dan 50 M 1 MRDH monitor 2016 geeft aan dat er banen zijn in de Smart Industry sector in de MRDH. Dat is nog buiten de maritieme sector gerekend SMITZH Fase 2 2

3 Alle elementen zijn aanwezig om deze ambitie waar te maken: de omvangrijke en in een klein gebied samengebalde maakindustrie; een innovatief ecosysteem van hightech toeleveranciers en ICT bedrijven; een unieke clustering van kennis- en opleidingsinstituten die een continue stroom talenten en patenten uitstoten; een breed en compleet netwerk van fieldlabs die onderlinge samenwerking en cross-overs stimuleren; en het grootste logistieke knooppunt van Europa, over land en zee en in de lucht. 1.3 Think Big, Act Small Ambitie genoeg dus, maar SMITZH is ook een programma dat met beide benen in de Zuid-Hollandse zeeklei staat. Vergelijk het met de dorpssmid van voor de tijd van mechanisatie. Bij de smidse kon je terecht met al je technische vragen (figuur 2). Je kon er alles laten maken wat er toen gemaakt kon worden, want de smid had alle gereedschappen die je kon verzinnen. Je kon er ook terecht voor één hoefijzer en hoefde niet meteen een hele paardenstal aan te schaffen. En de smid sprak gewoon jouw taal. Je wist waar je aan toe was en je kreeg waar voor je geld. Zo zit ook SMITZH in elkaar: het loket is dé vraagbaak voor alle vragen rondom Smart Manufacturing. Alle moderne technologieën zijn er beschikbaar, doordat er acht fieldlabs in samenwerken. Je krijgt antwoord in gewoon Nederlands, of Engels, net wat je wilt. En als dat gewenst is, worden oplossingen en opleidingen in kleine behapbare brokken geknipt, terwijl we ook grote programma s aan kunnen. Zo worden de risico s voor ondernemers geminimaliseerd. 4. en hij spreekt jouw taal. 3. om te maken wat jij vraagt 1. Staat klaar om te helpen 2. met alle tools die bestaan Figuur 2 De smidse van vroeger als inspiratiebron voor de uiterst moderne SMITZH SMITZH Fase 2 3

4 1.4 Doelstellingen SMITZH versterkt de Zuid-Hollandse maakindustrie en zijn technologische toeleveranciers door de bedrijven te ondersteunen bij het toepassen van Smart Manufacturing. Het gaat met name om ondersteuning bij het vaststellen en uitvoeren van een strategie; het financieren van de benodigde investeringen; het vinden van de juiste partners en het ontwikkeling en toetsen van ontbrekende stukken technologie. Door de toepassing van Smart Manufacturing leveren de bedrijven producten van hogere kwaliteit, in kleinere series, goedkoper en duurzamer met kortere levertijden. Dit verbetert hun concurrentiepositie, stimuleert ze om delen van hun productie uit het buitenland terug te halen naar Nederland (reshoring) en om nieuwe producten lokaal te gaan maken. De ervaring in Vlaanderen en Limburg (kader 1) leert dat Smart Manufacturing de concurrentiepositie van bedrijven zo sterk verbetert, dat de werkgelegenheid na een kortstondige daling door het efficiënter werken juist groeit door marktvergroting. De banen veranderen wel, dus bijscholing van het zittende personeel is nodig. Tegelijk hebben maakbedrijven nu al problemen om voldoende goed opgeleid personeel te vinden. Daarom is een tweede doelstelling het creëren van een betere aansluiting tussen vraag en aanbod op de arbeidsmarkt. Aan de ene kant door op maat gemaakte opleidingen voor studenten en werknemers aan te bieden in fieldlabs om met de nieuwste technologie te werken. Aan de andere kant door technologie te ontwikkelen die moeilijke taken makkelijk maakt (technologie voor de mens, kader 2). Ook mensen met weinig technische kennis kunnen dan aan de slag. Kader 1: Werkgelegenheid In Vlaanderen organiseert Agoria sinds 2010 een programma Factory of the Future, gericht op de digitalisering in de Vlaamse maakindustrie. Inmiddels voldoen 16 Vlaamse maakbedrijven aan de strenge eisen om zich factory-of-thefuture te mogen noemen. Daarvoor hebben ze in totaal een half miljard euro geïnvesteerd. Na een initiële afname van de werkgelegenheid, hebben de bedrijven inmiddels meer mensen aangenomen. Lead Expert Innovation Paul Peeters: De groei in aantal banen bij deze 16 bedrijven bedroeg ongeveer 11 procent in de periode , terwijl de werkgelegenheid in de maakindustrie in Vlaanderen in dezelfde periode met 4 procent afnam, een verschil van 15 procentpunten. Agoria is branchevereniging van de Vlaamse tech-industrie en werkt voor Factory of the Future samen met Sirris, het Belgische TNO. In Borne, Limburg staat naar verluid de meest gerobotiseerde automobielfabriek ter wereld. Daar werken inmiddels meer dan 3000 mensen. Maakbedrijven in de regio klagen dat hun personeel wordt weggekocht. Kader 2: Technologie voor de mens Robots en exoskeletten (figuur 3) die het zware tilwerk verlichten. Hololenzen of projectiesystemen die monteurs aanwijzingen geven. Machines en robots die zo makkelijk te bedienen zijn als een smartphone. Er wordt steeds meer technologie ontwikkeld die mensen niet verdringen van de arbeidsmarkt, maar ze juist het werken gemakkelijker, lichter, veiliger en interessanter maakt. Ook mensen zonder technische opleiding of mensen met beperkingen kunnen zo aan de slag. Men noemt dit ook wel inclusieve technologie omdat het mensen includeert in de arbeidsmarkt. Een eenmalige investering in Smart Figuur 3 Exoskelet, gedragen boven de kleding, helpt een werknemer pakketten te tillen. Product van Laevo (Delft), toegepast bij Geodis (Pernis) SMITZH Fase 2 4

5 Manufacturing zou maar een kortdurend effect hebben. Er is een innovatie-infrastructuur nodig die bedrijven voortdurend helpt hun concurrentiepositie te verbeteren. In Zuid-Holland is een achttal fieldlabs op het gebied van Manufacturing actief. Zie figuur 4 en bijlage A voor een korte omschrijving van wat fieldlabs zijn en welke het betreft. Deze zijn in verschillende fasen van ontwikkeling. Er is er nog onvoldoende sprake van samenwerking tussen deze jonge fieldlabs. De fieldlabs zijn relatief onbekend bij bedrijven en worden daardoor te weinig ingeschakeld. Figuur 4 Fieldlabs op het gebied van Smart Manufacturing Zuid-Holland Big Data Innovatie Hub Zoetermeer Digital Factory for Composites Den Haag Dutch Optics Centre Delft RoboHouse Delft Composite Automation Development Centre Delft RAMLAB Rotterdam Dutch Growth Factory Rotterdam Duurzaamheidsfabriek Dordrecht De derde doelstelling is daarom om een solide innovatie-infrastructuur te bouwen van een achttal fieldlabs die nauw samenwerken. Dit verband heeft één centraal loket zodat bedrijven weten waar ze aan moeten kloppen. Het loket en de fieldlabs zullen sterk in de markt worden gezet met een uitgekiende marketing en communicatiestrategie. Daarbij zal SMITZH samenwerken met alle relevante regionale partners, van gemeenten en MRDH tot de partners in Slim Gemaakt Doelgroep SMITZH richt zich op gebruikers èn ontwikkelaars van Smart Manufacturing en is bedoeld voor scale-ups, mkb en corporates. Onder deze brede groep bedrijven gaat de aandacht vooral uit naar de innovators (koplopers) en early adopters (voorlopers) en ten dele op de early adopters (de eerste meelopers), omdat daarvan te verwachten is dat de bedrijven op tijd met Smart Manufacturing aan de slag gaan. SMITZH richt zich op scale-ups omdat de indruk Figuur 5 Innovation adoption lifecycle bestaat dat voor produceerbaarheid en productietechnologie niet altijd voldoende aandacht is bij incubators. Dat hiaat wil SMITZH vullen. Dit programma richt zich op Zuid-Holland, maar bedrijven en talenten uit alle landstreken en werelddelen zijn van harte welkom. De grote instroom van buitenlands talent in het regionale mbo (met name glastuinbouw), hbo en universiteiten zien we dan ook als een kans. 1.6 Resultaten Dit alles leidt tot de meetbare en concrete beoogde resultaten voor SMITZH in 2022, onder de voorwaarde dat fase 3 compleet wordt ingevuld en uitgevoerd: 2 Slim Gemaakt partners: FME, Holland Instrumentation, InnovationQuarter, Koninklijke Metaalunie, KvK, Provincie Zuid-Holland, TNO en de gemeente Delft SMITZH Fase 2 5

