Stichting Vluchtelingenwerk Apeldoorn Jaarverslag 2002

Apeldoorn, juli 2003 Geachte lezer, Bij het verwezenlijken van haar doelstellingen is SVA als vrijwilligersorganisatie in sterke mate afhankelijk van het overheidsbeleid, de subsidies en de daaraan gerelateerde professionele ondersteuning. De aangescherpte regelgeving, de verminderende subsidiegelden en de landelijke en regionale reorganisatie zorgen voor korte en lange termijn problemen, die van het bestuur veel tijd en energie vragen om te komen tot goede oplossingen en het treffen van de juiste beleidsmaatregelen. Het schrijven van het jaarverslag heeft daarbij de functie van een bezinningsmoment. In zo n verslag wordt immers ook vastgelegd wat er afgelopen jaar door de vrijwilligers in samenwerking met de beroepskrachten is gerealiseerd en tot stand gebracht. En in welke mate een positieve bijdrage is geleverd aan de schier onoplosbare maatschappelijke problemen m.b.t. het asiel- en vluchtelingenbeleid. Het jaarverslag beantwoordt zeker aan zijn doel als de lezer erdoor de overtuiging krijgt, dat SVA een maatschappelijke functie heeft en een fundamentele bijdrage levert aan een verbetering van onze veelkleurige samenleving. A.van der Heijden Voorzitter SVA 1

2

INHOUD Hoofdstuk 1 Vluchtelingenwerk Apeldoorn in 2002.5 Hoofdstuk 2 Enkele bijzondere ontwikkelingen in 2002.15 Hoofdstuk 3 Toekomstverwachting.21 Bijlagen 1 Stichting Vrienden van SVA.25 2 Aantal nieuwkomers in Apeldoorn 2002...26 3 Organisatieschema SVA 2002....27 Uit de praktijk van een vluchtelingenwerker 1 Soms lukt het wel...6 2 Missie geslaagd of niet?....8 3 Iraaks Koerdische familie..10 4 Duidelijk en snel...12 5 De vogel was gevlogen.14 6 Geen vrolijk verhaal......16 7 Goed gegaan..18 8 Hulp bij inburgering..18 9 Een maand uit het leven van een medewerker..20 10 Uit de werkgroepen...22 3

4

Hoofdstuk 1 Vluchtelingenwerk Apeldoorn in 2002 Wat is SVA? De Stichting Vluchtelingenwerk Apeldoorn zet zich al bijna 15 jaar in voor de belangen van asielzoekers en vluchtelingen. In dit hoofdstuk wordt een overzicht gegeven van de belangrijkste werkzaamheden gedurende het jaar 2002. Stichting Vluchtelingenwerk Apeldoorn (SVA) is een zelfstandige organisatie die zich inzet voor ondersteuning, begeleiding en belangenbehartiging van vluchtelingen en nieuwkomers in Apeldoorn. De uitvoering van werkzaamheden ten behoeve van vluchtelingen en nieuwkomers gebeurt door zo n 60 vrijwilligers. Voor begeleiding en coördinatie van het vrijwilligerswerk wordt een beroep gedaan op professionele ondersteuning door Stichting Wisselwerk Apeldoorn. Klanten SVA is lid van de landelijke vereniging VluchtelingenWerk Nederland en ontvangt van deze vereniging inhoudelijke ondersteuning. De rijksoverheid stelt de gemeente Apeldoorn gelden ter beschikking voor inburgering van nieuwkomers en opvang van asielzoekers. De gemeente subsidieert daarvan, via Wisselwerk, onder andere de activiteiten van SVA. SVA verleende in 2002 diensten aan de volgende groepen: - nieuwkomers-vluchtelingen die vallen onder de bepalingen van de WIN (Wet Inburgering Nieuwkomers) - vluchtelingen die in Apeldoorn verblijven en een beroep doen op SVA met hulpvragen die samenhangen met hun vluchtelingenachtergrond - asielzoekers, waaronder ook niet uitzetbaren en gedoogden, voor wie nog een of ander juridisch perspectief of terugkeer mogelijk is - AMA's (alleenstaande minderjarige asielzoekers) - zogenaamde ROA ex vvtvers (asielzoekers die vallen onder oude regelingen) - vluchtelingen waarvan de Vergunning tot Verblijf voor Bepaalde Tijd wordt ingetrokken of niet verlengd. Als er juridisch gezien geen enkel perspectief meer is op een verblijfsvergunning, migratie of terugkeer dan houden de activiteiten van SVA voor de asielzoeker op. 5

Uit de praktijk van een vluchtelingenwerker 1 Soms lukt het wel! De juridische werkgroep heeft contact met een Iraans gezin van drie personen dat 5 jaar geleden naar Nederland is gevlucht. In hun eigen land waren zij al 15 jaar lang vervolgd en stonden ze op gespannen voet met de autoriteiten. Wegens de riskante situatie hadden de ouders bij de geboorte van hun zoon geen aangifte durven doen. Hier in Nederland hebben ze in diverse AZC s gewoond, de nodige procedures doorlopen en zijn ze sinds een half jaar in het bezit van een status. Dat betekent dat het Nederlanderschap in zicht komt! De papieren werden aangevraagd, ingevuld en ingediend. De aanvraag van de ouders werd gewoon in gang gezet, maar die van de inmiddels 18-jarige zoon niet, want zijn naam stond niet in het trouwboekje. Hij was niet geregistreerd in het land van herkomst. Wat nu te doen? Die vraag kostte de familie en de juridische medewerker heel wat hoofdbrekens. Een brief naar Iran om informatie? Contact met de autoriteiten zou nog steeds riskant zijn, ook voor de daar wonende familieleden. En bovendien was de jongen immers toch niet geregistreerd. Alleen een aanvraag indienen voor de ouders, met alle risico s van dien voor de zoon? Uitgesloten! Dan maar samen naar de afdeling Burgerzaken om het probleem voor te leggen. Bij Burgerzaken werd meegedacht en daar kwam iemand met het voorstel om er bij het IND voor te pleiten dat de jongen op basis van de informatie in de vluchtverhalen van beide ouders vrijstelling van paspoortverplichting zou krijgen (wordt soms toegestaan als contact met het land van herkomst gevaarlijk of onmogelijk is). EN DAT IS GELUKT! De aanvraag van de zoon is nu ook geaccepteerd en binnenkort zullen ze de Nederlandse nationaliteit hebben, alle drie, en kan de zoon ongestoord zijn Havo opleiding afmaken. 6

