is materiaalbewust Bedrijfsafvalstoffen productiejaar [uitgave 2016] SAMEN MAKEN WE MORGEN MOOIER OVAM

Transcriptie

1 is materiaalbewust Bedrijfsafvalstoffen productiejaar [uitgave 2016] SAMEN MAKEN WE MORGEN MOOIER OVAM

2

3 Bedrijfsafvalstoffen productiejaar (uitgave 2016)

4

5 Documentbeschrijving 1. Titel publicatie Bedrijfsafvalstoffen productiejaar (uitgave 2016) 2. Verantwoordelijke Uitgever Danny Wille, OVAM, Stationsstraat 110, 2800 Mechelen 3. Wettelijk Depot nummer 4. Aantal bladzijden Aantal tabellen en figuren 14/20 6. Prijs* 7. Datum Publicatie Maart Trefwoorden Bedrijfsafvalstoffen, nieuwe grondstoffen, productie, verwerking, statistiek, indicator 9. Samenvatting Dit document geeft een overzicht van de hoeveelheden afval en nieuwe grondstoffen die tot en met 2014 geproduceerd werden in Vlaanderen, gegroepeerd per bedrijfssector, per afvalsoort en per verwerkingswijze. De vermelde hoeveelheden zijn het resultaat van een extrapolatie op basis van de afvalstoffengegevens die gerapporteerd worden in het Integraal Milieujaarverslag. Voor productiejaar 2012 en 2014 werd een extra inspanning gedaan om de hoeveelheden voedingsafval in kaart te krijgen. 10. Begeleidingsgroep en/of auteur OVAM, Mieke Vervaet, Natascha Segers, Dave Van Hasselt, Koen Smeets 11. Contactperso(o)n(en) OVAM, Stationsstraat 110, 2800 Mechelen, tel , fax Andere titels over dit onderwerp Gegevens uit dit document mag u overnemen mits duidelijke bronvermelding. De meeste OVAM-publicaties kunt u raadplegen en/of downloaden op de OVAM-website: Deze publicatie kunt u downloaden op

6

7 Inhoudstafel 1 Inleiding 7 2 Evolutie van de productie van bedrijfsafvalstoffen in Vlaanderen Inleiding Evolutie van het primair en het secundair bedrijfsafval [excl. secundaire grondstoffen (SG) en nieuwe grondstoffen (NGS)] Evolutie primair bedrijfsafval excl. bouw- en sloopafval, grond en slib [zonder SG en NGS ] Evolutie van de hoeveelheid secundaire grondstoffen en nieuwe grondstoffen (SG en NGS) Evolutie van de hoeveelheid bedrijfsafvalstoffen en nieuwe grondstoffen [incl. SG en NGS] 14 3 Verwerking van primaire en secundaire bedrijfsafvalstoffen en nieuwe grondstoffen in Vlaanderen Inleiding Totaal primair bedrijfsafval en nieuwe grondstoffen per verwerkingswijze Primair bedrijfsafval en nieuwe grondstoffen exclusief bouw- en sloopafval, grond en slib per verwerkingswijze Secundair bedrijfsafval en nieuwe grondstoffen per verwerkingswijze Afval dat via hergebruik, recyclage, compostering of gebruik als secundaire grondstof of nieuwe grondstof een tweede leven krijgt ( ) 22 4 Productie van specifieke afvalstoffen en nieuwe grondstoffen in Vlaanderen Inleiding Grootste primaire afvalstromen in Grootste secundaire afvalstromen in Grootste nieuwe grondstofstromen in Niet-selectief ingezameld bedrijfsafval (of primair gemengd bedrijfsafval) 29 5 Productie van bedrijfsafvalstoffen en nieuwe grondstoffen door specifieke sectoren in Vlaanderen Inleiding Sectoren met meeste afval in Sectoren met het meeste nieuwe grondstoffen in Productie van bedrijfsafvalstoffen volgens bedrijfsgrootte Inleiding Aantal bedrijven in Vlaanderen en hoeveelheid bedrijfsafval en nieuwe grondstoffen per dimensie in Ontkoppeling van de afvalproductie bij bedrijven versus economische groei Inleiding Productie van afval (excl. afvalstromen bouw- en sloopafval, slib van waterbehandeling en grond) en BTW in de industrie Primaire afvalproductie en Bruto Binnenlands Product van het Vlaams Gewest 36 8 Productie van voedingsgerelateerde afval- en materiaalstromen (plantaardige en dierlijke afval- en materiaalstromen) Productie per sector Verhouding voedingsgerelateerde afval- en materiaalstromen Link met data Interdepartementale Werkgroep Voedselverlies 42 9 Basisstatistieken 45 Bedrijfsafvalstoffen productiejaar (uitgave 2016) 5/45

8

9 1 Inleiding De productie van bedrijfsafvalstoffen en nieuwe grondstoffen 1 in Vlaanderen wordt geschat op basis van een statistisch onderbouwde steekproef van bedrijven die hun jaarlijkse afvalstoffenen nieuwe grondstoffenproductie melden via het Integraal Milieujaarverslag (IMJV). De populatie van Vlaamse bedrijven wordt daarom verdeeld in een 60-tal sectoren met een homogene afvalstoffenproductie en in 9 grootteklassen op basis van tewerkstelling. Per combinatie van sector en grootteklasse (sector-dimensie) worden de gegevens geschat en nadien gesommeerd tot een totaal voor Vlaanderen of per sector. De OVAM voert deze analyse en schatting uit voor een 60-tal afval- en materiaalstromen en een 8-tal verwerkingswijzen. Omdat de steekproef is geoptimaliseerd om de totale afvalstoffen en materialenproductie in Vlaanderen te schatten, zijn gedetailleerdere statistieken minder betrouwbaar. Sinds het productiejaar 2012 is de melding van nieuwe grondstoffen via het IMJV ingevoerd. Vanaf 2012 is immers de nieuwe grondstoffenregeling in voege getreden waarbij bepaalde materialen hun afvalstatus verliezen bij hun productie als ze aan bepaalde voorwaarden voldoen. Voorheen hadden de 'secundaire grondstoffen' het afvalstatuut bij hun productie en het grondstofstatuut als ze ingezet werden in een productieproces. Deze wijziging heeft voor gevolg dat deze materialen niet meer moeten worden opgenomen in het afvalstoffenregister en niet meer moeten gemeld worden in het IMJV-deelformulier productie van afvalstoffen. Daarom werd een registerplicht ingevoerd voor nieuwe grondstoffen in het IMJV. Dit heeft een duidelijke invloed op de hoeveelheid bedrijfsafvalstoffen die we vanaf 2012 rapporteren. Een andere belangrijke wijziging sinds 2012 is dat de frequentie van de bevragingen over de productie van afvalstoffen en materialen, op de Europese en internationale rapporteringen is afgestemd. Dit heeft voor gevolg dat de uitgebreide IMJV-campagne waarbij de OVAM alle sectoren over hun afval- en materialenproductie bevraagt, slechts om de twee jaar plaatsvindt (bevraging in de onpare jaren over de pare jaren). In de tussenliggende jaren worden enkel de bedrijven bevraagd waarvoor de OVAM mogelijks gegevens moet rapporteren in het kader van PRTR. De gegevens van de PRTR-bedrijven worden gebruikt voor de verplichte rapportering naar het publiek van de emissies en afvaltransfers van bedrijven ( De aanwezigheid van deze gegevens zorgt ook voor een betrouwbaardere schatting van de afvalstoffenproductie door de zware industriële sectoren. Sinds 2007 vraagt de OVAM in de uitgebreide IMJV-campagne dat alle vergunde afvalverwerkers een IMJV indienen. De gegevens van de afvalverwerkers zorgen ervoor dat de schatting van de hoeveelheid secundair afval betrouwbaarder is. Bovendien kunnen op deze 1 "Nieuwe grondstoffen" verwijzen naar bijproducten of materialen die het einde van de afvalfase hebben bereikt, overeenkomstig artikel 36, 37 of 39 van het Materialendeceet. Het gaat hier niet over álle grondstoffen die in de (Vlaamse) economie circuleren, uit winningsgebieden of mijnbouw, via import of eigen productie, half bewerkt, verwerkt, of herwerkt, etc; in deze context en dit rapport focussen we op materiaalstromen die vallen binnen het kader van de grondstoffenregeling van het VLAREMA én waarover (voldoende) gegevens beschikbaar zijn. De term "nieuwe grondstoffen" spreekt zich niet uit of iets een afvalstof is geweest of dat het wellicht specifiek als bijproduct of gerecycleerd product moet worden gekenmerkt. En hoewel het een overlap kent met de vroegere term "secundaire grondstoffen" markeert het een wijziging in de manier waarop we materialen in en van productie- of verwerkingsprocessen opvatten. In de toelichting bij de Vlaamse wetgeving staat hierover: "Dit wil zeggen dat we in de praktijk dezelfde criteria zullen toepassen om een materiaal dat vrijkomt in een productieproces dat niet in de eerste plaats bedoeld is voor de productie van dat materiaal, te beschouwen als een bijproduct, als degene die gelden om een afvalstof die qua aard en samenstelling vergelijkbaar is te beschouwen als een materiaal dat het einde van de afvalfase heeft bereikt". Bedrijfsafvalstoffen productiejaar (uitgave 2016) 7/45