6 100 bedrijven uit maakindustrie hebben een smart manufacturing strategie geïmplementeerd 30 bedrijven in de maakindustrie hebben zich nieuw gevestigd in de regio of hebben (delen van) de productie naar Nederland gehaald (reshoring) Bij 50 bedrijven zijn mensen zonder uitgebreide technische opleiding aan de slag met behulp van inclusieve technologie 50 Bedrijven hebben in een innovatieproject samengewerkt met één van de smart manufacturing fieldlabs Vijf maakbedrijven zijn door de scale-up fase naar wasdom gebracht 1.7 Impact In Vlaanderen is gemeten dat bedrijven die in Smart Manufacturing investeren, een groei van 11% in werkgelegenheid laten zien door hun verbeterde concurrentiepositie (zie kader 1). Een conservatieve schatting is daarom dat SMITZH leidt tot een stijging van 10% in werkgelegenheid bij de 100 deelnemende bedrijven, dus tot 2500 extra banen in de regio (ca 100*250*10% = 2500) in Elke baan bij een maakbedrijf leidt tot minimaal één extra baan bij toeleveranciers inclusief de notaris en de bakker op de hoek. Ook effecten van reshoring, inclusieve technologie en het begeleiden van scale-ups tot wasdom zijn in deze schatting niet meegerekend. Na 2022 blijft de innovatieinfrastructuur actief en blijft werkgelegenheid creëren. 1.8 Inpassing in beleid SMITZH geeft heel concreet invulling aan het regionale, nationale en Europese beleid. Regionaal Slim Gemaakt Regionaal Investeringsprogramma (fieldlabinfra) Road Map Next Economy (Entrepreneurial Region: fieldlabinfra; Digital Gateway: Smart Manufacturing) EBZ: Smart Industry is één van de vijf speerpunten van de Economic Board Zuid-Holland Gebiedsontwikkeling: innovatieve hotspots rondom de maakindustrie in de regio Nationaal Smart Industry Actie-agenda en Implementatie-Agenda (in opbouw) Nationale Wetenschapsagenda, Smart Industry Topsectoren HTSM, Smart Manufacturing roadmap Europa SMITZH is aangemeld als Digital Innovation Hub bij de EU. Dat vergroot de zichtbaarheid van onze regio als partner in Smart Industry en de kansen op extra EU financiering SMITZH zal ook ingebracht worden in het regionaal investeringsplatform in oprichting waarin Europa/EIB en de regio samenwerken aan de uitwerking van proposities 1.9 Op de schouders van Dit programma bouwt voort op en wordt ondersteund door diverse andere investeringen in de Fieldlabinfrastructuur. Denk daarbij aan EFRO, MRDH bijdrageregeling en IPC waarbij in alle gevallen sprake is van co-financiering vanuit bedrijven, kennisinstituten en brancheorganisaties. De totale (beoogde) investeringen van alle deelnemende partijen belopen ongeveer 25 miljoen euro (M ), verdeeld over de acht betrokken fieldlabs. De toegevoegde waarde van SMITZH is dat het al deze initiatieven bundelt, een smoel en een loket geeft, het verhaal ervan vertelt en alle onderdelen veel beter koppelt aan de brede doelgroep van SMITZH Fase 2 6

7 (maak)bedrijven in Zuid-Holland. Het geeft alle gemeenten in de regio de kans om bedrijven van binnen hun grenzen te laten deelnemen in de vierde industriële revolutie SMITZH Fase 2 7

8 2.0 Wat gaat SMITZH doen: projectplan voor fase In opbouw SMITZH is een programma in opbouw. In fase 1, die half november 2017 wordt afgerond, is getoetst bij bedrijven, fieldlabs en overheden of er behoefte is aan een dergelijk programma en wat daarin dan de speerpunten moeten zijn. Deze fase is uitgevoerd door het kernteam Fieldlabinfrastructuur Zuid-Holland (figuur 6), in nauwe samenwerking met de acht fieldlabtrekkers. Gevolg is deze aanvraag voor fase 2 bij MRDH, gemeenten en het ministerie van Economische Zaken en Klimaat. Figuur 6 Organisaties vertegenwoordigd in het kernteam Fieldlabinstrastructuur Zuid-Holland Fase 2 van SMITZH heeft als leitmotiv: zien is geloven. Er worden assessments, trainingen en skillslabs opgezet en gevalideerd: je ziet dat het werkt. Daarnaast worden pilots van productielijnen gesimuleerd en in de praktijk gerealiseerd: je ziet het voor je neus gebeuren. Kiemprojecten laten zien wat er technologisch haalbaar is. En een significant promotieprogramma maakt dit alles zichtbaar voor de buitenwereld. Dat zal bedrijven en andere stakeholders helpen te ontdekken waar voor hen de kansen en meerwaarde van Smart Manufacturing zit en wat ze dan concreet aan stappen kunnen zetten.. Daardoor levert Fase 2 ook een reeks aan projectplannen en voorstellen op, te financieren vanuit bedrijven en diverse regelingen (doelsubsidie provincie, EFRO, TKI, MIT, Horizon 2020), totaal optellend tot een budget van meer dan 50 M, zoals ook beoogd in de Roadmap Next Economy. Ten slotte wordt hier een definitieve uitvoeringsvorm en organisatie uitgewerkt en opgezet. Figuur 7 Zien is geloven. Het Rotterdamse Twnkls ontwikkelde voor een bedrijf dat complexe machines bouwt een Augmented Reality systeem dat beelden projecteert. Operator kunnen nu de machines sneller onderhouden zonder specialistische kennis. Fase 3 bestaat dan uit de realisatie en uitvoering van deze projecten, waarbij de focus ligt op bedrijven die bij en met fieldlabs samenwerken. Dit levert de bedrijven directe meerwaarde in de vorm van een Smart Manufacturing Strategie, nieuwe productiemethoden of nieuwe producten of ook nieuwe business modellen (als onderdeel van de strategie). In fase 3 zal ook bij alle fieldlabs aandacht zijn voor vervolgprojecten, waardoor SMITZH bestendigd wordt. 2.2 Vraagsturing Uit gesprekken met ondernemers en directeuren van bedrijven en vertegenwoordigers ervan blijkt dat men Smart Manufacturing nu niet toepast om één of meer van de volgende redenen: Overload van opties: wat is de beste plek in het bedrijf om te beginnen? Business Value: wat levert het mij of mijn bedrijf op? Sunk cost: hoe ga ik om met afgeschreven maar nog operationele installaties? SMITZH Fase 2 8

