Etikettering en kenmerking van gevaarlijke lading. Herziene editie juli Van Leeuwen GEVAARSETIKETTEN

Transcriptie

1 Etikettering en kenmerking van gevaarlijke lading Herziene editie juli 2017

2 Etikettering en kenmerking van gevaarlijke lading In de praktijk van alledag leven er veel vragen over het etiketteren en kenmerken van gevaarlijke lading. Voor Gevaarsetiketten en het platform Gevaarlijke Lading aanleiding om gezamenlijk een whitepaper te maken met gerichte aandacht voor het etiketteren. Immers, het is een zeer wezenlijk onderdeel van het vervoer van gevaarlijke stoffen, maar wordt niet altijd even goed begrepen of uitgelegd. De whitepaper betreft met met name de op dit moment (2017) geldende regelgeving ADR, IMDG en IATA. Aan deze whitepaper vierde editie hebben verschillende mensen uit de praktijk meegewerkt: Jacques Buissing (ADR), Rob van Uffelen (IMDG) en Belinda de Vries (IATA). Algemeen Binnen de voorschriften voor het vervoer van gevaarlijke stoffen bestaan er twee soorten etiketten, namelijk de gevaarsetiketten en de behandelingsetiketten. De behandelingsetiketten kunnen verplicht zijn naast de gevaarsetiketten, en soms staan ze er los van. Een voorbeeld van een behandelingsetiket is het zogenaamde pijllabel (zie pagina 4). Gevaarsetiketten zijn gekoppeld aan de gevaarseigenschap van de stoffen. Stoffen kennen een enkelvoudige gevaarseigenschap of een meervoudige gevaarseigenschap. Soms is direct duidelijk welk(e) etiket(ten) gebruikt moet(en) worden, uitgaande van de stoffenlijst. Maar er kan ook een bijzondere bepaling gelden waarbij een bijkomend gevaarsetiket een verplichting is, terwijl dit niet één-op-één zichtbaar is in de stoffenlijst. Een ander voorbeeld zijn de organische peroxiden. Hierbij komt het voor dat er op grond van de samenstelling een extra gevaarsetiket moet worden geplaatst, zoals een klasse-8-label. De stoffenlijst is dus niet altijd leidend voor de toepassing van de gevaarsetiketten. Soms moeten de bijzondere bepalingen en/of het hoofdstuk betreffende de classificatie geraadpleegd worden. Dit geldt eveneens voor de zelfontledende stoffen van de Divisie 4.1. In principe moeten etiketten zodanig worden aangebracht dat deze goed zichtbaar en leesbaar zijn. Etiketten mogen elkaar niet overlappen of om een hoek gevouwen worden. Wanneer een verpakking een zodanige vorm heeft dat een gevaarsetiket niet kan worden aangebracht, dan mag er worden volstaan met een label voorzien van het etiket. Het spreekt voor zich dat dit label van een duurzame bevestiging moet worden voorzien. Cilinders klasse 2 Gevaarsetiketten en het kenmerk voor milieugevaarlijke stoffen mogen vanwege de vorm van de verpakking (drukhouder) verkleind worden overeenkomstig de norm ISO 7225:2005, zodat het etiket op de schouder van de drukhouder aangebracht kan worden. Het gevaarsetiket en het kenmerk voor milieugevaarlijke stoffen moeten echter wel goed zichtbaar blijven en de symbolen moeten herkenbaar worden weergegeven. Voor dit verkleinde etiket geldt eveneens een uitzondering op het niet overlappen van gevaarsetiketten. Wanneer er sprake is van een hoofd- en bijkomend gevaar, zullen er twee gevaarsetiketten op de drukhouder aanwezig zijn. Het hoofdgevaar overlapt voor een klein deel het bijkomend gevaar. Voorwaarde is wel dat alle gegevens op het etiket zichtbaar moeten blijven. Excepted Quantity Package Mark (vrijgestelde hoeveelheden) De lay-out van dit