Workshop Planning futures: interacties tussen geo-ict en ruimtelijke planning in de praktijk
|
|
- Guus Beckers
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Workshop Planning futures: interacties tussen geo-ict en ruimtelijke planning in de praktijk 12 juni 2008, Wageningen (Wageningen Universiteit, gebouw Lumen) Op 12 juni 2008 organiseerde de leerstoelgroep Landgebruiksplanning van Wageningen Universiteit de workshop Planning futures: interacties tussen geo-ict en ruimtelijke planning in de praktijk. Context: het project Planning futures De workshop maakt deel uit van het onderzoeksproject Planning futures. Dit project beoogt de relatie tussen de vakgebieden van geo-ict en ruimtelijke planning te verbeteren door te onderzoeken hoe vernieuwingen in beide vakgebieden op elkaar aansluiten. Projecten binnen de Bsik-innovatieprogramma s Klimaat voor Ruimte, Leven met Water, Ruimte voor Geoinformatie en Vernieuwend Ruimtegebruik worden daarvoor bestudeerd. Planning futures wordt uitgevoerd door Wageningen Universiteit, Vrije Universiteit Amsterdam en Dienst Landelijk Gebied. Het project is onderdeel van het programma Ruimte voor Geoinformatie. Doelstelling De doelstelling van de workshop was drieledig: 1. het presenteren en verspreiden van voorlopige resultaten van het onderzoeksproject; 2. het aanwakkeren van discussie over de relatie tussen geo-ict en ruimtelijke planning onder mensen uit verschillende sectoren (wetenschap, bedrijfsleven, beleid) en disciplines; 3. het verkrijgen van terugkoppeling op de voorlopige resultaten. Dit speelt een rol bij het bepalen van het vervolg van het project. Deelnemers 46 personen hadden zich aangemeld. 40 personen waren daadwerkelijk aanwezig. Wageningen Universiteit en Alterra waren sterk vertegenwoordigd door medewerkers en studenten. Daarnaast waren er vertegenwoordigers van andere universiteiten, kennisinstellingen en overheden. Een deel van de aanwezigen is betrokken (geweest) bij een Bsik-project. Ten slotte waren mensen aanwezig als vertegenwoordiger van een Bsikprogramma. Zie bijlage 1 voor de lijst van deelnemers. Zie bijlage 2 voor beknopte informatie over de dagvoorzitter, sprekers, inleiders en gespreksleiders. Programma Ontvangst Opening door dagvoorzitter Adri van den Brink Planning futures : doelstellingen en voorlopige resultaten van het onderzoek Arjen de Wit De toekomst komt vanzelf Huib Haccoû Geo-ICT, waar hebben we het over? Henk Scholten Pauze Discussies in vier deelgroepen Korte presentaties van resultaten discussies en afsluitend gesprek Afsluiting en borrel 1
2 Opening Adri van den Brink heet allen van harte welkom. Hij vertelt over het ontstaan van het Planning futures-project en de doelstellingen van de workshop. Daarna presenteert hij het programma. Presentaties Hieronder wordt kort de inhoud van de presentaties weergegeven. Bijbehorende PowerPointdia s zijn te vinden op of op te vragen bij Arjen de Wit. Presentatie 1 Planning Futures Arjen de Wit Arjen de Wit presenteert de onderzoeksvraag van het Planning Futures-project: hoe sluiten vernieuwingen in de vakgebieden van geo-ict en ruimtelijke planning op elkaar aan? De afgelopen maanden zijn ongeveer 20 Bsik-programmacoördinatoren en projectleiders geïnterviewd over dit onderwerp. Geo-ICT wordt gebruikt om de complexiteit van de werkelijkheid vatbaarder te maken. Daarbij is altijd sprake van vereenvoudiging, aannames en waardetoekenning. Ontwikkelaars van geo- ICT zijn zich hiervan bewust en communiceren hier meestal ook over. Potentiële gebruikers kunnen een toepassing vervolgens afwijzen, klakkeloos omarmen of kritisch gebruiken. Voor dat laatste is enige kennis van geo-ict nodig. Die kennis ontbreekt vaak bij de gebruikers. Verder bleek uit de interviews dat geo-ict vooral waardevol wordt gevonden als instrument om de communicatie tussen wetenschap en praktijk, tussen beleidsmakers en burgers of tussen verschillende disciplines te verbeteren, en niet zozeer als manier om snel veel informatie te verzamelen of analyseren. Veel instrumenten zijn echter wel ontwikkeld voor die informatieve rol. Presentatie 2 De toekomst komt vanzelf Huib Haccoû Huib Haccoû vertelt over doelstellingen en werkwijze van Habiforum, dat tussen 2004 en 2009 het Bsik-programma Vernieuwend ruimtegebruik coördineert. De filosofie van Habiforum is daarbij leren van de praktijk. In zijn ervaring heeft de ruimtelijke ordening grote moeite met de toenemende complexiteit van de samenleving. Hij betoogt dat planners en geo-ict ers ongekend wederzijds aantrekkelijk zijn omdat planners versimpeling nodig hebben en complexiteit schuwen, terwijl geo-ict ers complexiteit nodig hebben en versimpeling schuwen. Haccoû verwacht dat de terugtredende overheid in de komende jaren steeds meer de rol krijgt van luchtverkeersleider (monitoren en ongelukken voorkomen), en andere maatschappelijke partijen een steeds actievere rol in besluitvormingsprocessen gaan spelen. Er is daarom behoefte aan (geo-ict-)instrumenten die een collectief leer- en onderhandelingsproces ondersteunen en faciliteren. Voorbeelden zijn serious gaming en visualisatie-instrumenten die mogelijke toekomstbeelden schetsen. Als voorbeeld laat Haccoû een animatiefilmpje van een mogelijke toekomstige inrichting van het gebied Koningspleyn in Arnhem zien. Om vernieuwingen in planning en geo-ict beter op elkaar te laten sluiten, moet er in het onderwijs van beide vakgebieden meer aandacht komen voor de onderlinge relatie. 2
3 Presentatie 3 Geo-ICT, waar hebben we het over? Henk Scholten Henk Scholten betoogt dat de geo-wetenschap gekarakteriseerd wordt door vier frameworks : organizational, database, analytical en visualisation/communication. In elke toepassing van geo-ict (dus ook regionale planning) moeten deze frameworks met elkaar verbonden zijn. Modelleren en visualiseren van mogelijke toekomstige situaties op basis van goede data en goede analyse kan bijdragen aan besluitvorming in planprocessen. Simulaties van toekomstig ruimtegebruik leggen heel effectief de verbinding tussen de verschillende frameworks. Interactieve instrumenten als de TouchTable maken data toegankelijker en aantrekkelijker. Er zijn steeds meer mogelijkheden om over data te communiceren aan de hand van foto s in plaats van tabellen of kaarten, bijvoorbeeld met behulp van Microsoft Virtual Earth. Scholten maakt de vergelijking met rampenbestrijding: geo-ict draagt er in deze sector aan bij dat alle betrokkenen over gelijke, juiste en actuele informatie beschikken en daardoor verantwoorde keuzes maken. Voor planning kan hetzelfde gelden. Het is cruciaal om mensen van jongs af aan ruimtelijk bewustzijn bij te brengen. Geo-ICT kan hieraan een belangrijke bijdrage leveren, onder andere via onderwijs. Discussies Uitgangspunt voor de discussies waren vier stellingen. De stellingen werden kort ingeleid door één van de aanwezigen. Hieronder worden samenvattingen van de discussies weergegeven 1. Discussie 1 Van informatief naar