10 wijze de activiteiten van de afvalverwerkende sector, die rechtstreeks gevat wordt door het OVAM-beleid, nauwkeuriger in kaart gebracht worden. De producenten van gerecycleerde puingranulaten (puinbrekers) zijn een belangrijke subsector van de afvalverwerkende sector, maar is moeilijk nauwkeurig te schatten op basis van het IMJV. Daarom werden de geschatte hoeveelheden gerecycleerde granulaten in deze publicatie vervangen door de cijfers van de certificatie-instellingen Copro en Certipro. In voorgaande publicaties werd nog de schatting op basis van het IMJV gebruikt, waardoor de productie van grondstoffen onderschat werd en meer schommelde. 8/45 Bedrijfsafvalstoffen productiejaar (uitgave 2016)

11 2 Evolutie van de productie van bedrijfsafvalstoffen in Vlaanderen 2.1 Inleiding In dit hoofdstuk geven we een overzicht van de hoeveelheden afvalstoffen en nieuwe grondstoffen die vrijkomen bij de Vlaamse bedrijven. Dit onderscheid kunnen we kaderen binnen de inwerkingtreding van het materialendecreet en het VLAREMA op 1 juni Vanaf 2013 melden bedrijven in het kader van het Integraal Milieujaarverslag, voor het eerst de door hun geproduceerde grondstoffen (nieuwe grondstoffen). In praktijk komt het er op neer dat de materialen die vroeger het label 'secundaire grondstof' kregen en het afvalstatuut behielden tot ze werden ingezet, nu bestempeld worden als 'nieuwe grondstof' en hun afvalstatuut reeds verliezen dadelijk na hun ontstaan, tenminste als ze dan ook gebruiksklaar zijn. In de grafieken met tijdsreeksen zijn de gegevens zodanig verwerkt dat tijdsreeksen vergelijkbare gegevens bevatten voor en na Bij bedrijfsafvalstoffen kunnen we een onderscheid maken tussen primaire en secundaire bedrijfsafvalstoffen. Primaire bedrijfsafvalstoffen zijn bedrijfsafvalstoffen die ontstaan bij de oorspronkelijke afvalstoffenproducent. Secundaire bedrijfsafvalstoffen zijn afvalstoffen die ontstaan bij bedrijven die afvalstoffen verwerken. Omdat de verwerking van afvalstoffen een keten van processen doorloopt (sorteren, verdere opzuivering, recyclage,...) kan eenzelfde primaire afvalstof in andere gedaanten verschillende keren terugkomen in het secundair afval. Dit veroorzaakt dubbeltellingen, maar de info kan zeer nuttig zijn bij bijvoorbeeld de inschatting van de nodige verwerkingscapaciteiten. Bijvoorbeeld: een bedrijf dankt zijn bedrijfsvoertuig af (primair afval). Dit voertuig gaat naar een erkend depollutiecentrum dat de gevaarlijke onderdelen verwijdert en afvoert voor verdere verwerking (secundair afval). De gedepollueerde voertuigen worden geshredderd waarbij het wrak in verschillende fracties wordt gescheiden zoals ferro-metalen, non-ferrometalen en kunststoffen. Die fracties worden verder verwerkt (secundair afval). Kunststof kan bijvoorbeeld in een andere installatie verder gescheiden worden in verschillende types kunststoffen voor recyclage of andere nuttige toepassing als secundair afval. De hoeveelheid primair bedrijfsafval is van belang om beleid te onderbouwen en op te volgen dat gericht is op preventie en op producenten van bedrijfsafvalstoffen. Het secundair afval is van belang om te weten hoeveel verwerkingscapaciteit nodig is om alle afvalstoffen te kunnen verwerken. Bijvoorbeeld: de monostromen van primair ferro-metaalafval uit de automobielindustrie komen tegelijkertijd vrij met secundair ferro-metaalafval uit de shredderinstallaties. Om te weten hoeveel ferro-metaalafval er in een jaar verwerkt wordt, moeten we een zicht hebben op zowel de primaire als de secundaire stromen die vrijkomen. Naast een overzicht van de geproduceerde afvalstoffen geven we vanaf 2012 ook een overzicht van de geproduceerde nieuwe grondstoffen is het tweede jaar waarin we rapporteren over de geproduceerde nieuwe grondstoffen. Dit zijn alle materialen die overeenkomstig Europese voorschriften de einde-afvalfase hebben bereikt. Daarnaast bestaat de lijst ook uit materialen, waar geen Europese regeling voor bestaat en waarvoor de Vlaamse regering zelf criteria heeft bepaald (vroegere secundaire grondstoffen en materiaalstromen die in de metallurgie geproduceerd en gebruikt worden). Deze criteria gaan onder andere over de herkomst, inzameling, aard en samenstelling en toepassingswijze van het materiaal in kwestie. Bedrijfsafvalstoffen productiejaar (uitgave 2016) 9/45

12 2.2 Evolutie van het primair en het secundair bedrijfsafval [excl. secundaire grondstoffen (SG) en nieuwe grondstoffen (NGS)] Om een goede inschatting te maken van de evolutie van geproduceerde afvalstoffen beperken we ons tot de afvalstoffen die verwerkt worden en laten we de materialen hier buiten beschouwing die na hun productie in hun geheel en zonder voorbehandeling als grondstof ingezet kunnen worden, namelijk de vroegere 'secundaire grondstoffen' en 'nieuwe grondstoffen'. Op deze manier zijn de afvalstoffengegevens vergelijkbaar tussen de jaren. Het spreekt voor zich dat de evolutie na 2012 mee bepaald zal worden door het vernieuwde beleid en de nieuwe definities. Omdat er na het in werking treden van VLAREMA geen uitbreiding van de scope van nieuwe grondstoffen heeft plaats gevonden, en er dus geen noemenswaardige verschuiving gebeurd is van afvalstoffen naar nieuwe grondstoffen, zal het effect van de nieuwe wetgeving op de trend van de afvalstoffenproductie vrij beperkt zijn. In onderstaande grafiek en tabel geven we alle geproduceerde afvalstoffen weer exclusief secundaire grondstoffen (SG) voor de periode en exclusief nieuwe grondstoffen (NGS) voor 2012 en Voor de definitie van primaire en secundaire afvalstoffen verwijzen we naar de voorgaande paragraaf 2.1. In de evolutie van het primair bedrijfsafval (excl. SG en NGS) zien we een constante daling vanaf 2004 als je in rekening brengt dat de waarden voor 2005 en 2006 kunstmatig hoog zijn. Na het dieptepunt tijdens de economische crisis in 2009 zien we even een verhoging van het primair bedrijfsafval en wordt na 2010 de dalende trend verdergezet. In de jaren 2005 en 2006 is de hoeveelheid primair bedrijfsafval zeer hoog ten gevolge van de sloop van enkele grote gebouwen waarbij het puin is afgevoerd naar een externe breekinstallatie. Het puin dat bij grote sloopwerken ter plaatse gebroken en ingezet wordt, verschijnt immers niet in de gerapporteerde afvalstoffengegevens. Puinbrekers die granulaten leveren voor grote infrastructuurwerken doen de lokale vraag naar bouwafval soms stijgen. Daardoor is het soms economisch voordeliger voor een aannemer om zijn bouw- en sloopafval af te voeren naar een externe breker. Bedrijfsafvalstoffen productiejaar (uitgave 2016) 10/45