etiket volstaat niet helemaal bij het vervoer van meerdere (lees: verschillende) stoffen in één verpakking. Het etiket moet de klasse/divisie weergeven, en in theorie kunnen dat verschillende klassen/divisies zijn, waardoor er verschillende klassen/divisies moeten worden weergegeven op één etiket/merk. Soms ontbreekt daarvoor de ruimte. ADR 3.4.7/3.4.8 Kenmerken voor het vervoer van gevaarlijke goederen verpakt in gelimiteerde hoeveelheden Colli die gevaarlijke goederen in gelimiteerde hoeveelheden bevatten moeten zijn voorzien van de kenmerking voor gelimiteerde hoeveelheden met afmetingen van ten minste 100 mm x 100 mm. Indien de grootte van het collo dit vereist, mogen de afmetingen worden verkleind, maar niet kleiner zijn dan 50 mm x 50 mm, onder voorwaarde dat de kenmerking duidelijk zichtbaar blijft. Het kenmerk voorzien van de letter Y is verplicht voor het vervoer door de lucht, maar mag ook worden gebruikt voor het vervoer over de weg. 2

3 (a) Kenmerking voor het vervoer van gevaarlijke goederen verpakt in gelimiteerde hoeveelheden op transporteenheden Transporteenheden met een maximale massa van meer dan 12 ton die colli vervoeren met gevaarlijke goederen in alleen gelimiteerde hoeveelheden met een totale brutomassa van meer dan 8 ton, moeten aan de voorzijde en de achterzijde zijn voorzien van de kenmerking voor gelimiteerde hoeveelheden met afmetingen van ten minste 250 mm x 250 mm. Indien de transporteenheid behalve gevaarlijke goederen in gelimiteerde hoeveelheden ook andere gevaarlijke goederen in niet-gelimiteerde hoeveelheden bevat waarvoor een kenmerking met oranje borden is vereist, moet de transporteenheid zijn voorzien van: alleen een kenmerking met oranje borden; of zowel de kenmerking met oranje borden als de kenmerking voor gelimiteerde hoeveelheden (b) Kenmerking voor het vervoer van gevaarlijke goederen verpakt in gelimiteerde hoeveelheden op containers Containers waarin alleen colli worden vervoerd met gevaarlijke goederen in gelimiteerde hoeveelheden met een totale bruto massa van meer dan 8 ton op transporteenheden met een grootste massa die 12 ton overschrijdt, moeten aan alle vier zijden zijn voorzien van het kenmerk voor gelimiteerde hoeveelheden met afmetingen van ten minste 250 mm x 250 mm. Indien de container behalve gevaarlijke goederen in gelimiteerde hoeveelheden ook andere gevaarlijke goederen in niet-gelimiteerde hoeveelheden bevat waarvoor het aanbrengen van grote etiketten is vereist, moet de container zijn voorzien van de vereiste grote etiketten; of zowel de grote etiketten als het kenmerk voor gelimiteerde hoeveelheden. De dragende transporteenheid hoeft niet van kenmerken te zijn voorzien, behalve als de kenmerken die op de containers zijn aangebracht van buiten deze dragende transporteenheid niet zichtbaar zijn. In het laatste geval moet hetzelfde kenmerk zijn aangebracht aan de voorzijde en de achterzijde van de transporteenheid Indien colli die gevaarlijke goederen bevatten verpakt in gelimiteerde hoeveelheden in een oververpakking zijn geplaatst moet de oververpakking zijn voorzien van het kenmerk voor gelimiteerde hoeveelheden, tenzij het kenmerk in de oververpakking zichtbaar is. Indien de oververpakking ook andere gevaarlijke stoffen bevat die niet verpakt zijn in gelimiteerde hoeveelheden dan moet de oververpakking alleen zijn voorzien van de voor deze stoffen vereiste gevaarsetiketten, tenzij de gevaarsetiketten