9 Negatieve ervaringen: hoe weet ik of dit ICT project tijd en geld niet overschrijdt? Complexiteit van keten/systeem: klant, toeleverancier hoe krijg ik het hele systeem mee? Technologie: waar vind ik de geschiktste technologie en is die al voldoende bewezen? Financiering: waar en hoe vind ik de middelen voor die systeemverandering? Personeel: hoe krijg ik mijn personeel mee in deze verandering en wat wordt hun werk? Deze vragen vormen de aanleiding voor ons programma. 2.3 Programma Het programma is opgebouwd uit drie hooflijnen en een organisatielijn. De hoofdlijnen zijn opgebouwd rondom Mens en organisatie, Productielijnen en -ketens en Kerntechnologieën. Per lijn is een aantal werkpakketten (WP s) gedefinieerd, steeds op basis van de vraagsturing. De lijnen en WP s worden hier kort benoemd en in sectie uitgewerkt. In sectie 2.8 is een aanzet gemaakt van werkpakketten voor fase 3. In bijlage B is in een matrix inzichtelijk gemaakt welk werkpakket opgepakt wordt door welk fieldlab. Mens en organisatie: veel vragen van ondernemers draaien om mens en organisatie en het zijn ook de mensen die de transitie moeten initiëren, dragen en uitvoeren. WP 1 Van Aware naar aan de Slag. Via een bewustwordings- en verdiepingsslag wordt een koplopergroep van bedrijven geholpen met strategievorming en implementatie WP 2 Smart Manufacturing Executive Program. Masterclass voor ondernemers met hun productieleiders en de accountmanager van de bank, resulteert in strategie en financiering WP 3 Ontwikkeling Skillslabs. Het succesvolle skillslab van de duurzaamheidsfabriek wordt naar twee andere fieldlabs uitgebreid zodat veel meer werknemers Smart Skills kunnen krijgen. Productielijnen en -ketens: vaak is een systeemaanpak nodig waarin productielijnen en soms productieketens (over meerdere bedrijven heen) radicaal zullen veranderen. WP 4 Pilot digital Twin. Simulatie van een deel van een productielijn (digital twin) als hulpmiddel om opties te tonen, business cases te evalueren, productielijnen te ontwerpen en de productie zelf optimaal te laten verlopen WP 5 Netwerk van fysieke proeflocaties. Gebruik bestaande apparatuur, machines en installaties van bedrijven en kennisinstellingen voor het toetsen van nieuwe ideeën WP 6 Guided Assembly Pilot. Demonstratie van het gebruik van AR en projectie-technologie als technologie die werk gemakkelijker, veiliger, schoner en leuker maakt. Kerntechnologieën: op deelaspecten is nieuwe of betere technologie nodig. Die kan worden ontwikkeld door bedrijven in samenwerking met één of meer fieldlabs. WP 7 Inline sensor composiet. Bij automatisering en digitalisering van composietproductie moet de kwaliteit in-line worden bepaald. Een prototype wordt daarvoor ontwikkeld. WP 8 Kiemprojecten. Uit WP 1-4 en uit externe contacten komen (nu al) vragen over andere ontbrekende technologieën. In WP8 zijn 6 vouchers beschikbaar voor technologische haalbaarheidsonderzoeken. Organisatie: Be good and tell it. WP 9 Marketing en communicatie van SMITZH en de deelnemende fieldlabs. Gericht op groei van het programma. WP10 Projectmanagement. Ontwikkeling van de loketfunctie en de digital innovation hub. Beheer en rapportage van huidige werkpakketten en realisatie van vervolgprojecten SMITZH Fase 2 9

10 2.4 Mens en organisatie NB: De werkpakketten zijn in ontwikkeling en worden bij toekenning van bijdrageregeling tot eind december verder uitgewerkt zodat er 1 januari 2018 gestart kan worden, voor zover de definitieve plannen zijn goedgekeurd. Werkpakket 1 Van Aware naar aan de slag Werkpakketleider RoboHouse en Big Data Innovatie Hub Betrokken RAMLAB en Dutch Growth Factory (zijn betrokken in vormgeven van deze lijn, alle andere fieldlabs participeren ook) Doel fase 2 Bekend maken van 500 bedrijven in de MRDH met Smart Manufacturing, demonstreren en ervaringen van Smart technologie voor 50 bedrijven en het ondersteunen van 12 bedrijven met het ontwikkelen van een eigen Smart Manufacturing implementatie strategie. Opzet 1. Een reeks van events om Smart Manufacturing te introduceren bij maakbedrijven. Samenwerking met gemeenten, fieldlabs, bedrijven-verenigingen (AVAG, FME, HI, i-tanks, KvK, KME, MTA, NVR, Schieoevers etc.). 2. Ontwikkelen van een pakket aan Smart Manufacturing Technology Workshops (SMTW) en (minstens) 50 keer uitvoeren. Elk fieldlab biedt binnen de SMTW bedrijven de mogelijkheid om zijn technologie hands-on te ervaren en te begrijpen wat de kansen én beperkingen zijn. Bedrijven betalen de helft van de kosten, rest wordt vergoed via vouchers. 3. Geselecteerde bedrijven, die kunnen en willen, worden via een assessment geholpen om een strategie vast te stellen en uit te gaan voeren. De assessments worden ondersteund door digitale visualisaties. Bedrijven betalen de helft van de kosten. Er zijn 12 vouchers beschikbaar voor een pilot waarin 3 à 4 assessmentmethoden (Factories of the Future, TNO, DGF, Readyness Scan) worden getoetst op hun bruikbaarheid voor de Zuid-Hollandse maakbedrijven. De Hogeschool Rotterdam heeft een SIA-Raak aanvraag gedaan. We verkennen of deze toetsing hier in plaats kan vinden. Resultaat Fase bedrijven worden bewust gemaakt van de kansen van Smart Manufacturing bedrijven participeren in een SMTW en krijgen hands-on ervaring om de kansen én limieten in te zien van technologieën die bij fieldlabs worden ontwikkeld. Er is een workshop programma ingericht waarbij de fieldlabs op elkaar aansluiten en de technologie binnen de fieldlabs ontsloten wordt voor de markt bedrijven ontwikkelen een Smart Manufacturing implementatie strategie middels een bovengenoemde assessment methode. Evaluatie over welke methode in de praktijk het beste resultaat oplevert. Resultaat 1 à 2 methode met bewezen resultaat voor smart-manufacturing implementatie. Support Landscape, Panteia, Festo, JB Systems, Hoogendoorn, Batenburg, Hogeschool Rotterdam, FME, Metaalunie Financiering bedrijven: in kind deelname en 50% cash voor stap 2 en 3 gemeenten: in cash of in kind voor Smart Manufacturing Events voor bedrijven binnen de eigen gemeente. FME, Metaalunie: in kind steun bij organisatie EZ: vouchers, kosten stap 1, kosten bruikbaarheidstoets strategiemethodes SMITZH Fase 2 10