communicatief Stelling: In de praktijk van de ruimtelijke planning is de informatieve functie van geo-ict nauwelijks van belang. De belangrijkste waarde van geo-ict is de kracht om mensen met elkaar in gesprek te brengen. Inleider: Lodewijk Stuyt Lodewijk Stuyt leidt de discussie in met een verhaal over het project klimaateffectschetsboeken. In dit project zijn onderzoekers en beleidsambtenaren samen om tafel gezet, om te bepalen wat er nodig is om schetsboeken te maken die inzicht bieden in de mogelijke gevolgen van klimaatverandering. Dit door middel van Map Table-sessies. De provincies en het KNMI hebben voor deze discussie materiaal geleverd, wat allemaal in de Map Table is gestopt. Het bleek erg moeilijk om de mensen samen geïnspireerd aan het werk te krijgen met de kaarten. De onderzoekers gingen alsnog hun eigen verhaal verkondigen, terwijl hun gevraagd was dit niet te doen. De planners is gevraagd te vertellen wat ze nodig hadden als planner, het lukte ze niet dit te vertellen. Er bleek een enorme gap tussen onderzoekers en beleidsmakers, en tussen beleidsmakers uit verschillende sectoren onderling. Tijdens de sessies werden de discussies bij de papieren kaarten gevoerd, niet bij de Map Table. Bij de uiteindelijke uitkomsten is lang niet van alle layers en mogelijkheden van de Map Table gebruik gemaakt. De ICT meerwaarde is nauwelijks gebruikt. De informatieve en communicatieve functie van geo-ict kunnen niet los van elkaar gezien worden. Communicatie komt voort uit informatie en anderzijds ontstaat nieuwe informatie doordat mensen leren van modellen. Bij het inzetten van geo-ict zijn twee dingen belangrijk. Ten eerste: welke vragen er eigenlijk zijn en of het gebruik van geo-ict bij de beantwoording daarvan iets toevoegt. In ruimtelijke planprocessen is meestal geen sprake van zeer grote 1 op basis van verslagen van de discussies door Gerrie Koops, Marlies Meijer, Corinne Schutte en Margreet Smit 3
4 urgentie, zoals bij rampenbestrijding. Ten tweede: het is belangrijk dat gebruikers betrokken zijn bij de ontwikkeling van een model. Er moet een dialoog ontstaan tussen instrument en gebruikers, waarin gebruikers samen leren over de ideeën achter het model. Er zijn echter twijfels of gebruikers (beleidsmakers en andere actoren) hier wel in geïnteresseerd zijn. Ze hebben vaak weinig tijd en willen een oplossing. Geo-ICT moet niet ingezet worden met als doel: het bij elkaar brengen van mensen. Mensen moeten op andere wijze al met elkaar in gesprek zijn. Geo-ICT kan vervolgens wel een leermiddel zijn. Het kan helpen om tacit knowledge te expliciteren en te verbinden aan andere disciplines. Discussie 2 Leren met en over geo-ict en planning Stelling: Planners begrijpen weinig van geo-ict, en geo-ict ers kennen de planningspraktijk nauwelijks. Beide groepen kunnen beter werk leveren als ze bereid zijn om al doende met en van elkaar te leren. Inleider: Marco te Brömmelstroet Marco te Brömmelstroet legt uit hoe zijn onderzoek heeft geleid tot het inzicht dat planners en GIS-deskundigen samen en gelijktijdig een plan-/modelleertraject moeten doorlopen. Hij introduceert de term mediated planning support als manier om zo n traject vorm te geven en te faciliteren. Deze methode maakt het mogelijk om tacit knowledge en explicit knowledge van modelleurs en planners voor anderen inzichtelijk te maken. De methode is uitgeprobeerd met beleidsmakers verkeer en vervoer en ruimtelijke ordening. Andere deelnemers herkennen de noodzaak om geo-ict met planologen samen te ontwikkelen. Modellen en andere GIS-toepassingen worden nu vaak gebruikt in de sector waarin ze ontwikkeld zijn, maar niet in integrale planprocessen. Het samen ontwikkelen van geo-ict betekent wel dat een toepassing slechts één keer gebruikt kan worden omdat hij in een bepaalde context is gemaakt en alleen bruikbaar is voor de mensen die deze context kennen. Verder is de rol van de mediator cruciaal: dit moet een persoon zijn die thuis is in beide werelden. Daarnaast is een inspirator belangrijk: iemand die enthousiasme over het gebruik van geo-ict uitstraalt. Planners en ontwerpers ervaren de uitkomsten van modellen vaak als beperking van hun vrijheid of bedreiging voor hun ideeën, zeker als ze de achtergrond van die uitkomsten niet begrijpen (black box-effect). Samen met de beperkte aandacht voor de mogelijkheden van geo- ICT in het planningonderwijs zorgt dit bij voorbaat voor een negatieve houding van planners ten aanzien van geo-ict. Het is daarom heel belangrijk dat geo-ict-toepassingen transparant zijn en opties genereren in plaats van beperkingen tonen. Transparantie hoeft niet te betekenen simpel ; een goede mediator kan ook een complexe toepassing inzichtelijk maken. In de discussie komt ook het onderscheid tussen strategische en operationele planning ter sprake. Er wordt geopperd dat strategische planning vraagt om geo-ict die explicitering van tacit knowledge ondersteunt, terwijl het bij operationele planning juist gaat om het combineren van explicit knowledge. De meningen zijn verdeeld over de bruikbaarheid van dit onderscheid. De deelnemers constateren wel dat verschillende planfases vragen om verschillende toepassingen. 4
5 Discussie 3 Een kritische houding Stelling: Planners, beleidsmakers en politici zijn onvoldoende kritisch ten aanzien van geo-ict, omdat de vereenvoudigde werkelijkheid van modellen erg verleidelijk is. Inleider: Huib Haccoû Huib Haccoû stelt dat beleidsmakers en politici, zeker in het begin van een planproces, enige marchandeerruimte nodig hebben. Er moet ruimte zijn voor debat dat niet direct strandt op details. Er is in die vroege fase nog geen behoefte aan alle gedetailleerde informatie die modellen en andere geo-ict-toepassingen kunnen bieden. In de besluitvormingsfase is er juist wel behoefte aan data. Andere deelnemers bevestigen dat juist grote precisie van informatie belemmerend kan werken. De enorme hoeveelheid beschikbare data, en het detailniveau van deze data, suggereren vaak zekerheid of duidelijkheid die er in werkelijkheid niet is. Dit kan ertoe leiden dat beleid en beslissingen te gedetailleerd of te rigide worden geformuleerd. Hier raakt de discussie over het gebruik van geo-ict aan discussies over het juiste schaalniveau van besluitvorming ( centraal wat moet, decentraal wat kan ). Planners en ontwerpers zijn gewend te werken met kaarten, maar kijken onvoldoende naar de data en analyses die aan een kaartbeeld ten grondslag liggen. Eigenlijk zou elke kaart een wasetiket moeten hebben, waarop informatie staat over data (herkomst, ouderdom), analysemethode en gebruiksmogelijkheden (schaalniveau en doelstelling). Verder werd gesteld dat geo-ict vooral gebruikt wordt om conventionele methoden sneller, efficiënter of gedetailleerder uit te voeren (bijvoorbeeld het maken van scenario s), maar dat er onvoldoende gebruik wordt gemaakt van hele nieuwe methoden die mogelijk worden door geo- ICT. Voorbeelden zijn 3D- of zelfs 4D-planning, de