in de oververpakking zichtbaar zijn t/m , en Gevaarsetiketten op colli met gevaarlijke stoffen Om de inhoud en de bijbehorende gevaarseigenschap(pen) te kunnen bepalen moet de afzender of de verpakking: op één zijde op twee tegenoverliggende zijden ingeval van een IBC groter dan 450 liter op twee zijden ingeval van een grote verpakking voorzien van het (de) voorgeschreven gevaarsetiket(ten) met afmetingen van minimaal 100 x 100 mm. Kleinere afmetingen zijn toegestaan, indien de afmetingen van het collo dit noodzakelijk maken, onder voorwaarde dat de symbolen en andere elementen van het etiket duidelijk zichtbaar blijven. Het (de) voor het gevaarlijke goed vereiste model(len) gevaarsetiketten kunt u vinden in kolom 5 van tabel A, sectie van het ADR, tenzij door een bijzondere bepaling in kolom 6 van tabel A anders wordt bepaald Kenmerk voor milieugevaarlijke stoffen op colli met milieugevaarlijke stoffen Colli die milieugevaarlijke stoffen bevatten, moeten zijn voorzien van het kenmerk voor milieugevaarlijke stoffen, met afmetingen van minimaal 100 x 100 mm. Als colli zulke afmetingen hebben dat ze alleen voorzien kunnen worden van kleinere kenmerkingen, is dat ook toegestaan. 3

4 Het kenmerk voor milieugevaarlijke stoffen is niet voorgeschreven op enkelvoudige verpakkingen en samengestelde verpakkingen die binnenverpakkingen bevatten, met een inhoud van ten hoogste 5 liter voor vloeistoffen, of 5 kg voor vaste stoffen. Op IBC s groter dan 450 liter of grote verpakkingen moet het kenmerk op twee tegenover elkaar gelegen zijden zijn aangebracht Kenmerk lithiumbatterij op colli die lithiumcellen of lithiumbatterijen bevatten Colli die lithiumcellen of lithiumbatterijen bevatten die in overeenstemming zijn met bijzondere bepaling 188 moeten worden gekenmerkt zoals afgebeeld in figuur Er is een overgangstermijn tot 31 december Figuur * Plaats voor UN-nummer(s) ** Plaats voor telefoonnummer of aanvullende informatie. Het kenmerk moet het UN-nummer aangeven voorafgegaan door de letters UN, bijvoorbeeld UN 3090 voor cellen of batterijen met metallisch lithium of UN3480 voor lithium-ion-cellen of lithium-ion-batterijen. Indien de lithium cellen of batterijen in apparatuur of verpakt zijn met apparatuur moet het UN-nummer voorafgegaan door de letters UN, bijvoorbeeld UN 3091 of UN 3481 worden aangegeven. Indien het collo lithium cellen of batterijen bevat die zijn ingedeeld onder verschillende UN-nummers, moeten alle van toepassing zijnde UN-nummers worden aangegeven op een of meer kenmerken. Het kenmerk moet rechthoekig zijn met gearceerde randen. De afmetingen moet minimaal 120 mm breed en 110 mm hoog zijn en de minimale breedte van de arcering moet 5 mm zijn. Het symbool (groep batterijen, waarvan een beschadigd met een uitslaande vlam boven het UN-nummer voor lithium-ion-batterijen of batterijen met metallisch lithium of cellen) moet zwart zijn op een witte achtergrond. De arcering moet rood zijn. Indien de grootte van het collo dit vereist mogen de afmetingen/dikte van de lijn worden verminderd tot niet minder dan 105 mm breed en 74 mm hoog. Waar geen afmetingen zijn aangegeven, moeten alle kenmerken bij benadering in verhouding zijn tot de getoonde kenmerken Richtingevende pijlen op colli met gevaarlijke stoffen Twee richtinggevende zwarte of rode pijlen op een witte of geschikte contrasterende achtergrond moeten op twee tegenover elkaar gelegen verticale zijden