Het fluviatiel karakter van het dal van de Overijsselse Vecht

Transcriptie

1 Het fluviatiel karakter het dal de Overijsselse Vecht P Bremer (Provcie Overijssel, Hoofdgroep Ruimtelijke Ordeng en Inrichtg, Luttenbergstraat, 8 GB Zwolle) The fluviatile aspect of the valley of the river Overijsselse Vecht The major part of the valley of the river Overijsselse Vecht has been assigned to the Fluviatile District Of the various species which are regarded as characteristic for this valley, many have suffered a decle sce 97 Their present distribution supports the upstream delimitation of this of the part Fluviatile District, between the villages Ommen and Hardenberg Inleidg De Provcie Overijssel heeft onlangs een floristische en faunistische karterg uitgevoerd het dal de Overijsselse Vecht Deze karterg was belang voor begrenzg derelatienota en beheersgebieden, voor een beoordelg waterwng, en voor een beoordelg de verandergen die opgetreden zijn de iode 97989/9 Het grote bestand aan verspreidgsgegevens biedt ook de mogelijkheid om de plantengeografische positie het gebied nader te bepalen Uitgangspunt voor dit artikel is de hoeverre vraag het juist is geweest een belangrijk deel (niet het gehele gebied) het dal de Overijsselse Vecht te rekenen tot het Fluviatiel District 8 Gorteria 9 (99)

2 Methode In 97 werd een ventarisatie uitgevoerd, waarbij één seizoen het hele rivierdal werd onderzocht Het onderzoek bestond uit het vullen streeplijsten, het karteren waardevolle vegetaties en een bekte soortkarterg Tijdens het botanisch onderzoek werden ongeveer 95 streeplijsten gevuld bossen, graslandcelen en oude rivierarmen Op deze lijsten werden de belangrijkste en bijzondere soorten genoteerd Er werd niet naar volledigheid gestreefd In totaal werden circa 7 soorten genoteerd In 989/9 werd het Vechtdal systematisch gekarteerd, ditmaal volgens de methode de provciale milieuventarisatie Per kmhok werden meerdere streeplijsten gemaakt en vond er een uitgebreide vegetatie en soortkarterg plaats In totaal werden 5 kmhokken 88 streeplijsten gevuld de belangrijkste biotopen (bijvoorbeeld bossen, graslanden, moeras) soorten genoteerd Het verschil genoteerde In totaal werden ongeveer soorten tussen 97 en 989/9 hangt grotendeels samen met het vollediger vullen streeplijsten tijdens het meest recente onderzoek Bij de verwerkg de gegevens het recente onderzoek is een vdplaats gedefieerd als een traject 5 m (of een vak 5 x 5 m) waarbnen een soort is waargenomenbij de uitwerkg is de vdplaats gerelateerd aan kmvakken De traditionelemanier is het kilometerhok, maar weergave daarbij ontstaan onnatuurlijke begrenzgen; het ene hok bedekt bijvoorbeeld een gedeelte het rivierdal met twee kilometer aan rivierdijken, een ander kmhok slechts een halve kilometer Een kmvak betreft een riviergedeelte tussen twee kilometerpalen volgens de trajectaanduidg Rijkswaterstaat Het voordeel hier is dat steeds dezelfde lengte aan rivierdijk (tenmste benedenstrooms) en rivieroever wordt vergeleken Dit geldt niet voor het opvlak Toch leek deze benaderg zvolleromdat dé stroomdalplanten vrijwel bekt zijn tot het rivierdal en de analyse zich richtte op begrenzg de lengterichtg derivier Bij de beoordelg de begrenzg het Fluviatiel District zijn naast kmvakken ook kmvakken en 5 kmvakken betrokken omdat het uitgangspunt vergelijkg (kmhok, uurhok, kmvak) arbitrair is Voor dit artikel zijn ook recente gegevens derden gebruikt 5 Resultaten Eerder is het fluviatielekarakter de IJssel geanalyseerd 7 In totaal werd voor dit gebied uitgegaan 9 kenmerkende soorten Van deze soorten zijn langs de Overijsselse Vecht 97 soorten waargenomen; soorten zijn waargenomen tijdens de ventarisatie 989/9 Daarnaastkomen langs de Overijsselse Vecht vier stroomdalsoorten voor dieontbreken langs de IJssel, namelijk Veronica longifolia, Dianthus deltoides, Herniaria glabra en Mentha pulegium In totaal zijn er 989/9 7 soorten waargenomen De stroomdalflora de Overijsselse Vecht is dus duidelijk armer dan die langs de IJssel uitgaande het totaal soorten In Tabel staan enkele soorten waar de verspreidg door de mens is beïnvloed Ze zijn aangevoerd met materiaalvoor verstevigg de Vechtoevers en hebben zich Gorteria 9 (99) 8

