Draaiboek Infectieziektebestrijding

Transcriptie

1 < Draaiboek Infectieziektebestrijding Veiligheids- en Gezondheidsregio Gelderland-Midden GGD Maart 2015, versie 1.0

2 Afdeling MZ, team Infectieziekten Versiebeheer VERSIENUMMER AFSTEMMING MET DATUM 1.0 GHOR en multidisciplinair coördinatieplan Januari 2015 infectieziektebestrijding Akkoord DIRECTEUR PUBLIEKE GE/ ID DATUM Y. SCHAT 20 maart

3 Inhoudsopgave 1. Inleiding 1.1 Doelstelling draaiboek 1.2 Doelgroep 1.3 Uitgangspunten infectieziektecrisis 2. (Wettelijke) kaders infectieziektebestrijding 2.1 Wet publieke gezondheid 2.2 Wet veiligheidsregio's 2.3 Rol Directeur Publieke Gezondheid 2.4 Landelijke en internationale bestrijdingsbeleid infectieziekten GGD 3.2 Samenwerking GHOR 3.3 Samenwerking ketenpartners 4. Processen GGD 4.1 Registratie 4.2 Bron- en contactonderzoek Laboratoriumonderzoek en diagnostiek Aanvullend epidemiologisch onderzoek Vaccinatie en Grootschalige vaccinatiecampagne Weren en het beperken van sociaal contact Medisch toezicht, quarantaine en isolatie Communicatie 5.1 Landelijke voorlichting ten tijde van een infectieziektecrisis Regionale voorlichting ten tijde van een infectieziektecrisis en nazorg 13 Lijst met afkortingen Bijlage 1: Samenwerkingsrelaties voor de Algemene Infectieziektebestrijding bij de GGD 15 Bijlage 2: Hygiënemaatregelen 19 3

4 Voortdurend zijn er dreigingen van grootschalige uitbraken van infectieziekten in Nederland (infectieziektecrises). Soms gaat het om toename van bekende ziekten, soms om nieuwe ziekteverwekkers die vaak hun oorsprong hebben in de dierenwereld zoals SARS, MERS CoV en aviaire influenza. Daarnaast is er de dreiging van het opzettelijk verspreiden van micro-organismen zoals pokken en de bestrijding van dergelijke rampen, is een goede samenwerking tussen GGD, GHOR en de keten- en kolompartners noodzakelijk. 1.1 Doelstelling draaiboek Dit draaiboek infectieziektebestrijding heeft als doel de werkwijze van de GGD bij een infectieziektecrises vast te leggen en de afstemming met de GHOR weer te geven. het multidisciplinair draaiboek infectieziektecrises zijn de afspraken met de multidisciplinaire partners (gemeente, brandweer, politie, GHOR) en de partners in de geneeskundige zorgketen (GGD, ziekenhuizen, huisartsen, RAV/MKA, zorginstellingen) beschreven. 1.2 Doelgroep Dit draaiboek infectieziektebestrijding is bedoeld voor de medewerkers van de GGD. 1.3 Uitgangspunten infectieziektecrisis Een infectieziektecrisis is die situatie waarbij ten gevolge van een infectieziekte in de regio (of in geheel Nederland) een ernstige verstoring van de openbare orde en veiligheid is of dreigt te ontstaan waarbij: Het leven en de gezondheid van vele personen of grote maatschappelijke belangen in ernstige mate bedreigd worden of zijn geschaad; Een gecoördineerde inzet van diensten en organisaties van verschillende disciplines is vereist om de dreiging weg te nemen of de schadelijke gevolgen te beperken; De reguliere structuur van infectieziektebestrijding onvoldoende capaciteit bezit om grootschalige bestrijdingsmaatregelen tot uitvoer te brengen. Dit kan betekenen dat: 1. de GGD het GGD rampen (GROP) gaat opstarten. 2. op regionaal niveau uitvoering van de maatregelen onder regionale coördinatie plaatsvindt; 3. op basis van een regionale risico-inventarisatie in meer of mindere mate extra investeringen noodzakelijk worden geacht (bijvoorbeeld als in een regio specifieke infectieziekterisico's bestaan zoals een grote concentratie 4. op landelijk niveau het bestrijdingsbeleid wordt aangepast; 5. een landelijke aansturing van maatregelen en interventies wordt nagestreefd; 6. noodzakelijkerwijs maatregelen zoals communicatie naar de bevolking op landelijk niveau worden uitgevoerd. Hierbij geldt dat één of meerdere van bovenstaande uitgangspunten kunnen spelen bij een (dreiging van) een infectieziektecrisis. Er hoeft daarbij niet per definitie sprake te zijn van Dankzij internationale surveillance kunnen we in een vroeg stadium een nieuwe infectieziekte (-crisis) ontdekken. Er is dus tijd om bestaande afspraken te verfijnen naar specifieke op de actuele dreiging toegespitste maatregelen. 1.4 Onderhoudsprocedure draaiboek Dit draaiboek wordt aangepast wanneer belangrijke veranderingen hebben plaatsgevonden. Minimaal eenmaal per jaar worden de gegevens gecontroleerd en zo nodig aangepast. Eindverantwoordelijke voor het versiebeheer is het afdelingshoofd MZ. Dit draaiboek is vastgesteld door de Directeur Publieke Gezondheid van GGD Gelderland Midden en is opgenomen in het kwaliteitsmanagement systeem van de instelling. 4