worden aangebracht van: Samengestelde verpakkingen met binnenverpakkingen die vloeistoffen bevatten; Enkelvoudige verpakkingen die voorzien zijn van ontluchtingsinrichtingen; Cryo-houders voor het vervoer van sterk gekoelde vloeibaar gemaakte gassen. Richtinggevende pijlen zijn niet voorgeschreven op: Buitenverpakkingen die drukhouders bevatten, met uitzondering van cryo-houders; Buitenverpakkingen die gevaarlijke goederen in binnenverpakkingen bevatten die elk ten hoogste 120 ml bevatten met voldoende absorberend materiaal tussen de binnen- en buitenverpakkingen voor de opname van de totale vloeibare inhoud; Buitenverpakkingen die infectueuze stoffen van klasse 6.2 bevatten in primaire houders die elk ten hoogste 50 ml bevatten; Colli van type IP-2, IP-3, A, B(U), B(M) of C, die radioactieve stoffen bevatten van klasse 7; of 4

5 Buitenverpakkingen die voorwerpen bevatten die in alle standen dicht zijn (bijv. alcohol of kwik in thermometers, spuitbussen, enz.); of Buitenverpakkingen die gevaarlijke goederen bevatten in hermetisch afgedichte binnenverpakkingen die elk niet meer dan 500 ml bevatten en Gevaarsetiketten op transporttanks, tankcontainers, wissellaadtanks en MEGC s Gevaarsetiketten met afmetingen van ten minste 250 mm x 250 mm moeten als volgt zijn aangebracht: aan beide lengtezijden en aan elk uiteinde van de tank; of aan elke lengtezijde van het desbetreffende compartiment en elk model tevens aan beide uiteinden, indien twee of meer gevaarlijke stoffen worden vervoerd; en ook aan beide lengtezijden en aan elk uiteinde van een container, indien tanks in containers worden vervoerd; en ook aan beide lengtezijden en aan de achterzijde van een voertuig, indien tanks in voertuigen worden vervoerd en de op de tanks aangebrachte etiketten aan de buitenzijde niet zichtbaar zijn. Opmerking: Indien alle compartimenten moeten zijn voorzien van dezelfde grote etiketten, behoeven deze etiketten slechts een maal aan beide lengtezijden en aan elk uiteinde van de tankcontainer of transporttank te worden aangebracht Gevaarsetiketten op voertuigen voor vervoer als losgestort goed, tankwagens, batterijwagens en voertuigen met afneembare tanks Gevaarsetiketten met afmetingen van ten minste 250 x 250 mm moeten als volgt zijn aangebracht: aan beide lengtezijden en de achterzijde van het voertuig; of aan elke lengtezijde van het desbetreffende compartiment en elk model tevens aan de achterzijde, indien twee of meer gevaarlijke stoffen worden vervoerd; en wanneer de tankoplegger van het trekkend voertuig wordt gescheiden om aan boord van een zeeschip of binnenvaartschip te worden geladen, moet(en) het (de) gevaarsetiket(ten) ook aan de voorzijde van de oplegger worden aangebracht. Opmerking: Waar voor hetzelfde compartiment meer dan één groot etiket vereist wordt, moeten deze grote etiketten naast elkaar aangebracht zijn Gevaarsetiketten op containers Gevaarsetiketten met afmetingen van 250 x 250 mm moeten op containers aan beide lengtezijden en aan elk uiteinde zijn aangebracht Kenmerk voor milieugevaarlijke stoffen op containers Containers die milieugevaarlijke stoffen bevatten moeten aan beide lengtezijden en beide uiteinden zijn voorzien van het kenmerk voor milieugevaarlijke stoffen met afmetingen van minimaal 250 x 250 mm Kenmerk voor vervoer van verwarmde stoffen op tankwagens, transporttanks, tankcontainers en bijzondere voertuigen of containers en speciaal toegeruste