3 8 Gorteria 9 (99) Eenmaal waargenomen (tussen haakjes nummer traject): Campanula rapunculoides (), Clematis vitalba (), Cynodon dactylon (), Dipsacus fullonum (), Elymus canus (8), Euphorbia esula (), Lamium maculatum (8), Mentha pulegium (), Mentha longifolia (), Myosotis ramossissima (), Pulicaria dysenterica (), Scabiosa columbaria (), Sedum reflexum (9), Sedum album (), Vicia lathyroides (), Senecio paludosus () A trajecten één kilometer waarop de soort voorkwam 989/9; B totaal (5 x 5 m) 989/9; C kmhokken volgens Lako (8999); D kmhokken 97 (HGA Reimerk); E kmhokken 989/9; F: soorten die op basis 97 en 989/9 onderzochte (verspreid het dal de Overijsselse Vecht) saldo op meer dan zijn verdwenen, soorten die saldo op mder dan zijn verdwenen; * of meer vdplaatsen traject; x onderteld (zie p 85) Tabel Lijst stroomdalplanten het dal de Overijsselse Vecht met een kenmerken Soort / trajecten 5 A B C D E F Allium oleraceum _ Allium scorodoprasum, Cruciata laevipes Senecio fluviatilis *?n Bromus ermis "> Carex caryophyllea 5 5 Knautia arvensis Eryngium campestre * * Cuscuta europaea ? Ononis sposa 5 Potentilla verna Ranunculus bulbosus x tx Thymus pulegioides * 9 7 Inula britannica 7 Veronica prostrata Pimpclla saxifraga * Galium verum xxxxxxx xxxxxx 9 5 Diantus deltoides * 7 5 Veronica longifolia 5 8 **5*95 8 7

4 Fig Het stroomdalplanten kmhok de benedenloop de Overijsselse Vecht Een aangevoerde soorten is niet meegerekend (onderandere Geranium columbum,inula conyza) A: situatie 95 98; B; situatie 989/9 weten te handhaven zoals Lamiummaculatum en Clematis vitalba Deze soorten zijn daarom Tabel vermeld Voor het rivierdal westelijk Dalfsen worden ook Inula conyza, Origanum vulgare, Geranium columbumen Satureja vulgaris vermeld 8 9 Deze soorten hebben zich echter niet weten te handhaven Een soorten is bekt tot het mondgsgebied afberkum, te weten Allium oleraceum, Allium scorodoprasum, Cruciata laevipes, Pulicaria dysenterica, Senecio fluviatilis en Senecio paludosus Eryngium campestrekomt vrij algemeen voor tot westelijk Ommen Haar verspreidgsgebied komt precies overeen met de verspreidg aan het beg deze eeuw Een vergelijkbare verspreidg hebben ook Sedum sexangulare en Cuscuta europaea De overige soorten zijn slechts vertegenwoordigd met één of enkele verspreid liggende groeiplaatsen, of komen het hele dal meer ofmder algemeen voor, zoals Pimpella saxifraga en Dianthus deltoides Van de 7 soorten komen slechts vier soorten vrij algemeen voor (op meer dan trajecten aanwezig) Ranunculus bulbosus is onderteld en moet aan deze groep worden toegevoegd Tabel geeft ook formatieover het kmhokken waar stroomdalsoorten ten tijde Lako (iode 8997) en 97 zijn waargenomenopvallend is de sterke achteruitgang 7 soorten Het gaat om Sedum sexangulare, Sedum Fig Het soorten stroomdalplanten weergegeven kilometervak ( ), kmvak () en 5 kmvak ( ) Gorteria 9 (99) 85

