De rol van de leerkracht in de ontwikkeling van roddelen en buitensluiten bij kinderen

Transcriptie

1 De rol van de leerkracht in de ontwikkeling van roddelen en buitensluiten bij kinderen TESSA WEYNS*, Prof. Dr. KARINE VERSCHUEREN, Prof. Dr. HILDE COLPIN 1, Samenvatting Relationele agressie, gedrag dat bewust bedoeld is om andere kinderen te kwetsen door hun vriendschappen te beschadigen, stijgt doorheen de lagere school. Leerkrachten die hun leerlingen veel prijzen, kunnen de toename van relationele agressie echter vertragen of zelfs omkeren. Leerkrachten die veel negatieve opmerkingen maken, kunnen de ontwikkeling van relationele agressie bij hun leerlingen versnellen. 1 1 *TESSA WEYNS studeerde in 2015 af als master in de Schoolpsychologie. Met haar masterproef won ze op 9 mei 2016 de ETUDE-prijs, die jaarlijks wordt uitgereikt aan een talentvolle student die een masterproef schreef over de schoolse of psychosociale ontwikkeling van kinderen en jongeren. Momenteel werkt ze aan een doctoraat bij de onderzoeksgroep Schoolpsychologie en Ontwikkelingspsychologie van Kind en Adolescent aan de KU Leuven onder begeleiding van Prof. Dr. KARINE VERSCHUEREN en Prof. Dr. HILDE COLPIN. In haar doctoraat onderzoekt ze verder de invloed van leerkrachten, leerkracht-kind relaties en leeftijdgenoten op verschillende domeinen van de ontwikkeling van kinderen.

2 Trefwoorden Psychologie - schoolkinderen agressie uitsluiting - leerkrachten Résumé L'agression relationnelle, comportement délibérément destiné à nuire à d'autres enfants en les touchant dans leurs amitiés, augmente à l'école primaire. Les enseignants qui font les éloges de leurs élèves peuvent ralentir l augmentation de l agression relationnelle et même l inverser. Les enseignants qui font beaucoup de commentaires négatifs risquent d accélérer le développement de l'agression relationnelle chez leurs élèves. 2 Mots clés Psychologie - enfant école agression exclusion - enseigant

3 Summary Relational aggression, behavior aimed at harming others through purposeful manipulation or damage to their peer relationships, increases during elementary school. When teachers display more praise towards the class, their students relational aggression increases at a slower rate. However, when teachers display more reprimands, their students relational aggression increases at a faster rate. Key words Psychology - schoolchildren - aggression - exclusion - teachers 3

4 Bijna alle kinderen gaan elke dag naar school en komen daar in contact met medeleerlingen. Meestal verlopen deze contacten vlot en ontstaan er fijne vriendschappen, maar soms verlopen deze contacten ook minder goed. Een belangrijke manier waarop kinderen negatief kunnen omgaan met elkaar is door het stellen van relationele agressie. Relationele agressie is gedrag dat bewust bedoeld is om andere kinderen te kwetsen door hun vriendschappen te beschadigen, bijvoorbeeld door te roddelen over iemand of door hem/haar buiten te sluiten. Helaas komt dit gedrag maar al te vaak voor in scholen en heeft het langdurige, negatieve gevolgen voor de slachtoffers, zoals lagere schoolse prestaties, een negatiever beeld van de schoolomgeving en een verhoogde kans op depressie en eenzaamheid. Kinderen komen op school, naast leeftijdsgenoten, ook veelvuldig in contact met leerkrachten. Verassend genoeg is de rol van leerkrachten in de ontwikkeling van relationele agressie tot op heden nauwelijks onderzocht. 4 Driejarige studie Mijn masterproef tracht deze leemte te vullen en onderzoekt de invloed van leerkrachten op de ontwikkeling van relationele agressie bij hun leerlingen. Hiervoor werden 570 leerlingen, verspreid over 30 klassen, van het tweede tot het vierde leerjaar gevolgd. In het begin van het tweede leerjaar werden de leerkrachten in hun klas geobserveerd. Hierbij keken we zowel naar positieve als negatieve gedragingen. Geeft de leerkracht complimentjes? Steekt hij/zij een duim op wanneer iemand iets goed doet? Of geeft de leerkracht veel negatieve opmerkingen? Dreigt hij/zij bijvoorbeeld met straffen of geeft hij/zij boze blikken? Verder werden

5 er vragenlijsten afgenomen van zowel de leerkracht als de medeleerlingen op vijf momenten tijdens de driejarige studie. Hierin werd de mate van relationele agressie van elk kind bevraagd. Vervolgens werden er multi-level analyses uitgevoerd op deze gegevens. De leerkracht doet ertoe Uit onze resultaten komt naar voor dat relationele agressie stijgt tussen het tweede en vierde leerjaar. Het gedrag dat de leerkracht in het begin van het tweede leerjaar stelt, heeft echter een effect op deze stijging. Leerkrachten die hun leerlingen veel prijzen, kunnen de toename van relationele agressie vertragen of zelfs omkeren. Leerkrachten die echter veel negatieve opmerkingen maken, kunnen de ontwikkeling van relationele agressie bij hun leerlingen versnellen. Een mogelijke verklaring hiervoor is de voorbeeldfunctie die leerkrachten vervullen. 5 Wat nu? Om kinderen in hun ontwikkeling te ondersteunen, is het noodzakelijk om met hun omgeving en meer bepaald hun leerkrachten samen te werken. Dit gebeurt bijvoorbeeld door een overleg tussen het Centrum voor leerlingenbegeleiding (CLB) en de leerkracht op een multidisciplinair overleg of door consultatieve leerlingbegeleiding. De resultaten van mijn onderzoek kunnen gebruikt worden om samen met leerkrachten de negatieve interacties tussen de leerlingen in hun klas te verminderen. Eerst en vooral is het belangrijk dat leerkrachten weten hoe belangrijk hun omgang met de klasgroep is voor het gedrag en de onderlinge relaties

6 van hun leerlingen. Dit effect blijft in ons onderzoek bovendien gelden tot drie jaar na het gestelde gedrag van de leerkracht. Wanneer leerkrachten correct geïnformeerd zijn hierover, kan er samen met hen gewerkt worden om hun gedrag aan te passen. Uit de resultaten van mijn masterproef blijkt immers ook dat leerkrachten gemiddeld genomen zeven tot acht keer meer negatieve opmerkingen dan positieve complimenten geven aan hun leerlingen. Hieruit blijkt dat er zeker ruimte voor verbetering is, wanneer leerkrachten voldoende ondersteund en begeleid worden. 6 Leerkrachten die hun leerlingen veel prijzen, kunnen de toename van relationele agressie vertragen of zelfs omkeren.