De Nederlandse voorlopige hechtenis van terrorismeverdachten Straatsburgproof?

Transcriptie

1 De Nederlandse voorlopige hechtenis van terrorismeverdachten Straatsburgproof? Een onderzoek naar de verenigbaarheid van de huidige en toekomstige wetgeving inzake voorlopige hechtenis van verdachten van een terroristisch misdrijf met de preventieve hechtenis als in art. 5 EVRM. Bron: ( Phebe Sanders (649397) Faculteit der Rechtsgeleerdheid, master Rechtsgeleerdheid Onder begeleiding van: mevr. mr. S.R.B. Walther Tilburg University, 2017

2 De Nederlandse voorlopige hechtenis van terrorismeverdachten Straatsburgproof? Een onderzoek naar de verenigbaarheid van de huidige en toekomstige wetgeving inzake voorlopige hechtenis van verdachten van een terroristisch misdrijf met de preventieve hechtenis als bedoeld in art. 5 EVRM. Phebe Sanders (649397) Faculteit der Rechtsgeleerdheid, master Rechtsgeleerdheid Onder begeleiding van: mevr. mr. S.R.B. Walther Tilburg University, 2017

3 Voorwoord Voor u ligt mijn masterthesis die ik heb geschreven in het kader van de afronding van mijn Master Rechtsgeleerdheid aan de Universiteit van Tilburg. Het idee om deze thesis te schrijven over de voorlopige hechtenis van verdachten van terroristische misdrijven is ontstaan vanuit mijn interesse in de rechten van verdachten binnen het Nederlandse strafprocesrecht. Hieronder vallen ook de rechten van verdachten van terroristische misdrijven. Deze verdachten worden mijns inziens gemakkelijker in hun rechten beperkt dan verdachten van reguliere misdrijven, ondanks de praesumptio innocentiae die binnen ons strafrecht centraal staat een ieder dient als onschuldig te worden gehouden tot het tegendeel bewezen is. Vanuit deze gedachte is deze thesis dan ook geschreven. Deze thesis met de daaruit voortvloeiende conclusie is bedoeld als reactie op de wetsvoorstellen van de Minister van Veiligheid en Justitie ter wijziging van de voorlopige hechtenis van terrorismeverdachten. De thesis is dan ook tot stand gekomen naar aanleiding van de berichten vanuit de overheid inzake het Wetsvoorstel Modernisering van het Wetboek van Strafvordering en het Wetsvoorstel versterking strafrechtelijke aanpak terrorisme. Naar aanleiding van het schrijven van deze thesis wil ik een aantal mensen bedanken. Allereerst wil ik mijn thesisbegeleidster, mevrouw mr. S.R.B. Walther bedanken voor de adviezen en feedback die zij heeft gegeven gedurende mijn thesistraject. Door haar adviezen werd ik gedurende mijn onderzoek in goede banen geleid, zodat uiteindelijk deze thesis voor u ligt. Daarnaast wil ik mijn familie en vrienden bedanken, van wie met name mijn ouders. Het heeft enige studies en jaren geduurd voordat ik eindelijk kan zeggen dat ik Meester in de Rechten ben, maar het moment is bijna daar. Bedankt voor jullie onvoorwaardelijke steun gedurende dit gehele traject, zonder jullie was dit niet gelukt. Phebe Sanders, Tilburg, 26 mei 2017

4 Inhoudsopgave Hoofdstuk 1 Inleiding Aanleiding van het onderzoek Probleemstelling Maatschappelijke en wetenschappelijke relevantie Methoden van onderzoek Leeswijzer 5 Hoofdstuk 2 De preventieve detentie van terrorismeverdachten in Nederland Inleiding De voorwaarden voor de preventieve detentie Inleiding De gevallen van voorlopige hechtenis art. 67 Sv De ernstige bezwaren De gronden van voorlopige hechtenis art. 67a Sv Het anticipatiegebod Tussenconclusie 11 Hoofdstuk 3 De voorgestelde regelingen inzake de preventieve detentie ten aanzien van terrorismeverdachten Inleiding Het Wetsvoorstel Modernisering van het Wetboek van Strafvordering Inleiding De codificatie van de proportionaliteit en subsidiariteit De vereenvoudiging van de verdenkingscriteria bij de voorlopige hechtenis De wijziging van de regeling van de gevangenhouding De vrijheidsbeperkende maatregel Het Wetsvoorstel versterking strafrechtelijke aanpak terrorisme Tussenconclusie 17 Hoofdstuk 4 De rechtmatigheid van de preventieve vrijheidsbeneming volgens het EHRM Inleiding Het recht op vrijheid uit 5 lid 1 EVRM De criteria voor vrijheidsbeneming uit artikel 5 lid 1 sub c EVRM Inleiding Rechtmatige wijze van arrestatie of detentie Het strafrechtelijke doel Gronden van vrijheidsbeneming De waarborgen voor de voortzetting van de preventieve vrijheidsbeneming Inleiding Promptly and automatic Berechting of vrijlating binnen een reasonable time Tussenconclusie 29 Hoofdstuk 5 De verenigbaarheid met artikel 5 EVRM Inleiding Het Wetsvoorstel Modernisering in het licht van art. 5 EVRM Inleiding De proportionaliteit en subsidiariteit in het licht van het EVRM De vereenvoudiging van de verdenkingscriteria in het licht van het EVRM 31

5 5.2.4 De gevangenhouding in het licht van het EVRM De vrijheidsbeperkende maatregel in het licht van het EVRM Het Wetsvoorstel Terrorisme in het licht van art. 5 EVRM Tussenconclusie 35 Hoofdstuk 6 Conclusie 36 Literatuurlijst 40 Jurisprudentielijst 45 Lijst van gebruikte afkortingen 47