Kerntaken Stichting Vluchtelingenwerk Apeldoorn heeft twee kerntaken: sociaal-maatschappelijke begeleiding en juridische begeleiding. Sociaal maatschappelijke begeleiding Leren zelfstandig te functioneren in een samenleving die onbekend is, gaat niet van de ene op de andere dag. Voor vluchtelingen is het verwarrend om vanuit een actief en bewogen leven om te schakelen naar een situatie die men niet kent en waarbij men voor veel zaken aangewezen is op hulp van anderen. Daarom begeleidt Stichting Vluchtelingenwerk Apeldoorn de vluchteling bij het ontwikkelen van zelfredzaamheid. Vluchtelingen beschikken over het algemeen niet over een sociaal netwerk en staan alleen in de Nederlandse samenleving. De belangrijkste taak die SVA zich stelt, is om de vluchteling een tijdelijke vervanging van dit sociale netwerk te bieden. SVA helpt bij het opbouwen van een eigen sociaal netwerk, dit in het kader van sociale activering. Juridische begeleiding De juridische begeleiding die wordt geboden, houdt veelal verband met de asielprocedure. Stichting Vluchtelingenwerk Apeldoorn geeft voorlichting over het verloop van de procedure en zorgt voor de bewaking ervan. Dit betekent: begeleiding van vluchtelingen tijdens de procedure, zorgen voor uitleg over de procedure en bespreken van het nader gehoor. Ook wordt er hulp geboden bij het vinden van een advocaat en bij het vinden van bewijsmateriaal om het asielverzoek te ondersteunen. Daarnaast geeft Stichting Vluchtelingenwerk Apeldoorn voorlichting over verblijfsvergunningen en over emigratie en biedt zij hulp bij gezinshereniging. Onderdeel van juridische begeleiding is ook het geven van voorlichting over terugkeer, het bewaken van het terugkeertraject en de begeleiding van uitgeprocedeerden. Activiteiten Uit de kerntaken vloeit een omvangrijk pakket aan concrete werkzaamheden voort. Deze worden verricht vanuit werkgroepen. In 2002 waren de belangrijkste activiteiten: Introductie in de Apeldoornse samenleving Door 7 vrijwilligers werden de praktische zaken geregeld zoals uitkering, huisvesting en verzekeringen Individuele begeleiding Individuele begeleiding wordt alleen gegeven als er sprake is van mensen die zichzelf niet kunnen helpen. Dit is in 2002 in beperkte mate voorgekomen, specifiek bij AMA's. In dit geval werd een be- 7

Uit de praktijk van een vluchtelingenwerker 2 Missie geslaagd of juist niet? Ruim vijf jaar geleden werd tijdens een van de dinsdagochtend besprekingen een Iraaks- Koerdische familie aangemeld bij SVA. Vader, moeder en 10 kinderen, het 11 e op komst. Ze waren afkomstig uit een prachtig gebied in het noorden van Irak, waar de vader de kost verdiende als boer en/of vrachtwagenchauffeur. 15 jaar geleden waren ze te voet door de bergen naar Syrië gevlucht om te ontkomen aan de bombardementen die de Amerikanen in hun streek uitvoerden, en terechtgekomen in een kamp van de UNHCR. Daar werden ze na lange tijd uitgekozen om te gaan wonen in een land van hun keuze. En waar ze heen wilden wisten ze wel: Nederland. Daar waren de mensen zo tolerant, hadden ze gehoord. Dat werd dus Apeldoorn. Al vrij snel werd hen een groot huis toegewezen en konden ze aan de cursus Nederlands gaan beginnen. Vonden wij bij SVA. Maar moeder kon de deur niet uit vanwege haar zorg voor de kinderen, en vader had het niet nodig, hij had kinderen die de taal voor hem kenden. Dat betekende dat altijd een van de kinderen als tolk moest fungeren als er iets geregeld moest worden bij gemeente, bank, woningbouwvereniging, SVA, etc. Na vijf jaar meldde de vader, een kleine, stevige man, zich met zijn dochter bij de gemeente. Dochter, ook klein van stuk, donkere ogen, geen hoofddoekje. Dan ontspint zich de volgende dialoog. Dochter: Vader zegt: wij willen graag Nederlander worden. Ambtenaar tegen de vader: Wanneer bent u geboren? Antwoord van dochter: Dat weet hij niet. Ambtenaar: Nee meneer, ik vraag het aan u. Geen antwoord. Ambtenaar: Waar woont u? Weer geen antwoord. Dat kon ook niet, want na 5 jaar sprak en verstond de man geen woord Nederlands. Voor de ambtenaar was dat genoeg reden om het verzoek af te wijzen. De man had niet genoeg meegewerkt om de taal te leren en kon geen verzoek tot naturalisatie indienen. Woedend antwoordde de man via zijn dochter: Het hoeft al niet meer, ik wil geen Nederlander meer worden! Daarna volgde een moeilijke periode. Er werd door de vrijwilliger van SVA eindeloos geprobeerd om een oplossing te vinden. Allerlei instanties werden geraadpleegd, altijd weer met: Mijn vader zegt Eigenlijk weet vader niet wat hij wil. Hij kan niet werken (zegt de dokter) want zijn pols is niet in orde. Hij is ziek, heeft het koud, zijn vrouw altijd koud. Kortom, hij is ongelukkig, hij wil weg. Vraag: Waar wilt u dan heen? 8