5 2. (Wettelijke) kaders infectieziektebestrijding 2.1 Wet publieke gezondheid Conform de Wet publieke gezondheid (Wpg) is de GGD verantwoordelijk voor de bestrijding en het voorkomen van verdere verspreiding van infectieziekten. het kort geeft de wet het volgende weer over taken en verantwoordelijkheden bij infectieziekten: De GGD draagt namens het college van burgemeester en wethouders zorg voor de uitvoering van de algemene infectieziektebestrijding, en bij de uitvoering hiervan past zij de maatregelen toe die door de minister worden opgedragen; De burgemeester geeft op grond van de Wpg leiding aan de bestrijding van een epidemie van een infectieziekte, behorend tot groep B2 of C, alsook de directe voorbereiding daarop en draagt zorg voor de toepassing van de maatregelen die daarvoor nodig zijn; Het bestuur van de veiligheidsregio draagt zorg voor de voorbereiding op de bestrijding van een epidemie van een infectieziekte behorend tot groep A, alsmede op de bestrijding van een nieuw subtype humaan waarbij ernstige gevaar voor de volksgezondheid bestaat; De voorzitter van de veiligheidsregio draagt zorg voor de bestrijding van een epidemie van een infectieziekte behorend tot groep A, of een directe dreiging daarvan, en is dan ten behoeve van de bestrijding bij uitsluiting bevoegd om een toepassing te geven aan maatregelen als beschreven in de wetsartikelen Wpg. de Wpg wordt ten aanzien van infectieziekten derhalve een directe relatie gelegd met de Wet Veiligheidsregio's (Wvr): zowel ten aanzien van de bestuurlijk verantwoordelijkheid voor de voorbereiding en bestrijding van een epidemie van en infectieziekte behorende tot groep A, als ten aanzien van de planvorming c.q. het crisisplan dat voor het deel dat daar betrekking op heeft in overeenstemming met het bestuur van de GGD dient te worden vastgesteld. 2.2 Wet veiligheidsregio's de Wet veiligheidsregio's is belegd dat het college van burgemeester en wethouders belast is met de organisatie van o.a. rampenbestrijding en crisisbeheersing en geneeskundige zorg. het regionaal crisisplan van de veiligheidsregio is beschreven hoe de organisatie, taken en bevoegdheden in de voorbereiding op en bij uitvoering van een infectieziektebestrijding geregeld zijn. De Directeur Publieke Gezondheid kan optreden als operationeel leider en legt verantwoording af aan de voorzitter van de veiligheidsregio. De GGD blijft ook bij een (dreigende) infectieziektecrisis verantwoordelijk voor de inbreng van inhoudelijke deskundigheid bij de infectieziektebestrijding in haar gebied, voor de uitvoering van de bestrijding en voor vakinhoudelijke communicatie naar interne en externe collega's in de regio. Daarnaast is zij de vertaler van het landelijke De GHOR is regisseur, zij zorgt voor verbinding tussen de ketenpartners en de multidisciplinaire partners. 2.3 Rol Directeur Publieke Gezondheid De Directeur Publieke Gezondheid heeft een centrale verantwoordelijkheid in de infectieziektebestrijding in de regio. Sinds 2012 is elke DPG verantwoordelijk voor de GGD en de GHOR. Daarmee is de DPG verantwoordelijk voor de monitoring van infectieziekten in de regio alsmede voor de coördinatie van de bestrijding en de samenwerking met alle (zorg)partners. Daarbij worden zij ondersteund of gestuurd door het Centrum infectieziektebestrijding van het RIVM dan wel het ministerie van VWS. De organisaties van de directeur Publieke Gezondheid (GGD en GHOR) bevorderen dat zorgpartners, publiek en bedrijven in de regio hun bijdrage leveren aan het bestrijdingsbeleid. Bij een landelijke crisis bevordert de directeur de medewerking van zorgpartners in de regio aan het landelijke bestrijdingsbeleid van de minister en zorgt zo nodig voor regionaal aanvullend beleid. De verantwoordelijkheden van de DPG zijn: Het tijdig treffen van maatregelen om te voorkomen dat een infectieziekte leidt tot maatschappelijke onrust of een verstoring van de openbare orde en veiligheid; Het tijdig informeren van betrokken partners in zowel het domein veiligheid als publieke gezondheid; Het adviseren van het bestuur van de Veiligheids- en Gezondheidsregio Gelderland-Midden. 5

6 2.4 Landelijke en internationale bestrijdingsbeleid infectieziekten de dagelijkse praktijk van de infectieziektebestrijding is de GGD het uitvoerende orgaan. De GGD laat zich bij die taak ondersteunen door de richtlijnen en adviezen van de Landelijke Coördinatie Infectieziektebestrijding onderdeel van het RIVM. Bij een grotere regionale, landelijke of internationale infectieziekten uitbraak roept de LCI het Outbreak Management Team (OMT) bijeen. Het OMT bestaat uit vaste leden en wordt aangevuld met specifieke deskundigen. Het OMT adviseert de Minister van Volksgezondheid via het Bestuurlijk Afstemmingsoverleg (BAO) welke bestrijdingsstrategie te volgen. Het BAO toetst het inhoudelijke advies op bestuurlijke haalbaarheid en logistieke uitvoerbaarheid en stelt uiteindelijk het bestrijdingsbeleid vast. Vervolgens stuurt het RIVM de regionale GGD inhoudelijk aan bij de uitvoering van dit beleid. De uitvoering van het beleid vindt plaats onder verantwoordelijkheid van de voorzitter van de veiligheidsregio of de burgemeester. Als er sprake is van een internationale infectieziektedreiging gelden de International Health Regulations Er moet in die gevallen internationale communicatie en afstemming plaatsvinden met het European Center of Disease Control (ECDC) en de World Health Organisation (WHO). Het RIVM is het aanspreekpunt voor deze internationale afstemming en vertaalt het beleid naar de Nederlandse situatie. geval van dreiging van (inter-) nationaal belang kan de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) een bepaalde infectieziekte toevoegen aan de lijst met A-ziekten. 6