13 Het secundair afval blijft vrij constant of stijgt lichtjes. Tussen 2012 en 2014 is de hoeveelheid secundair afval met bijna één miljoen ton gestegen. Een specifieke verklaring is er niet aangezien de stijging in de verschillende deelsectoren van de afvalverwerking plaats vindt. Dit is dus hoogst waarschijnlijk te wijten aan efficiëntere recyclagetechnieken waarbij de verwerkingsketen met een extra stap wordt uitgebreid (bijvoorbeeld post-shreddertechnologie voor het verder opzuiveren van shredderresidu dat voorheen volledig gestort werd). Bij een verlenging van de verwerkingsketen kan het gedeelte van het afval dat verder wordt opgewerkt een keer extra gemeld worden als het van de ene verwerkingsinrichting naar een andere wordt gevoerd. Tabel 1: Evolutie van het bedrijfsafval, excl. SG en NGS (in kton) primair bedrijfsafval secundair bedrijfsafval totaal bedrijfsafval Evolutie primair bedrijfsafval excl. bouw- en sloopafval, grond en slib [zonder SG en NGS ] De indicator "primair bedrijfsafval zonder SG en NGS, exclusief bouw- en sloopafval, waterzuiveringsslib en vervuilde grond" is nodig, omdat we met ons beleid niet mikken op een vermindering van deze 3 stromen. Er zijn immers vaak verbouwingen nodig om een materiaalen energie-efficiënter gebouwenpark te bekomen. Het Vlaams milieubeleid stimuleert een verhoogde aansluitingsgraad op rioleringen en een doorgedreven bodemsanering. Daarbij ontstaan onvermijdelijk veel afvalstoffen. Als we het succes van preventie en selectieve inzameling voor het 'reguliere' afval willen meten, moeten we deze 3 afvalstromen buiten beschouwing laten. Het gaat trouwens om ongeveer de helft van het totaal primair bedrijfsafval (zonder SG en NGS), dat de evolutie van de stromen waar we wel effectief beleid rond voeren zou kunnen maskeren. In onderstaande grafiek zien we dat de totale hoeveelheid primair bedrijfsafval (zonder SG en NGS), exclusief de afvalstromen bouw- en sloopafval, slib (van afvalwaterzuivering) en grond, systematisch daalt vanaf 2005 met een lichte stijging na het hoogtepunt van de economische crisis in 2009 (waarschijnlijk door een lichte herleving van de Vlaamse economie). De laatste twee jaren is er een stagnering van de hoeveelheid primair bedrijfsafval zonder bouw- en sloopafval, slib (van afvalwaterzuivering) en grond. Bedrijfsafvalstoffen productiejaar (uitgave 2016) 11/45

14 De afvalstromen bouw- en sloopafval, slib van afvalwaterzuivering en grond, excl SG en NGS vertonen dezelfde dalende trend met een dieptepunt in 2009 en herneming in 2010, maar het verloop is veel meer uitgesproken. De relatief sterke daling in 2014 ten opzichte van 2012 is vooral te wijten aan de hoeveelheid bouw- en sloopafval die met meer dan 600 kton gedaald is. We vermoeden dat hier geen specifieke verklaring voor bestaat en dat dit enerzijds te wijten is aan het feit dat statistisch onderbouwde schattingen van de afvalstoffenproductie in de bouwsector weinig betrouwbaar zijn omwille van de diversiteit binnen de sector. Anderzijds kan de identiteit van de betrokken aannemer hier ook een rol spelen. Als de sloop van een gebouw gebeurt daar een aannemer die zelf ook over een breekinstallatie beschikt zal het afval enkel gemeld worden als 'nieuwe grondstof' nadat het gebroken is en vinden we dit niet terug in de primaire afvalstoffen. Als de sloper een aannemer is die het bouw- en sloopafval moet afvoeren naar een vergunde breker, zal het afval wel in het primair afval voorkomen en nadien ook nog eens in de grondstoffen (de puingranulaten na breken). Ook dit kan belangrijke verschuivingen veroorzaken. In beide gevallen kan men hier weinig conclusies uit trekken met betrekking tot het beleid ter zake en is de daling eerder te bestempelen als een statistisch artefact. Het zelfde is van toepassing op de hoge hoeveelheden bouw- en sloopafval in 2005 en 2006 (zie paragraaf 2.2). Tabel 2: Evolutie primair bedrijfsafval zonder SG en NGS, excl bouw- en sloopafval, slib en grond (in kton) primair bedrijfsafval, excl. SG en NGS primair bedrijfsafval, excl. SG en NGS, excl. grond, slib en bouw-en sloopafval primair grond, slib en bouw- en sloopafval, excl SG en NGS Bedrijfsafvalstoffen productiejaar (uitgave 2016) 12/45

15 2.4 Evolutie van de hoeveelheid secundaire grondstoffen en nieuwe grondstoffen (SG en NGS) In deze paragraaf wordt de evolutie weergegeven van de nieuwe grondstoffen (NGS) die gemeld worden via de grondstoffenmelding sinds 2012, en de secundaire grondstoffen uit de afvalmelding tot en met Het gaat meestal om dezelfde grondstoffen. In praktijk komt het er op neer dat de materialen die vroeger het label 'secundaire grondstof' kregen en het afvalstatuut behielden tot ze werden ingezet, vanaf 2012 bestempeld worden als 'nieuwe grondstof' en hun afvalstatuut reeds verliezen dadelijk na hun ontstaan, tenminste als ze dan ook gebruiksklaar zijn. De SG en NGS bevatten ook de gerecycleerde granulaten afkomstig van de verwerking van bouw- en sloopafval. In deze publicatie is voor het eerst de geschatte hoeveelheid gerecycleerde granulaten vervangen door de gecertificeerde hoeveelheid die gekend is bij de certificatie-instellingen Copro en Certipro. Deze gegevens zijn immers nauwkeuriger. Op basis van het IMJV wordt deze hoeveelheid bovendien onderschat en zijn er schommelingen die veroorzaakt worden door statistische problemen (vb een groot bedrijf dat het ene jaar wel meldt en het andere jaar niet) (zie paragraaf 2.2). In figuur 3 zien we de SG en NGS afkomstig van primaire sectoren en afkomstig van secundaire sectoren. We zien duidelijk dat de afvalwerkers (secundaire sectoren) jaar na jaar meer grondstoffen produceren. Dit heeft voor een deel te maken met de stijgende productie van gerecycleerde granulaten. De piek in 2008 wordt veroorzaakt door een hoge productie van gerecycleerde granulaten in dat jaar. Ook de productie van SG en NGS bij primaire sectoren stijgt geleidelijk na Dit is te wijten aan het hernemen van de economische activiteit na het dieptepunt in 2009 ten gevolge van de economische crisis. Tenslotte merken we dat zowel in primaire als secundaire sectoren extra nieuwe grondstoffen gemeld worden vanaf 2012, die vroeger niet als secundaire grondstof gemeld werden. Bedrijfsafvalstoffen productiejaar (uitgave 2016) 13/45