roep gedaan op 2 medewerkers van de werkgroep individuele begeleiding die ervaringen hebben met AMA's en gespecialiseerd zijn in de AMA-problematiek. De werkgroep telt ca. 17 vrijwilligers. Algemeen spreekuur - juridisch spreekuur De spreekuren werden gehouden op maandag-, dinsdag-, woensdagen donderdagmiddag van 13.00 uur tot 15.00 uur. Hier bij zijn in 2002 13 vrijwilligers actief geweest met als zgn. achtervang een beroepskracht. De medewerkers hebben de beschikking over ingerichte spreekkamers met een computerregistratie systeem. Er zijn1024 bezoekers op het spreekuur geweest. Een gedeelte hiervan waren nieuwkomers die onder de WIN vallen. De vragen betroffen: - 236 hulpvragen op het terrein van rechtsbescherming: het grootste deel ligt op het terrein van contacten leggen met de advocatuur, vragen rond de asielprocedure, vragen rond het verlengen van de verblijfsvergunning, vragen rond gezinshereniging, vragen rond het intrekken van de verblijfvergunning en vragen over remigratie; - 22 vragen op het terrein van reizen: vragen rond vreemdelingenpaspoorten en andere reisdocumenten; - 169 vragen rond de uitkering; - 24 vragen op het terrein van werken; - 143 vragen op het terrein wonen; - 17 vragen op het terrein van belastingen; - 104 vragen op het terrein van gezondheidszorg; - 5 vragen op het terrein van familierecht; - 49 vragen op het terrein van opleiding; - 93 vragen over geldzaken: de meeste vragen gaan over verzekeringen, de NUON, belastingzaken en geen voorzieningen meer; - 5 vragen over rijbewijszaken; - 130 overige vragen. Juridische hulpverlening De werkgroep juridische hulpverlening bestaat uit 5 vrijwilligers met ondersteuning van een beroepskracht. Zij heeft wekelijks werkbesprekingen gehouden waar o.a. de hulpaanvragen verdeeld werden en waar deze geanalyseerd, besproken en geëvalueerd werden. De hulpvragen lagen vooral op het terrein van uitgeprocedeerden, 2 e asielverzoeken en gezinshereniging. De problematiek van (bijna) uitgeprocedeerden werd uitvoerig besproken en dat heeft geresulteerd in het maken van een intern protocol ten behoeve van vluchtelingen die (bijna)uitgeprocedeerd zijn. Er werd veel voorlichting over terugkeer gegeven en in een enkel geval koos de asielzoeker voor terugkeer. In samenwerking met het IOM wordt dit traject begeleid door medewerkers van SVA. Sociaal-culturele activiteiten Er was in 2002 een inloopactiviteit op dinsdag-, woensdag- en don- 9

Antwoord: Naar een warm land, naar Iran of Australië, of een warme streek in Amerika Uit de praktijk van een vluchtelingenwerker Vele telefoontjes en faxen later wordt duidelijk dat al die landen geen belangstelling hebben. Wat nu? Dan ga ik terug naar Irak! Dat is mijn eigen land, daar is het warm. Weer vele telefoontjes en faxen later blijkt dat dit wel mogelijk is. Het is geen enkel probleem om een visum te krijgen. Hij kan terug maar zegt nu: Ik heb gehoord dat mensen geld meekrijgen. Via de Remigratiewet is inderdaad geregeld dat in bepaalde omstandigheden mensen recht kunnen hebben op een levenslange uitkering. Daar gaan weer vele telefoontjes, faxen en formulieren aan vooraf, door de vrijwilliger van SVA natuurlijk. Ook bij herhaaldelijk vragen bleef de man bij zijn besluit. Of hij zich daar zal redden? Hij heeft immers geld op zak! En zijn dochters passen zich immers al helemaal aan aan de moslimse levenswijze, hoofddoek en al? En als na een jaar blijkt dat het toch niet bevalt kan hij immers weer terugkomen in Nederland? En zo stapte de familie op 8 februari j.l. op het vliegtuig naar Syrië, op weg naar Irak. Missie geslaagd? Ook mensen van de werkgroep Materiaal hebben met deze familie te maken gehad: 3 Iraaks-Koerdische familie Ongeveer 5 jaar geleden een gezin (man, vrouw en 10 kinderen) waarvoor met veel moeite een huis met 5 slaapkamers werd gevonden. In 2 dagen kon het huis voorzien worden van voldoende bedden en meubilair om in te leven. Gezorgd dat er extra elektriciteitsgroepen in huis werden aangelegd, zodat de wasmachine en de wasdroger, het fornuis en koelkast tegelijk konden werken. Aanvankelijk leek het gezin goed te gedijen, maar na veel problemen met aanpassing/ integratie (3 kinderen uit huis weggelopen) wilde de huisvader niet verder leven in Nederland en is met vrouw en overgebleven kinderen teruggereisd naar Noord-Irak. 10