7 3. Opschaling GGD en samenwerking GHOR en ketenpartners Infectieziektecrises hebben een andere dynamiek dan Acties moeten daarom niet incidentgestuurd zijn maar juist gebaseerd op 'te verwachten scenario's'. Er dient dus 'scenario denken' toegepast te worden bij de bestrijding van infectieziektecrises. 3.1 Opschaling GGD Opschaling van de GGD tijdens een grootschalige infectieziektecrisis staat beschreven in het GROP (GGD de werkafspraak van afdeling MZ "Signalering en melding uit het werkinstructieboek staat beschreven hoe meldingen binnenkomen bij de GGD en welke acties worden ondernomen. Bij de bestrijding van een infectieziektecrisis kan meer personeel nodig zijn dan bij de afdeling infectieziektebestrijding beschikbaar is. Opschaling van extra personeel van intern en extern VGGM staat beschreven in het GROP deel B proces inzet van intern en extern personeel. 3.2 Samenwerking GHOR Bij een potentiële infectieziektecrisis is overleg in een zo vroeg mogelijk stadium tussen GGD en GHOR noodzakelijk om informatie uit te wisselen en werkzaamheden af te stemmen. essentie zijn er twee redenen om de GHOR te betrekken bij het bestrijdingsbeleid: " (dreigende) capaciteitsproblemen verdeling van schaarste van bijvoorbeeld mensen, kennis en middelen; «(dreigende) complexiteitsproblemen; samenwerking en afstemming met veel partners, veel partijen en/of veel processen De GHOR zal deelnemen aan het crisisteam van de GGD conform de opschaling van het GROP. Het crisisteam GGD bekijkt de situatie en maakt een inschatting van de grootte van de uitbraak en de gevolgen die deze uitbraak teweeg kan brengen. De Algemeen Commandant Geneeskundige Zorg (ACGZ) bepaalt in overleg met de crisiscoördinator GGD en de DPG of noodzakelijk is. Vervolgens zal de DPG in overleg met de voorzitter veiligheidsregio of burgemeester (afhankelijk van type infectieziekte) bepalen welke GRIP fasering afgegeven wordt. Er kan echter ook zonder GRIP-opschaling besloten worden om mono- en multidisciplinair informatie, vragen en verwachtingen op elkaar af te stemmen. Samenvattend zien de taken en verantwoordelijkheden van de GGD en de GHOR er als volgt uit: GGD is de medisch deskundige: coördineert de bestrijding van de infectieziekte in de regio en voorkomt verdere verspreiding. De GGD vertaalt het landelijk VWS/RIVM beleid naar een regionaal bestrijdingsbeleid. Taken die hierbij horen zijn: Registratie Bronopsporing en contactonderzoek, Laboratoriumonderzoek en diagnostiek Aanvullende epidemiologisch onderzoek Hygiënemaatregelen Vaccinatie en profylaxe Medisch toezicht, isolatie of quarantaine GHOR zorgt voor verbinding tussen de geneeskundige en veiligheidspartners en coördineert opschaling van de witte keten. Vertaalt landelijk V&J beleid. Taken die daarbij horen zijn: Monitoren van de continuïteit van de en 2e zorg Coördinatie van de samenwerking tussen ketenpartners witte kolom Afstemming met politie, gemeenten, brandweer, defensie en overige vitale partners Informatievoorziening en (logistieke) coördinatie bij crisis Verdeling van schaarste 7

8 3.3 Samenwerking ketenpartners Bij de beheersing van infectieziektecrises werkt de GGD samen met veel verschillende ketenpartners. Sommige ketenpartners zijn bij alle crises betrokken, anderen zijn alleen in bepaalde gevallen relevant. bijlage 1 is een lijst met samenwerkingsrelaties van de Algemene Infectieziektebestrijding bij de GGD opgenomen. Deze lijst staat vermeld in het landelijke generiek draaiboek infectieziektebestrijding van het RIVM. De GGD gaat per crisis na welke ketenpartners relevant zijn voor de beheersing en hoe deze partners betrokken moeten worden. 8