6 Hoofdstuk 1 Inleiding In dit hoofdstuk wordt allereerst de aanleiding voor deze thesis beschreven. Daarna wordt het probleem dat centraal staat in dit onderzoek geschetst en wordt de onderzoeksvraag met bijbehorende deelvragen gegeven. Vervolgens worden de methoden van onderzoek van deze thesis toegelicht en de maatschappelijke en wetenschappelijke relevantie van deze thesis beschreven. Ten slotte is in de leeswijzer beschreven wat er in ieder afzonderlijk hoofdstuk wordt behandeld. 1.1 Aanleiding van het onderzoek Op 25 augustus jl. heeft de (oud-)minister van Veiligheid en Justitie (minister) een brief gestuurd aan de Tweede Kamer waarin hij schrijft dat hij voornemens is de bepaling omtrent de voorlopige hechtenis van verdachten van terroristische misdrijven uit artikel (art.) 67 lid 4 Wetboek van Strafvordering (Sv) uit te breiden naar aanleiding van de door de Kamer aanvaarde motie Segers/Samson. 1 Deze motie was ingediend naar aanleiding van de problematiek rondom terrorisme en de aanslagen in onder andere Brussel. Dit voornemen is vervolgens opgenomen in het Wetsvoorstel versterking strafrechtelijke aanpak terrorisme. 2 Dit wetsvoorstel, dat inmiddels met de Memorie van Toelichting aan de Tweede Kamer is gezonden, beoogt het mogelijk te maken de verdachte(n) van terroristische misdrijven na afloop van de bewaring maximaal 30 dagen gevangen te houden zonder dat er sprake hoeft te zijn van ernstige bezwaren. Hierdoor moet het mogelijk worden om een ingewikkeld omvangrijk onderzoek naar terroristische activiteiten te voltooien, aldus de minister. 3 Naast dit specifieke wetsvoorstel beoogt de minister een herziening van het gehele Wetboek van Strafvordering. 4 Dit wordt bewerkstelligd middels het Wetsvoorstel Modernisering van het Wetboek van Strafvordering. 5 De voorwaarden voor de toepassing van de voorlopige hechtenis inzake verdachten van terroristische misdrijven worden in die zin gewijzigd dat deze verdachten maximaal voor één jaar in gevangenhouding kunnen worden gezet. 6 1 Kamerstukken II 2015/16, nr. 379 & Kamerstukken II 2015/16, nr. 394 p Hierna: Wetsvoorstel Terrorisme. 3 Kamerstukken II 2015/16, nr. 394 in samenhang met het onderzoek van B. van Gestel & C.J. de Poot Evaluatie Wet opsporing terroristische misdrijven, (Cahier ) februari 2014, (zoek op: Evaluatie Wet opsporing terroristische misdrijven), p Minister van Veiligheid en Justitie, Memorie van Toelichting: Vaststellingswet Boek 2 van het nieuwe Wetboek van Strafvordering, 7 februari 2017, (zoek op: Nieuwe Wetboek van Strafvordering). 5 Hierna: Wetsvoorstel Modernisering. 6 Kamerstukken II 2015/ , nr. 278, p. 2. 1

7 Momenteel zijn de eerste twee nieuwe Wetboeken van Strafvordering aangeboden ter consultatie, zodat adviesorganen zoals de Nederlandse Vereniging voor Rechtspraak advies kunnen geven ten aanzien van deze Wetboeken Probleemstelling In het huidige Nederlandse strafprocesrecht zijn de voorwaarden voor de toepassing van de voorlopige hechtenis inzake verdachten van terroristische misdrijven geregeld in de art. 67 juncto (jo.) 67a Sv. 8 Het doel is krachtens art. 67a Sv het voorkomen van vlucht van de verdachte of een gewichtige reden van maatschappelijke veiligheid. Wanneer hieraan is voldaan, kan de verdachte van terroristische misdrijven op grond van art. 67 lid 4 Sv voor maximaal veertien dagen in bewaring worden gesteld zonder dat er wordt getoetst aan de eis van ernstige bezwaren als in art. 67 lid 3 Sv. Hierdoor is een redelijk vermoeden van een strafbaar feit als in art. 27 Sv voldoende. 9 Vervolgens dient bij de gevangenhouding en neming wel sprake te zijn van ernstige bezwaren. In artikel 5 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) is het fundamentele recht op vrijheid geregeld. De preventieve hechtenis is toegestaan mits voldaan is aan de door het EVRM en Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) aan lid 1 sub c gestelde eisen in samenhang met lid 3 van art. 5 EVRM. Het uitgangspunt van het EHRM is dat niet snel tot vrijheidsbeneming mag worden besloten, het recht op vrijheid weegt in beginsel zwaarder, aldus Gerards e.a. 10 Daarnaast is een redelijk vermoeden na enige tijd niet meer voldoende. Daarom wordt er een sterkere verdenking vereist waarbij de redenen die ten grondslag liggen aan de voorlopige hechtenis relevant and sufficiënt moeten zijn om de preventieve vrijheidsbeneming te rechtvaardigen, aldus het Hof. 11 In de vorige paragraaf is aangegeven dat de minister momenteel en in de toekomst minder eisen wenst te stellen ten aanzien van de toepassing en de voortduring van voorlopige 7 (zoek op: consultatie wetboeken 1 en 2 Sv). In Wetboek 2 van het Nieuwe Wetboek van Strafvordering is de voorlopige hechtenis geregeld. 8 Van een terroristisch misdrijf is krachtens art. 83 Sr sprake indien het gaat om een van de in lid 1 tot en met lid 3 genoemde misdrijven uit het Wetboek van Strafrecht, de Kernenergiewet, Wet wapens en munitie, Wet op de economische delicten of de Wet explosieven voor civiel gebruik. Daarnaast vereist lid 1 dat het misdrijf is begaan met een terroristisch oogmerk en lid 2 dat op het misdrijf een gevangenisstraf is gesteld. 9 Artikel 27 Sv: Als verdachte wordt vóórdat de vervolging is aangevangen, aangemerkt degene te wiens aanzien uit feiten of omstandigheden een redelijk vermoeden van schuld aan een strafbaar feit voortvloeit. 10 Gerards e.a. 2013, p & zie o.a. EHRM 24 juli 2003, nrs /99; 48183/99 (Smirnova t. Rusland) Zie o.a. EHRM 28 oktober 1994, nr /88 (Murray t. Verenigd Koninkrijk) 55 & Sottiaux 2008, p

8 hechtenis bij terrorisme verdachten, terwijl het Europees Hof juist méér vraagt. Het is daarom de vraag of deze wijze van toepassing van de voorlopige hechtenis bij verdenking van een terroristisch misdrijf verenigbaar is met de eisen die het EVRM en het Europees Hof stellen aan de rechtmatige (voortzetting van) preventieve vrijheidsbeneming uit art. 5 EVRM. Hierdoor is de vraag gerezen of de huidige en toekomstige wetgeving verenigbaar is met de preventieve hechtenis van art. 5 EVRM. Ten aanzien van deze probleemstelling is de volgende onderzoeksvraag geformuleerd die in deze thesis zal worden beantwoord: Voldoet de in het Wetsvoorstel modernisering Wetboek van Strafvordering en het Wetsvoorstel versterking strafrechtelijke aanpak terrorisme voorgestelde regeling inzake voorlopige hechtenis van verdachten van een terroristisch misdrijf aan de voorwaarden die het EHRM stelt aan de preventieve vrijheidsbeneming als bedoeld in art. 5 lid 1 sub c EVRM? Ter beantwoording van deze hoofdvraag zijn de volgende deelvragen geformuleerd die ieder afzonderlijk in een hoofdstuk worden beantwoord: 1. Wat is preventieve detentie en hoe is preventieve detentie van terrorismeverdachten in de Nederlandse wetgeving geregeld? 2. Hoe ziet de voorgestelde regeling inzake preventieve detentie ten aanzien van terrorismeverdachten eruit in het Wetsvoorstel Modernisering van het Wetboek van Strafvordering en het Wetsvoorstel versterking strafrechtelijke aanpak terrorisme en wat beogen deze voorgestelde regelingen te wijzigen ten opzichte van de huidige regeling? 3. Welke voorwaarden stelt het EHRM aan de preventieve vrijheidsbeneming zoals bedoeld in art. 5 lid 1 sub c EVRM en in hoeverre is de aard van het misdrijf daarbij van invloed? 4. Voldoen de voorgestelde regelingen aan de voorwaarden die het EHRM stelt aan preventieve detentie zoals bedoeld in art. 5 lid 1 sub c EVRM? 1.3 Maatschappelijke en wetenschappelijke relevantie Het doel van dit onderzoek is het verschaffen van inzicht in de verenigbaarheid van de huidige en toekomstige wetgeving inzake voorlopige hechtenis van verdachten van terroristische misdrijven met het toetsingskader van de preventieve hechtenis uit art. 5 EVRM. Er is door verschillende auteurs eerder onderzoek gedaan naar de verenigbaarheid van de huidige wetgeving omtrent voorlopige hechtenis van terrorismeverdachten met art. 5 3