derdagmiddag van 13.00 tot 16.00 uur. Hier kunnen de vluchtelingen elkaar ontmoeten en er zijn veel buitenlandse kranten beschikbaar. Er zijn 2 vrijwilligers werkzaam. Emplooi Voorlichting Emplooi biedt begeleiding bij het zoeken van werk. Twee vrijwillige medewerkers waren actief met het zoeken van werk voor vluchtelingen. De begeleiding geldt ook voor asielzoekers die 3 maanden per jaar mogen werken als de werkgever een tewerkstellingsvergunning voor hen heeft aangevraagd. Voorlichting aan vluchtelingen via de Satelliet: een maandelijkse krant met een oplage van 400 stuks. Satelliet is een informatief blad dat veel informatie geeft gericht op integratie in de Nederlandse maatschappij van nieuwkomers en vluchtelingen met een verblijfsvergunning. Omdat het nog steeds mogelijk is dat verblijfsvergunningen worden ingetrokken of niet verlengd, worden er ook regelmatig onderwerpen rond terugkeer naar het land van herkomst opgenomen. Aan de Satelliet werkten in 2002 10 vrijwilligers mee. Publieksvoorlichting /draagvlak verbreding Op ad hoc basis werd er voorlichting gegeven op scholen en bij kerken. Bovendien is SVA een telefonische vraagbaak die veel informatie verstrekt rond de vluchtelingenproblematiek in het algemeen en in Apeldoorn in het bijzonder. Materiële ondersteuning (fietsen, klusgroep, winkel) Een werkgroep van 4 vrijwilligers zorgde voor de verkoop van tweedehands fietsen tegen kostprijs. Daarnaast beheert de groep een winkel waar voor een gering bedrag huishoudelijke artikelen kunnen worden gekocht. Een klusgroep hielp zonodig bij verhuizingen en het op orde brengen van toegewezen woningen. Balie en receptie De receptie met telefooncentrale werd bediend door 9 vrijwillige medewerkers die ten dienste staan van de activiteiten van SVA. Een administratieve beroepskracht begeleidt de vrijwillige medewerkers van de balie en de receptie. Aansturing en ondersteuning Het bestuur van SVA, bestaande uit 4 vrijwilligers, hield zich in 2002 bezig met beleidsvraagstukken en lange termijnontwikkelingen. Als vrijwilligersorganisatie werd SVA in 2002 ondersteund door drie beroepskrachten: 1 coördinator die de dagelijkse leiding heeft, 1 (parttime) werkbegeleider en 1 beroepskracht voor de administratieve ondersteuning. De beroepskrachten houden zich vooral bezig met begeleiding van de verschillende vrijwilligerswerkgroepen: juridische 11

Uit de praktijk van een vluchtelingenwerker 4 Duidelijk en snel Een jonge Bosniër, ± 20 jaar oud, werd opgevangen in Zevenaar. Via een versnelde procedure werd vastgesteld dat hij niet in aanmerking kwam voor een verblijfsvergunning. Daar stond hij op straat, geen onderdak meer, geen geld en ook geen vergunning. Alleen nog de mogelijkheid van hoger beroep, daarop vestigde hij zijn hoop. Tot aan de uitslag kon hij onderdak vinden in Utrecht in een soort oude garage waar meerdere lotgenoten hun wachttijd doorbrachten. Eén keer per dag werd een maaltijd bezorgd. Maar helaas, twee maanden later stond hij weer op straat. Beroep afgewezen. Klopte toen aan bij familie in Apeldoorn en via hen bij SVA. Wat kunnen jullie voor mij doen? Al gauw bleek dat er niet veel gedaan kon worden voor deze man en dat het beter zou zijn als hij terug ging naar zijn land, naar Bosnië. Zijn geestelijk trauma bleek minder ernstig dan hij en zijn advocaat aanvankelijk deden voorkomen en de familie zat er niet op te wachten om hem hier onder hun hoede te nemen. Toen brak er een drukke tijd aan voor de juridische medewerker van SVA. Eerst een gesprek met hem en een tolk, zonder de familie, om duidelijk te maken dat hij hier eigenlijk geen kansen heeft. Het was om te beginnen een hele opluchting dat hij zich liet overhalen om de terugkeerprocedure te starten. Maar denk nu niet dat dit zomaar gaat! Faxen en telefoongesprekken met en bezoeken aan diverse instanties, het regelen van de benodigde papieren, daar gaat uren, zo niet dagen tijd in zitten. Gelukkig dat in dit geval de verschillende instanties meewerkten om het snel af te handelen. Zo kon het gebeuren dat de man korte tijd later met de medewerker van SVA en wat zakgeld van het IOM, naar Schiphol reisde om het vliegtuig te nemen terug naar Bosnië. En wat nou zo aardig is: via zijn familie komt er nog wel eens bericht over hem. Hij is al na drie weken getrouwd, heeft inmiddels een kind en een baan in een platenzaak. Af en toe brengt zijn tante zelfs zijn groeten over! 12

Financiering Samenwerking werkgroep, emplooi, voorlichting, redactie Satelliet, internet en systeembeheer, budgetbeheer, beheer van accommodatie, en de achtervang van het juridisch en algemeen spreekuur. Daarnaast leveren zij ondersteuning in crisisgevallen, specifiek in gevallen van (bijna) uitgeprocedeerden. Ook voeren zij overleg met externe instanties. Er zijn 3 stagiaires. Het systeembeheer wordt uitgevoerd door 4 vrijwilligers. Een deel van de werkzaamheden die SVA uitvoert wordt gefinancierd uit de WIN, dat geldt met name voor maatschappelijke begeleiding van nieuwkomers-vluchtelingen. Uit de WIN-gelden, die de gemeente beschikbaar stelt aan Wisselwerk, worden een (parttime) beroepskracht en (parttime) administratieve kracht betaald voor de ondersteuning van vrijwilligers van SVA. De werkzaamheden voor overige groepen vluchtelingen en asielzoekers vallen niet onder de financiering in het kader van de WIN. Met ingang van 1 januari 2002 heeft de gemeente besloten om gedurende vier jaar aan SVA een subsidie te verlenen van f. 165.000 (ca. 75.000) voor de ondersteuning van niet-winners. Deze subsidie wordt vooral gebruikt voor de bekostiging van een coördinator, huisvestingslasten en activiteitenbudgetten voor de verschillende vrijwilligerswerkgroepen. SVA werkt samen met en verwijst door naar relevante organisaties. Zij werkte in 2002 o.a. nauw samen met de Gemeente Apeldoorn Dienst Samenleving, de woningbouwverenigingen, Stichting Wisselwerk, Bureau Nieuwkomers Apeldoorn, Stichting Alert (de afdelingen Instituut Sociaal raadslieden en Maatschappelijk werk), de Advocatuur, het Nidos (Jeugdbescherming voor Vluchtelingen -AMA's), ROC Aventus, ISK Sprengeloo, Spatie (RIAGG), CWI (Centrum Werk en Inkomen), Vreemdelingen Dienst Apeldoorn, IND, COA, VluchtelingenWerk Nederland en alle andere relevante organisaties waar naar doorverwezen kan worden. SVA neemt deel in het Zorgnetwerk Apeldoorn, en is ook lid van de Werkgroep Kerk en Vluchteling van het Beraad van Kerken Apeldoorn. Vrienden van SVA Naast SVA is er de Stichting Vrienden van SVA. Deze stichting steunt activiteiten waarvoor het rijk en de gemeente geen of onvoldoende subsidie beschikbaar stellen. Te denken valt dan aan: lesgeld, boekengeld en examengeld voor mensen die buiten de subsidienormen vallen, of aan herenigingskosten als een partner of kinderen een verblijfsvergunning krijgen maar de reiskosten niet kunnen betalen, soms gaat het om extra kosten in geval van overlijden. De inkomsten van de Stichting Vrienden van SVA bestaan uit giften van verenigin- 13