voertuigen of containers Indien deze een stof bevatten die wordt vervoerd of ten vervoer wordt overgedragen in vloeibare vorm bij een temperatuur van 100 C of hoger, of in vaste vorm bij een temperatuur van 240 C of hoger, moet het kenmerk voor vervoer van verwarmde stoffen (ten minste 250 x 250 mm): aan weerszijden; en de achterzijde van tankwagens en bijzondere of speciaal toegeruste voertuigen; of aan weerszijden en aan elk uiteinde van transporttanks, tankcontainers en containers zijn aangebracht. Opmerking: Voor tankcontainers of transporttanks met een waterinhoud van niet meer dan 3000 liter en met onvoldoende beschikbare oppervlakte om de voorgeschreven kenmerken aan te brengen, mogen de minimale afmetingen worden verkleind tot 100 mm voor elke zijde. 5

6 , en Kenmerk voor milieugevaarlijke stoffen op transporttanks, tankcontainers, wissellaadtanks en MEGC s Het kenmerk voor milieugevaarlijke stoffen met afmetingen van 250 x 250 mm moet als volgt zijn aangebracht: aan beide lengtezijden en aan elk uiteinde van de tank; of aan elke lengtezijde van het desbetreffende compartiment en tevens aan beide uiteinden, indien twee of meer gevaarlijke stoffen worden vervoerd; en ook aan beide lengtezijden en aan elk uiteinde van een container, indien tanks in containers worden vervoerd; en ook aan beide lengtezijden en aan de achterzijde van een voertuig, indien tanks in voertuigen worden vervoerd en de op de tanks aangebrachte kenmerken aan de buitenzijde niet zichtbaar zijn. Opmerking: Voor tankcontainers of transporttanks met een waterinhoud van niet meer dan 3000 liter en met onvoldoende beschikbare oppervlakte om de voorgeschreven kenmerken aan te brengen, mogen de minimale afmetingen worden verkleind tot 100 mm voor elke zijde en Kenmerk voor milieugevaarlijke stoffen op voertuigen voor vervoer als losgestort goed, tankwagens, batterijwagens en voertuigen met afneembare tanks Het kenmerk voor milieugevaarlijke stoffen met afmetingen van 250 x 250 mm moet als volgt zijn aangebracht: aan beide lengtezijden en de achterzijde van het voertuig; of aan elke lengtezijde van het desbetreffende compartiment en tevens aan de achterzijde, indien twee of meer gevaarlijke stoffen worden vervoerd; en wanneer de tankoplegger van het trekkend voertuig wordt gescheiden om aan boord van een zeeschip of binnenvaartschip te worden geladen, moet het kenmerk ook aan de voorzijde van de oplegger worden aangebracht Gevaarsetiketten op voertuigen Gevaarsetiketten met afmetingen van 250 x 250 mm moeten op voertuigen aan beide lengtezijden en de achterzijde zijn aangebracht indien colli worden vervoerd met: ontplofbare stoffen of voorwerpen van klasse 1 met uitzondering van 1.4S; ontplofbare stoffen en voorwerpen van klasse 1 m.u.v. 1.4S op Mobiele eenheden voor de fabricage van ontplofbare stoffen (MEMU s); radioactieve stoffen van klasse 7, m.u.v. vrijgestelde colli Waarschuwingsteken op gegaste laadeenheden (UN 3359) Op elke gegaste laadeenheid (voertuig of container) moet het waarschuwingsteken voor gegaste lading zijn aangebracht op een plaats waar het gemakkelijk kan worden gezien door personen die van plan zijn om de laadeenheid te openen of binnen te gaan. Op het waarschuwingsteken moet het gebruikte gas zijn vermeld, de datum en tijd van de gassing en de datum van de ventilatie in een taal die door de afzender als geëigend wordt beschouwd. Het waarschuwingsteken moet rechthoekig