16 Tabel 3: Evolutie van de nieuwe- en secundaire grondstoffen in kton ( ) primaire NGS en SG secundaire NGS en SG totaal NGS en SG Evolutie van de hoeveelheid bedrijfsafvalstoffen en nieuwe grondstoffen [incl. SG en NGS] In deze paragraaf worden de bedrijfsafvalstoffen en de secundaire en nieuwe grondstoffen samen besproken. In de respectievelijke paragrafen 2.2 en 2.4 werd hun evolutie apart besproken. In figuur 4 en tabel 4 zien we dat de totale hoeveelheid afvalstoffen en nieuwe grondstoffen van primaire herkomst daalde tussen 2005 en In 2009 werd een dieptepunt bereikt ten gevolge van de economische crisis. Na een licht stijgende trend met het hernemen van de economische activiteit zien we sinds 2012 een stagnering tot lichte daling bij het primair bedrijfsafval en nieuwe grondstoffen. In de jaren 2005 en 2006 is de hoeveelheid primair bedrijfsafval kunstmatig hoog ten gevolge van de sloop van enkele grote gebouwen (zie paragraaf 2.2) Het totaal van het bedrijfsafval en nieuwe grondstoffen afkomstig van afvalverwerking (secundair afval) kent een stijging sinds Enerzijds komt de stijging door recyclageketens die langer worden. Bijvoorbeeld shredderresidu wordt niet langer rechtstreeks gestort, maar ondergaat nu een verdere behandeling om een nuttig toepasbare fractie af te scheiden. Anderzijds wordt de stijging veroorzaakt doordat bedrijven de laatste jaren meer worden aangemoedigd om ook hun secundaire grondstoffen te melden. Bijvoorbeeld bij de composteringsinstallaties heeft dit tot een goede respons geleid in de hoeveelheid compost. Bovendien zorgde de introductie van de grondstoffenmelding vanaf 2012 ervoor dat ook materiaalstromen gemeld worden die vroeger niet werden gemeld. Bedrijfsafvalstoffen productiejaar (uitgave 2016) 14/45

17 Tabel 4: Evolutie van de hoeveelheid bedrijfsafvalstoffen en nieuwe grondstoffen (kton primair bedrijfsafval en nieuwe grondstoffen secundair bedrijfsafval en nieuwe grondstoffen totaal bedrijfsafval Figuur 5 toont de evolutie van bedrijfsafvalstoffen en secundaire en nieuwe grondstoffen. Hierin is duidelijk zichtbaar dat er meer nieuwe grondstoffen gemeld worden (licht groen) dan secundaire grondstoffen (donker grijs). Zoals in paragraaf 2.4 beschreven is dit deels te wijten aan een stijging van de hoeveelheid gerecycleerde granulaten en deels aan het feit dat ook extra grondstoffen gemeld worden die vroeger niet als secundaire grondstof gemeld werden. De productie van het bedrijfsafval daalt licht (donker groen). Bedrijfsafvalstoffen productiejaar (uitgave 2016) 15/45

18 Bedrijfsafvalstoffen productiejaar (uitgave 2016) 16/45

19 3 Verwerking van primaire en secundaire bedrijfsafvalstoffen en nieuwe grondstoffen in Vlaanderen 3.1 Inleiding We maken een onderscheid tussen: 'Nieuwe grondstoffen': dit is een nieuwe categorie vanaf productiejaar Bedrijven kunnen zo hun nieuwe grondstoffen rapporteren. Deze materialen kunnen rechtstreeks, zonder voorbehandeling ingezet worden. Er is een grote overlap met de vroegere secundaire grondstoffen. In de categorie 'secundaire grondstof' wordt de inzet van afvalstoffen als secundaire grondstof opgenomen, zoals voorheen gedefinieerd in VLAREA. Hoeveelheden secundaire grondstoffen zijn beschikbaar tot en met Hergebruik: opnieuw gebruiken van voorwerpen of onderdelen van voorwerpen die geen afvalstoffen zijn voor hetzelfde doel als waarvoor zij oorspronkelijk bedoeld waren. Recyclage: materiaalrecyclage en niet de terugwinning van energie. Het gaat hier om de hoeveelheden die afgevoerd worden voor recyclage en niet de hoeveelheden die effectief gerecycleerd worden. Hierop moet dus nog een bewerking gebeuren voor ze ingezet kunnen worden. Composteren: de hoeveelheden bedrijfsafval afgevoerd voor biologische recyclage. Dit omvat zowel compostering als anaerobe vergisting. Sorteren is een type voorbehandeling waar een complexe of gemengde afvalstroom gescheiden wordt in verschillende afvalstromen. Onder 'andere voorbehandeling' vallen alle verwerkingswijzen waarbij het afval in aard en samenstelling gewijzigd wordt, maar waarbij het eindproduct nog steeds een afvalstof is. Hieronder vallen onder andere biologische voorbehandeling, fysische of fysisch-chemische voorbehandeling (vb drogen, verharden, shredderen, flotatie, herverpakken) en gecombineerde voorbehandeling (vb scheiden/vergisten). Verbranden: bevat verbranden met- en zonder energieterugwinning. Storten: de hoeveelheid die rechtstreeks afgevoerd wordt naar een stortplaats. Bedrijfsafvalstoffen productiejaar (uitgave 2016) 17/45

20 3.2 Totaal primair bedrijfsafval en nieuwe grondstoffen per verwerkingswijze In 2014 werd 40% van de primaire bedrijfsafvalstoffen en nieuwe grondstoffen rechtstreeks afgevoerd voor materiaalrecyclage. Dit zijn de afvalstoffen die ontstaan bij de initiële afvalstoffenproducent en die dus worden ingezet voor direct gebruik als secundaire grondstof of nieuwe grondstof, hergebruik, recyclage of composteren. In 2012 was dit 35% en in 2010 lag dit nog lager. Over de laatste jaren heen is er dus een positieve evolutie naar meer materiaalrecyclage. De verruiming van de definitie van 'secundaire grondstoffen' naar 'nieuwe grondstoffen' zou hierin mogelijk ook een rol kunnen spelen. 54% van het afval ondergaat een voorbehandeling zoals sorteren of een andere voorbehandeling vóór de eindverwerking. Na de voorbehandeling wordt dit primair afval nog minstens één keer gemeld bij het secundair afval. Het primair bedrijfsafval dat zonder voorafgaande sortering of verwerking naar een stortplaats gaat, daalt verder tot 316 kton en maakt 2% uit van het totaal primair bedrijfsafval. In 2012 was dit nog 384 kton. Ten slotte wordt er ongeveer 5% of 882 kton van het afval zonder voorafgaande behandeling verbrand. Sinds 2010 blijft dit cijfer dalen. De omschakeling tussen 'recyclage' en 'andere voorbehandeling' tussen 2004 en 2005 is te wijten aan een andere classificatie door de OVAM. Tot 2004 werd de voorbehandeling met het oog op recyclage reeds geclassificeerd als 'recyclage'. Vanaf 2005 werd de voorbehandeling geclassificeerd als 'andere voorbehandeling' en is er slechts sprake van 'recyclage' wanneer de omslag van afval naar product plaatsvindt. De hoge hoeveelheid 'andere voorbehandeling' in 2005 en 2006 is te wijten aan de grote hoeveelheden bouw- en sloopafval die werden afgevoerd naar een externe breker (zie paragraaf 2.2). 18/45 Bedrijfsafvalstoffen productiejaar (uitgave 2016)

21 Tabel 5: Totaal primair bedrijfsafval en nieuwe grondstof per verwerkingswijze (kton) Verwerkingswijze (kton) secundaire grondstof grondstof hergebruik recycleren composteren sorteren andere voorbehandeling verbranden storten totaal Primair bedrijfsafval en nieuwe grondstoffen exclusief bouw- en sloopafval, grond en slib per verwerkingswijze Naast de totale hoeveelheid primair afval en nieuwe grondstoffen (vorige paragraaf) berekenen we ook de hoeveelheid primair afval zonder bouw- en sloopafval, grond en slib. De productie van deze afvalstromen is gekoppeld aan de inspanningen om onder andere bodems te saneren, gebouwen te renoveren en afvalwater te zuiveren. Dergelijk afval onderscheidt zich daarom van de rest (zie paragraaf 2.3). Als we het bouw- en sloopafval, slib en grond buiten beschouwing laten, werd in % van het primair bedrijfsafval en de nieuwe grondstoffen rechtstreeks afgevoerd naar materiaalrecyclage (recyclage, composteren, gebruik als secundaire grondstof of nieuwe grondstof, hergebruik). 39% werd voorbehandeld of gesorteerd voor de eindverwerking. De hoeveelheid die zonder voorafgaande sortering of verwerking naar een stortplaats gaat, blijft dalen. In 2014 is dit gezakt van 182 kton (2012) naar 169 kton. Het is nu 1% van de totale hoeveelheid. In 2004 bedroeg dit nog 958 kton. Ten slotte daalt het percentage dat verbrand wordt zonder voorafgaande behandeling verder naar 3%. Voor een verklaring van de omschakeling tussen recyclage en voorbehandeling tussen 2004 en 2005 verwijzen we naar de vorige paragraaf. Bedrijfsafvalstoffen productiejaar (uitgave 2016) 19/45