Uit de praktijk van een vluchtelingenwerker 5 De vogel was gevlogen Als Koerden uit het noorden van Irak naar het land van herkomst terug moeten, of vrijwillig terug gaan, reizen zij via Turkije. Daar landt het vliegtuig en met een zgn. laissez-passer paspoort mogen zij door Turkije reizen, meestal onder begeleiding, naar de grens met Irak. Door Ahmed werd wel heel creatief gebruik gemaakt van dit document. Omdat de situatie in Noord Irak weer wat rustiger was geworden en hij geen echt vluchtverhaal had, werd de tijdelijke verblijfsvergunning die hij enkele jaren had gehad, niet verlengd. Hij was uitgeprocedeerd, dat wil zeggen: de gemeente gaf geen huis en geen geld meer. De medewerker van SVA die hem verder wilde helpen wees op het terugkeerproject van het IOM, en hielp met het invullen van de aanvraagformulieren voor paspoort en visum. Hij wilde wel terug, zijn gezin zat immers nog in Turkije. Toen de handtekening was gezet kon de gemeente zijn opvang verlengen, hij had zijn goede wil getoond, en hij kreeg weer woonruimte en een kleine uitkering. Dat was maar goed ook, want zo snel ging dat niet! Een laissez-passer paspoort is slechts een half jaar geldig en kan niet verlengd worden. Het visum dat nodig is voor Turkije liet echter langer dan een half jaar op zich wachten. Toen het arriveerde was het paspoort verlopen. Nieuw paspoort aangevraagd via IOM. Weer wachten. En dat wachten, dat beviel Ahmed niet. Hij was een ongeduldige man die steeds maar weer naar het SVA spreekuur kwam om op dwingende toon te vragen of het paspoort al gekomen was, en dat we nog eens moesten bellen, en nog weer eens bellen. Hij vond het moeilijk te geloven dat wij er ook niets aan konden doen. Aan het eind van het 2 e half jaar kwam dan eindelijk, net op het nippertje, het telefonisch bericht: alles is geregeld, Ahmed kan over een paar dagen weg. Opluchting alom. Telefoontje naar zijn huis, toen zijn mobiele nummer gebeld, maar nergens reactie. Nee, hij was er niet, nee, zij wisten niet waar hij was, ze hadden hem niet gezien. Hij was spoorloos, ook niet te bereiken door de SVA medewerker. Tot op een keer zijn mobiele telefoon beantwoord werd door een vrouwenstem met een sterk buitenlands accent. Ja, hij was daar, alleen even weg. Nee, hij kwam niet aan de telefoon. Ook dit lijntje brak, er werd daarna niet meer opgenomen. Tot slot ging de SVA medewerker hem zoeken op zijn adres. Hij deelde een flat met twee anderen uit Irak. Maar ook zij hadden hem al lang niet gezien. Hij was op een gegeven moment vertrokken, met zijn koffertje. Nee, hij had geen boodschap achtergelaten. Nee, ze wisten van niets. Wel wisten ze te vertellen dat hij altijd erg zuinig was, ook wel eens kranten bezorgde, volgens hen spaarde hij ergens voor. Wat was er nu gebeurd? Met zijn ongeduldige karakter had hij helemaal genoeg van het gezeur en het wachten en wij vermoeden dat zijn vrouw er vanuit Turkije nog een schepje bovenop deed.. Waarschijnlijk heeft hij kans gezien met het laissez-passer document en zijn spaargeld toch in Turkije te komen of in Noord Irak en woont hij daar al lang weer bij zijn vrouw en kinderen. Dan heb je zo lang gewerkt om iemand te helpen zijn plannen te realiseren en als het zover is is de vogel gevlogen! 14

gen, kerken of particulieren. Strenger asielbeleid 15

Uit de praktijk van een vluchtelingenwerker 6 Geen vrolijk verhaal Dit is een periode uit het leven van Mohamed, gekomen uit Soedan en in Nederland verblijvend, afhankelijk van vrienden voor onderdak en levensonderhoud. Uitgeprocedeerd, uit huis gezet, geen geld meer. Nee, het is geen vrolijk verhaal. Hij liep stad en land af om hulp, bij allerlei hulpinstanties, bij de diaconie, bij SVA. Altijd maar zoeken naar de mogelijkheid om toch een vergunning te krijgen, op zoek naar geld, naar onderdak. Sommige medewerkers sloeg de schrik om het hart als ze hem weer aan zagen komen. Iemand met noten op zijn zang. Mag ik even bellen, was de veelgehoorde vraag. En hij belde naar advocaten, instanties, kortom iedereen waar hij maar enige hulp van kon verwachten. Op een gegeven moment kwam hij terecht op het politiebureau. Ja, dachten wij bij SVA, opgepakt als illegaal. Dat kon ook niet uitblijven, die moest wel een keer tegen de lamp lopen, zo zonder papieren en zonder verblijfsvergunning. Opgepakt als illegaal? Nee, helemaal niet. Hij moest zich legitimeren wegens een eenvoudige verkeersovertreding En kon dat natuurlijk niet. Pas bij doorvragen door de politie werd duidelijk dat het om een uitgeprocedeerde, dus illegale vreemdeling ging. Toen zat hij vast. De politie heeft hem voorgeleid voor de vertegenwoordiging van Soedan in Nederland om te zien of dat land hem terug wilde nemen. Geen succes. Toen naar Ter Apel naar de vreemdelingenbewaring aldaar. Daar wisten ze ook niet hoe ze hem terug konden krijgen naar zijn land. En zo verscheen Mohamed weer op het spreekuur van SVA en begon alles weer van voren af aan, in ieder geval voor hem. Ik zei het al, geen vrolijk verhaal! 16