9 EVRM. 12 Daarnaast heeft de minister het Wetsvoorstel Terrorisme getoetst aan de criteria van de preventieve vrijheidsbeneming krachtens art. 5 EVRM en hebben verschillende adviesorganen zich uitgelaten over dit wetsvoorstel in het licht van art. 5 EVRM. 13 Echter, een onderzoek naar de verenigbaarheid van beide in deze thesis centraal staande toekomstige wetgeving ontbreekt nog. Derhalve is gekozen om beide wetsvoorstellen te onderzoeken binnen deze thesis en op die manier een bijdrage te leveren in de discussie binnen de rechtspraktijk inzake de voorlopige hechtenis van terrorismeverdachten. Ten slotte heeft het onderzoek een maatschappelijke relevantie omdat de wetsvoorstellen betrekking hebben op de beperking van de rechten en vrijheden van een specifieke groep verdachten, die hierdoor mogelijk langere tijd onschuldig vastzitten Methoden van onderzoek 15 Binnen dit onderzoek is gebruik gemaakt van theoretisch- en literatuuronderzoek. Voor de hoofdstukken 2 en 3 zijn de Nederlandse wet- en regelgeving, jurisprudentie van de Nederlandse strafrechter en parlementaire stukken bestudeerd. Vervolgens is er in hoofdstuk 4 een theoretisch kader (een toetsingskader) opgesteld aan de hand van het bestuderen en analyseren van art. 5 lid 1 sub c jo. lid 3 EVRM en de uitspraken van het EHRM inzake de preventieve hechtenis bij verdachten van terroristische misdrijven. Ook is er in deze drie hoofdstukken literatuuronderzoek toegepast, omdat er gebruik is gemaakt van handboeken en vaktijdschriften waarin eerder is geschreven over dit onderwerp. Aan de hand van de gevormde literatuur uit de voorgaande hoofdstukken is in hoofdstuk 5 het standpunt uiteengezet ten aanzien van de verenigbaarheid van de toekomstige wet- en regelgeving inzake de voorlopige hechtenis van verdachten van een terroristisch misdrijf met de criteria 12 Zie bijvoorbeeld K. Maessen, De toepassing van de voorlopige hechtenis ingeval de verdenking een terroristisch misdrijf betreft, zoals bedoeld in art. 66 lid 3 Sv, in het licht van het echt op vrijheid en veiligheid, zoals bedoeld in art. 5 EVRM (masterscriptie Tilburg UvT), 2009 & K. Veegens, Het Straatsburgse recht op vrijheid en veiligheid en Nederlandse verdenkingscriteria voor terrorismeverdachten, NTM/NJCM-bulletin 2006, afl. 2, p. 182 e.v. 13 Minister van Veiligheid en Justitie, Memorie van Toelichting Wetsvoorstel Versterking strafrechtelijke aanpak terrorisme, 18 november 2016, (zoek op: MvT Wetsvoorstel aanpak terrorisme), p & zie voor kritiek o.a. Raad voor de Rechtspraak, Conceptwetsvoorstel versterking strafrechtelijke aanpak terrorisme, 23 januari 2017, (zoek op: Advies conceptwetsvoorstel versterking strafrechtelijke aanpak terrorisme) & Nederlandse Orde van Advocaten, Wetsvoorstel versterking strafrechtelijke aanpak terrorisme, 20 december 2016, (zoek op: Advies conceptwetsvoorstel strafrechtelijke aanpak terrorisme 2016). 14 Zie hierover bijvoorbeeld T. Buruma, 50 dagen onschuldig vast, straks ook hier in Nederland, (NRC)31 augustus 2016, (zoek op: 50 dagen onschuldig vast). 15 IJzermans & Van Schaaijk 2007, p

10 van het Europees Hof voor de preventieve vrijheidsbeneming krachtens art. 5 lid 1 sub c EVRM. 1.5 Leeswijzer Deze thesis bestaat uit vier inhoudelijke hoofdstukken. In hoofdstuk 2 is een korte uitleg gegeven over hoe de voorlopige hechtenis van terrorismeverdachten in de huidige wetgeving krachtens art. 67 jo. 67a Sv is geregeld. Vervolgens is in hoofdstuk 3 uiteengezet welke wijzigingen het Wetsvoorstel Modernisering van het Wetboek van Strafvordering en het Wetsvoorstel versterking strafrechtelijke aanpak terrorisme beogen ten aanzien van de huidige regeling. In hoofdstuk 4 is het toetsingskader te lezen dat het Europees Hof hanteert voor een rechtmatige toepassing van voorlopige hechtenis van terrorismeverdachten krachtens art. 5 lid 1 sub c jo. lid 3 EVRM. Vervolgens wordt er in hoofdstuk 5 een antwoord gegeven op de vraag of de voorgestelde regelingen voldoen aan het Europese toetsingskader van hoofdstuk 4. Ten slotte is in hoofdstuk 6 de conclusie te lezen als antwoord op de hoofdvraag. 5

11 Hoofdstuk 2 De preventieve detentie van terrorismeverdachten in Nederland 2.1 Inleiding Zoals in hoofdstuk 1 naar voren is gekomen, staan binnen deze thesis de voorgestelde regelingen inzake de voorlopige hechtenis van terrorismeverdachten centraal in het licht van art. 5 EVRM. In dit hoofdstuk wordt de huidige regels voor voorlopige hechtenis belicht. Meer concreet wordt in dit hoofdstuk de volgende vraag beantwoord: Wat is preventieve detentie en hoe is preventieve detentie van terrorismeverdachten in de Nederlandse wetgeving geregeld?. Met het antwoord op deze vraag kan vervolgens in hoofdstuk 3 worden bezien welke wijzigingen de wetsvoorstellen beogen ten aanzien van de huidige regeling. Om de deelvraag van dit hoofdstuk te beantwoorden wordt in paragraaf 2.2 uiteengezet wat voorlopige hechtenis is en welke voorwaarden voor voorlopige hechtenis het Nederlandse strafprocesrecht kent. De vraag van dit hoofdstuk wordt in de laatste paragraaf beantwoord. 2.2 De voorwaarden voor de preventieve detentie Inleiding In deze paragraaf worden, zoals reeds is aangegeven, de voorwaarden van preventieve detentie besproken. De preventieve detentie betreft de periode waarin de verdachte van zijn vrijheid is ontnomen als gevolg van een bevel tot bewaring, gevangenhouding of gevangenneming. 16 De bewaring uit art. 63 lid 3 Sv duurt maximaal veertien dagen en dient vooraf te gaan aan de gevangenhouding. 17 De gevangenneming wordt bevolen ten aanzien van een verdachte die zich op vrije voeten bevindt en kan net als de gevangenhouding maximaal negentig dagen duren, tenzij het gaat om verdachten van terroristische misdrijven. 18 In dat geval is de maximale termijn twee jaren en drie maanden. 19 De toepassing van voorlopige hechtenis is in beginsel gebonden aan vier wettelijke voorwaarden uit art. 67 jo. 67a Sv. De eerste eis van de gevallen van art. 67 Sv wordt nader uiteengezet in paragraaf 2.2.2, vervolgens wordt de aanwezigheid van ernstige bezwaren besproken in paragraaf 2.2.3, de gronden van art. 67a Sv in paragraaf en ten slotte de anticipatietoets in paragraaf Indien aan deze voorwaarden is voldaan, is de rechter in het kader van het subsidiariteitsbeginsel niet verplicht tot het opleggen van de voorlopige hechtenis indien een 16 Art. 133 Sv. Een bevel wordt gegeven door de rechter(-commissaris) op vordering van de officier van justitie krachtens art. 58 Sv. 17 Art. 64 lid 1 Sv: de termijn & Hof Amsterdam 11 januari 2017, ECLI:NL:GHAMS:2017: Art. 65 lid 1 Sv: vordering door de officier van justitie. Art. 66 lid 3 Sv: termijn gevangenhouding. 19 Art. 66 lid 3 Sv: in periodes die een termijn van 90 dagen niet te boven gaan. 6