22 Tabel 6: Primair bedrijfsafval en nieuwe grondstof exclusief bouw- en sloopafval, grond en slib per verwerkingswijze (kton) Verwerkingswijze (kton) secundaire grondstof grondstof hergebruik recycleren composteren sorteren andere voorbehandeling verbranden storten totaal Secundair bedrijfsafval en nieuwe grondstoffen per verwerkingswijze Secundaire bedrijfsafvalstoffen en nieuwe grondstoffen worden geproduceerd worden door afvalverwerkende bedrijven. Ze ontstaan wanneer primair afval (verder) wordt behandeld (recyclage, sorteren of andere voorbehandeling) op weg naar eindverwerking. Bij het secundair bedrijfsafval zijn de verhoudingen anders dan bij het primaire bedrijfsafval. Slechts 20% van het secundair afval gaat naar verdere voorbehandeling voorafgaand aan de 20/45 Bedrijfsafvalstoffen productiejaar (uitgave 2016)

23 eindverwerking. Ter vergelijking, bij het primaire bedrijfsafval is dit 54% (zie 3.2). 69% van het secundair afval wordt afgevoerd voor materiaalrecyclage. Storten en verbranden nemen de resterende 11% in. Deze cijfers zijn vergelijkbaar met de situatie in Sinds productiejaar 2007 heeft de OVAM meer gedetailleerde gegevens ter beschikking over bedrijven die afvalstoffen verwerken. Daarnaast is ook hier de totale productie van gerecycleerde granulaten gecorrigeerd met de totale cijfers van de certificatie-instellingen. Omdat puingranulaten vroeger typisch ingezet werden als secundaire grondstof, en nu als nieuwe grondstoffen, is de stijgende trend bij de productie van gerecycleerde granulaten ook hier terug te vinden (zie paragraaf 2.4). Tabel 7: Secundair bedrijfsafval per verwerkingswijze (kton) Verwerkingswijze (kton) secundaire grondstof grondstof hergebruik recycleren composteren sorteren andere voorbehandeling verbranden storten totaal Bedrijfsafvalstoffen productiejaar (uitgave 2016) 21/45

24 3.5 Afval dat via hergebruik, recyclage, compostering of gebruik als secundaire grondstof of nieuwe grondstof een tweede leven krijgt ( ) Het aandeel van het totaal primair bedrijfsafval dat na twee verwerkingsstappen een nieuw leven kreeg via hergebruik, recyclage, compostering of gebruik als secundaire grondstof of nieuwe grondstof bedroeg in ,9%. Dat is een stijging van 2,2% ten opzichte van In dit rapport is rekening gehouden met de gecertificeerde hoeveelheden gerecycleerde granulaten (cijfers van Copro en Certipro) in plaats van de geschatte hoeveelheden op basis van IMJV-enquêtes (zie paragraaf 2.4). Aangezien de hoeveelheid gerecycleerde granulaten hierdoor hoger is, is het percentage afval dat na 2 verwerkingsstappen een tweede leven krijgt ook hoger dan in het voorgaande rapport. De invloed van het bouw- en sloopafval op deze indicator is immers groot. Dat illustreert ook figuur 10. In 2014 ging na twee verwerkingsstappen 4% van het totaal primair bedrijfsafval en nieuwe grondstoffen naar storten en 8% naar verbranden. Het overige afval wordt meermaals voorbehandeld voor het terug ingezet (materiaalrecyclage), gestort of verbrand wordt. De sterke stijging in 2012 heeft deels te maken met de nieuwe grondstoffen die vroeger niet of minder gemeld werden en de materialen die beter in kaart gebracht zijn (vb compost). Figuur 10 toont het percentage primair bouw- en sloopafval (steenachtige fractie) dat een tweede leven krijgt en het overig primair bedrijfsafval dat na twee verwerkingsstappen een tweede leven krijgt. In 2014 bedroegen zij respectievelijk 99,8% en 65,8%. Het steenachtige bouw- en sloopafval wordt al jaren voor meer dan 99% gerecycleerd. Bij het overig primair afval zien we dezelfde evolutie als in figuur 9 en is het percentage in 2014 met 4% gestegen ten opzichte van /45 Bedrijfsafvalstoffen productiejaar (uitgave 2016)

25 Bedrijfsafvalstoffen productiejaar (uitgave 2016) 23/45

26

27 4 Productie van specifieke afvalstoffen en nieuwe grondstoffen in Vlaanderen 4.1 Inleiding Omdat er te veel EURAL-codes bestaan om individueel te analyseren, worden ze geaggregeerd in 55 verschillende afval- en materiaalstromen. De definitie van deze categorieën vindt u op de website van de OVAM ('Overzicht bedrijfsafvalstoffen en nieuwe grondstoffen xls'). Eerst worden de grootste afvalstromen in 2014 besproken (4.2 en 4.3). Hierin zijn de nieuwe grondstoffen niet mee opgenomen. Daarna volgt een overzicht van de geproduceerde nieuwe grondstoffen per stroom (4.4). In 4.5 wordt het gemengd primair bedrijfsafval apart besproken en in 4.6 wordt de vergelijking gemaakt van de resultaten op basis van het IMJV met de resultaten van de monitoringsstudie 15%. 4.2 Grootste primaire afvalstromen in 2014 Binnen het primair bedrijfsafval overheersen afvalstromen afkomstig uit de waterzuivering (18%), bouw- en sloopafval (15%) en grond (13%). Verder volgen het afval van plantaardige en/of dierlijke oorsprong met 10%, het gemengd afval met 7% en papier- en kartonafval met 6%. Het gemengd afval is het restafval van bedrijven en bedraagt ton in Dit is minder dan de hoeveelheid restafval van huishoudens ( ton in 2014). In 2012 was er meer bedrijfsrestafval dan huishoudelijk restafval. De OVAM besteedt sinds 2013 extra aandacht aan de selectieve inzameling bij bedrijven. In paragraaf 4.5 wordt het gemengd bedrijfsafval meer in detail besproken. Bedrijfsafvalstoffen productiejaar (uitgave 2016) 25/45

28 De categorie overig primair bedrijfsafval is een samenvoeging van de 45 overige afvaltypes die elk minder dan 2% van de totale hoeveelheid primair bedrijfsafval uitmaken. De afvalstromen in de top 10 zijn hetzelfde gebleven ten opzichte van 2012, maar de volgorde is voor enkele stromen wel veranderd. Hoewel de hoeveelheid bouw- en sloopafval constant bleef (15%) is het niet meer de grootste afvalstroom zoals in In vergelijking met 2012 is er een stijging van het afval van waterbehandeling van 14% naar 18%. Bovendien is er een stijging in het metaalafval (van 3 naar 6%) en het houtafval (van 0 naar 3%). 4.3 Grootste secundaire afvalstromen in 2014 De volgorde van secundaire afvalstoffen in 2014 is hetzelfde als in Afval afkomstig van afvalverwerking en papier- en kartonafval (excl. verpakkingsmateriaal) staan op plaats 1 en 2 met respectievelijk 15% en 13% van de totale afvalproductie door secundaire sectoren. Daarnaast is metaalafval een belangrijke stroom (12%). Metalen worden typisch uitgesorteerd uit complexe afvalstromen zoals afgedankte voertuigen, AEEA, etc. waardoor ze in mindere mate aanwezig zijn in het primair afval. Vervolgens treffen we bouw- en sloopafval (11%), houtafval (8%), assen en slakken (8%) en gemengd bedrijfsafval (5%) aan. De categorie overig secundair bedrijfsafval bestaat uit de 47 overige afvaltypes die elk minder dan 2% van de totale hoeveelheid secundair bedrijfsafval uitmaken. 26/45 Bedrijfsafvalstoffen productiejaar (uitgave 2016)