5 reflexum, Ononis sposa, Herniaria glabra, Inula britannica, Myosotis ramosissima en Cruciata laevipes Ook na 97 is de verarmg verder gegaan Het totaal waarnemgen stroomdalsoorten (op grond presentie kmhokken) nam echter toe 97 naar 8 989/9 Deze toename is vooral toe te schrijven aan de uitgebreidere ventarisatie 989/9 In feite is er sprake een verarmg, die wordt gemaskeerd doordat enkele algemene soorten meer vdplaatsen zijn vastgesteld Hoewel Eryngium campestre, Ononis sposa en Galium verum op grond het kmhokken geen achteruitgang vertonen, blijkt dit wel bij vergelijkg de onderzochte (Tabel, kolom F) Van de kenmerkende soorten heeft Bromus ermis zich na 97 gevestigd Opvallend is ook de toename Cuscuta europaea; vrijwel alle groeiplaatsen liggen op de rivieroevers, waar de soort woekert op ijl groeiende Urtica dioica De verarmg wordtook nog eens geïllustreerd met de gegevens zoals gepubliceerd voor de benedenloop 7 In Figuur is het totaal stroomdalplanten kmhok weergegeven voor de iode 9598 en voor 989/9 Het verschil heeft te maken met het feit dat vezameld gegevens over een dertigtal jaren worden vergeleken met die twee jaren ( gebied één veldseizoen), maar ook met een verarmg Juist dit trajekt zijn soorten als Thymus pulegioides en Ononis sposa sterk achteruit gegaan Figuur geeft voor de 7 soorten de verspreidg langs de Overijsselse Vecht, en 5kmvakken Per kmvak varieert het soorten 5 De figuur geeft een golvend verloop waarbij de toppen naar het oosten toe steeds lager worden Het rijkst is de omgevg Berkum, het rivierdal de omgevg 'de Bron' en het Arriër Koeland Oostelijk Ommen worden steeds mder dan 8 stroomdalsoorten kmvak waargenomen Een vergelijkbaar beeldwordt ook verkregen als wordt uitgegaan het stroomdalsoorten kmvakken Als wordt uitgegaan 5 kmvakken is een duidelijk dalende lijn te constateren met een duidelijke kenterg westelijk Hardenberg Discussie De stroomdalflora langs de Overijsselse Vecht is nogal verarmd Met name soorten droge graslanden zijn achteruit gegaan Groeiplaatsen zijn verdwenen door onder andere dijkverzwargen en het omzetten grasland maïsland Sds 97 is sprake geweest een verarmg op mstens 79, betreffende ha Te verwachten is dat een verarmg door biotoopverlies kan worden vermderd dan wel worden gecompenseerd nu een eerste begrenzg het relatienotagebied heeft plaatsgevonden (98989) en een tweede begrenzg zowel relatienota als natuurontwikkelgsgebied voorbereidg is Opvallend is ook dat verschillende soorten bnen beschermde gebieden acheruit zijn gegaan, zoals Inula britannicaen Dianthus deltoides Deze achteruitgang laat zich niet eenvoudig verklaren, maar zou te maken kunnen hebben met onder meer de vloed verzurg en vermestg In Heukels & Van Ooststroom wordt het dal de Overijsselse Vecht gerekend tot het Fluviatiel District Weeda zegt over het dal de Overijsselse Vecht dat: 8 Gorteria 9 (99)