Hoofdstuk 2 Enkele bijzondere ontwikkelingen in 2002 In 2002 had SVA te maken met ontwikkelingen op landelijk gebied, die ook plaatselijk hun weerslag hadden. In dit hoofdstuk worden drie thema s besproken die voor SVA in het afgelopen jaar van groot belang waren, namelijk het asielbeleid, de ontwikkelingen binnen de landelijke vereniging VluchtelingenWerk en mede op grond daarvan een herbezinning op de eigen rol en positie van De landelijke vereniging SVA. In 2002 is het klimaat voor asielzoekers, vluchtelingen en migranten in Nederland een stuk grimmiger geworden. In de verkiezingscampagnes was de toonzetting ten aanzien van nieuwkomers uiterst negatief. Intussen hebben de nieuwe Vreemdelingenwet en het strenge paarse asielbeleid geleid tot een verslechtering van de rechtsbescherming van vluchtelingen. De procedure is strenger geworden en wie niet aan de criteria voldoet wordt zonder pardon aan zijn lot overgelaten. In Apeldoorn zijn gemeente en COA begonnen met het stopzetten van voorzieningen (leefgeld, huisvesting en verzekeringen) van uitgeprocedeerde asielzoekers. In 2002 zijn tientallen vluchtelingen uit de voorzieningen (opvang en leefgeld) en op straat gezet. In sommige gevallen werd een vergunning tot verblijf niet verlengd of ingetrokken. Daarbij ging het zowel om asielzoekers die gehuisvest waren door de gemeente Apeldoorn, (ex ROA, ex vvtvers) als om personen uit AZC Zuidbroek en AVO Loenen. Velen van hen zijn met onbekende bestemming vertrokken. Eigen rol en positie Deze ontwikkelingen hebben geleid tot toenemende werkzaamheden voor SVA. Voordat mensen met onbekende bestemming vertrekken komen ze vaak eerst nog langs bij Vluchtelingenwerk om te kijken of er juridisch nog mogelijkheden zijn. In een enkel geval is bezwaar gemaakt tegen het opheffen van de voorzieningen. Ook hebben er enkelen een tweede asielverzoek of een vergunning tot verblijf om medische redenen aangevraagd. Dit geeft echter geen recht op opvang. Deze mensen worden vaak ondersteund door vrienden en kennissen en in een enkel geval tijdelijk door de kerken in Apeldoorn. Er zijn regelmatig contacten met hulpverleningsinstanties in den lande die informeren naar de juridische mogelijkheden van de uitgeprocedeerden, die zich bij hen gemeld hebben. In de meeste gevallen zien wij geen juridische mogelijkheden meer tot het verkrijgen van 17

Uit de praktijk van een vluchtelingenwerker 7 Goed gegaan Op het moment dat ze de huissleutel hadden en een deel van de uitkering hadden ontvangen, wilden ze niet meer terug naar het AZC Zeewolde. Ze bleven, hoewel het reeds laat was, in hun nieuwe huis. De verwarming deed het wel goed maar omdat de winkels niet meer open waren, konden ze geen meubels of bedden kopen. Op een oud stuk vloerbedekking, dat ze in de hal van de flat aantroffen, hebben de man en de 8 maanden zwangere vrouw, met nog een dochtertje van 2 jaar, de nacht doorgebracht. Hun contactpersoon kwam dit de volgende dag ter ore en heeft mij gebeld en gevraagd hulp te bieden. Die dag nog kon ik hen voorzien van voldoende bedden en meubilair om te leven op een normale wijze. Zelfs een gasfornuis kon ik voor hen aansluiten. Het waren heel dankbare mensen uit Birma. 8 Hulp bij inburgering Bij het verlenen van materiele hulp aan vluchtelingen die in Apeldoorn een woning wordt aangeboden, valt het altijd weer op dat de omgeving goed op zo n gezin reageert. Door ons wordt gezorgd dat allereerst nette gordijnen in de woning worden opgehangen, vooral op galerijflats. Het oogt gelijk anders dan een kaal aanzicht of wanneer in eerste instantie oude lakens voor de ramen worden gehangen. Bij het installeren van een familie gaan we vaak eerst naar de buren om hen te vertellen wie er naast hen komt te wonen. Vooral wanneer er taalachterstand is, is het contact met de buurt in eerste instantie nihil of minimaal, hetgeen vaak complicaties geeft. 18