9 4. Processen GGD De GGD draagt zorg voor bestrijding van de infectieziekte in de regio, ook bij een infectieziektecrises. Onder inhoudelijke coördinatie vanuit het LCI zal de GGD het bestrijdingsbeleid uitvoeren. dit hoofdstuk worden de maatregelen die de GGD neemt bij de bestrijding van infectieziekten nader uitgewerkt. 4.1 Registratie Op basis van de wettelijke meldplicht zijn artsen en laboratoria verplicht een aantal infectieziekten te melden. De GGD zorgt voor registratie van alle ziektegevallen en documenteert het gevoerde beleid. Voor de registratie van de ziektegevallen wordt gebruik gemaakt van het registratiesysteem HP- Zone en bij een infectieziektecrises wordt door de afdeling MZ een logboek bijgehouden. 4.2 Bron- en contactonderzoek Wanneer het onduidelijk is waar de besmetting van het heeft plaatsgevonden, kan brononderzoek worden ingezet. Door na te gaan hoe het indexgeval is besmet, wordt duidelijk waar het pathogeen vandaan is gekomen en ontstaat een completer beeld van de keten van besmettingen die heeft plaatsgevonden. Verdere verspreiding via gevallen die besmet zijn voor de indexpatiënt kan dan ook bestreden worden. Na ontvangst van een clustermelding gaat de GGD na of er een epidemiologisch verband bestaat tussen de verschillende patiënten. Clusterinformatie kan soms op nieuwe transmissieroutes wijzen. Dit helpt bij het vaststellen van het bestrijdingsbeleid. (Sub)typering van de verwekker kan aanvullende informatie opleveren. Door te onderzoeken met wie de patiënt in contact is geweest kan een beeld geschetst worden van de mogelijke verspreiding van het agens. Door besmette contacten te behandelen en/of additionele maatregelen in te zetten kan verspreiding beperkt worden en kan ziekte en sterfte worden voorkómen. Zo nodig vindt 'active case finding' plaats. Hierbij worden actief contacten opgespoord om een beter beeld te krijgen van mogelijke bronnen en 4.3 Laboratoriumonderzoek en diagnostiek Laboratoriumonderzoek en diagnostiek worden ingezet om het pathogeen dat de ziekte veroorzaakt snel op te sporen, zodat maatregelen kunnen worden ingezet om ziektegevallen, ziekenhuisopnames en mortaliteit te voorkomen. Het biedt tijdens crises actuele informatie over het type diagnostiek, de persoonlijke beschermingsmaatregelen en de coördinatie van de diagnostiek. De GGD ziet er op toe dat er bij de juiste mensen op de juiste manier monsters worden afgenomen, en dat deze op de juiste wijze naar het juiste laboratorium worden gestuurd. Over het algemeen worden monsters van patiënten door behandelaren afgenomen, en verzorgt de GGD enkel bij contacten. Naarmate een crisis zich ontwikkelt, wordt laboratoriumonderzoek soms minder belangrijk, omdat het klinisch beeld volstaat. Laboratoriumuitslagen dragen dan niet meer bij aan surveillance of diagnostiek. 4.4 Aanvullend epidemiologisch onderzoek Bij (het vermoeden van) een uitbraak kan aanvullend (epidemiologisch) onderzoek noodzakelijk blijken. De GGD overlegt over het in te zetten onderzoek met het LCI en de afdeling epidemiologie binnen het Aanvullend onderzoek betreft o.a voedselenquêtes bij uitbraken; een gedetailleerde epidemische curve; aanvullend laboratoriumonderzoek en evt onderzoek in de voedselketen of bij dieren. Door de combinatie van de resultaten van die verschillende onderzoeken ontstaat een beeld van de uitbraak en het aantonen van een mogelijke bron. 9

10 4.5 Hygiënemaatregelen Maatregelen zoals hoesthygiëne, handhygiëne, desinfectie, het afschermen van de bron en het scheiden van zieken en gezonden kunnen een belangrijke rol spelen in de preventie van transmissie. Medewerkers in de gezondheidszorg dienen strikte beschermende maatregelen in acht te nemen bij het contact met (vermoedelijk) besmettelijke patiënten of patiëntmaterialen. bijlage 2 zijn hiervoor nadere handreikingen weergegeven. Als uitgangspunt geldt dat alle voorwerpen die in direct contact zijn geweest met besmettelijke patiënten en dragers, en voorwerpen en oppervlaktes die zijn verontreinigd met besmettelijk materiaal, zorgvuldig gereinigd dienen te worden om transmissie te voorkomen. 4.6 Vaccinatie en profylaxe Bij een infectieziektecrisis kan soms een vaccinatie of profylaxe worden aangeboden aan niet- of onvolledig gevaccineerden om ziekte en secundaire transmissie te voorkomen. De GGD indiceert, op basis van landelijk beleid, de doelgroepen die in aanmerking komen voor vaccinatie of profylaxe. Bij een infectieziektecrises is het RIVM verantwoordelijk voor het bestellen en distribueren van deze middelen Grootschalige vaccinatiecampagne Bij een grootschalige vaccinatiecampagne is het doel om op zeer korte termijn een groot deel van de bevolking te vaccineren. Hiervoor wordt gebruik gemaakt van het proces RVP en de bijbehorende werkinstructie RVP uit het afdelingshandboek JGZ. De vaccinatielocaties worden door de gemeente beschikbaar gesteld, en bij de uitvoer zal multidisciplinaire samenwerking plaatsvinden (zie ook multidisciplinair coördinatieplan infectieziektebestrijding VGGM) 4.7 Weren en het beperken van sociaal contact Bij ernstige en zeer besmettelijke infectieziekten kan transmissie ook voorkomen worden door patiënten te weren van activiteiten buiten de kring van gezin/huisgenoten, zoals school, werk, kindercentrum en sport Dit is alleen nuttig wanneer anderen nog niet besmet zijn en besmetting niet op een andere manier voorkomen kan worden. Omdat deze maatregelen grote economische en sociale gevolgen hebben dient nauwkeurig te worden afgewogen op welk moment zij het effectiefst zullen zijn. De GGD zal hierbij advies vanuit het LCI vragen en op basis daarvan de burgemeester adviseren over de eventuele maatregelen. 4.8 Medisch toezicht, quarantaine en isolatie Medisch toezicht, quarantaine en isolatie kan worden ingezet om contact met besmettelijke patiënten te vermijden en transmissie te voorkomen. Wanneer iemand mogelijk besmet is, kan hij onder medisch toezicht geplaatst worden. Diegene wordt dan regelmatig naar zijn gezondheidstoestand gevraagd, zodat als hij besmet blijkt te zijn, direct maatregelen getroffen kunnen worden. uiterste gevallen kunnen quarantaine en isolatie vanuit Public Health-perspectief worden ingezet om transmissie te beperken. Het instellen van medisch toezicht, quarantaine en isolatie gebeurt zoveel mogelijk op vrijwillige basis. Echter, indien nodig kan de burgemeester isolatie en medisch toezicht opleggen bij infectieziekten uit groep A en wanneer er een gevaar voor de volksgezondheid is. Gedwongen quarantaine is alleen mogelijk voor infectieziekten uit groep A. De arts infectieziektebestrijding adviseert de burgemeester hierover Medisch toezicht van contacten Medisch toezicht wordt ingesteld voor de duur van de incubatieperiode vanaf het laatste contact met de (vermoedelijke) patiënt, of totdat de ziekte kan worden uitgesloten door middel van diagnostiek bij de patiënt en er verder geen redenen zijn om de patiënt als verdacht geval aan te merken. De GGD is verantwoordelijk voor de begeleiding van de persoon die onder toezicht staat. Voor medisch toezicht gelden geen bewegingsbeperkende maatregelen binnen Nederland. Het advies is om in de buurt van de eigen woonplaats te blijven en bereikbaar te zijn voor de GGD. Reizen naar het buitenland gaat in overleg met de GGD. 10

