De vraag is dan ook: wat moet ik met dit boek? Wat moet het OM met mediation?

Transcriptie

1 Speech van Annemarie Penn te Strake bij het in ontvangst nemen van het eerste exemplaar van het boek Mediation in Strafzaken 8 oktober 2012, Dudok, Den Haag Zojuist een boek cadeau gekregen. Dat is fijn. Dankjewel. Nu krijg je doorgaans een boek omdat je jarig bent of, gewoon, omdat iemand je aardig vindt. Maar geen van beide situaties doet zich hier voor. Dus, als het OM een boek krijgt aangeboden dan zit daar iets achter. En zeker als dat boek gaat over mediation. Mediaton heeft als essentie dat neutrale en onafhankelijke bemiddelaars een bepalende rol spelen in het herstel van conflicten. Dat is, zo op het eerste oog, natuurlijk ver van het bed van de officier van justitie, die in het strafgeding positie kiest tegenover de verdachte. De vraag is dan ook: wat moet ik met dit boek? Wat moet het OM met mediation? Ik ben een oude rot in het magistratenvak. Vóórdat ik bij het OM ben gaan werken, nu bijna 6 jaar geleden, was ik ruim 20 jaar rechter: civiel recht, familierecht, kinderrecht, strafrecht. En wat doet een magistraat, rechter of officier? Conflicten oplossen is het voor de hand liggende antwoord. Maar hier past een nuancering. Want het oplossen van conflicten zoals magistraten dat doen gebeurt vanuit een bepaalde framing, die van ons rechtssysteem, met behulp van wet en jurisprudentie :45 1

2 Ik heb in al die jaren in bepaalde zaken sterk gevoeld dat ik niet echt een conflict aan het oplossen was, dat de werkelijke oplossing gevonden kon worden op een ander level. De intermenselijke relatie. Ik nam wel eens de vrijheid om in bepaalde strafzaken een formeel niet mogelijk gesprek te forceren. Voorbeeld: een slachtoffer had zich als benadeelde partij in een strafzaak gevoegd, omdat de verdachte haar jas kapot had gemaakt. Vervolgens zei ik als rechter dan tegen zo n man: Draait u zich nu eens om, meneer. Daarachter stáát die mevrouw. Wilt u nog wat zeggen tegen haar? En dan kwam er toch plotseling een oprecht sorry uit. Dan gebeurde er iets in de rechtszaal, iets met veel betekenis. In civiele zaken is mediation inmiddels een vertrouwd begrip. In strafzaken ligt dat anders. En dat verbaast omdat je als officier van justitie je soms echt zaken hebt, waarbij je je afvraagt waarom je daarmee naar de rechter gaat. Vaak gaat het dan om ruzies waarbij niet duidelijk is wie is begonnen, waarbij de betrokken elkaar geregeld tegenkomen en waarbij een gering strafbaar feit is gepleegd. Zoals in het geval van twee VMBO-scholieres die van een mede-leerlinge een smartphone lenen en niet teruggeven omdat-ie zoek zou zijn geraakt. Het botert al langer niet tussen de dames en de zaak escaleert. De politie wordt erbij gehaald, maar de officier van justitie besluit een mediator in te schakelen. Die begeleidt een gesprek tussen de drie meiden. Ze komen overeen dat ze elkaar voortaan met rust laten en dat ze spijt hebben van wat er is gebeurd. De OVJ besluit daarop tot een voorwaardelijk sepot :45 2

3 Een prima voorbeeld van mogelijke inzet van mediation in het strafrecht. En niet denkbeeldig want dit komt uit een pilot die onlangs is gehouden bij het parket Amsterdam. Vandaag mag ik hier het boek Mediation in Strafzaken in ontvangst nemen. Dat doe ik graag. Het boek biedt een uitstekende introductie in het fenomeen restorative justice en een overzicht van de laatste praktijkontwikkelingen. Ook ben ik onder de indruk van de bevlogenheid die uit de bijdrages van de verschillende auteurs blijkt. Janny Dierx, Anneke van Hoek, John Blad, Stijn Hogenhuis en Suzanne Jansen zeggen dat het hoog tijd is mediation in het strafprocesrecht te reguleren. Het OM staat daar in principe positief tegenover, zoals ook blijkt uit onze deelname aan de Amsterdamse pilot. We zien mogelijkheden voor ruimere inzet van mediation dan tot nog toe het geval is. En we zien daar ook de voordelen van. Hierover nadenken geeft veel inspiratie en ook hoop. Voordelen en nadelen Uit het voorbeeld blijkt dat dejuridisering van problemen tot goede resultaten kan leiden. Het strafrecht lijkt in zulke gevallen soms op een kanon waarmee op een mug wordt geschoten. En ook niet effectief. Een werkstraf via Bureau Halt had de relatie tussen de meisjes bijvoorbeeld niet hersteld :45 3

