Galecop De naam Galecop villa Galana cope- ontginning. contract (cope) Blokhoeve Blok = beloken De nieuwe tijd

Transcriptie

1 Galecop De wijk Galecop is één van de jongste woonwijken van Nieuwegein. Het eeuwenoude landschap is gevormd door de rivieren. Hier verzandt de Blokse stroom rond 1000 v.chr., de zuidelijke Jutphase tak volgt 250 jaar later. Een oude rivierloop of stroomrug kan in de vorm van restgeulen nog worden herkend (bijvoorbeeld bij Rijnenburg), doordat de oeverwallen als verhoging in het landschap zichtbaar zijn. Op de hoger gelegen stroomruggen is, ter hoogte van de Frans Halshage en Govert Flinckhage, een nederzetting uit de late ijzertijd gevonden. Nabij boerderij 'Blokhoeve' zijn tijdens opgravingen begin jaren 80 en in 2009 sporen van bebouwing teruggevonden. Ook zijn op enkele plekken nabij de Galecopperdijk sporen van bewoning uit de Romeinse tijd aangetroffen. Van het in de 17e eeuw verdwenen laat-middeleeuwse huis en ridderhofstad Galesloot zijn resten opgegraven, het betreft een woontoren gelegen op een vierkant perceel aan de Galecopperdijk. Het huis was niet omgracht. De naam Galecop In de goederenlijst van de Utrechtse Sint-Maartenskerk uit de 9 e eeuw, wordt onder andere villa Galana genoemd. Deze nederzetting zou gelegen zijn op de oude stroomrug in het zuiden en is mogelijk de naamgever voor het latere Galecop. Rond 1050 wordt begonnen met het in cultuur brengen van het gebied als copeontginning. De organisator van de ontginning sluit hiervoor een contract (cope) met de landsheer, in dit geval de bisschop van Utrecht. De Galecopperdijk en de Blokse stroomrug zijn de ontginningsbasis. Vanaf hier ontstaat de strokenverkaveling. De afwijkende (blok)verkaveling in het zuiden is mogelijk een restant van eerder in cultuur gebracht land rond Galana. Er ontstaat een dunne lintbebouwing langs de dijk. Het gebied ten zuidwesten van deze dijk en op de stroomrug is door de hogere ligging geschikt voor de landbouw, het lager gelegen deel (de komgronden) wordt al snel als gras- en hooiland in gebruik genomen. De boerderij Vee- en Bouwlust, nu bekend als Boerderij Bos, wordt gesticht in de 13 e eeuw. Hiervan is de omgrachting teruggevonden. De boerderij brandt in 1750 en in 1995 geheel af. Het complex is nu eigentijds opgebouwd. Blokhoeve De boerderij Blokhoeve of Het Blok, valt op door een afwijkende ligging. Zij ligt ten oosten van de Galecopperdijk. Hier is ondermeer aardewerk uit de twaalfde eeuw aangetroffen. Ook is bekend dat deze boerderij sinds het begin van de 15 e eeuw behoort tot de Ridderlijke Duitse Orde, ook wel het Duitse Huis '. Blok verwijst mogelijk naar omsloten, of ingesloten (= beloken) land. Boerderij en land zijn naamgever van het gebied de Blokhoeve. De nieuwe tijd Bij de invoering van de gemeenten, en daarmee het opheffen van de gerechten, wordt het gerecht Galecop in 1819 ingedeeld bij de gemeente Oudenrijn, samen met onder andere Heijkop en De Meern. Pas in 1954 wordt het toegevoegd aan de gemeente Jutphaas. De aanleg van de A12 en het Amsterdam-Rijnkanaal zorgen voor de eerste grote veranderingen in het landschap. Begin jaren 90 van de 20 e eeuw wordt gestart met de aanleg van een nieuwe woonwijk. Veel elementen van de historische hoofdstructuur zijn nog goed te zien. Zo is de Galecopperdijk grotendeels nog aanwezig; Ten oosten en ten westen van het noordelijke deel (tussen de A12 en boerderij 'Oudersvrucht' bij de Galecopperlaan) is de oude perceelstructuur er nog. De Taatsendijk (bebouwd vanaf de 19 e eeuw) is ook nog aanwezig. De beschreven boerderijen zijn, al dan niet ingrijpend gewijzigd of niet meer als zodanig in gebruik, nog te bewonderen. De Galesloot, Bloksloot en Bloksteeg zijn helaas niet meer aanwezig in het huidige landschap.