11 Werkpakket 2 Leider Betrokken Doel fase 2 Resultaat Support Financiering Bijzonder Werkpakket 3 Leider Betrokken Doel fase 2 Resultaat Support Financiering Bijzonder Smart Manufacturing Executive Program RAMLAB Alle fieldlabs Opzetten van een geaccrediteerde Smart Manufacturing Executive Program van en voor bedrijven, gericht op managers en productieleiders en -ontwikkelaars en toetsen op eerste groep van 20 bedrijven Geaccrediteerde Smart Manufacturing Executive Program van en voor bedrijven, gericht op managers en productieleiders en -ontwikkelaars 20 bedrijven hebben het programma doorlopen en daar een strategie opgesteld. Festo, Panteia, Hogeschool Rotterdam, Rotterdam School of Management (RSM) bedrijven: in kind voor deelname en gemiddelde bijdrage van 2000,- per bedrijf (uitgaande van 4 deelnemers per bedrijf) Vouchers voor proefserie betaald door EZ en eventueel gemeenten; Opleiding wordt bij en deels door fieldlabs gegeven, de workshop door hen zijn dezelfde als de workshop zoals worden ontwikkeld in stap twee van werkpakket 1. Certificaten worden uitgegeven door RSM. Ontwikkeling Skillslab Duurzaamheidsfabriek Dordrecht Alle Fieldlabs Skillslab aanpak van Duurzaamheidsfabriek is uitgerold naar RoboHouse/HTC Delft (ROC Mondriaan) en RAMLab/Albeda College. Daarbij willen we onderzoeken wat de behoefte en noodzaak is voor verdere uitbreiding van Smart Skills Ontwikkeling in Zuid-Holland is en hoe we dit kunnen realiseren. Skillslab aanpak van Duurzaamheidsfabriek is uitgerold naar RoboHouse/HTC Delft (ROC Mondriaan) en RAMLab/Albeda College en eerste leergang is uitgevoerd en geëvalueerd. Panteia, Hogeschool Rotterdam, Airbus Vouchers betaald door EZ; bijdragen van betrokken bedrijven in kind voor deelname en in cash ( 1000,- per bedrijf, voor twee personen). Opleiding is modulair; wordt bij en door fieldlabs gegeven. 2.5 Productielijnen & ketens Werkpakket 4 Leider Betrokken Doel Fase 2 Resultaat Fase 2 Pilot Digital Twin DFC RoboHouse, CADC Middels een digital twin kunnen vooraf verschillende waarden zoals kwaliteit en doorlooptijd van het product, dat met de fysieke productielijn gemaakt gaat worden, worden berekend. Als er in deze simulatie fouten worden herkend, dan kan het productieproces worden aangepast voordat er met fysieke productie gestart wordt. Uiteindelijk zal het gehele digitale systeem vrijwel autonoom de gehele fysieke geautomatiseerde productielijn kunnen aan- en bijsturen, zodat zowel een hoog- als een laagvolume product met een zeer constante kwaliteit gemaakt kan worden zonder tussenkomst van mensen. Dit werkpakket zal de eerste stap van een digitaal model realiseren met visuele representatie van de 'thermoplast high volume pilot line'. Visuele representatie van de 'thermoplast high volume pilot line' met augmented reality met daaraan gekoppeld een eerste raamwerk voor de digital twin en koppeling naar een tweede productiecel SMITZH Fase 2 11

12 Support Financiering Bijzonder Werkpakket 5 Leider Betrokken Doel fase 2 Resultaat Fase 2 Support Financiering Bijzonder Ook zullen er voor een smal stuk van het productieproces simulaties ontwikkeld worden, om kennis op te doen van het op parameters sturen van dat deelproces (denk aan toe te passen druk, temperatuur van het materiaal etc). In fase 3 zal het digitale model dan verder worden ontwikkeld over de gehele productielijn. Airborne, Promolding, KVE, JB Systems, Hoogendoorn, Batenburg, Airbus Eigen bijdrage betrokken bedrijven in uren, bijdrage MRDH De fysieke pilot line voor hoog volume thermoplastische producten wordt in Q gerealiseerd door Airborne, gefinancieerd door Gemeente Den Haag, welke in combinatie met bijvoorbeeld de 3D cel van Promolding een variëteit van producten kan leveren. Dit traject zal daarmee ook een boost geven aan de samenwerking van en de bekendheid van het cluster van bedrijven in Ypenburg. Netwerk van fysieke proeflocaties CADC (nu nog in oprichting) RoboHouse De stap van ontwerp naar pilotlijn is, zeker gezien de vaak grote financiële investering, een grote stap. Wanneer kritieke punten uit het ontwerp van een productielijn of -keten in pre-pilots getoetst kunnen worden, reduceert dat het risico voor het falen van een productielijn voor een bedrijf. In de hele regio zijn innovatieve productiecellen aanwezig, soms bij bedrijven, soms bij fieldlabs. Dit werkpakket heeft tot einddoel een netwerk te bouwen van fysieke proeflocaties voor het testen van kritieke delen van het productieproces. Getoetst en bewezen of afgewezen kritieke punten uit het productieproces van één bedrijf of meerdere bedrijven van één productieketen en geleerde lessen t.a.v. het te bouwen en te gebruiken netwerk van fysieke proeflocaties. ISIS, KVE, Promolding Momenteel wordt aan CADC voor fase 2 nog geen funding toegekend. Dit is één van de mogelijke kiemprojecten (zie werkpakket kiem projecten) Het Composite Automation Development Centre (CADC) is momenteel in oprichting. Voor het einde van 2017 zal het CADC officieel worden geregistreerd en zal een bestuur worden benoemd. In 2018 zal het CADC beter in staat zijn om actief mee te draaien in de fase 2 projecten van SMITZH en om projecten te leiden binnen werkpakket 5 in fase 3. Werkpakket 6 Leider Betrokken Doel fase 2 Resultaat Support Guided Assembly Pilot Dutch Growth Factory RoboHouse Het doel is om meer gevarieerde en complexere producten in de regio te maken en assemblagewerk terug te halen naar de regio. Naast het verhogen van de kwaliteit en flexibiliteit, dragen nieuwe technologieën ook bij het inwerken van mensen en toegankelijker maken van productiewerk voor een bredere doelgroep. Door de integrale aanpak wordt ook gekeken welke verbeteringen doorgevoerd kunnen worden in het ontwerp van de producten als de toevoeging van waarde voor de bedrijven, zoals flexibiliteit, korte doorlooptijd en op maat maken voor klanten. Een Guided Assembly Lab in de regio, waar (een deel van) een werkende assembly lijn is opgebouwd en flexibel assemblage in de praktijk voor één bedrijf is getoetst en waar in fase 3 meerdere bedrijven aan de slag kunnen met experimenteren. De geleerde lessen uit de eerste pilot worden beschikbaar gemaakt voor bedrijven die volgen. ISIS, Promolding, Airbus SMITZH Fase 2 12

13 Financiering Bijzonder Bijdrage MRDH; bijdragen van betrokken bedrijven Het bedrijf TEKNO maakt miniatuur vrachtwagens per jaar in Azië. De miniatuur vrachtwagens worden gemaakt in kleine series van stuks met een hoge variatie, onderdelen en hoge kwaliteitseisen. Zij willen het volledige productieproces in Nederland uit gaan voeren. 2.6 Kerntechnologieën Werkpakket 7 Inline sensor composiet Leider Dutch Optics Centre (DOC) Betrokken DFC, CADC, BDIH Support LansEngineering Doel fase 2 Materiaal defecten in een composiet, zoals bv vezelhoekafwijking of beschadigde vezels kunnen een invloed hebben op de structural performance. Vanuit de industrie komt de vraag om inline, dus tijdens productie, te meten of er materiaal defecten aanwezig zijn. Er zijn reeds al sensoren op de markt maar deze kunnen mn defecten op het oppervlak zien, bv van Keyence, Erhard Leimer, Hexagon Apodius, Schenk, Edixia, Aligned Vision. Maar er is nu behoefte aan 'through material'. Resultaat Proof-of-concept van haalbaarheid van inline en through material sensor voor productieproces van composieten. Financiering MRDH bijdrage; in cash en in kind bijdragen betrokken bedrijven Werkpakket 8 Leider Doel fase 2 Financiering Vouchers voor kiemprojecten InnovationQuarter Middels het werkpakket van Aware naar aan de slag worden veel contacten gelegd met bedrijven (doel fase 2 is 500). Wij beogen daarmee veel bedrijven te inspireren Smart Manufacturing binnen hun bedrijf te gaan toepassen. Welke behoefte zij exact zullen hebben weten we nog niet. We hebben als doel gesteld dat we van de 500 bedrijven 12 bedrijven helpen met het opzetten van een strategie. Daar komen ook (technische) vervolgvragen uit. De vouchers voor de kiemprojecten kunnen bedrijven in fase 2 al helpen om hier met de fieldlabs invulling aan te gaan geven. Bijdrage MRDH; in cash bijdragen van betrokken bedrijven Er zijn inmiddels al drie mogelijke kiemprojecten geïdentificeerd; additive manufacturing metaal, additive manufacturing kunststof en netwerk van fysieke proeflocaties. De eerste twee worden hieronder kort toegelicht, de derde is beschreven onder werkpakket 5. Kiemproject Leider Doel Next Generation Robotic Additive Manufacturing - Metaal RAMLAB Dit kiemproject heeft tot doel het onderzoeken van en experimenteren met het maken van complexe ontwerpen en 3D productiemethoden van grote industriële objecten middels gerobotiseerde 3Dprinting (Additive Manufacturing). Zo willen we onderzoeken of het mogelijk is om een buis-op-buis verbinding te maken met 3D metaalprinten. Dit is (waarschijnlijk) mogelijk door tegelijkertijd met meerdere materialen te printen en robots te laten samenwerken. Het bevestigen buisverbindingen vindt in de industrie - zoals petrochemische en offshore industrie - vaak handmatig plaats door het lassen van buisverbindingen op een grotere buis. Dit proces vergt met huidige productieprocessen veel handmatig werk en vraagt om grote nauwkeurigheid SMITZH Fase 2 13