zijn en minimaal 400 mm breed en 300 mm hoog Kenmerking van voertuigen en containers die gevaarlijke goederen bevatten die een risico vormen voor verstikking, indien deze worden gebruikt voor koelen of conditioneren, zoals: UN 1845 Kooldioxide, vast [droogijs]; UN 1977 Stikstof, sterk gekoeld, vloeibaar; of UN 1951 Argon, sterk gekoeld, vloeibaar Voertuigen en containers die gevaarlijke goederen bevatten die worden gebruikt voor koelen of conditioneren, moeten van een kenmerking zijn voorzien in de vorm van een waarschuwingsteken. Dit moet op elk punt van toegang zijn aangebracht op een plaats waar het gemakkelijk kan worden gezien door personen die het voertuig of de container openen of binnengaan. Deze kenmerking moet op het voertuig of de container blijven tot aan de volgende bepalingen is voldaan: (a) het voertuig of de container is geventileerd om schadelijke concentraties van het koel- of conditioneringsmiddel te verwijderen; en 6

7 (b) de gekoelde of geconditioneerde goederen zijn gelost. * Voeg de naam in die is aangegeven in kolom (2) van tabel A van hoofdstuk 3.2 gevolgd door de woorden ALS KOELMIDDEL ( AS COOLANT ) of ALS CONDITIONERINGSMIDDEL ( AS CONDITIONER ) naar gelang van het geval, in de taal van het land van herkomst en het Engels, Frans of Duits. IMDG Proper Shipping Name ( juiste vervoersnaam) op containers Deze moet minimaal op de twee zijden van de container zijn aangebracht bij: 1. tankcontainers en bulkcontainers beladen met een gevaarlijk goed 2. containers met verpakte gevaarlijke goederen, als het gaat om één product waarvoor geen gevaarsetiket, UN-nummer of het Marine Pollutant-merk verplicht is. (Men mag als alternatief het UN-nummer aanbrengen.) De minimale hoogte van de letters van de juiste vervoersnaam is 65 mm UN-nummer op containers Op hoeveel zijden van de container moet het UN-nummer geplakt worden? Bij tankcontainers (met vaste, vloeibare of gasvormige lading) op allevier de zijden. Bij een multi compartiment tank moet dit op elk compartiment aan beide zijden gebeuren. Bij verpakte lading moet het UN-nummer op vier zijden geplakt worden als er meer dan 4000 kg bruto van eenzelfde product in de container zit en er geen ander gevaargoed in deze container aanwezig is. Bijvoorbeeld: kg verf (UN 1263): wel UN-nummer, op vier zijden kg verf (UN 1263) en 1 kg resin (UN 1866): geen UN-nummer 4000 kg verf (UN 1263): geen UN-nummer (dit is namelijk niet méér dan 4000 kg). Men kan het UN-nummer aanbrengen in het gevaarsetiket of ernaast, op een oranje vlak. De hoogte van de cijfers moet minimaal 65 mm bedragen. Het oranje vlak/paneel moet minimaal 120 mm hoog en 300 mm breed zijn, met een zwarte rand van 10 mm Limited Quantity-merk (gelimiteerde hoeveelheden) in combinatie met gevaarsetiket Indien men een gevaarsetiket op een container moet plakken, mag er geen LQ-merk aangebracht worden. Deze vermelding voegt dan namelijk niets toe. OF: LQ-merk bij zeevervoer aansluitend aan wegvervoer De 1000-puntenregel (ADR ) is onbekend in de zeevaart. Als lading na wegvervoer verscheept wordt, wordt het LQ-merk in de praktijk vaak pas aangebracht als men in de haven is. Dit om problemen in tunnels te voorkomen. Het is de vraag of dit toegestaan is. Correct(er) is het LQ-merk al voor aanvang van het transport te plakken en de documenten zodanig op te maken dat hieruit blijkt dat er al geëtiketteerd is voor zeevervoer en dat de 1000-puntenregel van toepassing is voor het wegtransport en de tunnels. De LQ-regeling heeft geen relatie met de 1000-puntenregeling anders dan dat het beide een vrijstelling betreft. 7