29 4.4 Grootste nieuwe grondstofstromen in 2014 In figuur 13 worden de grootste stromen getoond op basis van de productie van nieuwe grondstoffen door primaire én secundaire sectoren samen in In tabel 8 is de opsplitsing gemaakt voor primaire en secundaire nieuwe grondstoffen en worden de belangrijkste sectoren vermeld die de nieuwe grondstoffen produceren. Van in totaal 19,7 miljoen ton geproduceerde nieuwe grondstoffen in 2014 is 69% afkomstig van delfstoffen en mineralen (13,7 miljoen ton). Dit zijn voornamelijk gerecycleerde granulaten geproduceerd door puinbrekers (13,0 miljoen ton). Deze hoeveelheid is overgenomen van de certificatie-instellingen, COPRO en Certipro. De tweede belangrijkste stroom is die van de slakken en assen (16%). Daarnaast is er 9% van de nieuwe grondstoffen afkomstig van de verwerking van afval. De overige stromen zijn ook opgelijst in tabel 8 en maken elk minder dan 2% uit van de totale productie nieuwe grondstoffen. De grote discrepantie tussen de hoeveelheid gebroken puingranulaten en het primaire bouw- en sloopafval (vóór het breken) verdient een beetje uitleg. In de praktijk gebeurt de sloop van gebouwen vaak door dezelfde bedrijven als deze die het puin breken. Het primair bouw- en sloopafval wordt dan rechtstreeks naar de 'eigen' breker gebracht. De sloopbedrijven melden het sloopmateriaal slechts één maal, namelijk als puingranulaat nadat het werd gebroken. Men meldt het niet twee keer (als primair bouw- en sloopafval met bestemming de breker en anderzijds als puingranulaat dat als materiaal kan ingezet worden). Verder weten we ook dat vrij grote hoeveelheden bouw- en sloopafval op de werf worden gebroken met een mobiele breekinstallatie en ter plaatse weer worden ingezet. Ook deze stromen worden niet gemeld als primair bouw- sloopafval. Bedrijfsafvalstoffen productiejaar (uitgave 2016) 27/45

30 Tabel 8: Productie van nieuwe grondstoffen per stroom in 2014 met vermelding van de belangrijkste sectoren die deze materialen produceren Nieuwe grondstofstromen (kton) Primair Secundair Totaal Belangrijkste sectoren materialen van delfstoffen en mineralen assen en slakken materialen afkomstig van de verwerking van afval baggerspecie en ruimingsslib van waterlopen niet elders in te delen afval metaal glas (excl. verpakkingsmateriaal) materialen van plantaardige en/of dierlijke oorsprong afgewerkte filtratie- en absorptiematerialen % puinbrekers 6% afvalverw erking 70% ferro-industrie 11% non-ferro-industrie 7% afvalverw erking 71% compostering en vergisting 18% energieproductie 5% afvalverw erking 73% verw erkers van baggerspecie 27% afvalverw erking 33% ferro-industrie 30% chemie 24% non-ferro-industrie 97% non-ferro-industrie 100% glasverw erkers 97% voedingsindustrie (productie olie en vetten) 52% landbouw 48% chemie water % papierproductie 50% voedingsindustrie materialen uit metaalproductie en -behandeling materialen afkomstig van (rook)gasreiniging (excl. gipsafval) materialen van organische oplosmiddelen materialen op basis van zuren en basen afvalstromen Totaal ,3 0, % non-ferro-industrie 100% non-ferro-industrie 100% chemie 100% non-ferro-industrie 100% compostering en vergisting 28/45 Bedrijfsafvalstoffen productiejaar (uitgave 2016)

31 4.5 Niet-selectief ingezameld bedrijfsafval (of primair gemengd bedrijfsafval) De hoeveelheid gemengd primair bedrijfsafval, geschat op basis van de gegevens ingezameld via het IMJV, schommelt sinds 2007 rond de 1 miljoen ton. Het is in 2014 ten opzichte van de voorgaande jaren lichtjes gedaald en bedraagt 921 kton. Tabel 9: Gemengd primair bedrijfsafval van 2004 tot 2014 (kton) gemengd primair bedrijfsafval (kton) De systematisch grotere hoeveelheid die we zien in 2004 tot en met 2006 zijn methodologisch te verklaren. In die jaren werd een andere statistische berekeningswijze gevolgd waardoor de hoeveelheden systematisch hoger ingeschat werden. In feite is de trendbreuk tussen 2006 en 2007 dus puur aan de schattingsmethode te wijten en moeten de gegevens en best als aparte reeksen beschouwd worden. De grootte-orde van de meer recente gegevens ( ) leunt dicht aan bij schattingen van het restafval van bedrijven door andere actoren zoals bijvoorbeeld Valipac. Bedrijfsafvalstoffen productiejaar (uitgave 2016) 29/45

32 Om de doelstelling om 15% minder bedrijfsrestafval te produceren in Vlaanderen (in kader van het ontwerp uitvoeringsplan huishoudelijk afval en gelijkaardig bedrijfsafval) werd een studie uitgevoerd door Recydata om de hoeveelheid van het restafval bij bedrijven te bepalen aan de hand van metingen in de plaats van statistisch onderbouwde schattingen. Omdat deze studie vanuit een minder brede scope dan het IMJV het restafval benadert, bedraagt de hoeveelheid restafval in deze studie iets minder dan het gemengd bedrijfsafval op basis van het IMJV, met name 881 kton voor het jaar 2013 ('Monitoren van de doelstelling om 15% minder restafval te produceren in Vlaanderen. Afvalstoffenproductie van 2013', OVAM, 2016). 30/45 Bedrijfsafvalstoffen productiejaar (uitgave 2016)

33 5 Productie van bedrijfsafvalstoffen en nieuwe grondstoffen door specifieke sectoren in Vlaanderen 5.1 Inleiding Alle bedrijven die een afvalstoffen- en grondstoffenrapportering via het IMJV indienen, moeten aan de hand van een NACE-code aangeven in welke economische sector ze actief zijn. Op deze manier is de OVAM in staat om statistieken per sector op te maken. Voor de berekening van de afvalstatistieken deelt de OVAM de Vlaamse bedrijven op in een zestigtal sectoren. 5.2 Sectoren met meeste afval in 2014 Het overgrote aandeel (44%) van het afval wordt geproduceerd door de afvalverwerkende sectoren. Het afval dat hier vrijkomt, is dus afval waar al een verwerkingsstap op gebeurd is. De bouwsector is verantwoordelijk voor maar liefst 9% van de totale bedrijfsafvalproductie. De rioolwaterzuiveringsinstallaties, voedingssector en de chemie nemen respectievelijk 7%, 4% en 4% voor hun rekening. De categorie 'overige sectoren' in figuur 15 omvat alle andere sectoren die telkens minder dan 2% van het totale afval produceren. Bedrijfsafvalstoffen productiejaar (uitgave 2016) 31/45

34 5.3 Sectoren met het meeste nieuwe grondstoffen in 2014 Ongeveer drie kwart van alle nieuwe grondstoffen komen vrij in de afvalverwerkende sectoren, waavan het merendeel afkomstig is van puinbrekers (gerecycleerde granulaten). De sector die daar op volgt met 11% is de ferro-industrie. Het gaat hier over assen en slakken die vrijkomen bij de productie van ferro-metalen en als nieuwe grondstof ingezet worden. Daarna volgen nog de non-ferro-industrie, de bouwsector en de energiesector (excl. elektriciteitscentrales), met respectievelijk 4%, 2% en 2% van de nieuwe grondstoffen. De categorie 'overige sectoren' omvat alle andere sectoren die telkens minder dan 2% van de totale hoeveelheid nieuwe grondstoffen produceren. 32/45 Bedrijfsafvalstoffen productiejaar (uitgave 2016)

