BACHELOR IN DE INTENSIEVE ZORG EN SPOEDGEVALLENZORG SPECIALISATIEPROEVEN

Transcriptie

1 BACHELOR IN DE INTENSIEVE ZORG EN SPOEDGEVALLENZORG SPECIALISATIEPROEVEN

2 2

3 1. STRIKTE VERSUS MILDE GLYCEMIECONTROLE NA EEN CARDIAAL ARREST Auteurs : Luyckx, L. & Lambermont, B. Probleemstelling: Hyperglycemie in de post-resuscitatiefase is niet zeldzaam bij patiënten die een cardiaal arrest hebben meegemaakt. Een ontregelde glycemiegehalte speelt bij deze populatie een rol in de mortaliteit maar ook voornamelijk in de neurologische outcome. Doelstelling: Het doel van deze literatuurstudie is om te bepalen of een strikte glycemiecontrole een invloed heeft op de mortaliteit en de neurologische outcome ten opzichte van een milde glycemiecontrole bij patiënten die een cardiaal arrest hebben overleefd. Methode: Om een antwoord te vinden op de onderzoeksvraag werd deze literatuurstudie gebaseerd op 10 artikels omtrent de mortaliteit en/of de neurologische outcome van patiënten die een hartstilstand hebben meegemaakt. De zoektocht naar verschillende artikels gebeurde via de databanken Limo, PubMed en Trip Medical Database. Enkel Engelstalige publicaties werden gebruikt. Resultaten: Er kan geen significant verschil aangetoond worden in mortaliteit tussen een strikte en milde glycemiecontrole. De verschillende onderzoeken zijn het eens over de schadelijkheid van hyperglycemie en dat dit moet worden vermeden. Een strikte glycemiecontrole beïnvloedt niet de mortaliteit en neurologische outcome op korte termijn, maar doet dit wel op lange termijn. Het belangrijkste risico van een strikte controle is het frequenter voorkomen van episodes van hypoglycemie, hetgeen eveneens de mortaliteit verhoogt. Een van de belangrijkste factoren dat de mortaliteit en de neurologische outcome voornamelijk bepaald is het glycemiegehalte binnen de uur na het cardiaal arrest. In deze cruciale periode is een strikte glycemiecontrole aangewezen. Maar hierna is hier geen aanwijzing meer voor. Ook hebben patiënten met diabetes mellitus geen verhoogd risico op overlijden ten opzichte van niet-diabetici na een cardiaal arrest. Conclusie: Zowel hypoglycemie als hyperglycemie vormen een bedreiging in het therapeutische plan na een cardiaal arrest. Een strikte glycemiecontrole is enkel in de eerste 24 uur na het arrest aangewezen. Daarna voldoet een milde controle waarbij het glycemiegehalte zelfs de 140 mg/dl mag overschrijden. De guidelines van het ERC (European Resuscitation Council) zeggen dat het glycemiegehalte onder de 180 mg/dl gehouden moet worden, maar verschillende artikels beweren dat dit gehalte hoger mag liggen, zowel voor diabetici als niet-diabetici. Voornamelijk hypoglycemie moet vermeden worden. 3

4 2. DE COMPLEXITEIT VAN DE GERIATRISCHE TRAUMAPATIËNT OP DE SPOEDGEVALLENDIENST Auteurs: Daelemans, L., Tilburg, M., & Verroken, S. Inleiding: De wereldwijde toename van de levensverwachting en de daardoor vergrijzende samenleving brengt grote uitdagingen voor de gezondheidszorg met zich mee. Ouderen zijn gekend met specifieke gezondheidsproblemen en een atypische ziektepresentatie wat een groter risico geeft op trauma. Het is bijgevolg belangrijk de vraag te stellen of de bestaande triagesystemen toereikend zijn voor de geriatrische (trauma)patiënt. Daarnaast is het onderzoeken van de noden van deze populatie cruciaal om een adequate zorg te kunnen bieden. Deze topics worden in het kader van deze specialisatieproef nader onderzocht en omschreven. Methode: Binnen deze specialisatieproef werd een literatuurstudie uitgevoerd via de databanken Limo, PubMed, Wiley Online Library en Science Direct. Enkel Engelstalige artikels vanaf publicatiejaar 2007 werden in beschouwing genomen. De onderzoeksdesigns van de artikels betreffen systematic reviews, randomized controlled trials, case study s, prospective study s en retrospective study s en zijn wisselend single centre of multi centre. De leeftijd waarop een patiëntenpopulatie als geriatrisch wordt gezien verschilt per artikel tussen 65 en 75 jaar. Om een vertaling te kunnen maken naar de Vlaamse praktijk werd op de spoedgevallendiensten van het UZ Leuven, het Jessa Ziekenhuis Hasselt en AZ Sint-Maarten Mechelen gekeken hoe de zorg voor de geriatrische (trauma)patiënt vormgegeven wordt. Resultaten: Uit de literatuur blijkt dat de geriatrische patiënt een groot deel uitmaakt van de spoedgevallenpopulatie. Een mogelijke oorzaak hiervan is het grotere risico op trauma door een verminderde conditie en cognitie, de aanwezigheid van comorbiditeiten, evenwichtsproblemen en polyfarmacie. Deze risicofactoren worden onder andere opgespoord door het gebruik van screeningtools. Daarnaast is door fysiologische veranderingen de ziektepresentatie anders. Ondertriage is een belangrijk gevolg van deze afwijkende ziektepresentatie en kan het risico op morbiditeit, mortaliteit en een langere ziekenhuisopname verhogen. Uit de literatuur blijkt tevens dat heel wat triagesystemen, traumaprotocollen en ook spoedgevallendiensten niet aangepast zijn aan de geriatrische patiënt. Conclusie: De zorg voor de geriatrische traumapatiënt op de spoedgevallendienst kent een aantal specifieke noden, valkuilen en aandachtspunten. Er zijn tekortkomingen op het vlak van triage, traumaprotocollen en vormgeving van de spoedgevallendienst. Dit wordt toegeschreven aan diverse factoren die enkel op deze populatie van toepassing zijn. Verder onderzoek is aanbevolen om deze tekortkomingen in te vullen en de nodige aanpassingen uit te voeren. 4