4 Bij zwaardere delicten is dejuridisering in beginsel geen optie. Dan moet het (straf)recht zijn loop hebben. Maar in zo n geval kan mediation eventueel parallel lopen met de strafzaak of in de detentiefase plaatsvinden. Vaak heeft mediation namelijk een positief effect op de verwerking door het slachtoffer. Dat krijgt als het ware weer controle over het gebeurde doordat het in een beschermde omgeving in gesprek wordt gebracht met de dader. Of mediation ook een positief effect heeft op het gedrag van de dader in lichte of zware zaken- en dus tot vermindering van recidive leidt, is, voor zover ik weet, nog niet met zekerheid te beantwoorden. Je kunt je er wel iets bij voorstellen. Wij hebben in onze meerjarenstrategie, PP 2015, het slachtoffer centraal gesteld en ik ben ervan overtuigd dat mediation ons gaat helpen om die ambitie waar te maken. Maar natuurlijk zijn bij mediation ook nog wel kanttekeningen te plaatsen. Zo staat mediation voor het oplossen van conflicten door de betrokkenen zelf. De mediator neemt geen standpunt in maar helpt bij het vinden van een oplossing door te zorgen voor een gestructureerde aanpak. Maar met het oplossen van een conflict door betrokkenen zelf is nog niet per se het belang van de samenleving optimaal gediend. Een van de strafdoelen is vergelding. Daar kunnen we niet omheen. De bewaking van dat belang is de rechtstatelijke taak van de officier van justitie :45 4

5 En hoe gaat mediation werken wanneer de krachtsverhoudingen tussen de partijen ongelijk zijn? Dat is een andere situatie dan waarin burgers bijvoorbeeld ruzie maken oververhangende takken. Gaat het wel echt werken in zaken van huiselijk geweld. Hoe weten we dat niet de eerstvolgende keer de man, meestal de man, met wat drank op zijn vrouw weer te lijf gaat.? Daarom zal het OM altijd het laatste woord moeten hebben nadat mediation heeft plaatsgevonden. OM-ervaringen met mediation Met deze kanttekening heeft het OM al op verschillende plekken geëxperimenteerd met mediation in strafzaken. Zo heeft het parket Amsterdam afgelopen jaren 61 zaken voor mediation voorgedragen bij de rechtbank. Dit gebeurde in het kader van het project Mediation naast strafrecht. Ook het parket Maastricht heeft de afgelopen tien jaar ZELF bemiddeling gerealiseerd in allerlei zaken die door de politierechter konden worden afgedaan en zaken waarin de OVJ buitengerechtelijke afdoening kon voorstellen. Verder hebben de parketten Amsterdam en Utrecht onlangs in het kader van ons ZSM-project proeven gedaan met mediation in jeugdzaken. ZSM staat voor de slimme, selectieve en snelle afhandeling van veelvoorkomende criminaliteit, in samenwerking met politie en andere ketenpartners. Tot slot is herstelbemiddeling een mogelijkheid binnen de Halt-afdoening :45 5

6 Ondanks deze initiatieven blijft Nederland internationaal gezien achter bij de inzet van mediation in het strafrecht. Dat volgt uit dit boek. En ook uit een rechtsvergelijkend onderzoek dat professor Tak in opdracht van het OM heeft uitgevoerd. Daarom ook heeft het OM een eigen werkgroep ingesteld om te kijken waar en hoe mediation ruimer ingezet kan worden. Het rapport van deze werkgroep wordt aanstaande vrijdag besproken in het KB, dat ik voorzit. Daarna zullen de aanbevelingen naar het College gaan en hoop ik dat wij tot nadere besluitvorming komen. Het nieuwe artikel 51h Sv biedt hiervoor ook de wettelijke ruimte. Dat stelt onder meer dat het Openbaar Ministerie bevordert dat de politie in een zo vroeg mogelijk stadium het slachtoffer en de verdachte mededeling doet van de mogelijkheden tot bemiddeling. En die bemiddeling ook stimuleert, nadat het zich ervan heeft vergewist dat dit de instemming heeft van het slachtoffer. Ik kan al wel een tipje van de sluier oplichten. Waarom zouden we niet afspraken gaan maken met het openbaar bestuur en de politie om herstelbemiddeling steevast toe te passen in relatiegevoelige conflictsituaties zoals overlast van jeugdgroepen in buurten en wijken, huiselijke geweldzaken en burenruzies :45 6