mogelijkheden van internet om burgers mee te laten denken en beslissen en mogelijkheden om met behulp van simulaties beleving te onderzoeken. Het is dus wenselijk dat planners geo-ict niet bij voorbaat afdoen als onbruikbaar en ook niet klakkeloos accepteren, maar er kritisch naar kijken en zich afvragen wat zij op een bepaald schaalniveau en in een bepaalde planfase van geo-ict verwachten. Discussie 4 Wetenschap en praktijk Stelling: Geo-ICT-instrumenten die door wetenschappers worden ontwikkeld zijn meestal onbruikbaar in de praktijk. Inleider: Henk Scholten Henk Scholten herhaalt kort de belangrijkste punten van zijn eerdere verhaal en sluit af met de constatering dat je aan de universiteit kansloos bent als je als geo-ict er in je eentje een model bouwt, data verzamelt en het probeert te verkopen. Iedereen is het hiermee eens. Het cruciale punt blijkt in je eentje te zijn. Het gaat juist om de vertaalslag: dat de geo-ict er de programmeur, planner en alle andere betrokkenen met elkaar in verbinding kan brengen en wetenschap en praktijk bij elkaar brengt. De gebruiker moet vanaf het eerste moment betrokken worden. Dan ontstaat een iteratief proces, dat een goed product kan opleveren. Er wordt een verschil gemaakt tussen fundamenteel onderzoek en toegepast onderzoek. Veel techniek alleen (dus met de nadruk op fundamenteel onderzoek) werkt niet, de gebruiker moet ook getriggerd worden. Ook moet de vraag vanuit de gebruiker op een juiste manier vertaald 5
6 worden naar de techniek. En vraagt het antwoord dat wordt gegeven weer om sturing. Hier ligt de taak voor toegepast onderzoek. Het opstellen van modellen voor toegepast wetenschappelijk onderzoek is teamwerk. De vraag is wie dat moet gaan doen: kunnen alleen universiteiten dit of ook onderzoeksinstituten als TNO of Alterra? Aan de andere kant wordt je als wetenschapper wel afgerekend op wat je toevoegt aan de wetenschap en niet op wat je toevoegt aan de praktijk. Er moeten immers artikelen worden gepubliceerd. De gebruiker heeft hier weinig boodschap aan. Daarnaast wordt verschil gemaakt tussen integrale modellen en specifieke (themagerichte) modellen. Specifieke modellen (die bijvoorbeeld alleen kijken naar gruttobeheer en het effect op agrarische ondernemingen) blijken beter te kunnen voorspellen dan integrale modellen, hier komen de succesverhalen vandaan. In de ruimtelijke ordening spelen echter ook andere zaken die moeilijk in een model zijn vast te leggen, zoals belevingswaarde. Conclusies Geo-ICT wordt in de praktijk van de ruimtelijke planning te gemakkelijk afgedaan als onbruikbaar, te ingewikkeld of juist te ongenuanceerd. Als er gebruik van wordt gemaakt, dan vooral om bestaande methoden in de ruimtelijke planning te versnellen of efficiënter te maken. De toegevoegde waarde is dan beperkt en dat stimuleert niet tot gebruik. Er is onvoldoende kennis over de vele nieuwe mogelijkheden die geo-ict biedt en daarom wordt er vooralsnog weinig gebruik gemaakt van geo-ict als drijfveer voor nieuwe methoden voor ruimtelijke planning. Geo-ICT ers worden ook nauwelijks uitgedaagd door planologen om oplossingen aan te dragen voor specifiek ruimtelijke problemen. Het eenzijdig benadrukken van de communicatieve rol van geo-ict is niet verstandig: de informatieve en de communicatieve rol van geo-ict zijn complementair en kunnen niet los van elkaar gezien worden. Het bij elkaar brengen van mensen is weliswaar een belangrijke bijdrage van geo-ict aan ruimtelijke planning, maar uiteindelijk gaat het om het toegankelijk maken van informatie zodat goed onderbouwde beslissingen kunnen worden genomen. Terugkerend thema in alle presentaties en alle groepsdiscussies was het leren met en over geo-ict. Een planvormingsproces is een gezamenlijk leerproces van alle actoren. Geo-ICTtoepassingen kunnen dit proces ondersteunen met informatie, structuur en prikkelende beelden. De vraag is wel in hoeverre hiervoor generieke instrumenten ontwikkeld kunnen worden, omdat elk planproces unieke kenmerken heeft. Voorwaarde voor effectieve ondersteuning is dat actoren in een planproces enige kennis hebben van de werking, de mogelijkheden en beperkingen van een toepassing en de gebruikte data, en dat de geo-ict-specialisten inzicht hebben in de werking van het planproces. Hier is een belangrijke taak weggelegd voor het onderwijs in beide vakgebieden. Het samen bouwen van een systeem op maat kan goed werken, maar verschillende aanwezigen plaatsten daarbij de kanttekening dat beleidsmakers hierin niet geïnteresseerd zijn, maar alleen een eindresultaat willen hebben. Een tweede terugkerend thema was de rol van informatie in ruimtelijke planprocessen. Hoe wordt in planprocessen eigenlijk omgegaan met beschikbare informatie? Geldt: hoe meer informatie, hoe beter? Aan welke informatie is op welk moment behoefte? Is informatie op het juiste moment en het juiste schaalniveau beschikbaar? In hoeverre geldt: informatie is macht, en is er dan sprake van ongelijkheid? De rol van informatie in een planproces is uiteraard sterk bepalend voor het functioneren van geo-ict. 6
7 Contact Voor opmerkingen of vragen naar aanleiding van dit verslag: Wageningen Universiteit Leerstoelgroep Landgebruiksplanning ir. Arjen de Wit Postbus AA Wageningen Telefoon: Internet: 7
8 Bijlage 1 Lijst van deelnemers Achternaam Voornaam Organisatie adres Altena, van Giel Wageningen Universiteit gieljan.vanaltena@wur.nl 4 Baveco Hans Alterra Centrum Landschap hans.baveco@wur.nl 3 Brink, van den Adri Wageningen Universiteit / Dienst Landelijk Gebied adri.vandenbrink@wur.nl Brömmelstroet, te Marco Universiteit van Amsterdam m.c.g.tebrommelstroet@uva.nl 2 Biesbroek Robbert Wageningen Universiteit robbert.biesbroek@wur.nl 2 Bijvoet Anita Ministerie VROM anita.bijvoet@minvrom.nl 2 Buurstee Christan Wageningen Universiteit christan.buurstee@wur.nl 3 Carsjens Gerrit-Jan Wageningen Universiteit gerrit-jan.carsjens@wur.nl 4 Etteger, van Rudi Wageningen Universiteit rudi.vanetteger@wur.nl 3 Fransen Hans Wageningen UR Bibliotheek hans.fransen@wur.nl Gies Edo Alterra Centrum Landschap edo.gies@wur.nl 1 Goosen Groot, de Haccoû Discussiegroep Heyink- Leestemaker Hasse Hugo Huib Alterra Centrum Water en Klimaat Alterra Centrum Geo-informatie Habiforum / Saxion Hogescholen hasse.goosen@wur.nl hugo.degroot@wur.nl t.haccou@tip.nl 3 Joanne Gemeente Den Haag soheyij@dso.denhaag.nl Jacobs Chris Vrije Universiteit Spinlab cjacobs@feweb.vu.nl 1 Kiers Michel Alterra Centrum Landschap michel.kiers@wur.nl 4 Klostermann Krogt, van der Judith Rob Alterra Centrum Water en Klimaat / programmabureau Klimaat voor Ruimte TNO / Deltares / programma Ruimte voor Geo-informatie judith.klostermann@wur.nl rob.vanderkrogt@tno.nl 2 Knaap, van der Wim Wageningen Universiteit wim.vanderknaap@wur.nl 1 Koops Gerrie Wageningen Universiteit gerrie.koops@wur.nl 2 Kuijer Guido Kadaster Ruimte en Advies guido.kuijer@kadaster.nl 3 Meijer Marlies Wageningen Universiteit marlies.meijer@wur.nl 4 Neuvel Jeroen Wageningen Universiteit jeroen.neuvel@wur.nl 1 Nijssen Harry Gemeente Deventer hlt.nijssen@deventer.nl 2 Oers, van Bram Wageningen Universiteit bram.vanoers@wur.nl 3 Oort, van Pepijn Wageningen Universiteit pepijn.vanoort@wur.nl Overduin Theo Geonovum t.overduin@geonovum.nl Pfeffer Karin Universiteit van Amsterdam k.pfeffer@uva.nl 4 Scholten Henk Vrije Universiteit / Geodan henk.scholten@geodan.nl 4 Schutte Corinne Wageningen Universiteit corinne.schutte@wur.nl 1 Slager Kymo TU Eindhoven / Nieuwland slager@nieuwland.nl 8