5 3. ACCURAATHEID VAN DE PASSIVE LEG RAISING TEST Auteurs : Claes, D., & Claes, K. Probleemstelling : Op kritieke diensten presenteren zich frequent patiënten met acuut circulatoir falen. Er wordt in vele gevallen gekozen om aan vochtsubstitutie te doen, wat in bepaalde casussen leidt tot een verbeterde cardiac output en systeemperfusie. Dit mag echter niet licht opgenomen worden omdat de kans bestaat dat een patiënt mogelijks geen nood heeft aan vochttoediening en deze therapie, risico geeft op overvulling. Een nieuwe meetmethode die nu in de schijnwerpers staat om te bepalen of een patiënt al dan niet volumeresponsief is, is de passive leg raising test. Daarom werd volgende onderzoeksvraag geformuleerd: Wat is de accuraatheid van het uitvoeren van de passive leg raising test voor het diagnosticeren van volumeresponsiviteit bij patiënten opgenomen op intensieve zorgen?. Methode : Er werd een literatuurstudie uitgevoerd waarbij volgende elektronische databanken geraadpleegd werden: Pubmed, Limo, Google scholar en Science direct. Aan de hand van volgende criteria: Free full tekst, 10 Years, artikels, Nederlandstalig, Engelstalig en het abstract, werden artikels geselecteerd. Er werd ook gebruik gemaakt van boeken. Resultaten : Het grote voordeel van het uitvoeren van de passive leg raising test in vergelijking met de fluid challenge is dat de hemodynamische effecten die de test veroorzaakt, omkeerbaar zijn. Op deze manier worden overvulling en de risico s die hiermee verbonden zijn voorkomen. PLR is een betrouwbare methode om volumeresponsiviteit te bepalen wanneer het resultaat geïnterpreteerd wordt aan de hand van cardiac output of slagvolumevariatie. Wanneer deze meetmethodes niet beschikbaar zijn, kan ook gebruik gemaakt worden van polsdrukverandering om het resultaat van de test te interpreteren. PLR kan uitgevoerd worden bij een uiteenlopende patiënten populatie. Spontane ademhaling, cardiale aritmieën of de toediening van catecholamines hebben geen invloed op deze test. Volgende contra indicaties moeten echter wel in acht genomen worden: intra-abdominale hypertensie > 16 mmhg, traumatisch hersenletsel en amputatie of fracturen van de onderste ledematen. Conclusie : Onderzoek toont aan dat de passive leg raising test een betrouwbare methode is om volume responsiviteit te beoordelen. Wanneer de cardiac output, het slagvolume of de polsdruk toeneemt met 10% of meer bij uitvoering van PLR, wordt de test als positief beschouwd. Dit betekent dat de patiënt volume responsief is en vulling op een veilige manier en met minder risico op overvulling kan worden toegediend. 5

6 4. NIET-INVASIEVE MODALITEITEN TER PREVENTIE VAN POST- EXTUBATIE RESPIRATOIR FALEN Auteurs : Ekelson, K., Gielis, K., & Van Hyfte, F. Achtergrond: Niet-invasieve modaliteiten worden wereldwijd gebruikt bij acuut respiratoir falen van verschillende etiologie. Er is een internationale consensus dat niet-invasieve modaliteiten een veel beloofde therapie zijn na extubatie falen om herintubatie te voorkomen, maar de preventieve toepassing wordt nog onderkend bij post-extubatie respiratoir falen. Doelstelling: Het doel van deze specialisatieproef is om de effectiviteit na te gaan van nietinvasieve modaliteiten als preventieve behandeling na extubatie om respiratoir falen te voorkomen en herintubatie te vermijden. In kader van de literatuurstudie werden twee uitkomsten vooropgesteld: enerzijds de evaluatie van post-extubatie respiratoir falen en anderzijds de mortaliteit en verblijfsduur op de intensieve zorgen afdeling. Methode: Voor de literatuurstudie zijn er wetenschappelijke artikels met betrekking tot de onderzoeksvraag gezocht via de databanken Medline (Pubmed), Limo en Trip database. Daarnaast werd gebruik gemaakt van de sneeuwbalmethode waarbij mogelijks bruikbare literatuurverwijzingen naar artikels werden opgezocht. Ook werd gebruik gemaakt van Similar articles waarbij mogelijk bruikbare gelijkaardige artikels werden bekeken. Voor deze literatuurstudie werden er inclusie- en exclusiecriteria opgesteld om enkel de relevante artikels te selecteren. Resultaten: Deze literatuurstudie toont aan dat het preventieve gebruik van Optiflow gunstige effecten heeft op de oxygenatie van de patiënt in vergelijking met het gebruik van hoog debiet zuurstoftherapie met een Venturi-masker. Er zijn minder episoden van desaturaties waargenomen in de Optiflow groep. Uit de resultaten blijkt dat preventieve Optiflow de nood aan herintubatie en ventilatoire support vermindert wanneer men Optiflow vergelijkt met hoog debiet zuurstoftherapie met Venturi-masker na extubatie. Verder biedt Optiflow een voordeel naar comfort van de patiënt. Bij het vergelijken van de herintubatiegraad na post-extubatie respiratoir falen, wordt Optiflow niet gezien als een efficiëntere methode ten opzichte van NIV. Wanneer het preventief gebruik van niet-invasieve ventilatie (NIV), ter ondersteuning van de ventilatie, na extubatie vergeleken wordt met laag debiet zuurstoftherapie, wordt er aangetoond dat NIV de herintubatiegraad significant vermindert bij patiënten met COPD en bij patiënten met een hoog risico op extubatie falen. Anderzijds was er in een gemengde ICU-populatie geen statistisch significant verschil in herintubatiegraad tussen dezelfde twee groepen. Bovendien 6

7 wordt gesuggereerd dat preventieve NIV het risico op post-extubatie falen eveneens vermindert bij patiënten met hypercapnie. Zowel bij Optiflow als bij NIV tonen de resultaten een onderlinge tegenstrijdigheid aan op vlak van de mortaliteit en verblijfsduur op de intensieve zorgen afdeling. Daarnaast zijn er ook voorspellende factoren waarbij NIV-therapie faalt bij kritiek zieke patiënten. De diagnose van een pneumonie bij ICU-patiënten is een onafhankelijke voorspellende factor voor het falen van NIV-ventilatie. Andere geassocieerde factoren zijn het langdurig toepassen van NIV langer dan 96 uur na extubatie, sputum ophoping, hartritme >100 slagen per minuut gedurende meer dan 1 uur na het toepassen van NIV, de tijd tussen extubatie en het initiëren van NIV langer 12 uur, leeftijd > 65 jaar en APACHE II score >12. Conclusie: Niet-invasieve modaliteiten, NIV en Optiflow, hebben een gunstig effect op de oxygenatie en ventilatie. Wanneer er gekeken wordt naar NIV is het hierbij belangrijk om te vermelden dat er bij een gemengde ICU-populatie geen verschil is in de herintubatiegraad. Er is wel effectiviteit bij bepaalde subgroepen zoals bij COPD-patiënten. Wanneer er wordt gekeken naar de mortaliteit en verblijfsduur, op intensieve zorgen afdeling, wordt er vastgesteld dat er hier nog geen eenduidigheid rond is. Hier is dus verder onderzoek voor nodig. In de praktijk worden de niet-invasieve modaliteiten vooral therapeutisch gebruikt na extubatie falen en wordt het preventieve gebruik nog te weinig toegepast, ondanks dat het positief resultaat en een vermindering van het aantal herintubaties. Deze literatuurstudie concludeert dat de preventieve toepassing van niet-invasieve modaliteiten verder dient gepromoot en gestimuleerd te worden. Dit kan door hier meer nadruk op te leggen tijdens opleidingen en door de kennis aan te bieden aan de zorgverleners op de intensieve zorgen afdeling. 7