14 Resultaat Financiering Kiemproject Leider Doel Resultaat Financiering Bijzonder Het project levert inzicht in de haalbaarheid is van het geavanceerde 3D printen van buis-op-buisverbindingen. MRDH bijdrage (30k per kiemproject), in cash bijdragen betrokken bedrijven Next Generation Robotic Additive Manufacturing - Kunststof Dutch Growth Factory Dit kiemproject heeft tot doel het onderzoeken van en experimenteren met het maken van complexe ontwerpen en 3D productiemethoden van kunststof objecten middels gerobotiseerde 3Dprinting (Additive Manufacturing). Het project levert ontwerpen op voor lichtere, sterkere en beter presterende objecten en laat zien wat de haalbaarheid is van het geavanceerde 3D printen van deze dynamische digitale ontwerpen (topologisch geoptimaliseerde vormen). MRDH bijdrage (30k per kiemproject), in cash bijdragen betrokken bedrijven Willem de Kooning Academy gaat de uitdaging aan om een aantal industriële ontwerpen te challengen en extremere vormen te ontwerpen en produceren. 2.7 Organisatie Werkpakket Marketing en communicatie Einddoel SMITZH staat wereldwijd bekend als hotspot voor Smart Manufacturing Doel fase 2 Bedrijven en stakeholders in Zuid-Holland kennen SMITZH Support Holland Instrumentation, de fieldlabs Leider Support Resultaten Financiering Werkpakket Leider Doel fase 2 Activiteiten Resultaat Support Financiering InnovationQuarter Alle Fieldlabs, IQ-FI, PZH, EBZ, Rotterdam Partners en NFIA. - Opbouw en inrichting loketfunctie - Opzet en uitvoering communicatieplan met medewerkers van alle fieldlabs - Opzet en toepassing Innovatiekaart (EBZ, ) - Bedrijven per gemeente aan fieldlabs koppelen - Haalbaarheid van Dutch Makers Week inclusief bv Technologiedagen Delft, TechnoLab (Leiden), Cross-over Event, ZIE, jaarevent IQ, Kom in de Kas,. - Haalbaarheid opzet ActPhast-lookalike als vouchersysteem MRDH, EZ Projectmanagement InnovationQuarter Fase 2 SMITZH is uitgevoerd conform plan, in budget en tijd. Er is een reeks aan projectplannen en voorstellen opgesteld, te financieren vanuit bedrijven en diverse regelingen (doelsubsidie provincie, EFRO, TKI, MIT, Horizon 2020), totaal optellend tot een budget van meer dan 50 M. Ten slotte wordt een definitieve uitvoeringsvorm en organisatie uitgewerkt en opgezet. - Opbouw loketfunctie - Beheer van het programma (financieel, organisatie) - Coaching en begeleiding fieldlabtrekkers - Aanjagen en realiseren van vervolgprojecten opzet Fase 3 SMITZH inclusief loket, uitvoeringsorganisatie en governance Kernteam Fieldlabinfrastructuur Zuid-Holland (MRDH, PZH, TNO, FME). MRDH, EZ, IQ (verdere uitbouw SMITZH) SMITZH Fase 2 14

15 2.8 Fase 3 Bovenstaande maakt duidelijk dat ieder werkpakket erop gericht is om het pad te effenen voor een, vaak veel groter, vervolg. Hier noemen we een aantal concrete initiatieven die al zijn of binnenkort worden opgepakt om dat vervolg vorm te geven. Voor de programma-manager èn voor de individuele fieldlabs is er ruimte gereserveerd om dit vervolg nader vorm te geven. We geven hier slechts voorbeelden. Bedragen zijn indicatief en tellen nu al op tot circa 35 M. De financiering zal van project tot project verschillen en kan komen van bedrijven; directe opdrachten of subsidies van gemeenten, regio, provincie en rijk (o.a. IPC en MIT); Europese regelingen (EFRO, Eurostars, Horizon 2020, Factories-of-the-Future); sponsoring en O&O-fondsen. We verkennen hier nadrukkelijk de mogelijkheden die de Roadmap Next Economy en het regionaal investeringsplatform bieden WP 1. Van Aware naar Aan de slag Gemeenten en regio s in Zuid-Holland kunnen extra workshops en vouchers inkopen voor bedrijven binnen hun gemeente- of regiogrens. 0,5-1 M InnovationQuarter, Dutch Growth Factory en drie MKB s overwegen een project op te zetten voor het begeleiden van scale-ups naar inversteringen en opschaling. 2-3 M WP 2. Smart Manufacturing Executive Program RSM gaat dit mogelijk als product voeren. Per deelnemend bedrijf is dit een investering van 6 k. Als 3 à 5 procent van de maakbedrijven in Zuid-Holland meedoet 2-3 M. WP 3. Smart Skills Programme Uitrol Skillslabs naar nog meer fieldlabs (CADC, DFC, DOC, DGF): 0,5 M Deelname van werknemers 5 M WP 4. Pilot Digital Twin EU-projec FoF, Digital Design Lab 3 M WP 5. Netwerk fysieke proeflocaties Tbd WP 6. Guided Assembly Productielab Vervolgaanvraag uitbouw lab (Rotterdam, PZH, bedrijven) 3 M Projecten 2 M WP 7. Inline Sensoren composietproductie Vervolgaanvraag 2 M WP 8. Kiemprojecten Additionele vouchers 1 M Vervolgfinanciering 8 M WP 9. Marketing en communicatie Doorontwikkeling en toepassen van ,5 M WP 10. Programmamanagement Invullen van loketfunctie en doorgroei, ,5 M Invulling Digital Innovation Hub 3 M SMITZH Fase 2 15