9 Sluijsmans Jeroen Alterra Business Support Unit 1 Smit Margreet Wageningen Universiteit 3 Steingröver Eveliene Alterra Centrum Landschap 1 Sterk Barbara Wageningen Universiteit 2 Straatemeier Thomas Universiteit van Amsterdam 1 Stuyt Swart Lodewijk Rob Alterra Centrum Water en Klimaat Alterra Centrum Water en Klimaat 1 4 Uum, van Joost Dienst Landelijk Gebied 4 Veeneklaas Frank Alterra Centrum Landschap 3 Vonk Vullings Guido Wies Alterra Centrum Geo-informatie Alterra Centrum Geo-informatie 4 2 Wascher Dirk Alterra Centrum Landschap 3 Wever Nander KNMI 4 Wit, de Arjen Wageningen Universiteit 3 9
10 Bijlage 2 Dagvoorzitter, sprekers, inleiders en gespreksleiders Prof. dr. ir. A. (Adri) van den Brink is werkzaam bij Dienst Landelijk Gebied. Hij is tevens hoogleraar Landgebruiksplanning aan Wageningen Universiteit. Drs. M.C.G. (Marco) te Brömmelstroet is promovendus bij de afdeling Geografie, planologie en internationale ontwikkelingsstudies van de Universiteit van Amsterdam. Hij is projectleider van het Habiforum-project Designing sustainable accessibility. Ir. G.J. (Gerrit-Jan) Carsjens is universitair docent en onderzoeker bij de Leerstoelgroep Landgebruiksplanning van Wageningen Universiteit. Drs. H.A. (Huib) Haccoû is programmamanager bij Habiforum en lector Ruimtelijke ordening en Milieukunde aan Saxion Hogescholen in Deventer. Hij is binnen Saxion verbonden aan de kenniskring Duurzame leefomgeving van de Academie Ruimtelijke ontwikkeling en bouw. Dr. ir. W.G.M. (Wim) van der Knaap is universitair docent en onderzoeker bij de Leerstoelgroep Landgebruiksplanning van Wageningen Universiteit. Prof. dr. H.J. (Henk) Scholten is medeoprichter en directeur van Geodan. Hij is tevens hoogleraar Ruimtelijke informatica en wetenschappelijk directeur van SPINlab aan de Vrije Universiteit Amsterdam. Dr. ir. B. (Barbara) Sterk is postdoc-onderzoeker bij de Leerstoelgroep Landgebruiksplanning van Wageningen Universiteit. Dr. ir. L.C.P.M. (Lodewijk) Stuyt is senior onderzoeker bij het Centrum Water en Klimaat van Alterra Wageningen UR. Hij is projectleider van het Klimaat voor Ruimte-project Klimaatschetsboek. Ir. A. (Arjen) de Wit is onderzoeker bij de Leerstoelgroep Landgebruiksplanning van Wageningen Universiteit. 10
Planning futures. Workshop Interactie tussen GEO- ICT en Ruimtelijke Planning in de praktijk. 12 juni maart 2008 Wageningen Universiteit
Planning futures Workshop Interactie tussen GEO- ICT en Ruimtelijke Planning in de praktijk 12 juni maart 2008 Wageningen Universiteit De toekomst komt vanzelf De ongekende wederzijdse aantrekkelijkheid
Nadere informatieUITNODIGING SEMINAR OPEN EN BIG DATA
UITNODIGING SEMINAR OPEN EN BIG DATA Maandag 20 maart 2017, Stadhuis Den Haag De Rekenkamer Den Haag nodigt u van harte uit voor het seminar Open en big data op maandag 20 maart van 12.15 18.00 uur in
Nadere informatieVeranderingen in het geo-informatie landschap: de rol van de burger
KIP project Participatory Geo-information: Veranderingen in het geo-informatie landschap: de rol van de burger Context van het onderzoeksproject, aanpak en verwachtingen Karin Pfeffer Onderzoeksteam: Linnet
Nadere informatieDe onafhankelijke architect
De onafhankelijke architect Startsessie 17 januari 2017 Wilbert Enserink, Rutger Gooszen, Jan Moelker 2017 Logo Klant Agenda Voor de koffiepauze Introductie (Wilbert Enserink) Interview met Ab Veerbeek
Nadere informatieToespraak commissaris van de Koning Max van den Berg, seminar 'Wetenschap middenin de samenleving', Groningen, 30 mei 2013
Toespraak commissaris van de Koning Max van den Berg, seminar 'Wetenschap middenin de samenleving', Groningen, 30 mei 2013 Dames en heren, Wetenschap is ontstaan uit verwondering en nieuwsgierigheid. Al
Nadere informatieVerslag Workshop Omgevingswet / Laan van de Leefomgeving
Verslag Workshop Omgevingswet / Laan van de Leefomgeving Datum: Dinsdag 14 april 2015 Tijd: 13.00 tot 17.00 uur Waar: GeoBusiness Nederland Woerden Verslag: Camille van der Harten 1 1 Inleiding De omgevingswet
Nadere informatieEXPERTS MEET THE. Seminars voor financials in de zorg WWW.BAKERTILLYBERK.NL/FINANCE4CARE DE ZORG: ANDERS DENKEN VOOR EFFICIËNTERE ZORG
MEET THE EXPERTS KENNISMAKING MET LEAN IN DE ZORG: ANDERS DENKEN VOOR EFFICIËNTERE ZORG DOOR DR. VINCENT WIEGEL OP 16 OKTOBER 2014 VERBINDENDE CONTROL DOOR MR. DR. HARRIE AARDEMA OP 6 NOVEMBER 2014 INKOOP
Nadere informatieStrategisch sturen in stedelijke gebiedsontwikkeling MCD. master city developer
Strategisch sturen in stedelijke gebiedsontwikkeling MCD master city developer Ontwikkel een eigen visie Werk je in stedelijke gebiedsontwikkeling of herstructurering dan is de MCD opleiding voor jou een
Nadere informatieDYNAMIEK IN DE ACUTE INTENSIEVE ZORG
INVITATIONAL CONFERENCE Donderdag 19 november 2015 vanaf 12.00 uur Locatie: Hogeschool van Arnhem en Nijmegen, Kapittelweg 33, Nijmegen DYNAMIEK IN DE ACUTE INTENSIEVE ZORG in samenwerking met: twitter
Nadere informatieSessie 1 Workshop Bestuurlijke aspecten Workshopleidster: Mariska Vink-van Oostveen van de gemeente Amersfoort
Bijeenkomst nieuwe Wet ruimtelijke ordening VNG afdeling Utrecht 12 december 2007 Sessie 1 Workshop Bestuurlijke aspecten Workshopleidster: Mariska Vink-van Oostveen van de gemeente Amersfoort - Voorstelronde
Nadere informatieVisualisaties, serious gaming en E participatie in MIRT projecten. Hans Gispen en Aad van den Burg Presentatie platfombijeenkomst 28 oktober 2014
Visualisaties, serious gaming en E participatie in MIRT projecten Hans Gispen en Aad van den Burg Presentatie platfombijeenkomst 28 oktober 2014 2 Korte terugblik symposium Gebruik van visualisaties en
Nadere informatieLeergang bve 2015. Programma
Leergang bve 2015 Programma Dinsdag 21 april 2015, 10.00-19.30 uur Beroepsonderwijs en educatie: bestel en beleid anno 2015 10.00 10.15 uur Ontvangst en koffie/thee 10.15 11.45 uur Opening, kennismaking
Nadere informatieStatenvoorstel 97/16 A
Statenvoorstel 97/16 A Voorgestelde behandeling Procedurevergadering : 28 november 2016 PS-vergadering : Wordt ingevuld door de griffie Onderwerp Brabantse Omgevingsvisie, startdocument Aan Provinciale
Nadere informatieKlimaat als kans! 5x ORAS
Klimaat als kans! 5x ORAS november 2011 In opdracht van Kennis voor Klimaat hebben Rob Bonte, Anne Kamphuis en Harald Blonk, adviseurs van Royal Haskoning SMC, het proces begeleid om te komen tot de ORAS-notities
Nadere informatieONDERZOEK VOOR JE PROFIELWERKSTUK HOE DOE JE DAT?