8 Limited Quantities-kenmerk Het Limited Quantities-kenmerk voor alle modaliteiten behalve voor de luchtvaart ziet u hieronder. Het merk met de letter Y erin betreft de luchtvaart, maar is onder voorwaarden ook acceptabel voor zeevervoer Durably marked (duurzaam gemerkt) Alle vereiste etiketten en kenmerken moeten na drie maanden onderdompeling in zeewater nog steeds leesbaar zijn. Dit is alleen vereist als ook de verpakking zelf zeewaterbestendig is. IATA Formaat etiketten De grootte van het etiket is in principe 100x100 mm, maar voor kleine verpakkingen met klasse 6.2 (infectueuze stoffen) mogen kleinere etiketten worden gebruikt. De etiketten (en de methode van bevestiging) moeten van een dusdanige kwaliteit zijn dat ze de normale transportcondities kunnen doorstaan en eveneens bestand zijn tegen weersomstandigheden. Dit laatste lijkt misschien vreemd, maar het is geen zeldzaamheid dat opgebouwde pallets met luchtvracht op het platform in een zware regenbui terechtkomen Met ingang van de 58ste editie van de IATA-DGR geldt dat de belijning (kader) van het gevaarsetiket (10x10 cm) 2 mm breed moet zijn. Ten tijde van het opstellen van deze whitepaper is het bekend dat er al zendingen geweigerd worden door de luchtvaartmaatschappijen, vanwege de oude belijning Gevarentekst De zogenaamde gevarentekst (bijvoorbeeld flammable) mag in de onderste helft van het etiket worden weergegeven. Dit moet in de Engelse taal. Als het in een andere taal is weergegeven, dan moet de Engelse gevarentekst toegevoegd worden, in dezelfde lettergrootte Lithiumbatterijen Afhankelijk van de soort en de sterkte van de batterij is er een bepaalde verpakkingsinstructie van toepassing. Deze verwijst onder andere naar het gebruik van de etiketten. Dit varieert van alléén een klasse 9-etiket, zowel een klasse 9-etiket als een lithiumbatterijetiket, tot alléén het lithiumbatterijetiket. In het lithiumbatterijetiket moet de soort batterij worden weergegeven. Hetzij een Lithium metal battery hetzij een Lithium ion battery. Eveneens moet er een telefoonnummer worden weergegeven. Wanneer beide soorten batterijen in één verpakking worden vervoerd, moeten beide namen op het behandelingsetiket worden weergegeven (figuur 7.1.C). Met ingang van de 58ste editie van de IATA-DGR bestaat er een lithiumbatterijenmerk (zoals eerder in de tekst voornoemd). Dit etiket wordt gebruikt voor sectie IB- en sectie II-batterijen, gelijk aan het lithium battery handling -label. Het UN-nummer van de betreffende batterij is een vast gegeven. Het telefoonnummer vermeld is om eventueel informatie te achterhalen. Ook kent het IATA het speciale klasse 9-batterijenlabel (figuur 7.3.X). Dit etiket wordt gebruikt indien het batterijenmerk gebruikt moet worden (sectie IB). 8