16 3 Hoe en door wie wordt fase 2 van SMITZH uitgevoerd 3.1 De partners Er ontstaat een rijk netwerk van fieldlabs, bedrijven en instellingen om deze beweging tot een succes te maken. Kernteam fieldlabinfrastructuur Fieldlabs Bedrijven Metropoolregio Rotterdam Den Haag (MRDH), Provincie Zuid-Holland (PZH), InnovationQuarter (IQ), TNO Big Data Innovatie Hub (BDIH), Digital Factory for Composites (DFC), Dutch Optics Centre (DOC), RoboHouse (RH), Composite Automation Development Centre (CADC), RAMLAB, Dutch Growth Factory (DGF), Duurzaamheidsfabriek Dordrecht (DZHD) Al vele bedrijven die gebruik willen maken van de ervaring of kennis die zal worden opgebouwd hebben een intentieverklaring getekend. Deze verklaringen zijn opgenomen in een losse bijlage. Dit betreft ook uitvoerders (bv Hogeschool Rotterdam) en partijen die ons helpen in het bereiken van maakbedrijven en hun technologische toeleveranciers (FME, Koninklijke Metaalunie, uit te breiden naar KvK en gemeenten) 3.2 Programmaleiding InnovationQuarter leidt SMITZH in fase 2, met de bedoeling dat voor fase 3 over te dragen aan een marktpartij. Voor elk werkpakket is een werkpakketleider (WPL) vastgesteld. Voor WP1-8 is dat een fieldlabtrekker, InnovationQuarter is WPL van WP9 en 10. In bijna elk werkpakket wordt samengewerkt tussen meerdere fieldlabs, om voor bedrijven de beste oplossingen te kunnen bieden en om de samenhang binnen SMITZH te versterken. De dagelijkse leiding fase 2 van dit programma ligt in handen van een programma-manager, ondersteund door een projectleider. Beiden zijn in dienst van of ingehuurd door InnovationQuarter. De programma-manager staat voor de verdere ontwikkeling van SMITZH in omvang, impact en kwaliteit en draagt de verantwoordelijkheid voor het programma. De projectleider (m/v) verzorgt de inhoudelijke en financiële rapportage van SMITZH aan MRDH en MinEZK, op basis van rapportages van de WPL s en bewaakt de voortgang van de werkpakketten tweemaandelijks, coacht de fieldlabtrekkers en rapporteert zijn bevindingen aan de programmamanager en het kernteam (kader 4). De inhoudelijke, financiële en organisatorische voortgang van de doelen in fase 2 en de voortgang van realisatie van fase 3 worden gerapporteerd. Met organisatorische voortgang bedoelen we de ontwikkeling in eigen organisatie (partners, staf, werkwijzen, PR, et cetera) als de samenwerking met andere fieldlabs en overige stakeholders. Ook ondersteunt de projectleider de programma-manager en fieldlabtrekkers bij het opzetten van vervolgprojecten. De projectleider zet het one-stop-shop loket op en zorgt dat dit functioneert. De programma-manager werkt bovendien samen met werkpakketleiders, de projectleider en andere stakeholders aan het vormgeven van vervolgprojecten voor fase 3. Daarbij werkt hij samen met collega s bij InnovationQuarter met een netwerk in de relevante doelgroepen (maritime en offshore, lucht- en ruimtevaart, agro- en foodtech, medtech) of op relevante technologieën (3D printing, Big Data, robotics, etcetera). Deze inspanningen zijn gericht op het opzetten van nieuwe werkpakketten. Om een solide innovatie-infrastructuur te bouwen waarin de achttal fieldlabs nauw samenwerken wordt expliciet ingezet op een buzzing team van fieldlabs. Daartoe wordt binnen het WP 10 een project opgezet voor Monitoring, Leren & Coaching. Buiten de (klassieke) voortgangsrapportages die gericht zijn op verantwoording, wordt er aandacht gegeven aan bijsturing, ontwikkeling en coaching SMITZH Fase 2 16

17 Daartoe vinden er tweemaandelijks gesprekken plaatst tussen projectleider en de WPL. De onderwerpen, ervaringen, problemen en best practices die hieruit naar voren komen worden benoemd en binnen het fieldlabteam uitgewisseld. Binnen dit project vindt ook de coaching van de fieldlabtrekkers plaats. De coaching is enerzijds gericht op de uitvoering van het werkpakket en anderzijds op het professionaliseren van de fieldlabs. 3.3 Governance De programma-manager legt verantwoording af aan de stuurgroep. Daarin zijn de hoofdfinanciers van het programma vertegenwoordigd: MRDH, Provincie Zuid-Holland en Ministerie van Economische Zaken en Klimaat op directieniveau (figuur 8). De programma-manager en projectleider worden bijgestaan door de leden uit het kernteam fieldlabinfrastructuur (MRDH, Provincie Z-H, IQ en TNO), die een klankbordgroep vormen. De klankbordgroep komt eens in de drie weken samen en kan tussendoor altijd worden benaderd. Daarnaast wordt de programmaleiding geadviseerd en geïnspireerd door een gebruikersgroep, de Inspi-raad-sie. Deze bestaat uit vertegenwoordigers van alle partijen die in SMITZH actief zijn en er financieel aan bijdragen. De gebruikersgroep komt drie maal per jaar samen en wordt dan geïnformeerd over de voortgang en de plannen van SMITZH en krijgt de kans in speelse werkvormen om mee te denken over nieuwe plannen en zo programma-manager, projectleider en werkpakkettrekkers te inspireren. Ook is er uitgebreid ruimte voor netwerken. Men betaalt geen abonneegeld of contributie voor SMITZH. De actieve deelname aan een van de werkpakketten leidt tot een vrijblijvende uitnodiging om aan een bijeenkomst van de gebruikersgroep deel te nemen. De programma-manager oordeelt over de kwaliteit van projectplannen voor werkpakketten en besluit wanneer reserveringen voor projectbijdragen worden vrijgegeven. Hiervoor moet een mandaatregeling worden uitgewerkt met de stuurgroep. De projectleider monitort de voortgang en het resultaat van elk project en stemt af met de werkpakketleiders. De projectleider kan een werkpakket tijdelijk stop zetten en in overleg met de stuurgroep definitief beëindigen bij onvoldoende voortgang. Figuur 8 Schets van de governance-structuur Alle betrokkenen zijn ambassadeurs voor SMITZH, door in woord en daad het programma uit te dragen en te ondersteunen. Daarnaast zullen we een boegbeeld aanstellen die als vertegenwoordigers van de bedrijven optreedt bij openbare gelegenheden, en bijvoorbeeld de mkb vertegenwoordiger in de EBZ is. Zo wordt SMITZH ook op dat niveau geborgd SMITZH Fase 2 17

18 3.4 Tijdslijnen In de komende maanden worden de werkpakketten nader uitgewerkt en wordt een procedure opgesteld voor de goedkeuring van die werkpakketten, als onderdeel van Fase 1 van SMITZH, die doorloopt tot april Vanaf 1 januari 2018 kunnen de werkpakketten die worden goedgekeurd onmiddellijk starten, ervan uitgaande dat er dan een beschikking ligt voor dit project. Er is dus sprake van een schuine las tussen fase 1 (vooronderzoek en planvorming SMITZH) en fase 2 (SMITZH in opbouw). Tijdens fase 2 worden nieuwe werkpakketten opgezet met hun eigen financiering. Zodra het eerste nieuwe werkpakket start, is fase 3 gestart. Het is zeer wel mogelijk en zelfs wenselijk dat die datum ligt voor het einde van fase 2, 1 april Figuur 1 toont die schuine lassen tussen de fasen. 3.5 Begroting De begroting voor fase 2 van SMITZH staat in tabel 1. De genoemde bedragen (in k ) zijn solide indicaties van de omvang van werkpakketten. In de resterende tijd van fase 1 worden de plannen per werkpakket uitgedetailleerd. Definitieve toekenning van een budget vindt pas plaats als het plan is goedgekeurd en de contrafinanciering vanuit bedrijven is geregeld (vouchers en technische werkpakketten) of aannemelijk is gemaakt in een marktonderzoek in de doelgroep (WP1-3). Tabel 1 Globale begroting van SMITZH, bedragen in duizenden Euro, k Kort toelichting: In de blauw gekleurde kolom staat nummer en titel van elk werkpakket. In de grijze kolom is vermeld hoeveel bedrijven er worden bereikt en wie de beoogde leider is per werkpakket. In rood de kosten voor de werkpakketleider en voor overigen (vaak andere fieldlabtrekkers), met in de ingekaderde kolom de totale kosten. Die worden in alle gevallen per werkpakket gedekt (groene kolom) door de cash inkomsten vanuit bedrijven, gemeenten (Den Haag), MRDH en EZK. Daarnaast doen bedrijven en IQ in kind investeringen, die ook zijn ingeschat. Alle bedragen zijn indicaties en worden uitsluitend vrijgegeven en besteed als een uitgewerkt projectplan is goedgekeurd, zie SMITZH Fase 2 18