35 6 Productie van bedrijfsafvalstoffen volgens bedrijfsgrootte 6.1 Inleiding Bedrijven worden ingedeeld in negen dimensies afhankelijk van hun aantal werknemers. De definitie van de RSZ-dimensieklassen vindt u in onderstaande tabel. Voor de analyses van bedrijfsafvalstoffen deelt de OVAM bedrijven zonder werknemers in onder dimensieklasse 1. Tabel 10: RSZ-dimensieklassen voor bedrijven dimensie > 1000 aantal werknemers 6.2 Aantal bedrijven in Vlaanderen en hoeveelheid bedrijfsafval en nieuwe grondstoffen per dimensie in 2014 Vlaanderen is een regio waarvan de economie gedragen wordt door een groot aantal kleine en middelgrote ondernemingen. Het hoeft dus niet te verwonderen dat de grootste hoeveelheid afval ook uit deze groep van bedrijven afkomstig is. 56% van het bedrijfsafval en 78% van de nieuwe grondstoffen is afkomstig van bedrijven met minder dan 50 werknemers (dimensie 1-4). Het is echter belangrijk te weten dat vooral de afvalverwerkende bedrijven met minder dan 50 werknemers vaak grote hoeveelheden afval en nieuwe grondstoffen produceren. Dit blijkt ook als we tabel 11 vergelijken met tabel 12 waarin enkel de hoeveelheden voor de primaire sectoren opgenomen zijn. Naast de RSZ-bedrijven (die alle minstens één werknemer hebben), is er een veel groter aantal bedrijven zonder werknemers. Een onbekend deel van deze groep produceert relevante hoeveelheden bedrijfsafval (vb garages, schilders, sanitair installateurs, enz.). Het is echter niet altijd duidelijk of deze bedrijven hun bedrijfsafval al dan niet afvoeren via het gemeentelijk inzamelcircuit. Momenteel worden een deel van deze bedrijven mee ingedeeld in dimensie 1. Bedrijfsafvalstoffen productiejaar (uitgave 2016) 33/45

36 Tabel 11: Aantal bedrijven, totale hoeveelheid (primair en secundair) bedrijfsafval en nieuwe grondstoffen in Vlaanderen per dimensie in 2014 Dimensie Aantal bedrijven Aantal bedrijven (%) Afval (kton) Afval (%) Nieuwe grondstoffen (kton) Nieuwe grondstoffen (%) Totaal (kton) Totaal (%) % % % % % % % % % % % % % % % % % % 487 2% % % % 411 2% % % % 853 4% % % 800 3% 78 0% 878 2% % 928 4% % % Tabel 12: Hoeveelheid primair bedrijfsafval en nieuwe grondstoffen in Vlaanderen per dimensie in 2014 Dimensie Aantal bedrijven Aantal bedrijven (%) Afval (kton) Afval (%) Nieuwe grondstoffen (kton) Nieuwe grondstoffen (%) Totaal (kton) Totaal (%) % % 525 3% % % % 7 0% % % % 5 0% % % % 379 2% % % % 26 0% % % % 269 2% % % % 737 4% % % 800 3% 78 0% 878 2% % 928 4% % % 34/45 Bedrijfsafvalstoffen productiejaar (uitgave 2016)

37 7 Ontkoppeling van de afvalproductie bij bedrijven versus economische groei 7.1 Inleiding Eén van de doelstellingen van het afvalbeleid is de ontkoppeling van de afvalproductie door bedrijven ten opzichte van de economische groei. Hierbij kunnen we enkel kijken naar de industrie waar de grootste afvalhoeveelheden geproduceerd worden of naar de volledige Vlaamse economie (inclusief diensten). 7.2 Productie van afval (excl. afvalstromen bouw- en sloopafval, slib van waterbehandeling en grond) en BTW in de industrie De ontkoppeling van de afvalproductie (zonder de afvalstromen bouw- en sloopafval, grond en slib) ten opzichte van de economische groei in de industrie wordt hier weergegeven. Wanneer de afvalproductie minder snel stijgt dan de bruto toegevoegde waarde in de industrie, spreekt men van ontkoppeling. Als economische indicator wordt de bruto toegevoegde waarde in kettingeuro s van de industrie (nace rev. 2, afdeling 05-35) gebruikt. Door het gebruik van kettingeuro s wordt het effect van de prijsveranderingen geëlimineerd. Het Instituut voor de Nationale Rekeningen (INR) berekent voor Vlaanderen enkel de bruto toegevoegde waarde per sector in lopende prijzen. De gebruikte data in kettingeuro s zijn een raming van de Studiedienst van de Vlaamse Regering. Sinds 2013 wordt deze data bepaald volgens het nieuwe ESR 2010 rekenstelsel, wat maakt dat de reeks maar kan starten in Om de evolutie van de geproduceerde afvalhoeveelheden in te schatten, wordt een lineaire regressie gebruikt. De industriële sectoren die we in rekening brengen in deze indicator zijn de volgende: de chemiesector, drukkerijen, de energiesector, houtverwerkende bedrijven, metaalverwerkende bedrijven, mijnbouw, papierproductie, raffinaderijen, rubberproductie en -verwerking, de textielsector, de productie en verwerking van vlees, de voedingssector en de productie van ferroen non-ferro-materialen, van juwelen, van meubelen, van transportmiddelen en van minerale producten. De afvalstromen bouw- en sloopafval, grond en afval van (afval)waterbehandeling (of kortweg slib) worden niet meegenomen, omdat er bij deze stromen niet specifiek naar ontkoppeling gestreefd wordt. Bedrijfsafvalstoffen productiejaar (uitgave 2016) 35/45

38 Omdat nu een nieuwe datareeks met betrekking tot de BTW (ESR2010) gebruikt is, die slechts beschikbaar is vanaf 2009, ziet figuur 17 er heel anders uit dan in het voorgaande rapport. De bruto toegevoegde waarde steeg voordien langzaam tot en met 2007, maar daalde sterk in 2008 en 2009 door de economische crisis. Na 2009 is de BTW in de industrie elk jaar terug licht gestegen. In figuur 17 zien we een dalende trend van de afvalproductie in de industrie (zonder SG en NGS) in Vlaanderen, terwijl de toegevoegde waarde een stijgend verloop kent. Er is dus duidelijk sprake van ontkoppeling bij de productieschakel in de samenleving. Hierin zijn de diensten, die van nature geen of weinig afval produceren, maar wel een steeds groter deel van het BBP realiseren, niet opgenomen. Als we de diensten hier wel zouden opnemen, zou de ontkoppeling nog duidelijker zijn. De doelstelling van een ontkoppeling van de afvalproductie in de industriële sectoren (productiebedrijven) ten opzichte van zijn eigen toegevoegde waarde is dus een meer ambitieuze doelstelling dan deze waarbij de totale afvalproductie ontkoppelt van het Vlaamse BBP. Toch wordt ook deze ambitieuzere doelstelling voor de industrie behaald. 7.3 Primaire afvalproductie en Bruto Binnenlands Product van het Vlaams Gewest De indicator totale primaire productie van bedrijfsafvalstoffen versus bruto binnenlands product wordt op Europees en Vlaams niveau breed gehanteerd als een maat voor ontkoppeling. Als economische indicator maken we hier gebruik van het bruto binnenlands product in kettingeuro's (bron: Studiedienst Vlaamse Regering). De afvalproductie betreft hier de totale productie van het primair bedrijfsafval (incl. grond, slib en bouw- en sloopafval) hoewel we voor een aantal stromen niet echt sturen op ontkoppeling. Daarenboven is deze indicator ook afhankelijk van de economische structuur. Het gros van de afvalstromen is immers afkomstig van industrie, terwijl een groot deel van het BBP ook wordt voortgebracht door de handel en diensten. Deze indicator is dus zeker geschikt om de ontkoppeling in een regio in de tijd te volgen, maar is minder geschikt voor vergelijking tussen verschillende regio's. 36/45 Bedrijfsafvalstoffen productiejaar (uitgave 2016)

39 In figuur 18 wordt de ontkoppeling weergegeven tussen de totale primaire productie van bedrijfsafval (zonder SG en NGS) en het BBP van het Vlaams Gewest. Er is een duidelijk daling te zien bij het primair afval. De trendlijn voor de afvalproductie daalt, terwijl het BBP in Vlaanderen blijft stijgen. Er is dus sprake van een ontkoppeling. Bij deze figuur met de ontkoppeling in de totale economische productie speelt de tertiarisering van onze economie een grote rol, waar ook product-dienst-combinaties deel van uitmaken. Ze geeft een beeld van de eco-efficiëntie op vlak van afval en materialen voor de totale Vlaamse economie. Bedrijfsafvalstoffen productiejaar (uitgave 2016) 37/45