een verblijfsvergunning. In bijna alle gevallen is terugkeer naar het land van herkomst niet bespreekbaar met de uitgeprocedeerden. Zij kiezen tot nu toe liever voor een onzeker illegaal bestaan in Nederland dan voor terugkeer naar hun eigen land. Ook verblijven er enkele uitgeprocedeerden in Apeldoorn die zich op een of andere manier zelf redden en in hun onderhoud weten te voorzien. Dit gebeurt veelal door hulp van vrienden, zwart werk, kleine criminaliteit (zoals winkeldiefstal) en (verkapte) prostitutie. De extra werkzaamheden als gevolg van het strengere asielbeleid worden bekostigd uit de gemeentelijke subsidie voor niet-winners. Ook de landelijke vereniging VluchtelingenWerk ondervindt de gevolgen van vreemdelingenwet, strenger asielbeleid en verscherpend maatschappelijk klimaat. Een sterk verminderde instroom van asielzoekers leidt tot vermindering van klanten en tot afname van financiele middelen. Tegelijkertijd worden er hogere eisen gesteld aan de verantwoording van besteding en resultaten. Dit is in de afgelopen jaren mede oorzaak geweest voor reorganisaties van de landelijke organisatie, die tot in 2003 voortgaan. De centrale opvang van asielzoekers in opvangcentra (OC), asielzoekerscentra (AZC) en aanvullende opvang (AVO), is in de loop van 2001 en 2002 ondergebracht in regionale clusters. Voor Apeldoorn is dat de federatie Vluchtelingenwerk Gelderland Noord (VGN). In het voorjaar van 2002 is het vluchtelingenwerk op het AZC Zuidbroek tot dan toe een taak van SVA aan de federatie overgedragen. AVO Loenen werd als gevolg van de verminderde instroom in december 2002 gesloten. SVA is lid van de federatie VGN, samen met vluchtelingenwerkgroepen op de oostelijke en noordelijke Veluwe. Via de federatie wordt stemrecht uitgeoefend in de landelijke verenigingsraad. In de loop van 2002 heeft het bestuur van SVA zich bezonnen op de toekomstige structuur van de organisatie. Die bezinning was deels ingegeven door behoefte aan verbetering van de samenwerking met Wisselwerk, en deels door landelijke ontwikkelingen zoals de reorganisatie bij VluchtelingenWerk Nederland, bezuinigingen, terugloop van aantallen asielzoekers en het veranderend maatschappelijk klimaat. Verschillende opties voor een toekomstige organisatie zijn uitvoerig besproken met vrijwilligers. Medio 2002 is met hulp van een extern bureau en met deelname van vrijwilligers en externe relaties een analyse gemaakt van het functioneren van SVA. De uitkomsten van deze analyse hebben geleid tot een aantal beleidsvoornemens, waaronder 19

Uit de praktijk van een vluchtelingenwerker 9 Een maand uit het leven van een medewerker De werkgroep materiaal heeft de volgende taken; fietsproject, verhuizen van cliënten, klussen en het beheer van de winkel. Hier het verslag van een medewerker van de klus- en verhuisgroep over de maand januari: 4 klussen bij fam. A aan de Schimmelpenningstraat 7 fietsen opgehaald voor SVA, geklust bij A en huisraad gehaald bij AZC. 8 huisraad gebracht aan Parelvissersstraat en Warenaargaarde 9 klussen bij A en meubels verhuisd naar Parelvisserstraat, 10 hoog 10 klussen bij A daarna kleding en speelgoed naar SVA gebracht 11 klussen bij A 15 bij AZV huisraad gehaald en een deel bij fam. B gebracht 16 klussen bij fam. C en huisraad gebracht 17 geluidsapparatuur opgehaald en huisraad gebracht naar Warenaargaarde 18 klein huisraad opgehaald en klussen bij A 19 wasmachine opgehaald 21 stoelen en lampen opgehaald 22 huisraad opgehaald en naar SVA gebracht, ook naar fam. B en fam. A 25 klussen bij fam. B en huishoudelijke artikelen naar SVA gebracht 28 koelkast opgehaald en geklust bij fam. D en fam. E 29 kinderkleding gehaald op verschillende adressen 30 klussen bij fam. D, laminaat gelegd. Moeder heeft stof allergie 31 speelgoed en huisraad opgehaald 20

verbetering van de externe communicatie en PR van SVA. Tevens zijn gesprekken met de directie van Wisselwerk in gang gezet over herziening en aanscherping van de dienstverleningsovereenkomst. Dalende instroom vluchtelingen Verharding maatschappelijk draagvlak Eén loket bij de gemeente 21

Uit de praktijk van een vluchtelingenwerker 10 Uit de werkgroepen De verschillende werkgroepen maken elk jaar een zogeheten Werkplan. Onderdeel van het werkplan voor 2003 is een evaluatie van het werkplan 2002. Hieronder een greep uit die evaluaties. Werkgroep Materiaal De gemeente heeft een inhaalslag gemaakt met het aanleveren van woningen en huisvesting van vluchtelingen. Dat heeft de klusploeg gemerkt. Ook dit jaar is er veel gebruik gemaakt van de hulp van de werkgroep materiaal. Het blijkt wel dat wanneer mensen hier naartoe verhuizen vanuit een centrum er veel behoefte is aan hulp. Mensen voelen zich echt een beetje verloren als ze hier zonder iets staan en verwacht wordt dat ze zoveel mogelijk zelf regelen. De werkgroep vindt dat hier wel eens te lichtvaardig door SVA over gedacht wordt. Om het integreren goed te laten slagen is het belangrijk dat mensen in staat zijn zich te settelen. Dit is belangrijk om een goede start te maken. Overigens is er een verharding te bespeuren onder de aangekomen vluchtelingen. Mensen eisen meer van de klusploeg en nemen niet meer genoegen met goede tweede hands artikelen. Soms blijken alleenstaande vrouwen na een verhuizing en klusperiode toch een man te hebben. Werkgroep Introductie Tijdens de zomerperiode 2002 was er een grote piek aan binnenkomende vluchtelingen in Apeldoorn. Door de vakantieperiode was het aantal beschikbare vrijwilligers beperkt en was er ook geen ondersteuning van stagiaires. Bovendien maakte de Sociale Dienst uitgerekend in die periode een grote inhaalslag middels het aanbieden van huizen. Dat heeft tot stagnatie en een slechte dienstverlening geleid. Binnen de Sociale Dienst is ook een wisseling van mensen in het bestaande team geweest. Dit kostte extra energie om de gemaakte afspraken staande te houden en de samenwerking goed te laten verlopen. De tweede helft van het jaar was er weer meer regelmaat in het introductieaanbod. Al met al was 2002 een hectisch jaar. Werkgroep Individuele Begeleiding In de zomervakantie is er een tekort aan mankracht geweest door een aantal oorzaken; de werkgroep was onderbezet, de gemeente maakte een inhaalslag en de stagiaires vielen weg i. v.m. het einde van hun schooljaar. Ondanks alle tegenslag hebbben de vrijwilligers zich enorm ingezet. Het hele jaar door heeft het huisartsen- en tandartsen probleem veel tijd en geduld gevergd. Gelukkig is er een convenant gesloten met de regionale huisartsen vereniging en gaat dat in 2003 beter. De veranderingen op het gebied van de huursubsidie leverde ook veel extra werk op. Er zijn plannen samen te gaan met de Werkgroep Inburgering. Dit om de vluchteling een en dezelfde contactpersoon te geven gedurende de anderhalf jaar van inburgering. Werkgroep Spreekuur De cliënten kunnen met al hun vragen naar het spreekuur komen, maar in veel gevallen kunnen we ook niet helpen. We staan vaak met lege handen. De mogelijkheden van hulp zijn beperkt. Verblijfsvergunningen hebben we niet. Geld hebben we niet. 22