8 5. IMPLEMENTATIE VAN EEN ANALGOSEDATIEPROTOCOL OP DE ICU Auteurs : Claes, G., & Raddoux, M. Probleemstelling : Pijn is een veel voorkomend en onder erkend probleem bij kritiek zieke patiënten (Meyfroidt, 2017). Uit het onderzoek van Faust, et al. (2016) blijkt dat 77% van de patiënten matige tot ernstige pijn rapporteren tijdens hun verblijf op de intensieve zorgafdelingen. Pijn heeft aanzienlijk veel nadelen die het genezingsproces van de patiënt vertragen (Meyfroidt, 2017). Analgesie en sedatie zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Pijn moet in elke kritiek zieke patiënt behandeld worden, maar het is niet nodig om elke beademende patiënt die mechanisch geventileerd wordt te sederen. Daarenboven hebben de meeste krachtige analgetica al een sederende werking, maar een sedativum heeft daarentegen geen analgetische werking (Meyfroidt, 2017). Toch wordt er op intensieve zorg afdelingen door de verpleegkundigen te snel en te veel sedatie gegeven bij mechanisch geventileerde patiënten in plaats van de schalen voor pijn en agitatie te beoordelen. Doelstellingen: Omdat het een belangrijk onder erkend probleem vormt is het doel van deze literatuurstudie om te kijken of de implementatie van een analgosedatie-protocol leidt tot een minder lange ventilatieduur bij mechanisch geventileerde patiënten op de ICU. Methode: Om de literatuurstudie goed te kunnen onderbouwen werden er in verschillende databeses gezocht naar relevante artikels, namelijk in: Medline, Limo, Cochrane en tripmed. Om de validiteit van de literatuurstudie te verzekeren werden er enkel artikels van maximum 5 of 10 jaar geïncludeerd in de studie. Op basis van de titel en het abstract gedeelte van de artikels werden 37 artikels opgenomen en na grondig doornemen van het volledig artikel werden er 12 artikels weerhouden. Resultaten: Uit de resultaten van volgend onderzoek (Wiatrowski, et al., 2016) is gebleken dat verpleegkundigen regelmatig mechanische ventilatie en sedativa hand in hand gaan geven en zo te snel en/of te veel sedatie geven. Het gevolg hiervan is dat er uit onderzoek is gebleken dat 40% van de patiënten op de ICU te diep gesedeerd zijn. Volgens de resultaten van de studies leidt een analgosedatie-protocol tot een gedaalde nood aan sedativa en analgetica. Door het protocol zal er minder gebruik gemaakt worden van sedativa en er een lichter sedatieniveau wordt nagestreefd (Barr, et.al., 2013). De implementatie van het analgosedatie-protocol leidt volgens de studies tot een minder lange mechanische ventilatieduur waardoor ook de verblijfsduur op intensieve zorgafdelingen afneemt (Bugedo, 2013), deze stelling beantwoordt aan de onderzoeksvraag. 8

9 Doordat er minder gebruik wordt gemaakt van benzodiazepines is er ook minder kans op delirium daarnaast leidt het gebruik van remifentanyl ten opzichte van morfine volgens Lui, et al. (2017) tot een daling in het voorkomen van delirium. Een onderzoek uit de guidelines van Barr, et al. (2013) toont geen verhoogd aantal autoextubaties of ventilator associated pneumonia s (VAP) na implementatie van een analgosedatie-protocol. Een analgosedatie-protocol verminderde het risico op post-traumatisch stress syndroom niet (Bugedo, et.al., 2013). Daarnaast zouden patiënten die behandelend worden met een analgosedatie-protocol eenvoudiger en sneller geweaned kunnen worden (Devabhakthuni, et.al., 2012). Ondanks de hogere kosten van sommige analgetica zoals remifentanyl tegenover de kosten van sedativa die gebruikt worden in een analgosedatie-protocol zou het gebruik van een analgosedatie-protocol niet meer of zelfs minder kosten voor de ICU. Dit komt omdat deze patiënten een minder lange ventilatieduur hebben en een minder lang verblijf op de ICU (Devabhakthuni, et al., 2012). De Behavioral Pain Scale (BPS) en de Critical care Pain Observation Tool (CPOT) zijn gevalideerde en betrouwbare schalen voor de monitoring van pijn in zowel medische-, als chirurgische ICU s (Barr, et al., 2013). De Richmond Agitation-Sedation Scale (RASS) en de Sedation-Agitation Scale (SAS) zijn gevalideerde en betrouwbare instrumenten voor het meten van de kwaliteit en diepte van sedatie bij patiënten op een ICU (Barr, et al., 2013). Volgens het onderzoek van Devabhakthuni, et al. (2012) leidt het gebruik van remifentanyl in vergelijking met fentanyl of morfine tot minder nood aan sedativa, optimalere sedatie, kortere ventilatieduur en ICU verblijf. Ook in het onderzoek van Barr, et al. (2013) wordt het gebruik van non-benzodiazepines zoals propofol of dexmedetomidine aangeraden boven het gebruik van benzodiazepines. Zowel de dagelijkse interruptie van sedatie als het verpleegkundig gedreven analgosedatie-protocol leidden tot een gedaalde nood aan sedatie en een verminderde ventilatieduur in vergelijking met geen protocol (Wiatrowski, et al., 2017). Conclusie: De literatuur toont aan dat patiënten die behandeld worden volgens een analgosedatie-protocol minder nood aan sedatie hebben en hierdoor vele voordelen biedt. Dit protocol is een goede methode voor adequate pijn te managen (Wiatrowski, et al., 2017). In de toekomst moet er zeker nog meer onderzoek gedaan worden naar de implementatie van een analgosedatie-protocol, maar deze eerste bevindingen wijzen zeker al in de goede richting (Liu, et al., 2017). 9