ONDERZOEK VOOR JE PROFIELWERKSTUK HOE DOE JE DAT? Wim Biemans Rijksuniversiteit Groningen, Faculteit Economie & Bedrijfswetenschappen 4 juni, 2014 2 Het doen van wetenschappelijk onderzoek Verschillende
Nadere informatieCover Informatie over... Flitscongres over de Algemene Pensioen Instelling. API: overbodig, onmisbaar
Cover Informatie over... Flitscongres over de Algemene Pensioen Instelling API: overbodig, onmisbaar of ongewenst? 20 juni 2008 Programma Het flitscongres gaat in op het nut en de noodzaak van de Algemene
Nadere informatieONDERZOEK DOEN. HENK LINDEMAN h.lindeman@aps.nl. Naam Datum
ONDERZOEK DOEN HENK LINDEMAN h.lindeman@aps.nl Naam Datum Onderzoeksvragen; uw keuze voor deze workshop Wat zijn de verschillen en overeenkomsten tussen onderzoek doen en gedocumenteerd schrijven? Welke
Nadere informatieVoorbeeldprogramma werksessie communicatiekalender
Voorbeeldprogramma - 1 Voorbeeldprogramma Voorbeeldprogramma werksessie communicatiekalender Hier vindt u een voorbeeldprogramma voor een werksessie/trainingsmodule communicatiekalender Factor C, met een
Nadere informatieUITNODIGING: Hogescholen dag Opleiding Fysiotherapie
UITNODIGING: Hogescholen dag Evidence-based Onderwijs Geachte collegae, De opleiding Fysiotherapie van de nodigt U van harte uit voor hogescholen dag naar aanleiding van haar 100 jarig bestaan op vrijdag
Nadere informatieDe controller als choice architect. Prof. dr. Victor Maas Hoogleraar Management Accounting & Control Erasmus School of Economics
De controller als choice architect Prof. dr. Victor Maas Hoogleraar Management Accounting & Control Erasmus School of Economics Wat doet een controller? Hoofd administratie Boekhoudsysteem/grootboek/accountingregels
Nadere informatieStaan de beste stuurlui aan wal?
Staan de beste stuurlui aan wal? ir. Harry Droog, voorzitter van het Energietransitie Platform Duurzame Elektriciteitsvoorziening / Jaap t Hooft, adviseur EOS Welkom, opening, doelen De heer Droog gaat
Nadere informatie[COLUMN] Game Changers in het landschap
[COLUMN] Game Changers in het landschap AUTEUR LECTORAAT BRAINPORT DATUM 22 APRIL 2016 REACTIES: REAGEER Fontys is niet alleen een onderwijsinstelling maar ook een organisatie die nadrukkelijk wil bijdragen
Nadere informatieIntegraal waarderen. Een (blijvende) discussie. Maartje de Boer. Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed
Integraal waarderen Een (blijvende) discussie Maartje de Boer Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed 1 Presentatie Het probleem Voor wie is dit een probleem? RCE Kennisprogramma Wat is Erfgoed (een oplossing?)
Nadere informatieSamen vormgeven aan de toekomst
Policy Design Studio Samen vormgeven aan de toekomst Sinds het voorjaar van 2015 brengen wij de Policy Design Studio in praktijk. Een kansgerichte manier om de toekomst tegemoet te treden. Wij raken steeds
Nadere informatiePre-Academisch Onderwijs. Ontwikkelingslijnen en leerdoelen
Pre-Academisch Onderwijs Ontwikkelingslijnen en leerdoelen LEERDOELEN PER ONTWIKKELINGSLIJN Ontwikkelingslijn 1: De leerling ontwikkelt een wetenschappelijke houding 1.1 De leerling ontwikkelt een kritische
Nadere informatieWe zien een datagedreven wereld vol kansen. Toepassingscentrum voor big data oplossingen
We zien een datagedreven wereld vol kansen Toepassingscentrum voor big data oplossingen We zien succesvolle organisaties groeien door big data 50% van de meest succesvolle organisaties Volg ons op twitter:
Nadere informatieNieuwe didactiek vwo 2 en 3 Connect College: resultaten van een onderzoek. Prof. dr. Perry den Brok
Nieuwe didactiek vwo 2 en 3 Connect College: resultaten van een onderzoek Prof. dr. Perry den Brok Betrokkenen Connect College (opdrachtgever) Kennisnet (subsidie onderzoek) Technische Universiteit Eindhoven
Nadere informatieSTRATAEGOS CONSULTING
STRATAEGOS CONSULTING EXECUTIE CONSULTING STRATAEGOS.COM WELKOM EXECUTIE CONSULTING WELKOM BIJ STRATAEGOS CONSULTING Strataegos Consulting is een strategie consultancy met speciale focus op strategie executie.
Nadere informatieAan de slag met de informatievoorziening voor de Omgevingswet: hoe een nulmeting uit te voeren?
Aan de slag met de informatievoorziening voor de Omgevingswet: hoe een nulmeting uit te 1. DE OMGEVINGSWET EN DE NULMETING U wilt aan de slag met de nulmeting op de informatievoorziening voor de Omgevingswet?