2 Batau Deze wijk is vernoemd naar het voormalige kasteel De Batau, gelegen aan de Nedereindseweg (ter hoogte van nr 403) aan de Jutphase wetering. Het kasteel was ook wel bekend onder de naam Ten Baan, de Baten of de Batouwe. Hoewel in de literatuur wordt vermeld dat het huis rond 1470 werd gebouwd door een lid van de familie Mathenesse, zijn de eerste vermeldingen al uit De Batau werd omstreeks 1754 gesloopt, maar sporen van de Batau bleven bewaard. Zo wordt het voorterrein van het kasteel gemarkeerd door een boerderij die hier in 1791 is gebouwd en treft men vanaf de Nedereindseweg nog een restant van de voormalige oprijlaan aan. Deze liep vroeger vanaf de Nedereindseweg naar de Randijk. Hiervan zijn de eerste 100 meter vanaf de Nedereindseweg nog te zien. De woonwijk is gebouwd in de jaren 80 van de 20e eeuw, met veel ruimte voor groen. Tot die tijd had het gebied een voornamelijk agrarisch karakter. De Nedereindseweg splitst de wijk in Batau Noord en Batau Zuid. Naast kasteel De Batau bestonden in deze omgeving meerdere ridderhofsteden, waarvan slechts Rijnhuizen en Oudegein zijn overgebleven. Verdwenen zijn de Batau, Everstein, Vronestein, Rijnenburg, Huis de Geer, Zwanenburg, Stormerdijk, Wijnesteijn, Oud-Heemstede (niet te verwarren met Heemstede in Houten), Bongenaar, Liesbosch en Plettenburg. Door de sporen in het landschap en de naamgeving van straten en wijken wordt de herinnering levendig gehouden. Zuilenstein De boerderij Zuilenstein is de naamgever van de wijk. De boerderij stamt uit 1483 en ligt aan de Nedereindseweg nabij het Kerkveld. In de Middeleeuwen was dit de kern van Jutphaas. Tot 1954 liep voor de boerderij de Jutphasewetering. De Nedereindseweg is waarschijnlijk rond 1200 aangelegd. Vanaf de zeventiende eeuw is Zuilenstein voornamelijk een melkveehouderij en kaasmakerij. Een klein deel van de grond werd gebruikt voor de verbouw van graan. Het kende vele verbouwingen en moderniseringen. In 1999 wordt de boerderij verbouwd tot woonboerderij. Het woonhuis is daarbij zoveel mogelijk in oude staat teruggebracht en de stal wordt tot woning verbouwd. De wijk Zuilenstein wordt in de 70-er jaren van de vorige eeuw gebouwd volgens het woonerfconcept met voornamelijk laagbouw. De Galecopperdijk (nu Duetlaan en Klarinetlaan) en de Nedereindseweg doorkruisen de wijk. Huis De Geer Ten noorden ligt de wijk Huis de Geer, ontstaan rond De wijk is vernoemd naar het Huis de Geer, een buitenhuis van de adellijke familie De Geer, tevens eigenaren van Huis Oudegein. Het huis is vermoedelijk in de 17e eeuw gebouwd. Na het overlijden van de laatste bewoner is het in 1905 afgebroken. De naam de Geer komt van het driehoekig ( geer ) stuk grond waarop het stond. De familie De Geer is dus niet de naamgever.