10 6. DE KENNIS VAN VERPLEEGKUNDIGEN OMTRENT DE IMPLANTEERBARE CARDIOVERTER DEFIBRILLATOR. Auteurs : Charifi, F., Mertens, M., & Saro, K. Inleiding: In deze specialisatieproef stond de volgende vraag centraal: Wat zijn de verpleegkundige aandachtspunten bij zorg van een patiënt met een ICD en wat is de kennis van de verpleegkundige hierrond?. Methode: Om op deze vraag een antwoord te bieden werd relevante informatie gezocht in databanken en gingen we kijken in de praktijk. Artikels met betrekking tot het ICD-apparaat, de indicaties en contra-indicaties, verpleegkundige aandachtspunten, de implantatie en dergelijke werden gezocht. Ook de kennis van de verpleegkundigen is een belangrijk topic. In het artikel van Steffens et al. (2017) werd de kennis rond de verpleegkundige aandachtspunten bij een ICD-patiënt vergeleken met een eerder onderzoek van Tagney (2004). Ook Norekval et al. (2014) schreef een artikel over de kennis van de verpleegkundigen rond de zorgen van een ICD-patiënt. Naast onze literatuurstudie hebben we de vragenlijst van Tagney (2004) gebruikt om de kennis na te gaan bij verpleegkundige werkzaam op een cardiale intensieve zorgen. De vragenlijst werd verdeeld onder drie deelnemende CCU afdelingen van het UZLeuven, Jessa Hasselt en ZOL Genk. Er werden in totaal 61 vragenlijsten ingevuld. Dit was vergelijkbaar met het aantal ingevulde vragenlijsten in de studie van Tagney (2004) en Steffes et al. (2017).. Nadien werden deze verkregen resultaten uit het praktijkgedeelte van deze specialisatieproef vergeleken met de resultaten uit het onderzoek van Steffens et al. (2017). Er werd gekozen om de verkregen resultaten te vergelijken met Steffes et al. (2017), omdat deze de meest recente studie is omtrent de kennis van de verpleegkundigen. Resultaten: De resultaten van het kleinschalig onderzoek kunnen opgesplitst worden tussen deze van het universitair ziekenhuis en deze van de regionale ziekenhuizen. In het geval van het universitair ziekenhuis scoren de verpleegkundigen gemiddeld 61,54% op de vragenlijst die uitgevoerd is in het praktijkgedeelte. De verpleegkundigen werkzaam in de regionale ziekenhuizen scoren gemiddeld 65,38%. Verder werd er onderzocht of de werkervaring het aantal juist beantwoordden vragen beïnvloed. De verpleegkundigen met meer ervaring binnen de cardiologie hebben over het algemeen meer ervaring. Conclusie: Uit de literatuurstudie kan geconcludeerd worden dat er toch een heel aantal verpleegkundige aandachtspunten zijn omtrent de zorgen bij een patiënt met een ICD. Aan de hand van de vragenlijst is er slechts een klein verschil waarneembaar tussen het gemiddeld percentage in verband met de kennis van de verpleegkundige tussen de regionale ziekenhuizen en het universitair ziekenhuis. Ook is het duidelijk dat hoe meer ervaring een verpleegkundige heeft, werkzaam binnen de cardiologie, hoe meer kennis de verpleegkundige ook heeft in verband met een Implanteerbare Cardioverter Defibrillator. 10

11 7. BEZOEK VAN KINDEREN AAN INTENSIEVE ZORGEN Auteurs : Menten, B., Vansnick, A., & Wijnants, A. Inleiding: In dit werk trachten we richtlijnen voor intensieve zorgen verpleegkundigen aan te reiken. Richtlijnen ter voorbereiding en begeleiding van kinderen onder de twaalf jaar, die op bezoek komen bij een kritiek ziek familielid op een volwassen intensieve zorgen afdeling. Dit met als doel het bezoek van kinderen efficiënter te maken op een intensieve zorgen afdeling. Methode: In het eerste deel van deze specialisatieproef werd een literatuurstudie uitgevoerd. Hierbij werden de meest relevante wetenschappelijke artikels geselecteerd om een kwalitatieve paper te bekomen. Vervolgens werd hier de essentie uitgehaald om een poster te ontwikkelen met tips omtrent de begeleiding van kinderen die een bezoek brengen op een volwassen intensieve zorgen afdeling. Om bijkomende informatie te verzamelen werden enquêtes afgenomen bij ouders en in Limburgse ziekenhuizen met een Intensive Care Unit (ICU). Inhoud: Allereerst worden gezinsgerichte zorg, educatie gericht op verpleegkundigen, visie en beleid, educatie gericht op ouders, en de benadering en coping strategieën van het kind, besproken. Verder komen er ook nog informatieoverdracht bij kinderen, restrictievoorwaarden en de voorbereiding voor, tijdens en na het bezoek aan bod. Resultaten: Uit de literatuurstudie en de enquêtes is gebleken dat kinderen nood hebben aan extra ondersteuning voor, tijdens en na het bezoek op een volwassen intensieve zorgen afdeling. Het ter beschikking stellen van allerhande tips om verpleegkundigen en/of ouders te ondersteunen in het contact en begeleiding van kinderen, is noodzakelijk. Het gebruik van infobrochures, prenten of foto s, voorwerpen en video s kan een verpleegkundige hierbij helpen. Daarnaast is het schrijven van een brief, het beluisteren van muziek, het opnemen van een bericht, het maken van een tekening en/of schilderij, voorzieningen voorspeelgoed, kinderboeken en kleurrijke displays, etc. een meerwaarde voor het kind. Aanbevelingen: In een poster worden aanbevelingen gepromoot om kinderen die op bezoek gaan op een volwassen ICU te ondersteunen. Andere zorginstellingen kunnen deze poster gebruiken om de voorbereiding van het kinderbezoek te verbeteren. Deze poster tracht de begeleiding voor kinderen op een volwassen ICU, te bevorderen. Trefwoorden: Visitation ICU, children, ICU, child visitor, visit en minors. 11

12 8. AANWEZIGHEID VAN FAMILIE TIJDENS EEN REANIMATIE Auteurs : G. Belaen, G., & Peeters, L. Probleemstelling : De laatste jaren evolueert de zorg meer en meer richting family patient centered care in plaats van doctor centered care. Family centered care betekent de familie actief betrekken bij elke beslissing en aspect van de zorg, dus ook bij de reanimatie. Ondanks goed uitgewerkte algoritmen en professionele opleidingen, wordt er weinig aandacht gegeven aan de wijze waarop er wordt omgegaan met de aanwezigheid van familieleden tijdens reanimatie (Family Witnessed Resuscitation) prehospitaal, op spoed en intensieve zorgen. De ERC richtlijnen van 2015 ondersteunen het idee dat de familieleden de keuze krijgen om aanwezig te zijn tijdens de reanimatie. Ondanks deze nieuwe ERC richtlijnen, neemt de arts de leiding waarbij hij de familieleden wegstuurt of niet (Bossaert et al., 2015; Doolin et al., 2014). Dit leidde tot de volgende onderzoeksvraag: Is het een meerwaarde dat de familie aanwezig is tijdens de reanimatie op kritieke diensten voor zowel de zorgverleners als voor de familie en de patiënt zelf? Methode : Om relevante artikels te bekomen werd in deze literatuurstudie gebruik gemaakt van verschillende databases waaronder: Medline (via PubMed en MESH), Cochrane database of systematic review, Science Direct en Limo. Deze werden geraadpleegd in de periode oktober 2017 tot februari In totaal werden er 18 artikels verwerkt waarvan er twee artikels werden gevonden met behulp van de sneeuwbalmethode. Resultaten : Bij FWR zijn er verschillende partijen betrokken nl. de patiënt zelf, de familieleden en de zorgverleners. Uit de verschillende studies bleek dat er geen eenduidigheid was of de patiënt zijn familieleden aanwezig wil hebben of niet. Wel kan er algemeen gesteld worden dat ze het liever wel hebben maar dat dit afhing van persoon tot persoon. Graag hadden ze op voor hand aangegeven wie er aanwezig mag zijn (Twibell et al., 2015; De Stefano et al., 2016; Doolin et al., 2011). Wanneer men naar de familieleden gaat kijken, willen de meesten aanwezig zijn tijdens de reanimatie. Dit werd in meerdere onderzoeken bevestigd. Familieleden hadden zowel positieve als negatieve ervaringen. Ze zagen het als hun recht om te mogen blijven tijdens de reanimatie en ze vonden het belangrijk om goed en tijdig geformeerd te worden. Verpleegkundigen en artsen met eerdere educatie over FWR hadden meer de neiging om FWR als een optie te kiezen dan diegene zonder educatie (p<0.05). Vaak was ook het ontbreken van een ondersteunende persoon één van de redenen om FWR niet toe te passen (Feagan et al., 2011). 12