11 4.8.2 Isolatie Isolatie is een (gedwongen) verblijf in afzondering van personen die bekend zijn met een besmettelijke ziekte (bevestigde gevallen) of hiervan ernstig verdacht worden (waarschijnlijke gevallen) op basis van ziekteverschijnselen of laboratoriumuitslagen. Dit is mogelijk in de thuissituatie, in een ziekenhuis of in een alternatieve isolatiefaciliteit. Doel van isolatie is het voorkomen van overdracht van de ziekte naar andere personen. De GGD begeleidt de patiënt en zijn/haar omgeving bij het uitvoeren van de isolatie en de infectiepreventiemaatregelen thuis Quarantaine Quarantaine is een vorm van isolatie die opgelegd wordt aan een persoon die mogelijk is besmet maar nog geen symptomen heeft of waarbij de ziekte nog niet is vastgesteld door laboratoriumonderzoek. Quarantaine duurt totdat de maximale incubatietijd na het laatste contact met de bevestigde bron verstreken is. De indicatie tot quarantaine vervalt als door diagnostiek bij het contact is vast komen te staan dat er geen transmissie heeft plaatsgevonden. De arts infectieziektebestrijding beoordeelt of de quarantaine thuis kan plaatsvinden. Wanneer de quarantaine niet thuis kan plaatsvinden, vindt de quarantaine plaats in de door gemeenten beschikbaar gestelde ruimte. De GGD zorgt voor de voorbereiding en de logistieke organisatie van een quarantainefaciliteit. Bij A-ziekten deelt de Directeur Publiek Gezondheid deze verantwoordelijkheid met de voorzitter van de veiligheidsregio. De casemanager van de GGD begeleidt de persoon tijdens de quarantaine. Indien de persoon symptomen ontwikkelt, passend bij het ziektebeeld, wordt direct overgegaan tot isolatie. De arts infectieziektebestrijding bepaalt of isolatie in eerste instantie in de thuissituatie kan plaatsvinden. 11

12 5. Communicatie 5.1 Landelijke voorlichting ten tijde van een infectieziektecrisis Crisiscommunicatie is een gezamenlijke verantwoordelijkheid van de ministeries van VWS en V&J, het RIVM en de gemeenten. Wanneer zich een dreigende crisis voordoet, zullen deze partijen een crisisteam samenstellen waarin afgesproken wordt wat de rollen, taken en verantwoordelijkheden zijn, gebaseerd op richtlijnen en uitgangspunten die door de betrokken partijen zijn vastgesteld. Het Nationaal Coördinatie Centrum (NCC), cluster Expertisecentrum Risico- en Crisiscommunicatie (ERC) kan op verzoek van het ministerie van VWS advies geven over de te volgen communicatiestrategie. Ook kunnen zij op verzoek van ministerie of RIVM extra mankracht inzetten, de site activeren of een callcenter inrichten. de crisis beperkt tot het lokale niveau, dan kan het ERC op verzoek van een gemeente om advies en ondersteuning bij de woordvoering en de pers- en publieksvoorlichting gevraagd worden. Het ERC zal zijn advies naar gemeenten afstemmen met het ministerie van VWS. Regionale voorlichting ten tijde van een infectieziektecrisis Op regionaal niveau zal altijd behoefte zijn aan het geven van voorlichting over regio-specifieke zaken zoals bijvoorbeeld de ernst van de situatie, de mate van hulpverlening en over vaccinatielocaties. VGGM stelt het communicatiebeleid op en deelt dit met de gemeenten. Ketenpartners De GGD zorgt voor de vakinhoudelijke communicatie naar de ketenpartners, de communicatie vanuit de GHOR zal zich meer richten op de zorgcontinuïteit en doorgeven van stand van zaken richting veiligheidspartners. De afdeling infectieziekten onderhoudt structureel contact met veel verschillende ketenpartners. Dit contact kan geïntensiveerd worden ten tijde van crisis, en er kan, in samenwerking met de GHOR een afstemmingsoverleg worden georganiseerd. De contacten met de pers lopen via de afdeling communicatie, waarbij bij een bovenregionale uitbraak afstemming met de woordvoering van het plaatsvindt Burgers De GGD zorgt voor regio-specifieke 'Vragen en antwoorden' op basis van de landelijke concepten en zorgt, in samenwerking met de GHOR, voor de distributie in de regio. Bij burgers moet een onderscheid gemaakt worden tussen informatie voor de index en diens contacten, lokale risicogroepen en de algemene bevolking. De GGD is telefonisch bereikbaar voor vragen uit het publiek en zorgt voor actuele informatie op de website. De GGD kan een regionaal callcenter opzetten, volgens de procedures beschreven in het GROP. 12