12 minder ingrijpende maatregel passender is krachtens art. 80 Sv, aldus het College voor de Rechten van de Mens. 20 Deze alternatieven bestaan bijvoorbeeld uit de borgsom of gedragsbeïnvloedende voorwaarden en worden opgelegd na de schorsing van de voorlopige hechtenis. 21 Een afgegeven bevel tot voorlopige hechtenis dient duidelijk te worden gemotiveerd op basis van concrete feiten en omstandigheden De gevallen van voorlopige hechtenis art. 67 Sv Allereerst somt artikel 67 Sv de gevallen op waarin voorlopige hechtenis mag worden bevolen en stelt het daarmee eisen aan de ernst van het strafbare feit, aldus Nan. 23 Zo is een geval aanwezig indien er sprake is van verdenking van een misdrijf waarop naar wettelijke omschrijving een gevangenisstraf van vier jaren of meer is gesteld krachtens art. 67 lid 1 sub a Sv. De zinsnede naar wettelijke omschrijving impliceert dat algemene strafverminderingsen strafverhogingsgronden niet van belang zijn, aldus Reijntjes. 24 Een geval is tevens aanwezig wanneer sprake is van een van de specifiek in art. 67 lid 1 sub b en c Sv genoemde misdrijven uit commune of bijzondere wetgeving of indien er geen vaste woon- of verblijfplaats van de verdachte kan worden vastgesteld in Nederland krachtens art. 67 lid 2 Sv. 25 Ten aanzien van het laatste geval gaat het om de feitelijke situatie van de verdachte zodat een (formele) woonplaats waar de verdachte zelden of nooit verblijft niet als vaste woonplaats behoeft te worden aangemerkt, aldus Reijntjes. 26 Wel dient er hier sprake te zijn van vluchtgevaar (meer hierover volgt in paragraaf ) De ernstige bezwaren De tweede voorwaarde voor een gerechtvaardigde toepassing van de voorlopige hechtenis is de aanwezigheid van ernstige bezwaren tegen de verdachte, zodat de verdenking van art. 27 Sv niet voldoende is. 27 Dit is anders in geval van een terroristisch misdrijf, waarbij de uitzondering van art. 67 lid 4 Sv geldt en voor de bewaring een gewone verdenking wel 20 College voor de Rechten van de Mens, Onderzoek naar de motivering van voorlopige hechtenis, 27 maart 2017, (zoek op: Rapport motivering voorlopige hechtenis) p Voor algemene voorwaarden zie art. 80 lid 2 Sv en voor bijzondere voorwaarden de Aanwijzing voorwaardelijke vrijheidsstraffen en schorsing van voorlopige hechtenis onder voorwaarden, Stb. 2015, Dit is onder andere geoordeeld in EHRM 9 december 2014, nr /08 (Geisterfer t. Nederland) J. Nan, Kroniek van het straf(proces)recht, NJB J.M. Reijntjes, aant. 5 op art. 67 Sv, in A.L. Melai/M.S. Groenhuijsen e.a. (red.), Het Wetboek van Strafvordering, Deventer: Kluwer. 25 Zie ook o.a. Mevis 2009, p J.M. Reijntjes, aant. 7 op art. 67 Sv, in A.L. Melai/M.S. Groenhuijsen e.a. (red.), Het Wetboek van Strafvordering, Deventer: Kluwer. 27 Art. 67 lid 3 Sv. 7

13 voldoende is. 28 Autoriteiten hebben hierdoor meer tijd om met aanvullend onderzoek wel te komen tot ernstige bezwaren tegen de verdachte, aldus Verrest. 29 De verdenking van art. 27 Sv wordt volgens Veegens vaak met geheime informatie van de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD-informatie) bewezen geacht. 30 Voor de gevangenhouding of - neming geldt vervolgens wel het criterium ernstige bezwaren, die moeten blijken uit feiten of omstandigheden. Er wordt met deze eis, zo stellen Van Kempen & Reijntjes, gedoeld op de schuld van de verdachte in die zin dat de daderschap van de verdachte waarschijnlijk is. 31 Een anonieme tip die voor een redelijke verdenking wel voldoende is, is in dit geval zonder aanvullend bewijs ontoereikend, aldus Corstens De gronden van voorlopige hechtenis art. 67a Sv Naast de vereisten uit art. 67 Sv die in paragraaf en zijn besproken, zijn er vereisten in art. 67a Sv opgenomen. Krachtens art. 67a lid 1 Sv kan een op art. 67 Sv gegrond bevel tot voorlopige hechtenis enkel worden gegeven indien sprake is van een in het eerste lid limitatief opgesomde gronden. Deze gronden worden achtereenvolgens toegelicht Ernstig gevaar voor vlucht art. 67a lid 1 onder a Sv De eerste grond opgenomen in art. 67a lid 1 Sv is het ernstig gevaar voor vlucht. Van dit gevaar is sprake als de verdachte zich waarschijnlijk onttrekt aan de berechting en/of de executie van een opgelegde straf frustreert. 33 Dit gevaar dient te blijken uit gedragingen van de verdachte of uit hem persoonlijk betreffende omstandigheden zoals een eerdere vlucht of geuite voornemens daartoe, waarbij met name het laatste doorslaggevend is, aldus Meijer en Corstens. 34 Het enkele feit dat een verdachte geen vaste woon- of verblijfplaats heeft in Nederland, maar wel in een andere EU-lidstaat is niet voldoende om vluchtgevaar aan te nemen. Er dient, op grond van specifieke (persoonlijke) omstandigheden een afweging van 28 Kamerstukken II 2004/05, , nr. 3, p P.A.M. Verrest, Wet ter verruiming van de mogelijkheden tot opsporing en vervolging van terroristische misdrijven, ArsAequi , p K. Veegens, Het Straatsburgse recht op vrijheid en veiligheid en Nederlandse verdenkingscriteria voor terrorismeverdachten, NTM/NJCM-bulletin 2006, afl. 2, p. 182 e.v. 31 P.H.P.H.M.C. van Kempen, Het conceptwetsvoorstel voorkoming, opsporing en vervolging van terroristische misdrijven: terrorisme bestrijding door marginalisering strafvorderlijke waarborgen, DD , p. 1, J.M. Reijntjes, aant. 3 op art. 67 Sv, in A.L. Melai/M.S. Groenhuijsen e.a. (red.), Het Wetboek van Strafvordering, Deventer: Kluwer, & eventueel ook Meijer e.a. 2013, p Corstens/Borgers 2014, p Ernstig impliceert dat er geen sprake mag zijn van een mogelijkheid of vaag vermoeden van vlucht, aldus de Raadkamer Gerechtshof Amsterdam 14 september 2016, ECLI:NL:GHAMS:2016: Meijer e.a. 2013, p. 400, Corstens/Borgers 2014, p. 454 en eventueel ook A.L. Melai/M.S. Groenhuijsen e.a. (red.), Het Wetboek van Strafvordering, aant. 4 op art. 67a Sv, Deventer: Kluwer