13 Verpleegkundigen die meer zelfvertrouwen hadden bij het betrekken van familieleden tijdens de reanimatie zagen significant (p<0.001) meer voordelen dan risico s. Ook bleek dat de plaats waar de verpleegkundigen werkten, het aantal reanimaties en het inoefenen van een reanimatie invloed had op hun zelfvertrouwen tegenover FWR (Tudor et al., 2014). FWR creëert een band tussen familie en verpleegkundigen, De band met de familieleden gebruikten de verpleegkundigen als coping mechanisme. Hierbij gaat FWR ervoor zorgen dat de verpleegkundigen de reanimatie meer gaan humaniseren en een balans brengt tussen de menselijke en professionele dimensie. Artsen zijn algemeen gezien niet voor FWR. Artsen die ouder waren en eerder positieve ervaringen met FWR hadden, ondersteunden FWR. De ervaring van de artsen met FWR in het verleden hing sterk samen met de overweging van FWR (p<0.01). Het ondersteunen van FWR als het recht van familieleden was positief gecorreleerd met hoe vaak ze een reanimatie uitvoerden (p <0.05) (Feagan et al., 2011; Monks et al.,2014). In de praktijk bleken de barrières voor FWR gebrek aan een ondersteunende persoon, bezorgdheid om te voldoen aan de unieke noden van de familieleden, angst hebben voor de negatieve gevolgen en gebrek aan ondersteuning en beleid. Deze kunnen overwonnen worden door aanwezigheid van een ondersteunende persoon, educatie en training met toepassing in ALS, een formeel beleid protocol over FWR, het actief betrekken van de familie en FWR organisatorisch mogelijk maken (Porter et al.,2014; Powers, 2017). Conclusie : Uit de literatuurstudie kan worden geconcludeerd dat de aanwezigheid van familieleden aangewezen is tijdens de reanimatie of dat ze minstens de optie moeten krijgen. Dit gaat echter afhangen van de betrokken partijen met name de familieleden, de patiënt, de artsen, de verpleegkundigen en het ziekenhuis. Daarenboven vraagt het een specifieke opleiding en opvolging voor diegene die de familie dient te ondersteunen. 13

14 9. TANDEN POETSEN IN DE PREVENTIE VAN VAP Auteurs : A. Morrine, A., Heudens, H., & Thielemans, E. Achtergrond: Binnen de setting van kunstmatig geventileerde patiënten op intensieve zorgen is een Ventilator Associated Pneumonia (VAP) één van de meest voorkomende complicaties. Door gebruik te maken van evidenced based maatregelen betreffende onder andere mondhygiëne, kunnen we het risico op VAP aanzienlijk verlagen. Op basis van concreet uitgewerkte zorgbundels en procedures uit verschillende ziekenhuizen, kunnen deze maatregelen dan ook efficiënt in de praktijk uitgevoerd worden. Doelstelling: Deze literatuurstudie heeft tot doel het beleid rond het gebruik van een tandenborstel in de preventie van VAP eenduidig te stellen. Er zijn in de literatuur duidelijke protocollen, maatregelen en zorgbundels beschreven rond verscheidene interventies ter preventie van VAP. Slechts enkele studies hebben zich echter toegespitst op het gebruiken van een tandenborstel en het poetsen van de tanden binnen deze preventiemaatregelen. In deze studie bekijken we zowel de voor,- en nadelen van het gebruik van tandenborstels in de preventie van VAP bij kunstmatig geventileerde patiënten op intensieve zorgen. Methode: Voor deze literatuurstudie werden 3 systematische reviews geanalyseerd. Verder werd de studie aangevuld door 1 single center-studie en 5 gerandomiseerde controlled trials. Resultaten: Binnen deze literatuurstudie worden een aantal bemerkingen en kernpunten vastgesteld. We merken dat sommige onderzoeken en studies elkaar tegenspreken. Enerzijds hebben enkele studies aangetoond dat het poetsen van de tanden bij kunstmatig geventileerde patiënten geen duidelijk effect heeft op de verlaging van de VAP-incidentie, eveneens niet op de verspreiding van micro-organismen, hospitalisatieduur en duur van kunstmatige ventilatie. Er wordt zelfs een assumptie gemaakt dat het poetsen van de tanden zorgt voor het loskomen van tandplak. Hierdoor komt er een grotere pool van microorganismen in de mond waardoor microaspiratie van deze bacteriën naar de longen kan optreden. Verder werd ook aangetoond dat het gebruik van Chloorhexidine 0.12% in combinatie met tandpasta een negatief effect heeft aangezien deze met elkaar interageren en hierdoor elkaars werking teniet doen. Anderzijds zijn er studies die wel een significant verband opmerken tussen het poetsen van de tanden en een daling in de VAP-incidentie en hospitalisatieduur. Er werd geen significant verschil aangetoond in het gebruiken van een manuele of elektrische tandenborstel. Conclusie: Op basis van de resultaten uit deze literatuurstudies kunnen we vaststellen dat we heel wat evidence based informatie ontbreken over dit onderwerp. Uit de verschillende studies is geen concreet besluit naar voor gekomen of het tanden poetsen nu al dan niet een 14

15 daling veroorzaakt in het voorkomen van Ventilator Associated Pneumonia (VAP). Verdere studies zullen in de toekomst nodig zijn om hier een eenduidig antwoord op te formuleren. 15