19 De begroting laat zien dat een investering van 2,5 miljoen euro (M ) vanuit de gemeente Den Haag, MRDH en EZK leidt tot een beoogde cash investering van minimaal 773 k door bedrijven en in kind investeringen van meer dan 3,3 M ; in totaal dus meer dan 4 M in 15 maanden tijd. Daarmee beloopt de totale beoogde projectomvang 6,5 M. Een korte toelichten op enkele aspecten staat hieronder. Werkpakketten De uitvoering van de verschillende werkpakketten ligt in handen van de werkpakketleider. Per werkpakket worden de kosten van de werkpakketleider en de overige kosten, veelal bij andere fieldlabs, gedekt door cash bijdragen van bedrijven, gemeenten (nu: Den Haag), MRDH en/of het ministerie van Economische Zaken en Klimaat (EZK) De toewijzing van deze cofinanciering zoals beschreven in de tabel kan verschuiven binnen één lijn. Bijvoorbeeld van WP1 naar 3 binnen de lijn Mens en Organisatie. Maar niet van WP4 naar WP9. Vouchers Binnen WP 1, 2 en 8 komen vouchers voor MKB-bedrijven, in totaal 730 k. Bedrijven moeten elke voucher co-financieren conform staatssteunregels, voor de meeste activiteiten is dat 50%. Ook moeten zijn een deminimusverklaring overleggen. Voor deze bijdragen hebben we nu wel indicaties dat bedrijven interesse hebben, maar geen toezeggingen. Mochten de vouchers niet worden gebruikt, dan vervalt daarmee ook de contrafinanciering van gemeenten, MRDH en EZ en wordt het totale project kleiner. Toekenning van vouchers gebeurt volgens een binnen het project op te zetten regeling. Rol gemeenten De gemeente Den Haag is formeel aanvrager van de MRDH bijdrage en zal de bijdrage van de MRDH en EZ doorzetten naar IQ om het project inhoudelijk en administratief te coördineren. Daarnaast stelt de gemeente Den Haag 1 miljoen euro beschikbaar wat geoormerkt binnen fase 2 wordt weggezet ter versterking van het composietencluster in Ypenburg, volledig in lijn met het programma. Er staan diverse pro memori (pm) posten voor gemeenten. Gemeenten kunnen workshops, scans, cursussen e.d. voor hun bedrijven meefinancieren door extra aan dit programma toe te voegen. Dit is een eerste en gemakkelijke manier om het programma te laten groeien. MRDH De MRDH is, samen met de provincie, zeer actief is het stimuleren van Fieldlabs met als doel het creëren van economische groei en (nieuwe) werkgelegenheid. Met dit programma beoogt de MRDH (1) bedrijven te stimuleren actief te worden in de fieldlabs, o.a. via de awareness-sessies, vouchers (WP 1-3) en profilering (WP9); (2) bedrijven en fieldlabs inhoudelijk te versterken via de technologische werkpakketten; (3) de organisatie van de fieldlabs te versterken (WP10). EZK Het ministerie van Economische Zaken en Klimaat is actief in het landelijk Smart Industry Platform en wil vandaaruit Smart Industry stimuleren. Ook daar geldt als belangrijke drijfveer dat er meer bedrijven actief moeten worden gemaakt, waarbij een speerpunt ligt op assessments die leiden tot strategievorming en skillsontwikkeling (WP1-3). Daarnaast zijn Fieldlabs een belangrijk speerpunt in de nationale Smart Industry aanpak. Daarmee is de toeleiding van bedrijven naar fieldlabs (WP 1 en 9) en de professionalisering ervan (WP 10) een speerpunt. EZK steunt het initiatief om in Nederland in te spelen op de Europese ambitie voor de oprichting van Digital Innovation Hub, en steunt de ambitie in Zuid-Holland om een dergelijke hub in te richten. EZK is in beginsel bereid hier een financiële ondersteuning aan te verbinden SMITZH Fase 2 19

20 3.6 Risicoanalyse en maatregelen We onderscheiden een aantal gevaren, schatten het risico in (kans * effect) en geven aan welke maatregelen we daartegen (kunnen) nemen. Financieel Op moment van indienen van deze aanvraag bij de MRDH zijn de partijen betrokken bij SMITZH en het ministerie van EZK in gesprek om landelijke en regionale middelen aan elkaar te kunnen koppelen ten behoeve van deze fase 2. We hopen voor de BCEV van 16 november hier uitsluitsel over te hebben. Het projectplan en de begroting zijn in nauwe samenspraak met EZK tot stand gekomen. Het gevaar bestaat dit niet wordt omgezet in een beschikking. Zou dit gebeuren, dan zullen we de PZH en de gemeenten in en buiten MRDH vragen om deels in te springen. Verder zullen we WP1-3 beperken in omvang, net als WP9 en automatisch ook WP10. Ook WP8 kan eventueel vervallen. Ook kan het zijn dat de bedrijven veel minder belangstelling hebben voor de vouchers dan gedacht. Dit zou zeer ongebruikelijk zou zijn, want voucherregelingen worden vrijwel altijd overtekend en er is veel belangstelling vanuit bedrijven voor smart manufacturing; en de bedrijven beschikken over voldoende financiële ruimte. Wel is het zo dat veel bedrijven het zo druk hebben dat het afvaardigen van staf of personeel lastig is. We mitigeren dit risico door in WP1-3 eerst te onderzoeken of de actuele en precieze vraag van bedrijven groot genoeg is. Bovendien zullen vouchers die niet worden besteed, niet worden benut. Dit kan leiden tot een teruggave naar de financiers bij het afsluiten van fase 2. Ten slotte kunnen de bestedingen per WP het budget overschrijden. Dat is voor rekening van de Werkpakketleider, er is geen ruimte voor in de rest van het programma. Inhoudelijk Bij de technologische projecten is het natuurlijk mogelijk dat een bepaald probleem (economisch of technisch) niet redelijkerwijs op te lossen is. Het is feitelijk geen risico maar juist de bedoeling van dit werkpakket om verdere grote investeringen te beperken SMITZH Fase 2 20