Nadere informatieAnna Schoemakers Klimaat voor Ruimte
Workshop: De klimaatrobuuste stad Voorzitter: Prof. dr.ir. C. Zevenbergen (Chris), Dura Vermeer/UNESCO IHE Sprekers en presentaties: Drs. A.J. Schoemakers (Anna) Projectbegeleider Klimaat voor Ruimte,
Nadere informatieRegionaal verslag. Landelijk debat Ons Onderwijs Den Haag, 28 mei 2015
Regionaal verslag Landelijk debat Ons Onderwijs 2032 Den Haag, 28 mei 2015 1. Een korte impressie van de dialoog De debatavond in Den Haag bij het HCO is bezocht door circa 35 deelnemers. Van de aanwezige
Nadere informatieMASTERCLASS TOEZICHT, EFFECTMETING EN COMMUNICATIE
MASTERCLASS TOEZICHT, EFFECTMETING EN COMMUNICATIE NYENRODE TOEZICHT ACADEMIE NYENRODE. A REWARD FOR LIFE 1 2 INLEIDING Het functioneren van toezicht en toezichthouders staat in het middelpunt van de politieke
Nadere informatieVormingsaanbod voor universiteiten en hogescholen 2014/2015
Vormingsaanbod voor universiteiten en hogescholen 2014/2015 Inhoud 3 Vooraf 5 Een andere kijk op spijbelen 6 Over de diepere betekenis van kinderspel 7 Kinderen hebben zo hun kijk op quality time 8 Plan
Nadere informatieMensen en Natuur PLANNEN MET NATUUR! Inleiding
alterra lei landbouw, natuur en voedselkwaliteit PLANNEN MET NATUUR! Groene wet- en regelgeving en decentrale overheden Inleiding De veranderende natuurwetgeving heeft grote gevolgen voor gemeenten en
Nadere informatieDatum: 28-10-2010 L.Bongarts J.Wauben, JP Spelthan, S.Niekamp Mariena van der Slot, Ineke van der Laan, Alf Schösser
Projectplan samenwerking Onderdeel Week van de Jeugd Opdrachtnemers Werkgroep Datum: 28-10-2010 L.Bongarts J.Wauben, JP Spelthan, S.Niekamp Mariena van der Slot, Ineke van der Laan, Alf Schösser 1. Projectomschrijving
Nadere informatieLeergang bve 2015. Programma
Leergang bve 2015 Programma Dinsdag 21 april 2015, 10.00-19.30 uur Beroepsonderwijs en educatie: bestel en beleid anno 2015 10.00 10.15 uur Ontvangst en koffie/thee 10.15 11.45 uur Opening, kennismaking
Nadere informatieONZE AGENDA OPLEIDEN IN ROTTERDAM VOOR DE WERELD VAN MORGEN STRATEGISCHE AGENDA
ONZE AGENDA OPLEIDEN IN ROTTERDAM VOOR DE WERELD VAN MORGEN STRATEGISCHE AGENDA VOORWOORD Hoe leiden we elke student op tot de professional voor de wereld van morgen? Met de blik op 2025 daagt die vraag
Nadere informatieLeergang mbo Programma
Leergang mbo 2016 Programma Dinsdag 22 maart 2016, 10.00-19.30 uur Beroepsonderwijs en educatie: bestel en beleid anno 2016 10.00 10.15 uur Ontvangst en koffie/thee 10.15 11.45 uur Opening, kennismaking
Nadere informatieWorkshop: Communicatieprocessen en de Nationale Omgevingsvisie (NOVI)
Workshop: Communicatieprocessen en de Nationale Omgevingsvisie (NOVI) Angélique Boel en Katrin Bruchmann 28 juni 2019 Praktijkcongres: Omgevingswet voor communicatieprofessionals Praktijkcongres: Omgevingswet
Nadere informatieMasterclass Value of Information. Waarde creëren voor de business
Masterclass Value of Information Waarde creëren voor de business Informatie en informatietechnologie maken het verschil bij de ontwikkeling van nieuwe business ideeën. Met informatie kunnen nieuwe innovatieve
Nadere informatieCOLLEGEREEKS BLOCKCHAIN & FINTECH
COLLEGEREEKS BLOCKCHAIN & FINTECH WAT KUNNEN DEZE OPKOMENDE TECHNOLOGIEËN VOOR JOUW ORGANISATIE BETEKENEN? NYENRODE. A REWARD FOR LIFE 1 2 INLEIDING Blockchain geldt als dé grote belofte als het gaat om
Nadere informatiePROGRAMMA NVC COLLEGE TOUR: BEWONERS- PARTICIPATIE EN MOBILITEIT. Presentatie Workshop 1. 16 maart NHL Hogeschool Leeuwarden
Deze NVC College Tour-bijeenkomst wordt voor u georganiseerd door: NVC COLLEGE TOUR: BEWONERS- PARTICIPATIE EN MOBILITEIT 16 maart NHL Hogeschool Leeuwarden PROGRAMMA 13.00 uur Opening door dagvoorzitter
Nadere informatieVerslag werkbijeenkomst (Online) Academy 25 juni 2013
Verslag werkbijeenkomst (Online) Academy 25 juni 2013 Vanaf 9.15 werd het druk bij Cubiss in Tilburg. Zo n 45 co-creanten verzamelden zich in de vergaderruimte om mee te denken over de Online Academy,
Nadere informatieSamenwerken aan een toekomstbestendige retailsector
Samenwerken aan een toekomstbestendige retailsector Wie wij zijn Het Retail Innovation Platform helpt de innovatie- en concurrentiekracht van de retailsector te versterken. Samen met retailers en andere
Nadere informatieDriedaagse Leergang. Kennisintensieve beleidsontwikkeling
Driedaagse Leergang Kennisintensieve beleidsontwikkeling 6, 13 en 20 juni 2014 Den Haag Doelstellingen en doelgroep De doelgroep bestaat uit beleidsmedewerkers/stafmedewerkers bij beleidsinstanties (nationaal,
Nadere informatieLeergang mbo 2016. Programma
Leergang mbo 2016 Programma Dinsdag 22 maart 2016, 10.00-19.30 uur Beroepsonderwijs en educatie: bestel en beleid anno 2016 10.00 10.15 uur Ontvangst en koffie/thee 10.15 11.45 uur Opening, kennismaking
Nadere informatieEagle One: Gebruik van geoinformatie bij crisismanagement. gineke.snoeren@eagle4s.com
Eagle One: Gebruik van geoinformatie bij crisismanagement gineke.snoeren@eagle4s.com Kenmerken van een crisis De rol van informatievoorziening & GIS Eagle One theorie Eagle One - Praktijk Lessons Learned
Nadere informatieVerbinden van wetenschap en samenleving. NWO-strategie
Verbinden van wetenschap en samenleving NWO-strategie 2019-2022 Verbinden van wetenschap en samenleving Dit strategisch plan beschrijft de koers van NWO voor de jaren 2019 tot en met 2022. NWO legt hierin
Nadere informatieONTWIKKEL EEN GEZAMENLIJKE VISIE OP HET DUURZAAM BODEMGEBRUIK. Bijeenkomst XXX dag-maand-jaar, Locatie
ONTWIKKEL EEN GEZAMENLIJKE VISIE OP HET DUURZAAM BODEMGEBRUIK Bijeenkomst XXX dag-maand-jaar, Locatie OPZET VAN DE PRESENTATIE Bodemvisie Waarom? Doel Middel Ingrediënten SPRONG Wie, wat, waarom? Het proces
Nadere informatieOPROEP VOOR BIJDRAGE
OPROEP VOOR BIJDRAGE 29 mei tot 31 mei 2013 Met groot genoegen nodigen we je uit om een voorstel tot bijdrage in te dienen voor de Onderwijs Research Dagen 2013 (ORD 2013) met als thema Over-Waarderen.
Nadere informatieDe student kan vanuit een eigen idee en artistieke visie een concept ontwikkelen voor een ontwerp en dat concept tot realisatie brengen.