16 10. VERPLEEGKUNDIGE OVERDRACHT BIJ ONTSLAG NAAR EEN HOSPITALISATIE AFDELING Auteurs : Vandamme, M., Vanden Balck, S., & Wouters, D. Probleemstelling: Patiëntveiligheid staat voorop in de zorg voor kritiek zieke patiënten. Bij het overdragen van patiënten van de intensieve zorgenafdeling naar de algemene zorgenafdeling kan de veiligheid in gedrang komen als gevolg van een onvolledige, onvoorbereide of ongestructureerde overdracht. Door op zoek te gaan naar een veilige manier van overdracht, wordt getracht om de patiëntveiligheid te optimaliseren. Verpleegkundigen ervaren grote verschillen tussen de twee afdelingen, wat maakt dat de verpleegkundigen niet steeds hetzelfde doel voor ogen hebben tijdens de overdracht. In deze literatuurstudie werd onderzocht of het gebruik van een informatie-overdracht model in combinatie met het elektronisch dossier een efficiënte manier is om de continuïteit en hiermee de kwaliteit van de zorgverlening te verzekeren. Methode: Acht studies met betrekking tot de overdracht tussen intensieve zorgenafdelingen en algemene zorgenafdelingen werden geïmplementeerd. Drie andere artikels werden bij deze literatuurstudie betrokken omwille van hun meerwaarde in het kader van overdracht tussen verpleegkundigen. Het onderzoek ging uit van de factoren die een overdracht al dan niet positief of negatief beïnvloeden, welke de beste omstandigheden zijn en welke verschillende methodes en overdrachtsmodellen reeds bestaan. Tot slot werden overdrachtsdocumenten uit verschillende Belgische ziekenhuizen met elkaar vergeleken, waarbij de checklisten en overdrachtsformulieren kritisch in vraag werden gesteld. Resultaten: Uit dit onderzoek blijkt dat de informatieoverdracht in veel gevallen geoptimaliseerd kan worden. Een gestructureerde overdracht helpt om duidelijke informatie te geven die voor beide partijen begrijpbaar is. Hiervoor kan het SBAR-model een goede kapstok zijn. Aanpassingen in de overdracht dienen gemaakt te worden in kader van de noden van de verpleegkundige (zowel mondeling als schriftelijk) en de patiënt. Het gebruik van het elektronisch patiëntendossier kan tot zijn recht komen wanneer de informatie die hier reeds wordt vermeld, automatisch naar het overdrachtsformulier wordt geplaatst en dan verder kan worden aangevuld. Dit kan zowel voor de mondelinge als schriftelijk overdracht worden gebruikt. Uit de praktijk werd bevonden dat het moeilijk is om een evenwicht te vinden tussen te veel of te weinig informatie (te beknopt) mee te delen. Alsook lijkt de verplichting van het gebruik van een gestandaardiseerde overdracht nodig te zijn. Het gebruik wordt gebaseerd op motivatie, kennis en vaardigheid van de verpleegkundige. Conclusie: Er zijn geen kwantitatieve maatstaven/meetinstrumenten om de overdracht te beoordelen. Enkel kwalitatieve onderzoeken komen aan bod en geven een idee wat een ideale overdracht kan zijn, echter uit elk onderzoek blijkt dat verder onderzoek nodig is. Wel wordt 16

17 aangeraden om een schriftelijk gestandaardiseerd overdrachtsformulier op te stellen. Dit formulier zou voor elke specialisatie aangepast kunnen worden. Het elektronisch dossier zou in de praktijk veralgemeend moeten worden, zodanig dat elke afdeling gebruik maakt van hetzelfde programma en het dossier meegaat met de patiënt. Tot slot werd er getracht om een zo universeel mogelijk overdrachtsformulier en een bijbehorende checklist op te stellen op basis van de gevonden resultaten uit de literatuur en de vergelijking tussen de overdrachtsformulieren en checklisten uit de praktijk. 17

18 11. PREVENTIE VAN BLOEDSTROOMINFECTIES Auteurs: Bontemps, E., Steegmans, E., & Verstraeten, K. Probleemstelling: Zorgverleners hanteren centraal veneuze katheters niet aseptisch. Zij respecteren de manuele ontsmettingstijd van 15 seconden en droogtijd van 30 seconden van een naaldloze connector niet, waardoor de incidentie van central line-associated bloodstream infections (CLABSI) gemiddeld 1,9 per 1000 katheterdagen bedraagt. CLABSI heeft veel nadelige gevolgen voor patiënt en ziekenhuis. Patiënten dienen behandeld te worden met antiobitica, nieuwe katheterplaatsing etc. Deze extra kosten voor patiënt en ziekenhuis kunnen grote bedragen aannemen. Andere gevolgen zijn een stijging van morbiditeit/mortaliteit, waardoor er een verlenging van het aantal ligdagen kan ontstaan. Doel: In deze literatuurstudie willen wij aantonen dat het gebruik van preventieve maatregelen, zoals een correcte handhygiëne, manuele desinfectie, gebruik maken van beschermingsmaatregelen en de plaatsbepaling van de centraal veneuze katheter, onvoldoende zijn om CLABSI te voorkomen. Bij deze is een specialisatieproef geschreven waaruit wij vanuit de literatuur een reductie willen weergeven van de incidentie van CLABSI door het implementeren van katheterbundels en desinfecterende caps op naaldloze connectoren. Methode: Om een antwoord te kunnen bieden op de onderzoeksvraag Wat is het effect op de incidentie van CLABSI bij het gebruik van desinfecterende kathetercaps in vergelijking tot manuele desinfectie?, hebben wij een literatuurstudie uitgeschreven. Er werd gezocht naar relevante publicaties, systematische reviews, observationele studies en quasi-experimentele interventionele studies. De artikels werden gezocht in volgende databanken: Science Direct, Google Scholar, Medline, Pubmed en Limo. Aan de hand van deze databanken hebben wij verschillende publicaties geselecteerd en vergeleken om zo een antwoord te kunnen bieden op bovenstaande onderzoeksvraag. Resultaten: Uit de literatuurstudie blijkt dat het implementeren van een desinfecterende cap op een naaldloze connector een aantal positieve gevolgen heeft op de intra-luminale contaminaties. Ten eerste geeft de desinfecterend cap een reductie weer op de incidentie van CLABSI, namelijk van 1,9 naar 0,5 CLABSI per 1000 katheterdagen. CLABSI verlengen het hospitalisatieverblijf, omdat de bloedstroominfectie van de patiënt behandeld dient te worden met antibiotica en de huidige therapie mogelijks uitgesteld kan worden. Met de implementatie van de desinfecterende cap worden er 2,7 extra hospitalisatiedagen voorkomen. Eén CLABSI heeft een mortaliteitswaarde tussen 12 en 25%. Samen met een reductie van het aantal hospitalisatiedagen, zien we eveneens een mortaliteitsdaling. Tot slot varieert de financiële kost van één CLABSI-case tussen en dollar. De kostenprijs van het implementeren van de desinfecterende cap bij een gekatheteriseerde patiënt bedraagt 2,07 dollar. Ondanks deze bijkomend kost voor het ziekenhuis is de implementatie 18