3 Werkblad 4 Naam omcirkel de stip waar jouw school staat

4 A Echo 2013 Paul Vendel Winkelplein Galecop, Galecop Dit aluminium beeld is helder blauw van kleur. Het verbeeldt de historie van Galecop. Voordat de wijk gebouwd werd, waren hier weilanden met sloten. De kunstenaar heeft zich laten inspireren door het slotenpatroon, onderbroken door weggetjes van het oorspronkelijke Galecopper landschap. De plattegrond van dit gebied diende als basis voor Echo. Het slotenpatroon werd uit een aantal platen aluminium gesneden, zodat het beeld uit een aantal lagen bestaat. Die zijn allemaal net iets anders uitgesneden en gebogen. De platen zijn met een tussenruimte aan elkaar gemaakt zodat ze goed zichtbaar zijn. Verrassend is het dat het beeld er vanaf iedere kant anders uit ziet. B Heilige Koe (1999) Joris Baudoin Hoek Rembrandthage, Galecop De straatnamen in dit deel van Galecop verwijzen naar de wereldberoemde Hollandse schilders uit de 17e eeuw. Die schilderden vaak koeien in het landschap. Dit kunstwerk is enerzijds een verwijzing naar het verleden, naar de historische schilders en hun werk en naar het oude landschap van Galecop waar vroeger vee graasde. Anderzijds verwijst het beeld het staat op een parkeerplaats - naar de tegenwoordige tijd waarin de auto als heilige koe zijn plek heeft ingenomen. Op de rug van de koe is een palet herkenbaar, als verwijzing naar opdrachtgever Palet 93, een bewonersvereniging die het beeld in 1999 aan de gemeente schonk. C De Poort 1988 Nout Visser Muntplein, Batau-Noord De toegangspoorten tot het Muntplein waren het uitgangspunt van de kunstenaar. Zijn beeld contrasteert er op vele manieren mee. Ten eerste door het gebruikte materiaal (Noors graniet) en ten tweede is het beeld verticaal geplaatst en breekt het zo met de vrij eenvormige horizontaliteit van de omgeving.

5 Een niet minder belangrijk punt is dat het in De Poort om naar elkaar toegebogen elementen gaat: min of meer organische vormen tegenover rechthoekige gebouwen op een rechthoekig plein. Visser is een kunstenaar die graag met graniet en metaal werkt en vaker wel dan niet beide materialen combineert. Ook heeft hij een grote voorliefde voor poorten en cirkels. D De winner (2014) Floris Schoonderbeek Sportzaal De Waterlelie, Batau-Noord Het kunstwerk stelt een overwinningsbeker voor. Het beeld heeft menselijke trekken. Het lijkt een figuur met grote buik en armen in de zij. Aan de voet van het vijf meter hoge beeld is een grote ronde bank waar bezoekers van De Waterlelie op kunnen zitten. Door de grote hoogte van het beeld is het al van verre zichtbaar en wordt het vaak gebruikt als ontmoetingsplek. E Theater Kees Buckens Plantsoen Lohengrinhof, Zuilenstein Theater is een toepasselijke naam omdat de naam van het park verwijst naar de gelijknamige opera van de Duitse componist Richard Wagner ( ). De toneelspeler/zanger is verbeeld door een hoge, slanke vorm. De begrenzing van de bühne het groene talud wordt aangegeven door een halfrond brugdeel. En dan zijn er nog twee stoelen. Voorbijgangers lopen als het ware door de orkestbak. Ze kunnen plaatsnemen op de stoel of op het brugdeel op de voorgrond. Het lijkt misschien vrij spartaans maar Wagner vond dat bezoekers niet weg moesten zinken in het rode pluche maar dat ze actief moesten luisteren en kijken.