14 alle betrokken belangen te worden gemaakt met betrekking tot de vraag of in dat specifieke geval het geven van een bevel tot voorlopige hechtenis op de grond vluchtgevaar is aangewezen, aldus de Rechtbank Amsterdam. 35 Deze praktijk is volgens Van der Laan door veel rechtbanken overgenomen Gewichtige redenen van maatschappelijke veiligheid art. 67a lid 1 onder b Sv Een tweede grond voor voorlopige hechtenis is de eis van gewichtige redenen van maatschappelijke veiligheid als gesteld in art. 67a lid 1 onder b Sv. Deze grond is aanwezig indien een van de vijf situaties uit art. 67a lid 2 Sv, die hieronder worden toegelicht, zich voordoet. 37 De 12-jaarsgrond De eerste situatie betreft de 12-jaarsgrond uit art. 67a lid 2 onder 1 Sv. Een grond voor voorlopige hechtenis is aanwezig indien er sprake is van een verdenking van een feit waarop naar wettelijke omschrijving een gevangenisstraf van twaalf jaar of meer is gesteld en de rechtsorde ernstig door dat feit is geschokt. Deze laatste zinsnede impliceert dat enkel de verdenking van een 12-jaars feit niet voldoende is. De Rechtbank Utrecht overweegt daarnaast dat geen sprake kan zijn van een geschokte rechtsorde indien het niet gaat om een 12-jaarsfeit. 38 Uit de jurisprudentie van de Hoge Raad blijkt geen duidelijke definitie van het begrip geschokte rechtsorde, aldus Van der Laan en Borgers. 39 Daarentegen geven de lagere rechters wel een (uiteenlopende) uitleg. 40 De Rechtbank Leeuwarden overweegt bijvoorbeeld dat van maatschappelijke onrust sprake is indien het in de samenleving onbegrijpelijk en onaanvaardbaar zou worden geacht indien de verdachte zijn berechting in vrijheid zou mogen afwachten Rechtbank Amsterdam 23 april 2009, ECLI:NL:RBSGR:2010:BN N. van der Laan, De voorlopige hechtenis lotto, een pleidooi voor motiveren en publiceren. NJB Meijer e.a. 2013, p Rechtbank Utrecht 15 mei 2007, ECLI:NL:RBUTR:2007:BA N. van der Laan, De voorlopige hechtenis lotto, een pleidooi voor motiveren en publiceren. NJB & M.J. Borgers, De ernstig geschokte rechtsorde, een vervolg, ArsAequi , p. 10. Hierdoor wordt er veel gebruik gemaakt van Europese jurisprudentie zie Zie o.a. M.J. Borgers, De ernstig geschokte rechtsorde, een vervolg, ArsAequi waarin hij twee uiteenlopende uitspraken van het Hof Amsterdam en van de Rechtbank Haarlem heeft behandeld. 41 Rechtbank Leeuwarden 2 mei 2007, ECLI:NL:RBLEE:2007:BA

15 Recidivegevaar De tweede en derde grond van gewichtige redenen houden het recidivegevaar in. De tweede grond uit art. 67a lid 2 sub 2 Sv houdt in dat voorlopige hechtenis kan worden toegepast indien er ernstig rekening mee moet worden gehouden dat de verdachte een misdrijf zal begaan waarop een gevangenisstraf staat van zes jaar of meer of waardoor de veiligheid van de staat of personen of de gezondheid van personen ernstig in gevaar kan worden gebracht dan wel algemeen gevaar voor goederen kan ontstaan zodra hij wordt vrijgelaten. De derde grond uit art. 67a lid 2 sub 3 Sv betreft een verdenking van een specifiek opgenomen misdrijf terwijl de verdachte binnen vijf jaar reeds voor een dergelijk delict onherroepelijk is veroordeeld tot een vrijheidsbenemende straf of maatregel of een taakstraf en er ernstig rekening mee moet worden gehouden dat er recidivegevaar bestaat tot het plegen van een in art. 67a lid 2 sub 3 Sv genoemd misdrijf. De vrees moet in beide gevallen concreet en gebaseerd zijn op het vermoedelijk begane feit, de persoonlijkheid van de verdachte en met name zijn justitiële documentatie. 42 Of er een verband dient te bestaan tussen de gepleegde feit en de feiten waarvoor vrees bestaat, is niet duidelijk. Volgens Corstens stelt de wet deze eis niet terwijl Meijer e.a. stelt dat er enigszins een verwantschap moet zijn. 43 Snelrecht Een vierde grond voor gewichtige reden voor maatschappelijke veiligheid betreft toepassing van snelrecht en is opgenomen in art. 67a lid 2 sub 4 Sv. Deze grond richt zich op strafbare feiten waarbij een korte vrijheidsstraf passend is, aldus Klip. 44 De grond is aanwezig indien er sprake is van een verdenking van een specifiek opgenomen misdrijf dat is begaan in de publieke ruimten of gericht is tegen personen met een publieke taak, waarbij voorkomen moet worden dat de verdachte, voordat zijn zaak op zitting is geweest, op vrije voeten moet worden gesteld en de zaak met toepassing van het snelrecht wordt behandeld. 45 Collusiegevaar De laatste situatie die wordt aangemerkt als gewichtige reden betreft het collusiegevaar uit art. 67a lid 2 sub 5 Sv. Deze grond is bedoeld voor de situatie waarin voorlopige hechtenis redelijkerwijs noodzakelijk is voor het, anders dan door verklaringen van de verdachte, aan de 42 Kamerstukken II 1992/93, , nr. 3, blz. 6 (MvT). 43 Corstens/Borgers 2014, p. 458 & Meijer e.a. 2013, p A.H. Klip, Voorlopige hechtenis, DD Aldus artikel 67a lid 2 sub v Sv & zie eventueel Corstens/Borgers 2014, p