19 van een desinfecterende cap nog steeds voordeliger dan de onnodige kosten die gekoppeld zijn aan het behandelen van één CLABSI-case. Conclusie: Samen met het implementeren van de desinfecterende caps, zou elke zorginstelling gebruik moeten maken van een katheterbundel. Deze handleiding geeft stap voor stap aan hoe er op een correcte wijze omgegaan moet worden bij de benadering van een centraal veneuze katheter. Desalniettemin moeten de gekende preventiemaatregelen behouden worden. Educatie en informatie kunnen een meerwaarde bieden om de hulpverleners in te lichten over de correcte hanteringswijze van een centraal veneuze katheter. 19

20 12. DE GEVOLGEN VAN OBESITAS OP DE VERPLEEGKUNDIGE ZORG VOOR HET RESPIRATOIRE STELSEL Auteurs : Du Pont, A., De Win, S., & Sterckx, L. Probleemstelling : De prevalentie van obesitas gaat nog steeds in stijgende lijn in de westerse maatschappij. Dit heeft als logisch gevolg dat het BMI op de intensieve zorgen ook blijft stijgen. Als reeds afgestudeerde verpleegkundigen voelen we een tekort aan handvaten om deze patiëntenpopulatie de beste kwaliteit van zorg te bieden. De aanwezigheid van de vetmassa heeft een directe impact op de ademhaling en zo op verschillende aspecten van de respiratoire zorg. Doelstelling : Het doel van deze literatuurstudie is de verpleegkundige zorg voor het respiratoire stelsel bij patiënten met obesitas te verbeteren. Door dit onderzoek proberen we de mechanismen die aan de basis liggen van de specifieke verpleegproblemen beter te begrijpen. Met deze kennis hopen we te kunnen anticiperen op problemen die zich kunnen stellen bij het intuberen, beademen en extuberen van deze patiënten. Daarnaast zijn er enkele comorbiditeiten waar deze patiënten zich mee kunnen presenteren. Wij hopen in wetenschappelijke artikels richtlijnen te vinden waardoor verpleegkundigen de desbetreffende pathologieën tijdig herkennen en hier ook op kunnen inspelen. Methode : Om ervoor te zorgen dat we gericht naar antwoorden zochten op onze onderzoeksvraag, stelden we een PICO op. Dit werd de basis voor onze zoektermen in de zoekmachine PubMed. Dit bracht ons enkele waardevolle artikels die vervolgens door de sneeuwbalmethode voor een nog breder aanbod zorgden. Daarnaast peilden we bij zorgverleners in het werkveld naar hun huidige aanpak bij deze patiënten. Conclusie : De respiratoire zorg voor patiënten met obesitas vraagt enkele aanpassingen in vergelijking met standaard zorg van niet-obese patiënten. Dit onderzoek staat echter nog in zijn kinderschoenen. Deze literatuurstudie toont de anatomische en fysiologische afwijkingen bij obesitas met de gevonden aanpassingen bij de intubatie, tracehostomie, mechanische ventilatie, recruitment manoevres, weaning, extubatie en tijdens niet invasieve beademing. In praktijk zijn er nog maar weinig interventies bekend en bijgevolg nog maar weinig toegepast. 20

21 13. BURN OUT EN RISICOSTRATIFICATISYSTEMEN Auteurs: Truyen, M., Van Noppen, H., & Winter, K. Doelstelling: Met deze specialisatieproef wil men nagaan welke modellen en meetinstrumenten als risicostratificatie voor burn-out kunnen worden toegepast bij verpleegkundigen werkzaam op intensieve zorgen en spoedgevallen. Inleiding: Burn-out is vandaag de dag een steeds meer opkomend fenomeen. Zo zou 7% van de verpleegkundigen in België klinisch een burn-out vertonen, terwijl 12% een verhoogd risico op het ontwikkelen van een burn-out heeft. Burn-out gaat gepaard met heel wat fysieke en psychologische symptomen, waardoor een werknemer langdurig kan uitvallen. Methode: Een literatuurstudie werd uitgevoerd om na te gaan welke meetinstrumenten en modellen het meest efficiënt en accuraat zijn om een burn-out bij een verpleegkundige te kunnen identificeren. De inhoud van deze literatuur werd vergeleken met de meetinstrumenten die arbeidsgeneeskundige diensten in Vlaanderen gebruiken. Resultaten: Na een literatuurstudie, het raadplegen van een inhoudsdeskundige en contact met enkele arbeidsgeneeskundige diensten kan er worden gesteld dat er verschillende meetinstrumenten en modellen als risicostratificatie voor burn-out beschikbaar zijn. De MBI is het meest bekende meetinstrument en het JDR-model het bekendste model voor risicostratificatie van burn-out. Echter kent de toepassing van de BAT, een nieuw ontwikkeld meetinstrument, binnenkort een implementatie in het praktijkveld voor verpleegkundigen. Discussie: Voor het opstellen van deze paper was men beperkt in tijd en toegang tot wetenschappelijke artikels. Verder is het ook zo dat er slechts twee arbeidsgeneeskundige diensten een antwoord boden op onze vraag omtrent risicostratificatiesystemen voor burnout. De toepassing ervan is verschillend voor hen beide. Conclusie: Er zijn niet veel prevalentiecijfers voor burn-out bij verpleegkundigen op intensieve zorgen en spoedgevallen terug te vinden. Voor de algemene beroepsgroep verpleegkundigen zijn er meer cijfers beschikbaar. Vast staat dat er over risicostratificatie van burn-out door het praktijkveld niet veel cijfermateriaal openbaar wordt gemaakt. 21