13 6. Afschaling en nazorg 6.1 Opheffen crisisteam Wanneer de situatie niet langer om opschaling van de GGD vraagt, besluit de DPG tot (gefaseerde) afschaling. Het crisisteam adviseert de DPG hierover. Er wordt teruggekeerd naar de werksituatie van voor de opschaling. 6.2 Evaluatie & rapportage Na de afschaling wordt de inzet van de GGD geëvalueerd en gerapporteerd. Na afloop van een infectieziektecrisis is het belangrijk om te evalueren, om na te gaan hoe de aanpak in een volgende crisis verbeterd kan worden. Om inzicht te krijgen in de aanpak van de bestrijding, moeten de onderstaande drie vragen beantwoord worden: 1. Hoe is de crisisbeheersing verlopen? 2. Hoe zou de crisisbeheersing moeten verlopen? 3. Waarom zijn er verschillen? Op basis van de antwoorden kunnen aanbevelingen worden gedaan voor de aanpak van de uitbraakbestrijding in de toekomst. Daarbij kan gebruik gemaakt worden van het generieke evaluatiekader infectieziekte-uitbraak. Dit kader staat vermeld in de bijlagen van het generiek draaiboek infectieziektebestrijding van het RIVM. 6.3 Nazorg Naast opvang en verzorging behoort ook nazorg tot de verantwoordelijkheid van de gemeente. Vanwege haar betrokkenheid bij de crisisbeheersing heeft de GGD inzicht in het deelproces 'nazorg' van de gemeente 25). Het belangrijkste doel bij dit proces is zelfcontrole herwinnen en de samenleving herbouwen. Voor de uitwerking van dit proces wordt verwezen naar het multidisciplinair coördinatieplan infectieziektebestrijding. 13

14 Lijst met afkortingen BAO BT Clb DPG ECDC Bestuurlijk Afstemmingsoverleg Beleidsteam Centrum Infectieziektebestrijding Directeur Publieke Gezondheid European Center for Disease Control ERC Expertisecentrum Crisiscommunicatie Gemeentelijke Basis Administratie GBT GGD GHOR GRIP GROP Gemeentelijk Beleidsteam Gemeenschappelijke Gezondheidsdienst Geneeskundige Hulpverleningsorganisatie in de regio Gecoördineerde Regionale Incidentenbestrijdings Procedu GGD Rampen Opvang Plan International Health Regulations Infectieziektebestrijding LCI NCC OMT PG RAC'er RBT Landelijke Coördinatie Infectieziektebestrijding Nationaal Crisiscentrum Outbreak Management Team Publieke Gezondheid (beleidsdirectie VWS) Regionaal Arts-Consulent Regionaal Beleidsteam n Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu ROT Regionaal Operationeel Team Volksgezondheid, Welzijn en Sport WHO World Health Organisation Wet publiek gezondheid Wvr Wet veiligheidsregio's

15 Bijlage 1: Samenwerkingsrelaties voor de Algemene Infectieziektebestrijding bij de GGD Samenwerkingspartner Aard samenwerking Niveau 1 GGD -intern Seksuele gezondheid Afstemming Tuberculosebestrijding Afstemming Reizigersadvisering Afstemming Technische hygiënezorg Afstemming Medische Milieukunde Afstemming Forensische Geneeskunde Afstemming in van on ppn Cl Algemene gezondheidszorg (anders dan afdeling MZ) Voert Advisering het Rijksvaccinatieprogramma in geval van gevallen van infectieziekte uit bij randgroepen (verslaafden, dak- en thuislozen) MIK Verbetering eigen werkwijze. Rapportage fouten, ongevallen II V. V. Klachtenbehandeling Verbetering eigen werkwijze. Regionaal relevante ketenpartners Afhankelijk van de GGD Niveau 2 Gemeenten Gemeenteraden Voorwaardenscheppende taken op basis van de Wet publieke gezondheid. I basis van de Wet publieke gezondheid en is formeel eindverantwoordelijk voor de lokale infectieziektebestrijding. Directeur Publieke Gezondheid Stuurt zowel de GHOR als de GGD aan in geval van een infectieziektecrisis. Wettelijke basis: Wet op de veiligheidsregio's en Wet publieke gezondheid. Ambtenaren rampenbestrijding Voorbereiding op grote infectieziekte-uitbraken Afdeling Milieu Registratie van koeltorens (Legionellapreventie). Regionaal relevante ketenpartners Afhankelijk van de GGD Niveau 3 Provincie Andere GGD'en Afstemming in werkwijze Surveillance Dossiervorming Bereikbaarheidsregeling Gemeenschappelijke projecten