Hoofdstuk 3 Toekomstverwachting Belangrijke aandachtspunten voor de komende tijd zijn de volgende: Vanaf het eerste kwartaal 2002 is het aantal asielzoekers in Nederland sterk gedaald. In de centrale opvang zal de komende jaren een sanering plaatsvinden als de capaciteit verminderd wordt van 90.000 opvangplaatsen begin 2002 naar 20.000 opvangplaatsen in 2006. Daarbij komt dat de asielprocedure steeds strenger wordt waardoor het afwijzingspercentage in de aanmeldcentra stijgt. In de komende jaren zullen wij op decentraal niveau deze sterk dalende instroom ervaren. Op termijn staat SVA voor de keuze van een krimpscenario of uitbreiding van de doelgroep. Het maatschappelijk en politiek klimaat verhardt zich. De electorale ruk naar rechts na 15 mei 2002 werd onder andere gekenmerkt door het nog verder ontmoedigen van de komst van asielzoekers maar ook van gezinsherenigers en gezinsvormers. Voor afdoeningen in de AC procedure werden streefcijfers geïntroduceerd. Andere ontmoedigingskenmerken zijn het vooruitzicht op strengere eisen aan de inburgeraars en de gesloten opvang van AMA s. Intussen heeft er met de verkiezingen van 2003 wel een versterking van het politieke midden plaatsgevonden, maar gezien de nieuwe regeringsverklaring betekent dit geen koerswijziging van het strenge beleid. SVA rekent het tot haar taak het draagvlak voor opvang van vluchtelingen, met name binnen de regio Apeldoorn, zoveel mogelijk gunstig te beïnvloeden. Om de maatschappelijke problematiek rond asielzoekers/vluchtelingen en de functie van SVA onder de aandacht te brengen zal de lokale overheid en de pers indringender worden benaderd dan voorheen. Ook zal er een actiever voorlichtingsbeleid worden ontwikkeld. De gemeente Apeldoorn bereidt zich voor op het vormen van één centraal loket voor onder meer de dienstverlening in het kader van de WIN. Wat is de plaats en de taak van SVA daarin? Hoe kunnen wij in die situatie onze doelstelling van belangenbehartiger voor vluchte- 23

SVA Computer Club Uit de praktijk van een vluchtelingenwerker "Last but not least". Het doel van SVA computer Club is om vluchtelingen die tijd hebben en niet de mogelijkheid hebben een eigen computer aan te schaffen de computervrees te laten kwijtraken. Typeles wordt gegeven tot het verkrijgen van een type certificaat. Tot onze vreugde hebben velen dit certificaat gekregen en zelfs heeft iemand daardoor een baan gevonden. Diegenen die bezig zijn met een vakopleiding zoals MS-Word, MS-Excel en boekhouding werden ook geholpen met het voorbereiden van hun examen. De Club heeft zeker het beoogde doel bereikt. 24

Bijlage 1 Stichting Vrienden van SVA De stichting De Stichting Vrienden van SVA is een steunfonds ten behoeve van de cliënten (vluchtelingen) van de Stichting Vluchtelingenwerk Apeldoorn. De ondersteuning richt zich op aanvragen van een relatief kostbaar karakter, zoals blijkt uit het onderstaande overzicht. De aanvragers dragen in principe zelf minimaal 10 % van de kosten. Bij studiekosten draagt de Stichting Vrienden van SVA maximaal tweehonderd euro bij. Per geval wordt rekening gehouden met de specifieke situatie waarin aanvragers zich bevinden Resultaten Inkomsten bestaan uit giften van kerken, instellingen en particulieren. Een 15-tal vluchtelingen heeft in 2002 een beroep gedaan op het fonds. Ondersteuningsactiviteiten waren: * bijdragen studiekosten (schoolgelden en boekengelden) * bijdrage in herenigingskosten * bijdrage in begrafeniskosten * lening leefgeld. Naast de traditionele activiteiten heeft de Stichting Vrienden van SVA overleg gevoerd met het ROC over de hoogte van het schoolgeld en de noodzakelijke boeken. Dankzij de positieve houding van het ROC is voor vluchtelingen de schoolgeldbijdrage aangepast en zijn studiefaciliteiten binnen de accommodaties ter beschikking gesteld. 25

Bijlage 2 Aantal nieuwkomers in Apeldoorn 2002 OVERZICHT SOORT NIEUWKOMERS Aantal nieuwkomers 294 migranten vluchtelingen Aantal meldingen 293 275 (2002) 17 (2001) 148 146 1 (2003) Wel uitgenodigd maar Geen melding / geen reactie 1 Niet Nederl Nederl 132 15 Totaal 294 Totaal 294 26

Bijlage 3 Organisatieschema Stichting Vluchtelingenwerk Apeldoorn 2002 Introductie Individuele begeleiding Spreekuur (algemeen en juridisch) Juridische hulpverlening Bestuur K P O Sociaal culturele activiteiten Emplooi Voolichting Satelliet Publieksvoorlichting en PR Materiaal (fietsen, klusgroep, winkel) Balie en receptie 27