Competentie 1: Creërend vermogen De student kan vanuit een eigen idee en artistieke visie een concept ontwikkelen voor een ontwerp en dat concept tot realisatie brengen. Concepten voor een ontwerp te ontwikkelen
Nadere informatieDe gemeente van de toekomst
De gemeente van de toekomst De gemeente van de toekomst Focus op strategie Sturen op verbinden Basis op orde De zorg voor het noodzakelijke Het speelveld voor de gemeente verandert. Meer taken, minder
Nadere informatieZoek geen beren, zoek de weg
KIEN Knooppunt Innovatie Elektrotechniek Nederland Wanda Kruijt wandakruijt@stichtingkien.nl Zoek geen beren, zoek de weg Programma 9:00 9:30 Ontvangst met koffie of thee 9:30 9:40 Welkom (Adrie van Duijne)
Nadere informatieWorldschool Young European Specialists. Programma voor deelnemende leerlingen. YES! in het kort. YES! Young European Specialists
Worldschool Young European Specialists YES! Young European Specialists Programma voor deelnemende leerlingen YES! is een speciaal onderwijsprogramma voor leerlingen van het VWO, vijfde leerjaar. Honderd
Nadere informatieDe Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus EA DEN HAAG
>Retouradres Postbus 16375 2500 BJ Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG Hoger Onderwijs en Studiefinanciering Rijnstraat 50 Den Haag Postbus 16375
Nadere informatieBIJ DIE WERELD WIL IK HOREN! HANS ROMKEMA 3 MAART 2010, DEN HAAG
BIJ DIE WERELD WIL IK HOREN! HANS ROMKEMA 3 MAART 2010, DEN HAAG STUDENTEN DOEN UITSPRAKEN OVER DE ACADEMISCHE WERELD, HET VAKGEBIED EN HET BEROEPENVELD.. onderzoek niet zo saai als ik dacht werken in
Nadere informatieVoorbereiding hbo kunstonderwijs
Keuzedeel mbo Voorbereiding hbo kunstonderwijs gekoppeld aan één of meerdere kwalificaties mbo Code K0184 Penvoerder: Sectorkamer ICT en creatieve industrie Gevalideerd door: Sectorkamer ICT en creatieve
Nadere informatieSTOWA dag Operationele Sturing
STOWA dag Operationele Sturing 30 september 2014 Resultaten sessie 2: wensput, klaagmuur, ideeënboom A. De Wensput: 1. Beter waterbeheer Een doel: juist peilbeheer in alle omstandigheden (Wim V.) Flexibel
Nadere informatieVan: Werkgroep Beroepsprofiel Bachelor of Engineering. Betreft: Evaluatie Bachelorprofiel Engineering met de techniekhogescholen
Van: Werkgroep Beroepsprofiel Bachelor of Engineering Betreft: Evaluatie Bachelorprofiel Engineering met de techniekhogescholen Den Haag, 24 juni 2011 Beste Collega, Het landelijke beroepsprofiel Bachelor
Nadere informatiePraktijkgericht W&T onderzoek door leerkrachten: een case study
Praktijkgericht W&T onderzoek door leerkrachten: een case study Martijn Weesing, ipabo Amsterdam Erna van Hest, Vrije Universiteit Amsterdam St. Jan School, Amsterdam EWT Conferentie, NEMO, 22 mei 2013
Nadere informatieKoen Lemmink Lectoraat Praktijkgerichte Sportwetenschap Instituut voor Sportstudies van de Hanzehogeschool
Koen Lemmink (l) en Johan de Jong. Koen Lemmink Lectoraat Praktijkgerichte Sportwetenschap Instituut voor Sportstudies van de Hanzehogeschool Een twaalftal studenten zit rond een grote tafel in één van
Nadere informatieEffectiviteit van veiligheidsverbeterprogramma's (VVP s)
Effectiviteit van veiligheidsverbeterprogramma's (VVP s) Behavioural Based Safety Laurens Clignett en Johan Gort Oefening in veranderen (leren veranderen) Doel van de oefening Inzicht in wat verandering
Nadere informatieWas, is of komt er aandacht voor
Was, is of komt er aandacht voor SoftwareKwaliteit in het onderwijs? Voorjaarsevenement TestNet 2012 Leo van der Aalst Lector Software Quality and Testing at Fontys University of Applied Sciences Locaties
Nadere informatieCHARTER. Netherlands Academy of Philanthropy
CHARTER Netherlands Academy of Philanthropy De Netherlands Academy of Philanthropy De Netherlands Academy of Philanthropy (NAP) is een samenwerkingsverband tussen de Maatschappelijke Alliantie en hoogleraren
Nadere informatieVeloncongres Promotiebeurs voor Leraren Een basis voor de wetenschapper van de toekomst. Over het programma Promotiebeurs - doel
Promotiebeurs voor Leraren Een basis voor de wetenschapper van de toekomst. Veloncongres 2015 & Over het programma Promotiebeurs - doel Initiator Ministerie van OCW Loopt sinds 2011, inmiddels structureel
Nadere informatieNetwerkbijeenkomst Richtlijnen Jeugdzorg
Netwerkbijeenkomst Richtlijnen Jeugdzorg Karlijn Stals Utrecht 29 september 2014 Welke richtlijnen zijn ontwikkeld? Wat zijn bevindingen vanuit proefinvoeringen? Wat betekenen de richtlijnen voor de organisatie?
Nadere informatieScenario workshops. Stakeholder participatie in verschillende onderzoeksfasen
Scenario workshops Stakeholder participatie in verschillende onderzoeksfasen Kenmerken van de methode > Met de scenariomethode kunnen voor beleid verschillende denkbare toekomsten worden geconstrueerd
Nadere informatieRegionale afstemming en verkeersmodellen
Regionale afstemming en verkeersmodellen Robert Cellissen Rijkswaterstaat Noord-Brabant robert.cellissen@rws.nl Bijdrage aan het Colloquium Vervoersplanologisch Speurwerk 25 en 26 november 2010, Roermond
Nadere informatieBestuurlijke bruikbaarheid van een roetindicator
Bestuurlijke bruikbaarheid van een roetindicator Ingrid Walda, GGD Rotterdam-Rijnmond (Milieu en Hygiëne) Mariska van der Sluis, Erasmus Universiteit Rotterdam (Bestuurskunde) Vragen & meer informatie
Nadere informatieBrug tussen onderwijs en ondernemer. Seminar Onderwijsrelatiemanagers als belangenbehartigers 4 november 2008 Verslag van de workshops
Brug tussen onderwijs en ondernemer Seminar Onderwijsrelatiemanagers als belangenbehartigers 4 november 2008 Verslag van de workshops Brug tussen onderwijs en ondernemer Wie is het belangrijkst in de samenwerking?
Nadere informatieTop Cursus Verontreinigde Bodems
Verder kijken dan je werkveld breed is... cursusfolder Top Cursus Verontreinigde Bodems Actuele Beleidsontwikkelingen & Innovatieve Technologieën (MSc Level) Introductie Bodembeleid vormt een belangrijk
Nadere informatieWatersysteem van de Toekomst: vervolg debat-diner
Memo Aan deelnemers diner-debat Eye Kopie aan Contactpersoon Rik van Terwisga Datum 8 januari 2015 Onderwerp Vervolg Debat-diner "Watersysteem van de Toekomst" Watersysteem van de Toekomst: vervolg
Nadere informatieLerende gebouwen. meer comfort & minder energie. 2e Expert meeting TAG, 7 oktober 2015, Haagse Hogeschool, Delft
Lerende gebouwen meer comfort & minder energie 2e Expert meeting TAG, 7 oktober 2015, Haagse Hogeschool, Delft 2 e Expert meeting Thermisch Actieve Gebouwen, woensdag 7 oktober 2015, Haagse Hogeschool
Nadere informatieHARTELIJK WELKOM BIJ. UITBESTEDEN, van laagste prijs naar kwaliteit. Wilt u uw mobiele telefoon op STIL zetten?
HARTELIJK WELKOM BIJ UITBESTEDEN, van laagste prijs naar kwaliteit Wilt u uw mobiele telefoon op STIL zetten? Programma 13.00 uur Uitbesteding: bezint eer gij begint zaal Milaan Pauze 14.15 uur Uitbesteding
Nadere informatieturning data into profit knowhowmarketing
turning data into profit knowhowmarketing Kennis over de markt, de klant, de concurrent en de effectiviteit van marketing wordt steeds belangrijker. Succesvolle bedrijven gebruiken deze kennis om snel
Nadere informatieUitnodiging. Werelddag van de stedenbouw. Over de grens: hoe samen ruimte maken? Dinsdag 17 november 2009, Stadsschouwburg Kortrijk
Uitnodiging Werelddag van de stedenbouw Over de grens: hoe samen ruimte maken? Dinsdag 17 november 2009, Stadsschouwburg Kortrijk [ De Werelddag van de Stedenbouw is een grootschalige studiedag, georganiseerd
Nadere informatiei-scan 2.0 Informatiebeheer van werkvloer tot beleid. Begeleiding voor
Informatiebeheer van werkvloer tot beleid. Begeleiding voor gemeenten en OCMW s Waarom I-scan 2.0? De uitbouw van e-government en het toenemend gebruik van ICT-toepassingen leveren niet altijd de voorspelde
Nadere informatieTrenddag 16 juni 2009 Ken je kracht! In congrescentrum Antropia te Driebergen-Zeist
Trenddag 16 juni 2009 Ken je kracht! In congrescentrum Antropia te Driebergen-Zeist aanwezig afwezig pagina 1 Inhoudsopgave pagina Verslag Trenddag 2009 3 Programma 4 pagina 2 2 Verslag Op de Trenddag
Nadere informatieCRIMINALITEITSANALYSE OMGEVINGSRECHT
CRIMINALITEITSANALYSE OMGEVINGSRECHT 12 daagse opleiding Tijdens deze opleiding leer je: Hoe je een analyseplan opstelt Hoe je een keuze maakt voor een analysemethode Hoe je diverse methodes uitvoert Hoe
Nadere informatieCursus Volkshuisvesting 2013
Cursus Volkshuisvesting 2013 PROGRAMMA DATA: 7 mei, 8 mei, 4 juni en 5 juni 2013 LOCATIE: Villa Jongerius, Kanaalweg 64, Utrecht Versie 14 mrt 2013, Arjan Raatgever, Platform31 Dag 1: Inleiding in de volkshuisvesting
Nadere informatieMasterclass Veranderen met Vensters
ICTU van en voor overheden Masterclass Veranderen met Vensters ACHTERGROND ICTU heeft in samenwerking met de Vereniging van Gemeentesecretarissen (VGS), het Kennisinstituut Nederlandse Gemeenten (KING)
Nadere informatieCONGRES VEILIG WONEN 2010 Hoe kunnen we de invloed van regels vergroten?