40

41 8 Productie van voedingsgerelateerde afvalen materiaalstromen (plantaardige en dierlijke afval- en materiaalstromen) In 2012 en in 2014 werd in het kader van een Europees pilootproject voor het in kaart brengen van voedselafval (EUROSTAT Food Waste Plug-in) een uitgebreide bevraging gedaan in een aantal voedingsgerelateerde sectoren. De bedoeling is om binnen dit kader een inschatting te maken van de hoeveelheid voedselverlies die bij deze sectoren ontstaat. Het gaat om de productie- en distributiesectoren van voedingsmiddelen, en om de voedingsdiensten (horeca en catering van ziekenhuizen en scholen). We maken hier de randbemerking dat het gebruik van EURAL-codes om voedselverlies te kwantificeren niet ideaal is. Om dit uit te leggen, halen we even de definitie aan van voedselverlies die op Vlaams niveau gehanteerd wordt door de Interdepartementale Werkgroep Voedselverlies: Voedselverlies is elke reductie in het voor menselijk consumptie beschikbare voedsel dat in de voedselketen, van oogst tot en met consumptie, plaatsvindt. Vertrekkende vanuit deze definitie zijn er afval- en materiaalstromen die via het IMJV in kaart gebracht zijn, maar niet beschouwd worden als voedselverlies. Bijvoorbeeld: slibs, beenderen, pitten, frituurvetten, Dit zijn interessante reststromen vanuit een materialenoogpunt, maar waren oorspronkelijk niet bestemd voor menselijke consumptie. Daarnaast zijn er andere stromen die we wel beschouwen als voedselverlies, maar die we niet in kaart hebben, omdat ze niet in het IMJV hoeven gemeld te worden. Bijvoorbeeld: materiaalstromen uit de voedingsnijverheid die rechtstreeks en zonder voorbehandeling ingezet worden als veevoeder. Deze stromen hebben het statuut van grondstof. Als ze voldoen aan de federale normen voor diervoeder, vallen ze buiten de scope van de afval- en grondstoffenrapportering. Deze stromen worden in onderstaande cijfers dan ook niet meegenomen. Strikt genomen omvatten de cijfers hieronder alle dierlijke en plantaardige afval- en materiaalstromen die ontstaan bij de voedselproductie en -distributie, en voedingsdiensten in Vlaanderen. We zullen deze hieronder dan ook bewust zo benoemen, en niet met de term voedselverlies. Er wordt bovendien geen onderscheid gemaakt tussen pure voedselverliezen en neven- of reststromen. 8.1 Productie per sector In totaal produceren deze sectoren samen ongeveer ton afvalstoffen en nieuwe grondstoffen van dierlijke en plantaardige oorsprong. In tabel 13 zien we een weergave van de totale productie van afvalstoffen en nieuwe grondstoffen van dierlijke en plantaardige oorsprong in deze sectoren. In figuur 20 zien we de top 10 van de sectoren die het meeste produceren en hun aandeel in het totaal. De sector waar bijna de helft van al deze stromen vrijkomen is de sector van de vleesproductie. Het grootste deel hiervan is slachtafval. We merken op dat we bij de controle van deze gegevens een extra inspanning geleverd hebben om het afval onder de juiste EURAL-code te classificeren. Bedrijfsafvalstoffen productiejaar (uitgave 2016) 39/45

42 Op de tweede plaats komt, met ongeveer ton, de sector van diepvriesproducten en conserven. De grootste afvalstroom in deze sector is het slib dat vrijkomt bij het wassen. Dit cijfer is waarschijnlijk een onderschatting is, aangezien de stromen die als bestemming veevoeder hebben hier niet werden meegenomen. Op de derde plaats staat de sector die oliën en vetten produceert. In de top 10 zien we ook 2 sectoren uit de distributiesector. De supermarkten en voedingswarengroothandel produceren respectievelijk en ton afvalstoffen en materialen van plantaardige of dierlijke oorsprong. Bij de supermarkten gaat het voornamelijk om vervallen producten. Bij groothandel gaat het veelal om afval van dierlijke weefsels, afkomstig van groothandel in vers vlees. Hier worden weinig vervallen producten gemeld. Ook eet- en drinkgelegenheden komen terug in de top 10 (ongeveer ton). Het gaat vooral om biologisch afbreekbaar keukenafval, en in mindere mate om frituurvetten. We merken op dat enkel de selectief ingezamelde plantaardige en dierlijke stromen opgenomen zijn in figuur 19 en tabel 13. Het deel van de plantaardige en dierlijke stromen dat afgevoerd wordt via het gemengd bedrijfsafval is niet apart gekend en is hier niet opgenomen. 40/45 Bedrijfsafvalstoffen productiejaar (uitgave 2016)

43 Tabel 13: Productie plantaardige en dierlijke stromen door voedingsgerelateerde sectoren in 2012 en 2014 (kton) Sector Hoeveelheid in kton Productie vlees Diepvries en conserven Oliën en vetten Andere voedingsproducten Zetmeelhoudende producten 7 79 Zuivelproducten Supermarkten Bakkerijen Dranken Groothandel (voeding) Eet- en drinkgelegenheden Ziekenhuizen Kleinhandel (voeding) 3 6 Diervoeder 6 5 Onderwijs 2 4 Accomodatie 2 4 Tabak 0,3 2 Productie vis 2 2 Groothandel (landbouw) 1,1 2 Kleinhandel (divers voeding) 0,1 0,5 Markt 0,03 0,03 Handelsbemiddeling (voeding) 0,01 0,02 Totaal Verhouding voedingsgerelateerde afval- en materiaalstromen In figuur 20 zien we weergegeven wat de verhouding is tussen de afval- en materiaalstromen van plantaardige en dierlijke oorsprong, het restafval (gemengd bedrijfsafval) en het overig afval voor de voedingsgerelateerde sectoren. We zien dat in een aantal sectoren al een belangrijk aandeel van het afval selectief ingezameld wordt, zoals productie van oliën en vetten, vlees, diepvrieswaren en conserven, zetmeelhoudende producten, enz..er zijn daarentegen ook een aantal sectoren (meer bepaald ziekenhuizen, horeca en supermarkten), waar nog steeds een grote hoeveelheid restafval geproduceerd wordt dat ook voedselafval bevat. Verder doorgedreven selectieve inzameling kan de inschatting van de hoeveelheid voedselafval in deze sectoren sterk verbeteren. Bedrijfsafvalstoffen productiejaar (uitgave 2016) 41/45

44 8.3 Link met data Interdepartementale Werkgroep Voedselverlies In tabel 14 zien we een vergelijking tussen de cijfers uit deze publicatie en de inventarisatie van data in het rapport Voedselverlies in ketenperspectief (uitgave 2012). Deze cijfers werden ook aangenomen door de Interdepartementale Werkgroep Voedselverlies. De resultaten voor de voedingsindustrie liggen in lijn met de resultaten van studie Voedselverlies in ketenperspectief. Door het organiseren van een uitgebreide steekproef voor 2012 en 2014 kunnen we de hoeveelheid van dit afval beter verdelen over de diverse subsectoren, maar globaal gezien zijn er geen grote wijzigingen voor de voedingsindustrie als geheel. Voor de distributiesector is er wel een duidelijk verschil. Dit kan deels verklaard worden door het feit dat de nieuwe cijfers enkel gebaseerd zijn op de voedingsgerelateerde distributiebedrijven. Daarnaast zien we ook dat de cijfers vertekend kunnen zijn door vleesuitsnijderijen met veel slachtafval die soms wel en soms niet in de sector distributie ingedeeld worden. De gegevens van de distributiesector van 2007 en zijn dus niet zonder meer vergelijkbaar. In de studie Monitoring van de doelstelling om 15% minder restafval te produceren in Vlaanderen werd de hoeveelheid selectief ingezameld organisch-biologisch afval in de distributiesector 42/45 Bedrijfsafvalstoffen productiejaar (uitgave 2016)