6 "slechts langs de benedenloop de Overijsselse Vecht is hun voldoende groot om het desbetreffende gebied tot het Fluviatiel District te latenrekenen" Hij laat het district 'doorlopen' tot westelijk Hardenberg De hier gepresenteerde gegevens laten zien dat het district niet plotselg ophoudt, maar naar het oosten geleidelijk armer wordt aan kenmerkende soorten Bij een vergelijkbare analyse de stroomdalflora langs de IJssel werden op het armste traject (benedenloop) ten hoogste nog 9 stroomdalsoorten kmvak waargenomen Uitgaande deze 9 soorten zou de oostgrens het Fluviatiel District komen te liggen bij Ommen De uitwerkg met 5 kmvakken geeft een duidelijke dalg te zien ten westen Hardenberg Op grond deze gegevens lijkt het terecht de grens te trekken tussen Ommen en Hardenberg, mogelijk iets westelijker de doorweeda voorgestelde grens Met het publiceren verspreidgskaarten voor WestDuitsland is het mogelijk de herkomst de verschillende soorten te beoordelen Het ligt voor de hand dat de vestigg de meeste stroomdalsoorten zich via Rijn en Ussel heeft voorgedaan Voor 8 soorten, die de benedenloop voorkomen en naar het oosten zeldzamer worden, lijkt dit aannemelijk, zoals voor Allium oleraceum enpotentilla verna Voor Veronica longifolia en Dianthus deltoides functioneren Rijn/IJssel niet als leefgebied, terwijl de bovenloop de Overijsselse Vecht en wijde omgevg omgrijke populaties voorkomen Beide soorten zullen uithet oosten het Nederlands gedeelte de Overijsselse Vecht zijn bnengedrongen Voor een derde groep soorten vormen zowel de Rijn als Overijsselse Vecht de verbdgswegen met grote groeiplaatsen Duitsland Thymus pulegioides, die vrij algemeen is Duitsland, kan zowel via het Duitse deel de Vecht als via de Rijn/ Ussel het Nederlandse deel de Overijssels Vecht terecht zijn gekomen Tot deze categorie laten zich 7 de 7 soorten rekenen MA Heen, P Bremer, J Brouwer & AJ Dijkstra, 99 Flora en fauna het Vechtdal Basisrapport milieuventarisatie provcie Overijssel HGA Reimerk, JG Bokhorst, JW Grotenhuis & CWM Scharenburg, 98 Integraal Structuurplan Noorden des lands Regionaal milieuonderzoek Deelrapport Provcie Overijssel, 98 Handleidg milieuventarisatie R Leeuwen, 99 Basiskarterg vegetatie object Vechtdal 99 Staatsbosbeheer 5 W Altenburg, C Zoon & E Wymenga, 99 De vegetatie het relatienotagebied Vechtdal DBL publicatie nr Veenwouden Recente floristische gegevens zijn ontgen A Corporaal (NBLF), J Kleuver (SBB) en J Bredenbeek (SBB) 7 P Bremer & TJ de Kogel, 988 Floristische de IJssel aspecten Gorteria : 5 8 A Corporaal, 985 Atlas de flora de oostelijke LJsselVechtdal 9 A Goutbeek, 98 Een kalkflora bij Dalfsen Gorteria : D Lako, 8999 Carthografische flora Overijssel Provcie Overijssel, 99 OntwerpBeleidsplanNatuur en LandschapOverijssel H Heukels & SJ Ooststroom, 97 Flora Nederland WoltersNoordhoff, Grongen EJ Weeda, 99 Over de plantengeografie Nederland In: R der Meijden, Heukels' Flora Nederland (ed ): Grongen H Haeupler & P Schönfelder, 989 Atlas der Farn un Blütenpflanzen der Bundesrepublik Deutschland Stuttgart Gorteria 9 (99) 87