7 En, zoals bekend legt het jeugdstrafrecht de nadruk op opvoeden in plaats van straffen. De jongere moet de kans krijgen te leren van zijn fouten. Mediation past daar goed bij. Afhankelijk van de ernst van het delict kan volstaan worden met mediation of kan mediation deel uitmaken van de strafrechtelijke afdoening, naast bijvoorbeeld excuses aanbieden, schade betalen en leeropdracht uitvoeren. Bij de landelijke invoering van ZSM Jeugd willen we dat bij alle zaken die zich daarvoor lenen herstelbemiddeling en mediation inzetbaar zijn in strafproces. Verder kan het OM gebruik maken van de schadeloosstelling als wijze van afdoening waarbij mediation wordt gehanteerd. Daarover moeten we in overleg gaan met de Orde van Advocaten en de Raad voor de Rechtsbijstand. We zijn begonnen met het ontwikkelen van nieuw beleid, dat wat mij betreft straks ook in een richtlijn kan worden vastgelegd. Voorwaarden Aan ruimere inzet van mediation zal het OM ook voorwaarden verbinden. Te denken valt aan de voorwaarde dat de verdachte een bekennende houding moet hebben. Vrijwilligheid van alle deelnemende partijen hoort daar ook bij. Net als de inzet van professionele, geregistreerde en zelfstandige mediators. Dat sluit bijvoorbeeld Bert van Leeuwen van Het Familiediner uit, want die is in dienst van de EO ;-) :45 7

8 Verder blijft dat de officier van justitie bij de beoordeling van de strafzaak weliswaar rekening houdt met de uitkomst van de mediation de zogeheten vaststellingsovereenkomst maar tegelijk die eigen verantwoordelijkheid heeft. Vanuit die verantwoordelijkheid heeft de officier van justitie heeft het laatste woord over de verdere afhandeling van de zaak. Niet zozeer een voorwaarde als wel een criterium voor de toepasbaarheid: mediation lijkt als aparte afdoeningsvorm vooral meerwaarde te hebben bij lichte vergrijpen, met name wanneer continuering van de relatie tussen partijen wenselijk of onvermijdelijk is. Bij zulke vergrijpen kan mediation de angel uit het conflict halen en partijen relatief eenvoudig weer bij elkaar brengen. Dilemma s Bijvoorbeeld: - Hoe zet je mediation op een geloofwaardige manier in maar hou je als OM zelf het laatste woord? - Maak je de vaststellingsovereenkomst onderdeel van een voorwaardelijk sepot en zo ja, wie controleert straks of de overeenkomst wordt gevolgd? - Wat doe je als calculerende verdachten overduidelijk via mediation inzetten op strafverlaging? Dit zijn vragen waarover ik graag met u van gedachten wil wisselen. Dit boek zal zeker helpen om die gedachtewisseling te voeden :45 8

9 Slot Dames en heren, Er is altijd veel discussie over de vraag wat beter helpt: straffen of belonen. Als kinderrechter heb ik vaak verzucht: Had ik maar een Wetboek van Beloning. Daar zouden we veel verder mee komen. Mediation is noch straffen, noch belonen. Mediation doet een beroep op de sterke kanten van dader én slachtoffer. En dat spreekt mij erg aan. De dader komt openlijk uit voor wat-ie gedaan heeft. Hij wordt uitgenodigd om verantwoordelijkheid te nemen, om het slachtoffer tegemoet te komen, materieel én immaterieel. Het slachtoffer wordt niet benaderd vanuit zijn zwakke positie maar gestimuleerd en gesteund om voor z n recht op te komen. Mediation biedt daarmee de kans om mensen in hun kracht te plaatsen en zo te werken aan een breder gedragen rechtvaardigheidsgevoel. Die kans wil het OM met overtuiging grijpen. We hebben de vaste ambitie om mediation in het strafrecht verder te brengen. En daar kunnen we uw hulp goed bij gebruiken. Gefeliciteerd met uw boek. We gaan samen de wereld verbeteren! :45 9