22 14. FAMILIE OP BEZOEK OP INTENSIEVE ZORGEN Auteurs : I. Borucki, I., & Willems, C. Doelstelling : Deze specialisatieproef binnen de opleiding Bachelor in de intensieve zorgen en spoedgevallenzorg gaat na hoe het bezoek op afdelingen intensieve zorgen zou kunnen verlopen. Dit gebaseerd op resultaten uit de literatuur, alsook op enkele ervaringen in de praktijk op afdelingen intensieve zorgen in UZLeuven, UZBrussel en het Maria Middelaresziekenhuis in Gent. Achtergrond : Open bezoekuren worden steeds meer toegepast op afdelingen intensieve zorgen in Vlaanderen nadat de gunstige effecten hiervan in de literatuur duidelijk werden. Open bezoekuren zijn in UZ Leuven nog niet van toepassing. We merken wel op dat familie vraag heeft naar een actievere rol bij het bezoeken van een ziek familielid op een afdeling intensieve zorgen en ook in de literatuur werd hier de laatste jaren veel over geschreven. Hoe zorgen we ervoor dat de bezoekuren voor de familie actiever ingevuld worden, maar de verpleegkundigen het bezoek nog steeds als aangenaam ervaren? Methode : Via Pubmed werden wetenschappelijke artikels gezocht betreffende het bezoek van familie op intensieve zorgen. Zowel de noden van de patiënt en zijn familie als die van de verpleegkundigen werden in deze artikels gezocht. Na een tussentijdse versie van de proef te hebben ingeleverd, werden er recentere artikels gezocht via de sneeuwbalmethode. Ook werd er een vragenlijst naar enkele collega s verpleegkundigen op afdelingen intensieve zorgen in Vlaanderen gestuurd om hun ervaringen te kunnen toetsen aan de literatuursresultaten. Resultaten : Patiënten op intensieve zorgen krijgen vooral bezoek van naaste familie. Het op bezoek komen van deze naaste familie kan positieve effecten hebben in het genezingsproces van de patiënt. Zelf heeft familie zekerheid, nabijheid, persoonlijk comfort, ondersteuning en het verkrijgen van informatie nodig bij het bezoeken van een afdeling intensieve zorgen. Vooral het verkrijgen van informatie en het gevoel van nabijheid zijn de twee belangrijkste noden van de familie. In het verpleegmodel patient-family centered care wordt aan deze noden enorm voldaan daar familie daar naast de patiënt een centrale rol speelt in de zorg en ook betrokken wordt in de zorg en in het maken van beslissingen. Verschillende artikels in de literatuur geven handelingen aan die de familie kan uitvoeren om betrokken te worden in de zorg zoals bijvoorbeeld het verfrissen van het gezicht van de patiënt, het uitvoeren van een mondtoilet en het helpen bij wisselhouding. Verpleegkundige redenen om de familie niet in de zorg te betrekken zijn: de behoefte van de patiënt aan rust, het in gevaar brengen van de 22

23 veiligheid van de patiënt en vooral de extra zorg waar er niet genoeg tijd voor is. Er is nood aan educatie om correct met de familie te kunnen communiceren en vooral om familie te betrekken in de zorg, zonder de veiligheid van de patiënt in gevaar te brengen. Conclusie: Patiënten en familie hebben op een afdeling intensieve zorgen behoefte aan contact met elkaar tijdens het bezoek. Verpleegkundigen willen wel aan deze behoefte tegemoet komen, maar weten niet altijd hoe. Educatie omtrent communicatie met familie en het betrekken van familie in de zorg is nodig, op weg naar patient-family centered care. 23

24 15. END-OF-LIFE CARE BIJ ANDERE GELOOFSOVERTUIGINGEN OP INTENSIEVE ZORGEN. Auteurs: De Wit, R., Monten, L. & De Waelheyns, L. Probleemstelling : Gemiddeld sterft er ongeveer 13 procent van de patiënten tijdens hun verblijf op de intensieve zorgen. Een groot deel van deze patiënten zijn patiënten met een specifieke geloofsovertuiging. Echter niet alle verpleegkundigen weten hoe ze moeten omgaan met end-of-life care bij deze patiënten en hun geloofsovertuiging. Doelstelling : Het doel van deze specialisatieproef is om verpleegkundigen enkele handige tips te geven bij end-of-life care in relatie tot de drie belangrijkste geloofsovertuigingen. Deze drie geloofsovertuiging zijn het christendom, de islam en het jodendom. Methode : Om relevante wetenschappelijke artikels te vinden werden er verschillende zoekmachines gebruikt: PubMed, Limo en Google Scholar. Ook werd de sneeuwbalmethode toegepast om meer literatuurstudies te bekomen. Om de theorie aan de praktijk te linken werd er ook beroep gedaan op drie experten. Deze drie mensen staan in het werkveld en worden dagelijks geconfronteerd met verschillende geloofsovertuigingen en hun noden. Conclusie : Er is op dit moment nog niet voldoende geweten over end-of-life care bij verschillende geloofsovertuigingen door verpleegkundigen. Er kan ook geen vast stramien gebruikt worden om deze patiënten te benaderen. Alles begint bij een open gesprek tussen verpleegkundige en patiënt en/of familie om hun noden en wensen te respecteren, wat in de praktijk nog vaak moeilijk blijkt. Verder zijn er tips te vinden in informatiebrochures die we zelf ontwerpen om verpleegkundigen te kunnen ondersteunen. 24

25 16. EXTRACORPORELE MEMBRAANOXYGENATIE Auteurs : Haesen, W., Stevens, E., & Verhaeren, J. Probleemstelling : Het gebruik van ECMO wordt meer en meer toegepast bij patiënten met respiratoir en/of cardiaal falen. Er wordt een grote opmars gezien in het gebruik van ECMO ten opzichte van vroeger. Door de groei in het gebruik van ECMO op bepaalde intensieve diensten, vergt dit enige kennis omtrent ECMO bij de verpleegkundigen. Dit is essentieel voor het verzorgen van deze patiënten. Het gebruik van een ECMO is weliswaar niet zonder risico. Het kan veel complicaties met zich meebrengen omdat de patiënt verbonden is via een canulatie met een extracorporeel circuit. Naast de vele informatie in de wetenschappelijke studies over ECMO bleven de aandachtspunten en observatiepunten van de mogelijke complicaties helaas achterwegen. Doelstelling : Niet elke verpleegkundige is vertrouw met het gebruik van een ECMO. Deze literatuurstudie werd dan ook uitgevoerd om de verpleegkundigen meer kennis bij te brengen omtrent ECMO en de verzorging van een patiënt met ECMO. Het is belangrijk om de verpleegkundigen bewust te maken van de mogelijk complicaties die kunnen voorkomen bij een patiënt met ECMO. Het doel van deze literatuurstudie is om verpleegkundigen bepaalde handvaten mee te geven die men in acht kan nemen tijdens het verzorgen van deze patiënt om zo complicaties tijdig te herkennen en hierop in te spelen. Methode : Voor het schrijven van deze literatuurstudie, werden relevante artikels gezocht via de volgende wetenschappelijke databanken: PubMed, Science direct en Limo. Om meerdere artikels te bekomen die een antwoord konden bieden op de onderzoeksvraag, werd er gebruik gemaakt van de sneeuwbalmethode. Er werden een aantal artikels geselecteerd op basis van de titel en abstract. Conclusie : Er is reeds veel onderzoek gedaan naar ECMO. De literatuur over dit onderwerp geeft vooral een technische weergave over een ECMO. In de verkregen wetenschappelijke studies werden de verschillende complicaties aangehaald die er kunnen ontstaan bij zowel de patiënt als ter hoogte van het circuit. De meest voorkomende complicaties die beschreven worden zijn bloedingen en trombosen. Naast de zojuist genoemde complicaties werden luchtembolie, ischemie van het lidmaat, renale problemen en neurologische complicaties evenzeer beschreven als frequent voorkomende complicaties. Ondanks het aanbod in de literatuur over de voorkomende complicaties, werd er verder niet ingegaan op de verpleegkundige aandachtspunten om deze tijdig te ontdekken en de outcome 25