21 Bijlage A Smart Manufacturing Fieldlabs Zuid-Holland De afgelopen jaren zijn er op diverse gebieden al Fieldlabs of vergelijkbare initiatieven zoals Shared Innovation Programs, Living Labs, proeftuinen en dergelijke opgericht. In Nederland heeft met name het programmabureau Smart Industry fieldlabs in gang gezet. TNO is bij een aantal hiervan betrokken en heeft bovendien onderzoek gedaan naar de succesfactoren voor succesvolle Fieldlabs. Op basis hiervan zijn criteria en randvoorwaarden op te stellen voor de fieldlabs Zuid-Holland. Succesvolle Fieldlabs onderscheiden zich onder andere door: Een radicale doelstelling die diverse partijen noodzaakt met elkaar samen te werken en die binnen Europa uniek is Aansluiting bij een sterk cluster in de regio, bouwt voort op het DNA van de regio, in bedrijfsleven en kennisinstellingen Een consortium van partijen uit de triple helix, dus zowel bedrijfsleven, kennisinstellingen als overheid met een sterke trekker Een helder businessmodel waarin niet één, maar verschillende activiteiten (testen, prototypen, valideren, certificeren, consultancy) worden aangeboden rond een technologie Ontwikkelen van technologieën dichtbij de markt, met een hoog Technology Readyness Level (TRL) Een open innovatie-omgeving met ruimte voor afscherming van Intellectual property (IP) Een goed doordachte governancestructuur die het open innovatiekarakter borgt Met een goede organisatie van de interne processen, aandacht voor business intelligence in relatie tot internationale marketing (elk Fieldlab een marketeer). Een sterke connectie met onderwijsinstellingen om mensen op te leiden. Activiteiten om een ecosysteem om zich heen te bouwen (presentaties, lezingen, stages, etc.) De Fieldlabs die betrokken zijn in SMITZH worden op de volgende pagina s kort beschreven SMITZH Fase 2 21

22 Fieldlab Duurzaamheidsfabriek Omschrijving Radicaal Doel: Het ontwikkelen van (vak)mensen excellerend in duurzame technologie met een focus op een leven lang leren. De duurzaamheidsfabriek is een open innovatie-omgeving voor (MKB) bedrijven uit de regio, waarbij de duurzaamheidsfabriek een regisseur/programmeur is van Toegepaste Innovaties voor de Maritieme en energie sector. De duurzaamheidsfabriek werkt vanuit prototyping en testing niveau TRL 5 naar TRL 9. Daarbij gaat het veelal om smart industry oplossingen (automatisering, digitalisering, robotisering en technologie in samenhang). Trekkers: Duurzaamheidsfabriek Dordrecht, De Waal B.V., SLOB, Valk Welding en het Da Vinci College. RAMLAB Radicaal doel: De Rotterdamse haven wordt de 3d metal spare parts hub waar defecte metalen onderdelen in de maritieme industrie direct 3d-geprint worden. De maritieme industrie in de Rotterdamse haven heeft behoefte aan hele snelle reparatie van metalen onderdelen. Downtime van schepen en installaties vormt een grote kostenpost voor bedrijven. Ten behoeve hiervan is op de RDM-campus een fieldlab rondom het 3D cladden van unieke onderdelen met behulp van robots. In het het fieldlab werken haven gerelateerde bedrijven samen met kennisinstellingen aan het ontwikkelen van kennis op het gebied van metaal printen, 3D scannen, 3D ontwerpen en certificering. Trekkers: Havenbedrijf Rotterdam, RDM makerspace en een groot aantal maritieme bedrijven zoals Huisman, Heerema en Keppel Verolme. Robohouse Radicaal doel: Robohouse wordt dé internationale hub voor de Next Generation Robotics. RoboValley bouwt aan een robotica ecosysteem met een sterke nadruk op het versterken van de samenwerking onderzoek, onderwijs en bedrijfsleven. Daartoe realiseert robovalley oa een expertisecentrum Robohouse, waar bedrijven, kennisinstellingen en hogescholen toegang krijgen tot de nieuwste cognitieve robot-technologie met ruimte voor waarneming, onderzoek en testing. Betrokkenen hebben hier de mogelijkheid om in een kort tijdsbestek de haalbaarheid van hun robotisering-/ automatiseringsvraagstukken voor kleine series te onderzoeken en door te ontwikkelen. Trekkers: RoboValley, TU Delft, Festo, ABB, Exact, Haagse Hogeschool, TNO, Dutch Optic Centre - DOC Radicaal doel: Ontwikkelen van (de volgende generatie) optische en optomechatronische (platform) technologieën om de Nederlandse optische industrie te versterken tot wereldklasse niveau. In DOC worden in een open innovatie samen met de eindgebruiker (technologische) toepassingen bedacht, ontwikkeld, ontworpen, getest en geëvalueerd voor maatschappelijke opgaven waar economische potentie in zit. DOC is met name gericht op MKB s in de regio om hen een laagdrempelige infrastructuur aan te bieden voor de ontwikkeling van nieuwe producten. Trekkers: TNO, TU Delft en een groep van 30 high tech MKB bedrijven in de regio SMITZH Fase 2 22

23 Big Data Innovatiehub - BDIH Radicaal doel: Ontwikkelen van een big data innovation hub op het Dutch Innovation Park. Dit regionale samenwerkingsverband richt zich op het oplossen van maatschappelijke vraagstukken en ontwikkelen van nieuwe businessmodellen (diensten en producten) met behulp van data science en aanverwante technologie (Internet of Things, sensoring, enz). Fysiek landt dit in het Dutch Innovation Park in Zoetermeer met medewerking van de Dutch Innovation Factory en het big data datacenter van Atos. Trekkers: ATOS, Gemeente Zoetermeer, Haagse Hogeschool ea. Digital Factory for Composites Radicaal doel: Ontwikkelen van digitale oplossingen voor betaalbare en opschaalbare productie van composieten producten. Waar in de wereldwijde composietensector handmatige fabricage nu nog de standaard is, wordt door Airborne en Siemens gewerkt aan digitalisering van het productieproces. Focus is hier niet het ontwikkelen van geautomatiseerde productieprocessen, maar het digitaal koppelen en slim aansturen van de bestaande procesketen van klant vraag, design, productie, logistiek tot en met kwaliteitsborging. Het FieldLab op de locatie Ypenburg bestaat uit drie onderdelen: een demo ruimte voor de productie van composieten vanuit een digitale omgeving, een knowledge hub en experience center, waar onderwijs, workshops, plenaire meetings en demonstraties worden gehouden. Trekkers: Airborne en Siemens Dutch Growth Factory - DGF Radicaal doel: Een innovatie hub voor Het Nieuwe Maken waarbij alle koplopers in maakbedrijven en hun innovatieteams bij elkaar zitten in 1 productieruimte. Dutch Growth Factory (DGF) maakt van ideeën concrete business. Hierbij richt DGF zich op de digitalisering en verduurzaming van de Nederlandse maakindustrie. Samen met koplopers realiseert DGF doorbraken in nieuwe productieprocessen, producten, circulaire economie en marktontwikkeling. Trekkers: 010works Composite Automation Development Centre - CADC Radicaal doel: Nieuwe, geautomatiseerde productie technologieën ontwikkelen om goedkoper en sneller, steeds complexer wordende composietonderdelen in grote volumes te kunnen fabriceren. In het CADC zullen technologische oplossingen en concepten uitgewerkt en gedemonstreerd worden voor het produceren van composietproducten middels robots, inline sensoriek en slimme proces sturing. Door samenwerking tussen maakbedrijven, automatiseringsbedrijven, en kennis instituten moet de technische en commerciële haalbaarheid geborgd worden voor het lokaal produceren van steeds grotere en complexere multi-materiaal composieten met strakke toleranties. In een industriële omgeving van CADC kunnen automatiseringsoplossingen voor producten van 4 bij 10 meter gerealiseerd worden. Naast het gebruik van commerciële software pakketten welke per direct in het bedrijfsleven geïmplementeerd kunnen worden zal in parallel ook een, mede door TU Delft ontwikkelde, open-source software structuur gebouwd worden waardoor slimme automatiseerders van de toekomst reeds nu al kunnen instappen. Om uit de startblokken te komen heeft het CADC een EFRO ondersteuning aangevraagd waarop in de komende maand een antwoord op te verwachten is. Trekkers: TU Delft, Fokker(GKN), Airbus, TNO, GTM, KVE, Airborne en Suzlon SMITZH Fase 2 23

24 Bijlage B Matrix van werkpakketten en fieldlabs fase SMITZH Fase 2 24