16 Huisartsen Melders van infectieziekten Specialisten (vooral internisten, kinderartsen en neurologen) Diagnostiek en behandeling van bij hen ingeschreven patiënten Mede uitvoeren van de preventieve infectieziektebestrijding (patiënt en gezin) Uitvoering (rabiës, hepatitis B, hepatitis A, e.a.) Melders van infectieziekten Diagnostiek en behandeling Mede uitvoeren van de preventieve infectieziektebestrijding Uitvoering postexpositieprofylaxe (hepatitis B, e.a.) Convenantlaboratorium OGZ-diagnostiek Melders van infectieziekten Microbiologische laboratoria elders GHOR Verloskundigen academische ziekenhuizen / Vaste samenwerkingsrelatie met de GGD Uitvoering bepalingen OGZ-diagnostiek Advisering en ondersteuning van de GGD Advisering over de behandeling van infectieziekten aan huisartsen en specialisten Melders van infectieziekten Microbiologische diagnostiek uitvoeren Advisering over de behandeling van infectieziekten aan huisartsen en specialisten Ondersteunen de GGD bij uitbraken. Samenwerkingspartner waarmee kan worden overlegd en waarnaar direct kan worden verwezen, bv bij prikaccidenten en hepatitis meldingen Samenwerkingspartner in een provinciaal project bij de afhandeling van prikaccidenten gericht op instellingen. Afstemming en samenwerkingsafspraken ten aanzien van de rampenbestrijding Coördinatie en/of logistieke ondersteuning bij grootschalige epidemieën en uitbraken. Ondersteuning bij infectieziektepreventie van zwangeren en pasgeborenen Soms samenwerkingspartner bij hepatitis B-preventie in het gezin van zwangere vrouwen. Loopt echter grotendeels via de huisarts. Ziekenhuizen Meldingsplicht artikel 26 Wet publieke gezondheid Verpleeghuizen en verzorgingshuizen Meldingsplicht artikel 26 Wet publieke gezondheid Consultatie van GGD bij uitbraken Samenwerking op basis van bestrijding van influenza Dierenambulance Voert dode huisdieren en vleermuizen (rabiës) af. Revalidatiecentra Scholen _ n 1 1 I II Meldingsplicht artikel 26 Wet publieke gezondheid Consultatie van GGD bij uitbraken Meldingsplicht artikel 26 Wet publieke gezondheid Consultatie van GGD bij uitbraken Kindercentra Meldingsplicht artikel 26 Wet publieke gezondheid Residentiële kinderdagverblijven en medische Consultatie van GGD bij uitbraken Meldingsplicht artikel 26 Wet publieke gezondheid Consultatie van GGD bij uitbraken Thuiszorg Incidentele consultatie 16

17 Provincie (toezicht op meldpunt De Provincie is toezichthouder voor Legionella in zwemwater wat betreft de zwembaden. De GGD verzorgt de inhoudelijke advisering aan de gebruikers. GGD meldt gevallen van door aan Provincie Inspectie Leefomgeving en Transport De is toezichthouder voor collectieve watertapinstallaties en adviseert over technische maatregelen als Legionella in kraanwater wordt gevonden. De GGD verzorgt de inhoudelijke advisering aan de gebruikers. Provinciale entadministratie (infectieziekten voorkomen door Rijksvaccinatieprogramma) Registratie en Vaccindistributie van alle vaccins in het Rijksvaccinatieprogramma (uitvoering vrijwel geheel via JGZ). Medische opvang van asielzoekers Samenwerkingspartner bij bestrijden van outbreaks / advisering over individuele gevallen van infectieziekten op een asielzoekerscentrum van RVP-taken Arbodiensten Vragen af en toe advies aan de GGD over infectieproblemen Zijn betrokken bij de afhandeling van prikaccidenten Adviseren werkgevers over (het voorkómen van) risico's met betrekking tot biologische agentia bij het personeel. Ongediertebestrijding Bestrijdt ratten gratis en overig ongedierte tegen betaling. Waterschappen Ruimen van slachtoffers van onder dieren. Veilig beheer van oppervlaktewater. Niveau 4 Landelijk/bovenregionaal Ministerie van VWS Legt af en toe maatregelen op aan de gemeenten. Voorbeelden: draaiboek pokkenvaccinatie, RIVM Meidinstantie voor de GGD en vrijwillige surveillance individueel infectieziekten op basis van de Meldingsplicht artikel 26 Wet publieke gezondheid. Consultatie van GGD bij uitbraken. " Referentielaboratorium voor bijzondere vormen van diagnostiek (b.v. en virale gastro-enteritis, polio) Samenwerkingspartner bij meestal door RIVM geëntameerd wetenschappelijk onderzoek Beleidsonderzoek van belang voor de GGD (scenario's toekomstverkenningen) LCI Inhoudelijke ondersteuning van GGD bij de infectieziektebestrijding (consultatie) Afstemming in de uitvoering Inhoudelijke aanstuurder van de bestrijding van grote infectieziekte-uitbraken (OMT, BAO) Inspectie voor de gezondheidszorg Toezicht op de GGD'en. Legt af en toe maatregelen op aan GGD'en. Meidinstantie voor de GG&GD (Meldingsplicht artikel 26 Wet publieke gezondheid). Adviseur van registratiecommissie Osiris, OMT. Budgethouder en opdrachtgever van Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit uitbraken: de NVWA doet onderzoek naar de voedselbereiding, de GG&GD bij de patiënten. Bronopsporing en maatregelen gericht op dieren bij zoönosen (= ziekten die bij mens en dier voorkomen). Regionale ondersteuning van de GGD'en. GGD GHOR Nederland Organisatorische ondersteuning GGD'en en GHOR bureau's Afstemming tussen GGD'en op gebied (Programmacommissie infectieziektebestrijding) 17

18 Calamiteitenhospitaal Opname van patiënten in bijzondere situaties, bv SARS, Samenwerking met de GGD regio Utrecht wat betreft de contacten van opgenomen patiënten. Centraal Veterinair Instituut (WUR) Laboratorium voor bijzondere diagnostiek op materiaal (rabiës, antrax). Overige referentielaboratoria met een bijzondere functie of deskundigheid Bijzondere diagnostiek Melders van infectieziekten. Raadplegen voor advies Haarlem (BEL; Legionella in water) AMC (Lab voor meningitis, Leptospirenlab) Virologie Erasmus Medisch Centrum (SARS, koortsen) Kenniscentrum Wageningen Informatiebron over overlast door dieren (zoogdieren, insecten) Gezondheidsraad Maakt adviezen aan de minister van VWS die vaak richtinggevend blijken voor het medisch handelen. Stichting Werkgroep (SWAB) Maakt landelijke richtlijnen op het gebied van de toepassing van antibiotica. de GGD-richtlijnen wordt hier stelselmatig naar verwezen. Werkgroep Infectie Preventie (WIP) Maakt adviezen over hygiënisch handelen voor ziekenhuizen, verpleeghuizen, huisartsen, en in de toekomst ook voor andere beroepsbeoefenaren en organisaties. 18