6 F Monument voor de gevallenen (1949) Albert Dresmé Nedereindseweg/hoek Stormerdijkstraat, Huis de Geer Dit beeld is geplaatst ter nagedachtenis aan de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog en aan de tien gevallen inwoners van het dorp Jutphaas in het bijzonder. Het beeld, het oudste van Nieuwegein, is opgebouwd uit verschillende delen. Op de sokkel staat een vrouw met een lange jurk, versierd met een sjerp. In haar linkerhand heeft ze een boek, symbool van recht en rechtvaardigheid, terwijl op de opgeheven rechterhand een duif is neergestreken, het symbool van vrede. De drie vrouwen links van de sokkel staan symbool voor de zware oorlogsjaren, de drie vrouwen rechts voor vrede en vrijheid. 1. Galecopperdijk De Galecopperdijk lag hier al in de 11e eeuw. Vroeger liep deze door tot aan de Leidsche Rijn, en richting het zuiden tot aan de Nedereindseweg, waar het overgaat in de Groenesteeg. Op Topotijdreis van bijvoorbeeld 1900 kun je goed zien hoe de weg gelopen heeft. De Galecopperdijk was de basis waarlangs het land ontgonnen werd. De bebouwing lag voornamelijk in een lint langs deze dijk.

7 2. De Nieuwe Baten Dit appartementencomplex naast winkelcentrum Het Muntplein is ontworpen door Alberts en Van Huut. Zij wilden met de bouw dat de mensen zich op hun gemak zouden voelen. Om te zorgen dat het niet een massief gebouw werd, koos de architect voor een varieteit aan vormen en kleuren. Met honingraat structuren en de knik in de balkons en galerijen, is het een speels en inspirerend gebouw om te zien. 3. De Lantaern, voormalig klooster Het voormalige klooster met bewaarschool en meisjesschool is in 1894 gebouwd naar ontwerp van de architect Alfred Tepe, die ook de St. Nicolaaskerk ontworpen heeft. Initiatiefnemers waren pastoor Van Heukelum en mevrouw Baesjou- Heytink. Deze laatste stelde een grote som geld beschikbaar om een klooster met school te stichten ter nagedachtenis van haar overleden zoontje Francois. De zusters Franciscanessen van de Congregatie Heythuysen trokken in het klooster en namen de onderwijstaak voor hun rekening. Er werd gestart met een bewaarschool en een naaischool voor meisjes. In 1921 werd de meisjesschool aan de noordkant (rechts) met een verdieping verhoogd. In 1954 volgde een verdere uitbreiding van de school. De zusters Franciscanessen verlieten in 1954 het klooster. De kleuterschool werd in 1966 gesloten. Klooster en school kregen in 1967 de functie van verenigingsgebouw. Sinds 1987 fungeert het als partycentrum on de naam De Lantaern

8 4. Greenvillage, blokhoeve 7 De oude boerderij Blokhoeve (thans Green Village). Hier zijn de resten van een laatmiddeleeuwse hofstede in de ondergrond van het omgrachte terrein aangetoond. De eerste vermelding van de naam Blokhoeve dateert uit de 14e eeuw, toen de hofstede in bezit was van de Ridderlijke Duitse Orde. Van de oorspronkelijke omgrachting is alleen de zuidelijke gracht niet meer aanwezig. Vanaf de Blokhoeve liep een gracht naar het oosten (Gale Wey Sloot) en een naar het westen (Gale Sloot, langs de Blokweg). Het terrein heeft een bekende hoge archeologische waarde, maar is geen beschermd rijksmonument. Het is nu een trouw- en evenementenlocatie 5. Boerderij Zuilenstein, Nedereindseweg De boerderij Zuilenstein, naamgever van de wijk, ligt aan de Nedereindseweg nabij het Kerkveld, dat in de Middeleeuwen de kern van Jutphaas vormde. Tot 1954 liep voor de boerderij de Jutphasewetering. De Nedereindseweg is waarschijnlijk rond 1200 aangelegd. Vanaf de zeventiende eeuw functioneerde Zuilenstein in hoofdzaak als melkveehouderij en kaasmakerij. Daarnaast werd een klein deel van de grond benut voor de verbouw van graan, vooral haver. De boerderij is meermalen verbouwd en gerestaureerd en fungeert nu als (dubbele) woonboerderij.