9 Het ltihium battery handling -label en het oude klasse 9-label (sectie IB) mogen nog tot 1 januari 2019 gebruikt worden Plaats van etiketten De verpakking moet een zodanige omvang hebben dat de verplichte etiketten aangebracht kunnen worden. De gevaarsetiketten moeten op dezelfde zijde als de vervoersnaam worden aangebracht. Bij voorkeur staan de gegevens van de afzender en ontvanger ook op dezelfde zijde. Wanneer het Cargo Aircraft Only (CAO) -etiket verplicht is, moet dit etiket op dezelfde zijde als de gevaarsetiketten worden geplaatst. UN 3373 (Verpakkingsinstructies 650) Een buitenbeentje qua etikettering is onder andere Biological substance, Categorie B. Dit is een klasse 6.2-stof, maar de verpakking moet van het etiket worden voorzien zoals hieronder afgebeeld, dus zonder klasse 6.2-etiket. De stofnaam moet op de verpakking worden weergegeven in een letter van minimaal 6 mm hoog, ter hoogte van het voornoemde etiket. Ter verduidelijking: dit betreft geen oud etiket voor de vrijstelling voor gelimiteerde hoeveelheden Gevaarlijke-stoffenlabel Elke Unit Load Device, zoals vliegtuigcontainer en opgebouwde pallet met geëtiketteerde gevaarlijke stoffen, moet zijn voorzien van een gevaarlijke-stoffenlabel. Dit label is onder andere herkenbaar aan de rood-wit gearceerde rand. Het heeft een afmetingen van 148 x 210 mm. Zowel het hoofdgevaar, het bijkomend gevaar als CAO moeten worden aangeduid op dit label. Behandelingsetiketten Naast het CAO -label bestaan er nog andere bijzondere behandelings- etiketten. Namelijk voor gemagnetiseerd materiaal, voor cryogene vloeistoffen en het etiket keep away from heat, oftewel beschermen tegen hitte. Cryogene vloeistoffen zijn zeer sterk gekoeld, waardoor er bij lekkage gevaar bestaat voor personen. IATA staat toe dat dit etiket van de volgende tekst mag zijn voorzien: Caution-may cause cold burn injuries if spilled or leaked. Oftewel: risico van koud verbranden van de huid. Keep away from heat betreft de zelfontledende stoffen van de Divisie 4.1 en 5.2. Gedurende het transport mogen deze zendingen organische peroxiden van de Divisie niet worden blootgesteld aan zonlicht en andere warmtebronnen. Eveneens moet de verpakking worden opgeslagen in een goed geventileerde ruimte. Wat betreft de pijllabels geldt voor het luchtvervoer de minimale afmeting van 74 x 105 mm. Voor het ADR moeten deze labels zo groot zijn dat ze in overeenstemming met de grootte van de verpakking goed zichtbaar zijn. Het gebruik van deze labels bij IATA is gelijk aan het ADR. Er is echter wel een afwijking bij pijllabels bij een oververpakking: ook voor enkelvoudige verpakkingen met sluitingen voorzien van vloeistoffen moeten er pijllabels worden aangebracht op de oververpakking, tenzij deze zichtbaar zijn op de verpakking. 9

10 Met dank aan: Belinda de Vries Dangerous Goods (Transport) Informatie, www. dgtransport.info Rob van Uffelen IMO Advies, Mr. Jacques Buissing, bestuurslid van de Vereniging voor veiligheidsadviseurs vervoer gevaarlijke stoffen, Gevaarsetiketten is leverancier van gevaarsetiketten en aanverwante producten. Bijvoorbeeld infokaartjes IMO en ADR: overzichtelijke wegwijzers van zaken die veel in de praktijk voorkomen. Voor een overzicht van etiketten is er een poster, leverbaar in een papieren uitvoering (voor kantoor) en in een geplastificeerde uitvoering (voor loods, productiehal en magazijn). Meer informatie: of Gevaarlijke Lading is hét platform in Nederland en België voor vervoer, op- en overslag van gevaarlijke stoffen. Naast het vaktijdschrift, dat zes keer per jaar verschijnt, is er de website met de volledige regelgeving ADR, ADN, RID, IMDG, een digitaal tijdschriftarchief (voor abonnees), dagelijks nieuws, blogs en meer. Meer informatie: of Deze whitepaper is met grote zorg samengesteld door Gevaarsetiketten en Gevaarlijke Lading. Voor eventuele onjuistheden kunnen zij geen verantwoordelijkheid aanvaarden. 10