16 dag brengen van de waarheid. Men beoogt hiermee te voorkomen dat de verdachte het strafvorderlijk onderzoek naar hem zal belemmeren door bijvoorbeeld getuigen te beïnvloeden wanneer hij in vrijheid zou worden gesteld, aldus Corstens. 46 Dit kan volgens hem gewenst zijn wanneer de verdachte zwijgt en er noodzaak is getuigen te horen die niet door de verdachte mogen worden beïnvloed. Wanneer de verdachte speekt of een gedeeltelijke bekentenis aflegt, is het collusiegevaar volgens Corstens geen grond voor de toepassing van de voorlopige hechtenis Het anticipatiegebod De vierde en tevens laatste voorwaarde voor de toepassing van de voorlopige hechtenis is het anticipatiegebod, opgenomen in art. 67a lid 3 Sv. Dit gebod houdt in dat een bevel tot voorlopige hechtenis achterwege blijft indien er volgens de rechter ernstig rekening moet worden gehouden met de mogelijkheid dat aan de verdachte in geval van een veroordeling geen onvoorwaardelijke vrijheidsstraf of vrijheidsbenemende maatregel zal worden opgelegd of dat de voorlopige hechtenis langer zal duren dan de tenuitvoerlegging van de straf of maatregel. De minister beoogt hiermee de toepasselijkheid van de voorlopige hechtenis in te perken. 47 Daarnaast krijgt de aftrekregeling uit art. 27 lid 1 Wetboek van Strafrecht (hierna: Sr) toepassing, aldus Stevens Tussenconclusie De preventieve detentie omvat een door de rechter(-commissaris) bevolen vorm van vrijheidsbeneming en bestaat uit de bewaring uit art. 63 Sv, de gevangenhouding en gevangenneming art. 66 lid 3 Sv. De gevangenhouding en neming kunnen ten aanzien van terrorismeverdachten door de maximale termijn van twee jaren en drie maanden langer duren dan ten aanzien van verdachten van een regulier misdrijf. Een bevel tot voorlopige hechtenis kan worden verleend indien er voldaan is aan een viertal wettelijke voorwaarden opgenomen in art. 67 jo. 67a Sv. Zo dient er sprake te zijn van ernstige bezwaren, tenzij het gaat om de toepassing van de bewaring bij terrorismeverdachten, dan is een verdenking als in art. 27 Sv voldoende. Ook dient zich een van de gevallen genoemd in art. 67 Sv voor te doen en een van de gronden opgenomen in art. 67a Sv. Ten slotte dient de rechter het anticipatiegebod in acht nemen uit art. 67a lid 4 Sv. 46 Corstens/Borgers 2014, p Kamerstukken II 1999/00, , nr. 3 (MvT). 48 L. Stevens, Voorlopige hechtenis en vrijheidsstraf, NJB

17 Hoofdstuk 3 De voorgestelde regelingen inzake de preventieve detentie ten aanzien van terrorismeverdachten 3.1 Inleiding In het vorige hoofdstuk is in hoofdlijnen beschreven hoe de voorlopige hechtenis ten aanzien van terrorismeverdachten momenteel in Nederland is geregeld. In dit hoofdstuk zal de volgende vraag worden beantwoord: Hoe ziet de voorgestelde regeling inzake preventieve detentie ten aanzien van terrorismeverdachten eruit in het Wetsvoorstel Modernisering van het Wetboek van Strafvordering en het Wetsvoorstel versterking strafrechtelijke aanpak terrorisme en wat beogen deze voorgestelde regelingen te wijzigen ten opzichte van de huidige regeling?. Deze voorgestelde regelingen worden in hoofdstuk 5 beoordeeld aan de hand van toetsingskader van het EHRM uit hoofdstuk 4. In paragraaf 3.2 worden de wijzigingen uiteengezet die het Wetsvoorstel Modernisering van het Wetboek van Strafvordering beoogt ten aanzien van de huidige voorlopige hechtenis. 49 Vervolgens wordt in paragraaf 3.3 de wijziging door het Wetsvoorstel versterking strafrechtelijke aanpak terrorisme besproken. 50 Ten slotte wordt in paragraaf 3.4 de vraag van dit hoofdstuk beantwoord. 3.2 Het Wetsvoorstel Modernisering van het Wetboek van Strafvordering Inleiding Zoals in de inleiding van dit hoofdstuk is aangegeven worden in deze paragraaf de wijzigingen ten aanzien van de voorlopige hechtenis bij terrorismeverdachten door het Wetsvoorstel Modernisering van het Wetboek van Strafvordering behandeld. Achtereenvolgens zal worden ingegaan op de inbedding van de proportionaliteit en subsidiariteit (paragraaf 3.2.2), de vereenvoudiging van de verdenkingscriteria (paragraaf 3.2.3), de wijziging van de regeling van de gevangenhouding (paragraaf 3.2.4) en de invoering van de vrijheidsbeperkende maatregel (paragraaf 3.2.5) Hierna: Wetsvoorstel Modernisering. 50 Hierna: Wetsvoorstel Terrorisme. 51 Minister van Veiligheid en Justitie, Memorie van Toelichting: Vaststellingswet Boek 2 van het nieuwe Wetboek van Strafvordering, 7 februari 2017, (zoek op: Nieuwe Wetboek van Strafvordering), p

18 3.2.2 De codificatie van de proportionaliteit en subsidiariteit De eerste wijziging die het Wetsvoorstel Modernisering beoogt te bewerkstelligen heeft betrekking op de beginselen van proportionaliteit en subsidiariteit. Deze beginselen wenst de minister in het nieuwe Wetboek van Strafvordering te codificeren als algemene bepaling van het opsporingsonderzoek, zodat de beginselen ook gelding hebben wanneer een expliciete verwijzing bij een strafvorderlijke bevoegdheid ontbreekt en een lichtvaardige toepassing van de voorlopige hechtenis wordt voorkomen. 52 Met de inbedding van de proportionaliteit en subsidiariteit geldt als uitgangspunt dat hoe ingrijpender de bevoegdheid is, des te meer de vraag relevant is of de inzet van de bevoegdheid noodzakelijk is voor het beoogde doel en of een lichter middel niet kan volstaan, aldus de minister. 53 In het huidige recht wordt, ondanks het ontbreken van een expliciete codificatie, bij de toepassing van de vrijheidsbeneming reeds aan de beginselen van proportionaliteit en subsidiariteit getoetst De vereenvoudiging van de verdenkingscriteria bij de voorlopige hechtenis De tweede wijziging heeft betrekking op de verdenkingscriteria. Deze criteria gelden als ingangseis voor de uitoefening van bevoegdheden binnen het strafprocesrecht en vereisen dat er sprake is van verdenking van een in de wet opgenomen categorie van misdrijven, aldus de memorie van toelichting. 55 In het Wetsvoorstel Modernisering worden de verdenkingscriteria vereenvoudigd en wordt er geen gebruik meer gemaakt van het voorlopigehechteniscriterium uit art. 67 lid 1 Sv. 56 De memorie van toelichting stelt voor om vijf verdenkingscriteria te hanteren voor de toepassing van strafvorderlijke bevoegdheden, namelijk: de verdenking van een strafbaar feit, de verdenking van een misdrijf waarop een gevangenisstraf van één jaar of meer is gesteld (het eenjaarscriterium), de verdenking van een misdrijf waarop een gevangenisstraf van twee jaar of meer is gesteld (het tweejaarscriterium), de verdenking van een misdrijf waarop een gevangenisstraf van vier jaar of meer is gesteld (het vierjaarscriterium) en de verdenking van een misdrijf waarop een gevangenisstraf van acht 52 Zie bijvoorbeeld art Sv (nieuw): Een bevel tot voorlopige hechtenis blijft achterwege indien het daarmee nagestreefde doel ook door middel van een bevel tot voorlopige vrijheidsbeperking kan worden verwezenlijkt. & Minister van Veiligheid en Justitie, Memorie van Toelichting: Vaststellingswet Boek 2 van het nieuwe Wetboek van Strafvordering, 7 februari 2017, (zoek op: Nieuwe Wetboek van Strafvordering), p Minister van Veiligheid en Justitie, Memorie van Toelichting: Vaststellingswet Boek 2 van het nieuwe Wetboek van Strafvordering, 7 februari 2017, (zoek op: Nieuwe Wetboek van Strafvordering), p Zie de criteria uit 2.2 & zie Minister van Veiligheid en Justitie, Memorie van Toelichting: Vaststellingswet Boek 2 van het nieuwe Wetboek van Strafvordering, 7 februari 2017, (zoek op: Nieuwe Wetboek van Strafvordering), p Dit criterium is in 2.2 reeds besproken. 13