19 Bijlage 2: Hygiënemaatregelen Voor patiënt, huisgenoten tevens GGD/zorgverlener voor in de thuissituatie Hoesthygiëne Goede hoest- en nieshygiëne bestaat uit: hoesten of niezen met een afgewend gezicht; hoesten of niezen met de hand voor de mond of in de gebruiken van bij voorkeur een papieren zakdoek; de papieren zakdoek maar één keer gebruiken en weggooien in de afvalemmer; de handen regelmatig wassen met ruim water en zeep of inwrijven met handalcohol. Adviseer hoesten in de elleboog, dit voorkomt druppeltjes op de handen. (Toilet)hygiëne Was de handen voor: het bereiden van voedsel en het eten van maaltijden. Was de handen na: hoesten, niezen of snuiten, toiletgebruik, (sanitaire) het verschonen van luiers of contact met ontlasting. Thuishygiëne Houd het huis schoon, vooral deurknoppen, kranen en trapleuningen Was beddengoed en stoffen speelgoed regelmatig Draag handschonen bij alle schoonmaakwerkzaamheden van toiletruimten Handhygiëne behandeling patiënten Goede handhygiëne bestaat uit: Handschoenen aantrekken voorafgaand aan ieder contact met de patiënt en vóór het betreden van de patiënten ruimte. Desinfecteer de handen met handalcohol: na het in contact komen met lichaamsvloeistoffen (snot, sputum); na het verlaten van de kamer van de patiënt; na het uittrekken van handschoenen en het per ongeluk in contact komen met besmettelijke materialen zonder handschoenen; na het afzetten van een Was de handen indien ze zichtbaar verontreinigd zijn eerst met water en zeep. Dan de handen goed drogen met een papieren handdoekje en pas daarna desinfecteren met handalcohol. Techniek handreiniging met water en zeep: 1. Open de kraan met een wegwerphanddoek (elleboogkranen moeten met de elleboog worden bediend). Laat het water flink stromen. 2. Maak de handen goed nat en voorzie deze vervolgens van een laag vloeibare zeep uit een zeepdispenser. 3. De handen zorgvuldig gedurende minimaal 10 seconden inwrijven met zeep. Denk daarbij ook aan vingertoppen, duimen, huid tussen de vingers en de polsen. 4. De zeep op de handen goed afspoelen met ruim water. 5. Handen goed afdrogen met een wegwerphanddoek, ook de polsen en de huid tussen de vingers goed drogen. 19

20 6. Sluit de kraan met de elleboog of met de wegwerphanddoek. 7. Werp de gebruikte handdoek in de daarvoor bestemde container. Techniek inwrijven met handalcohol 1. Breng minimaal 3 ml handalcohol uit de dispenser aan op de droge handen. Het is belangrijk dat voldoende alcohol wordt gebruikt. 2. Verdeel de alcohol over uw handen door de handen gedurende ongeveer 30 seconden zorgvuldig over elkaar te wrijven tot de handen droog zijn. Ook de vingertoppen, duimen en gebieden tussen de vingers en polsen moeten grondig met de alcoholische oplossing worden ingewreven. Handalcohol is een verzamelnaam voor de alcoholpreparaten die gebruikt worden voor desinfectie van de handen en zijn te koop bij drogist en apotheek. Overige hygiënische maatregelen De GGD coördineert de uitvoering van de te nemen maatregelen, vergelijkbaar met de afhandeling van 'vervuilde woningen'. Besmette oppervlakken en materialen kunnen, na huishoudelijk schoongemaakt te zijn, gedesinfecteerd worden met een oplossing aanbevolen concentratie 1000 Door de WIP wordt voor desinfectie van de omgeving geen quaternaire geadviseerd gezien het onvolledige werkingsspectrum. Beschouw kleding en beddengoed van de patiënt als besmet materiaal: minimaal op 60 C wassen en drogen met warme lucht. De ruimte waar de patiënt verbleef schoonmaken met beschermende kleding conform hygiënische maatregelen (zie hierboven). Bescherming bij monstername Indien patiënten in isolatie zijn opgenomen in het ziekenhuis geldt de Strikte isolatie. Voor contact met patiënten buiten het ziekenhuis geldt het volgende: Patiënten die voldoen aan de casusdefinitie worden bemonsterd door het actieteam van de plaatselijke GGD. Hulpverleners die de bemonstering uitvoeren moeten zich strikt houden aan onderstaande hygiënische voorschriften, om verspreiding van het virus te voorkomen. De persoonlijke bescherming bij monsterafname wordt bepaald door de wijze van overdracht en de wijze waarop er contact is met de patiënt. Bij het binnengaan kamer van de patiënt: Desinfecteer de handen. Zet alles wat u in de kamer van de patiënt nodig heeft klaar. zet het masker op; trek het schort met lange mouwen en manchetten aan, en knoop de achterkant dicht; trek handschoenen aan; zet indien nodig de bril op. Bij het verlaten van de kamer: Trek het schort uit en deponeer deze in de afvalzak. Doe de bril af en spuit deze in met 70% alcohol. Trek de handschoenen uit deponeer deze in de afvalzak. Doe het masker af, maar raak het alleen bij de elastieken aan. Desinfecteer de handen. 20

21 Kits De benodigde beschermende middelen voor zorgverleners, (vermoedelijke) patiënten en contacten van (vermoedelijke) patiënten worden verstrekt in de vorm van een kit. De inhoud van deze kits verschilt per ziekte. Voor patiënten en contacten worden deze kits door de GGD geleverd Desinfectie oppervlakten Zie ziektespecifieke richtlijn