WORKSHOP 1A Hoe kunnen we de invloed van regels vergroten? Ondant #2 april 2009 De mate waarin mensen zich aan regels houden wordt door meer factoren bepaald dan de hoogte van boetes. Uit onderzoek naar
Nadere informatieVan Bragt Informatiemanagement
1 Strategic Grid - McFarlan Doel en werkwijze Het doel van het strategic grid zoals dat door McFarlan, McKenney en Pyburn is geïntroduceerd is de impact van ICT activiteiten uit te zetten ten opzichte
Nadere informatieStichting Techniekpromotie
- - - Stichting Techniekpromotie 1 In de visie komt duidelijk naar voren dat verwondering en wetenschap in de gehele doorlopende leerlijn zouden moeten blijven samengaan. In hoeverre spreekt dit beeld
Nadere informatieINSPIRATIE VOOR INNOVATIE Ontwikkelingen in de acute intensieve zorg
INVITATIONAL CONFERENCE 14 november 2013 locatie: Scandic Sanadome, Weg door Jonkerbosch 90, Nijmegen INSPIRATIE VOOR INNOVATIE Ontwikkelingen in de acute intensieve zorg INLEIDING Wij nodigen professionals
Nadere informatieStadsDashboard. Staat van de Stad brengt slimme logistiek in beeld. Merle Blok 12 mei 2015
StadsDashboard Staat van de Stad brengt slimme logistiek in beeld Merle Blok 12 mei 2015 Missie TNO verbindt mensen en kennis om innovaties te creëren die de concurrentiekracht van bedrijven en het welzijn
Nadere informatierandstedelijke rekenkamer
INGEKOMEN 0 9 M 2010 randstedelijke rekenkamer er * Flevoland- Noorö-Hüiland' Lurechi 7uid-HoII,and m Provinciale Staten van de provincie Zuid-Holland T.a.v. mevrouw drs. H. Engels-van Nijen, statengriffier
Nadere informatieEffectieve samenwerking: werken in driehoeken
Effectieve samenwerking: werken in driehoeken Werken in driehoeken is een wijze van samenwerking die in elke organisatie, projectteam en netwerk mogelijk is. Het maakt dat we kunnen werken vanuit een heldere
Nadere informatieBestuurlijke planning en control en concernsturing
Miniconferentie 19 september 2003 Bestuurlijke planning en control en concernsturing Respons voor provincies Hoe sluit de ambtelijke cyclus aan op de bestuurlijke? Wat is de balans tussen sturing en verantwoording?
Nadere informatieHet Innovatiekompas Inspiratie sessies Dr. Guy Bauwen
Het Innovatiekompas Inspiratie sessies Dr. Guy Bauwen 1 Innovatiekompas Inspiratie Sessies Contacteer ons voor: Een voordracht om kennis te maken met het kompasmodel. Een workshop om het toepassen van
Nadere informatieIntegrale zorg voor chronisch zieken; het spel en de knikkers
Integrale zorg voor chronisch zieken; het spel en de knikkers uitnodiging 12 april 2011 ZonMw programmadag 2011 Diseasemanagement chronische ziekten gecombineerd met inspiratiemiddag Vilans Programmadag
Nadere informatieLeadership in Project-Based Organizations: Dealing with Complex and Paradoxical Demands L.A. Havermans
Leadership in Project-Based Organizations: Dealing with Complex and Paradoxical Demands L.A. Havermans LEADERSHIP IN PROJECT-BASED ORGANIZATIONS Dealing with complex and paradoxical demands Leiderschap
Nadere informatieMARKTONDERZOEK NAAR DE BEHOEFTE VAN VAKTHERAPEUTEN AAN ONDERZOEK EN OPLEIDING. Henk Smeijsters
MARKTONDERZOEK NAAR DE BEHOEFTE VAN VAKTHERAPEUTEN AAN ONDERZOEK EN OPLEIDING 2007 Henk Smeijsters INHOUD Voorwoord... 3 Respondenten... 4 Resultaten Behoefte aan onderzoek... 6 Behoefte aan opleiding
Nadere informatieMASTERCLASS VERANDERMANAGEMENT
MASTERCLASS VERANDERMANAGEMENT INZICHT, OVERZICHT EN VAARDIGHEDEN VOOR HET LEIDEN VAN VERANDERING NYENRODE. A REWARD FOR LIFE 1 2 VOORWOORD Ontwikkelingen in de omgeving en binnen organisaties worden complexer
Nadere informatieEvalueren van projecten met externen Kennisdocument Onderzoek & Statistiek
Evalueren van projecten met externen Kennisdocument Onderzoek & Statistiek Zwaantina van der Veen / Dymphna Meijneken / Marieke Boekenoogen Stad met een hart Inhoud Hoofdstuk 1 Inleiding 3 Hoofdstuk 2
Nadere informatieSpecialisatieopleiding arbeids- en organisatiemediation
mensenkennis De partijen op één lijn te krijgen en zo het conflict ombouwen naar een goede samenwerking. Dat is een fantastische uitdaging. Specialisatieopleiding arbeids- en organisatiemediation Arbeids-
Nadere informatieVormgeving van samenwerking binnen praktijkgericht onderzoek
Presentatie 16 Mei De Haagse Hogeschool Vormgeving van samenwerking binnen praktijkgericht onderzoek Frank Zwetsloot Directeur ScienceWorks Uitgevoerd door: In samenwerking met: Inzage in de cijfers van
Nadere informatieZorgen aan de poort Alternatieven voor toegang tot zorg en ondersteuning
Zorgen aan de poort Alternatieven voor toegang tot zorg en ondersteuning 1 #zorgenaandepoort @raadrvs Welkom Toegang organiseren vanuit verschillende hulpvragen van burgers Namens de Raad voor Volksgezondheid
Nadere informatieDe Nieuwe Overheid: nieuwe mogelijkheden, nieuwe vragen
1 De Nieuwe Overheid: nieuwe mogelijkheden, nieuwe vragen In het publieke domein worden allerlei nieuwe technieken gebruikt: ambtenaren gebruiken Twitter, games, webplatformen en monitoringtools om de
Nadere informatieVan Samenhang naar Verbinding
Van Samenhang naar Verbinding Sogeti Page 2 VAN SAMENHANG NAAR VERBINDING Keuzes, keuzes, keuzes. Wie wordt niet horendol van alle technologische ontwikkelingen. Degene die het hoofd koel houdt is de winnaar.
Nadere informatie