19 jaar of meer is gesteld (het achtjaarscriterium). 57 Het wettelijk strafmaximum wordt hier doorslaggevend, aldus Keulen. 58 Voor de bewaring wordt in het Wetsvoorstel Modernisering het tweejaarscriterium als verdenkingscriterium gehanteerd. Hierdoor kan de bewaring worden bevolen ten aanzien van alle misdrijven waarop een gevangenisstraf van twee jaar of meer is gesteld, wat ruimer is dan het thans geldende vierjaarscriterium. Daarnaast komen art. 67 lid 1 onder b en c Sv te vervallen zodat bewaring niet mogelijk is ten aanzien van misdrijven die worden bedreigd met een gevangenisstraf van minder dan twee jaar. 59 Ten aanzien van de gevangenhouding en neming wordt in het Wetsvoorstel Modernisering als uitgangspunt het vierjaarscriterium gehanteerd, waarbij een uitzondering geldt ten aanzien van feiten als eenvoudige mishandeling en bedreiging indien het gaat om huiselijk geweld of ernstige bedreiging. 60 Wel dient bij de uitzondering een van de recidivegronden aanwezig te zijn die ongewijzigd worden overgenomen uit het huidige Wetboek, aldus de memorie van toelichting. 61 Naast deze uitzondering komt ook voor de gevangenhouding en neming het huidige art. 67 lid 1 onder b en c Sv te vervallen De wijziging van de regeling van de gevangenhouding Naast de wijziging van de verdenkingscriteria uit paragraaf wordt ook de regeling van de gevangenhouding gewijzigd. 63 De wijziging houdt in dat de termijn van art. 66 lid 3 Sv zodanig wordt aangepast dat deze vóór de aanvang van het onderzoek ter terechtzitting maximaal één jaar kan duren met verlengingsperiodes die een termijn van drie maanden niet te boven gaan, aldus de memorie van toelichting. 64 Na deze maximale termijn moet het 57 Minister van Veiligheid en Justitie, Memorie van Toelichting: Vaststellingswet Boek 2 van het nieuwe Wetboek van Strafvordering, 7 februari 2017, (zoek op: Nieuwe Wetboek van Strafvordering), p Zie bijvoorbeeld art. 126g Sv: een verdenking moet bestaan van een misdrijf alvorens een persoon stelselmatig mag worden geobserveerd & B.F. Keulen, De verdenkingscriteria in het nieuwe Wetboek van Strafvordering, DD Blijkt o.a. uit D. Abels e.a, Vereenvoudiging Verdenkingscriteria. De gevolgen van de voorgenomen wijziging van de verdenkingscriteria voor de opsporings- praktijk, (Bongers-Reeks ) september 2016, (zoek op: Vereenvoudiging verdenkingscriteria, de gevolgen), p Minister van Veiligheid en Justitie, Memorie van Toelichting: Vaststellingswet Boek 2 van het nieuwe Wetboek van Strafvordering, 7 februari 2017, (zoek op: Nieuwe Wetboek van Strafvordering), p Minister van Veiligheid en Justitie, Memorie van Toelichting: Vaststellingswet Boek 2 van het nieuwe Wetboek van Strafvordering, 7 februari 2017, (zoek op: Nieuwe Wetboek van Strafvordering), p. 15 & zie huidig art. 67 lid 2 Sv. 62 Zie o.a. Kamerstukken II 2015/16, , nr. 278, p De huidige regeling is reeds in 2.2 kort uiteengezet. 64 Minister van Veiligheid en Justitie, Memorie van Toelichting: Vaststellingswet Boek 2 van het nieuwe Wetboek van Strafvordering, 7 februari 2017, (zoek op: Nieuwe Wetboek van Strafvordering), p

20 onderzoek ter terechtzitting een aanvang nemen. 65 Met de wetswijziging wordt de termijn voor de gevangenhouding en neming in vergelijking met onze huidige regeling, waarin de totale periode van gevangenhouding of neming van terrorismeverdachten maximaal twee jaren en drie maanden mag duren, aanzienlijk verlaagd. 66 De nieuwe termijn voor de gevangenhouding- en gevangenneming wordt in het Wetsvoorstel Modernisering namelijk van overeenkomstige toepassing verklaard op verdachten van terroristische misdrijven, waardoor de afzonderlijke bepaling uit art. 66 lid 3 Sv vervalt. 67 De reden hiervoor is dat er, zo zou blijken uit het evaluatierapport van de Wet ter verruiming van de mogelijkheden tot opsporing en vervolging van terroristische misdrijven, geen opsporingsonderzoek is geweest dat na drie maanden nog niet is afgerond en waarbij het wenselijk was om delen van het dossier nog langer geheim te houden, aldus de minister De vrijheidsbeperkende maatregel De vierde wijziging ten aanzien van de voorlopige hechtenis die met het Wetsvoorstel Modernisering wordt beoogd, is de invoering van de vrijheidsbeperkende maatregel. Zoals reeds in paragraaf 2.2 is gesteld, kan de rechter de voorlopige hechtenis schorsen of opschorten en hieraan krachtens art. 80 Sv voorwaarden verbinden. De huidige systematiek van deze regeling zou volgens de memorie van toelichting onvoldoende worden bevorderd omdat voorlopige hechtenis pas kan worden geschorst als deze is bevolen en daarmee is voldaan aan de voorwaarden voor de toepassing van voorlopige hechtenis. Uit de memorie van toelichting blijkt dat met de wetswijziging wordt beoogd dat de rechter eerst dient na te gaan of aan een verdachte vrijheidsbeperkende verplichtingen en verboden kan worden opgelegd en vervolgens pas dient te beoordelen of de voorlopige hechtenis in aanmerking komt indien dit noodzakelijk en onvermijdelijk is. 69 Voor de toepassing van de voorlopige 65 Minister van Veiligheid en Justitie, Memorie van Toelichting: Vaststellingswet Boek 2 van het nieuwe Wetboek van Strafvordering, 7 februari 2017, (zoek op: Nieuwe Wetboek van Strafvordering), p Minister van Veiligheid en Justitie, Memorie van Toelichting: Vaststellingswet Boek 2 van het nieuwe Wetboek van Strafvordering, 7 februari 2017, (zoek op: Nieuwe Wetboek van Strafvordering), p Zie 2.2 De definitie van een terroristisch misdrijf blijft ongewijzigd zie hiervoor Minister van Veiligheid en Justitie, Conceptwetsvoorstel tot vaststelling van Boek 1 van het nieuwe Wetboek van Strafvordering, 7 februari 2017, (zoek op: Conceptwetsvoorstel nieuw boek 1). 68 Minister van Veiligheid en Justitie, Memorie van Toelichting: Vaststellingswet Boek 2 van het nieuwe Wetboek van Strafvordering, 7 februari 2017, (zoek op: Nieuwe Wetboek van Strafvordering), p Minister van Veiligheid en Justitie, Memorie van Toelichting: Vaststellingswet Boek 2 van het nieuwe Wetboek van Strafvordering, 7 februari 2017, (zoek op: Nieuwe Wetboek van Strafvordering), p. 34 e.v. 15

21 vrijheidsbeperking gelden de gronden geregeld in het huidige artikel 67a Sv uit paragraaf en houden de vrijheidsbeperkende maatregelen dezelfde verplichtingen, verboden en geboden in als die behorend tot de schorsing van de voorlopige hechtenis, aldus de minister. Met de invoering van de vrijheidsbeperkende maatregel worden de schorsing en opschorting van de voorlopige hechtenis afgeschaft. 70 Met deze wijziging wordt er gereageerd op de huidige praktijk waarbij rechters een weinig terughoudende toepassing van de voorlopige hechtenis hanteren Het Wetsvoorstel versterking strafrechtelijke aanpak terrorisme In deze paragraaf zal de wijziging die het Wetsvoorstel versterking strafrechtelijke aanpak terrorisme beoogt ten aanzien van de huidige regeling van voorlopige hechtenis inzake terrorismeverdachten worden besproken. 72 In paragraaf is reeds besproken dat het vereiste van ernstige bezwaren op grond van art. 67 lid 4 Sv bij de toepassing van de bewaring voor de duur van maximaal veertien dagen niet geldt, maar wel aan de overige voorwaarden voor voorlopige hechtenis moet zijn voldaan. Vervolgens geldt voor de gevangenhouding en neming dat voldaan dient te zijn aan de reguliere vereisten van voorlopige hechtenis, waaronder de ernstige bezwaren. Het Wetsvoorstel Terrorisme beoogt de uitzondering van art. 67 lid 4 Sv te verruimen zodat deze ook geldt voor de fase van gevangenhouding voor de duur van maximaal dertig dagen. 73 Hierdoor hoeft er voor de toepassing van de eerste fase van gevangenhouding enkel sprake te zijn van een redelijk vermoeden van schuld als in art. 27 Sv, naast de overige voorwaarden uit art. 67 jo. 67a Sv. 74 De minister meent dat deze wijziging wenselijk is, omdat hierdoor meer tijd ontstaat om onderzoek te doen: momenteel wordt in een aantal zaken de voorlopige hechtenis niet verlengd, waarbij ingewikkeld (forensisch) onderzoek nodig, omdat het onderzoek te lang duurt en er onvoldoende bewijs is voor de ernstige bezwaren. Dit is aldus de minister 70 Minister van Veiligheid en Justitie, Memorie van Toelichting: Vaststellingswet Boek 2 van het nieuwe Wetboek van Strafvordering, 7 februari 2017, (zoek op: Nieuwe Wetboek van Strafvordering), p Zie o.a. L. Stevens, Voorlopige hechtenis in tijden van risicomanagement. Lijdende of leidende beginselen?, DD & M. Bouwman e.a., Kroniek Formeel strafrecht 2016, Advocatenblad 2016, afl Minister van Veiligheid en Justitie, Memorie van Toelichting Wetsvoorstel Versterking strafrechtelijke aanpak terrorisme, 18 november 2016, (zoek op: MvT Wetsvoorstel aanpak terrorisme), p Minister van Veiligheid en Justitie, Wetsvoorstel Versterking strafrechtelijke aanpak terrorisme, 18 november 2016, (zoek op: Wetsvoorstel aanpak terrorisme). 74 Kamerstukken II 2015/16, 29 54, nr. 394, p

22 onwenselijk, omdat vlucht- of recidivegevaar ontstaat bij vrijlating van een terrorismeverdachte Tussenconclusie Het Wetsvoorstel Modernisering van het Wetboek van Strafvordering beoogt een modernisering van het huidige Wetboek waardoor een aantal punten van de voorlopige hechtenis worden gewijzigd. Allereerst dient een afzonderlijke codificatie van de beginselen van proportionaliteit en subsidiariteit een al te lichtvaardige toepassing van de voorlopige hechtenis tegen te gaan. Ten tweede worden voor de toepassing van de voorlopige hechtenis twee van de vijf nieuwe verdenkingscriteria gehanteerd in plaats van het huidige voorlopigehechteniscriterium uit art. 67a Sv. Voor de toepassing van de bewaring geldt hierdoor het tweejaarscriterium in plaats van het huidige vierjaarscriterium, dat laatste blijft voor de gevangenhouding en -neming wel gelden met uitzondering van een aantal specifieke misdrijven waarbij sprake is van recidive; de artikelen 67 lid 1 onder b en c Sv komen voor het overige te vervallen. De derde wijziging heeft betrekking op de regeling van de gevangenhouding en neming uit art. 66 lid 3 Sv. Deze regeling wordt in die zin gewijzigd dat de termijn gedurende welke het bevel gevangenhouding van kracht is ten hoogste één jaar kan duren met periodes van maximaal drie maanden. De afzonderlijke regeling uit art. 66 lid 3 Sv ten aanzien van terrorismeverdachten komt te vervallen zodat ook terrorismeverdachten maximaal één jaar in gevangenhouding kunnen zitten. Dit is een verlaging van de momenteel geldende termijn uit art. 66 lid 3 Sv. Het Wetsvoorstel Modernisering voert ten slotte de vrijheidsbeperkende maatregel in als wettelijk alternatief voor de voorlopige hechtenis en worden de schorsing en de opschorting afgeschaft. Ten slotte beoogt het Wetsvoorstel versterking strafrechtelijke aanpak terrorisme art. 67 lid 4 Sv te verruimen zodat de eerste dertig dagen van gevangenhouding van de terrorismeverdachte kan worden gevorderd buiten de aanwezigheid van ernstige bezwaren. Hierdoor hoeft er voor de eerste fase van gevangenhouding, enkel sprake te zijn van een redelijk vermoeden van schuld als in art. 27 Sv naast de overige criteria van art. 67 jo. 67a Sv. 75 Minister van Veiligheid en Justitie, Memorie van Toelichting Wetsvoorstel Versterking strafrechtelijke aanpak terrorisme, 18 november 2016, (zoek op: MvT Wetsvoorstel aanpak terrorisme), p