Uitgave van de Liberale Mutualiteit Hoge bloeddruk UW GEZONDHEID, ZÓ WERKT U ERAAN!
Inleiding Ongezonde leefgewoonten zoals roken, ongezond eten en weinig bewegen zorgen er onder andere voor dat onze slagaders vernauwen waardoor we het ons hart, de motor van ons lichaam, erg moeilijk maken. Want hierdoor moet het extra hard werken om het bloed in ons lichaam rond te pompen waardoor onze bloeddruk verhoogt. Een hoge bloeddruk wordt ook wel eens een stille doder genoemd: we voelen en zien niets maar ondertussen is er wel ernstige gezondheidsschade. Daarbij komt nog dat een hoge bloeddruk niet alleen voorkomt bij oudere mensen maar ook jonge mensen zijn hier vatbaar voor. De enige manier om een hoge bloeddruk op te sporen is door uw bloeddruk regelmatig te laten controleren door uw huisarts. INHOUD I. Wat is een hoge bloeddruk? 4 II. Wie heeft een verhoogd risico? 8 III. Voorkomen kan door gezonder te leven! 12 IV. Gezonde voeding 16 V. Medicamenteuze behandeling 20 VI. Meer informatie 22 Daarnaast kunt u een hoge bloeddruk voorkomen of verlagen door gezonder te gaan leven. Onze levensstijl heeft immers een belangrijke invloed op de bloeddruk. Voor meer informatie en praktische tips, kijk snel verder in deze brochure. 2 3
I. Wat is een hoge bloeddruk? WAT IS BLOEDDRUK? Het hart pompt bij elke hartslag zuurstofrijk bloed naar de weefsels van het lichaam. Het bloed stroomt daarbij onder een bepaalde druk door de slagaders. Deze druk noemt men bloeddruk. De bloeddruk wordt weergegeven in 2 cijfers. De systolische bloeddruk (bovendruk) is de hoogste druk die in de slagaders wordt gemeten wanneer het hart samentrekt en bloed in de slagaders pompt. HOE WORDT DE BLOEDDRUK GEMETEN? De bloeddruk schommelt doorheen de dag. Zo is de bloeddruk lager in perioden van rust zoals tijdens de nacht of wanneer we naar TV kijken. Fysieke inspanningen, emoties, angst en stress kunnen de bloeddruk verhogen. Bij een arts U gaat rustig zitten, houdt uw arm ter hoogte van uw hart en steunt op een tafel. De arts zal nu een drukband rond uw arm plaatsen en deze opblazen. Door de druk langzaam te verminderen, kan hij/zij via een stethoscoop ter hoogte van uw elleboog het opkomen van het eerste geluid (bovendruk) en het verdwijnen van de geluiden (onderdruk) aflezen op de bloeddrukmeter. Zelf de bloeddruk meten De diastolische bloeddruk (onderdruk) is de druk die in de slagaders wordt gemeten tijdens de rustfase van het hart. Op dat moment wordt er geen bloed in de slagaders gepompt. De bloeddrukwaarden kunnen worden uitgedrukt in millimeter kwik (mmhg, bijvoorbeeld: 120/80) of in centimeter kwik (cmhg, bijvoorbeeld: 12/8). WAT IS EEN OPTIMALE BLOEDDRUK? De bloeddruk is optimaal wanneer de bovendruk lager is dan 120 mmhg en de onderdruk lager is dan 80 mmhg (120/80). Voor personen met bepaalde aandoeningen zoals diabetes of nieraandoeningen liggen deze grenzen lager. Voor meer informatie, ga langs bij uw arts. Wanneer u dit op regelmatige basis doet, kan dit ervoor zorgen dat u de evolutie van uw bloeddruk kunt volgen. Hierdoor kunt u de behandeling beter begrijpen en voelt u zich nauwer betrokken. Meet uw bloeddruk op verschillende dagen maar steeds op dezelfde tijdstippen en doe 4 5
dit in een rustige omgeving (minstens 5 minuten stil zitten en niet praten). Kies bij voorkeur voor een bloeddrukmeter die u rond uw bovenarm plaatst in plaats van rond uw pols. Opgelet: zelf uw bloeddruk meten is nooit een middel om zelf een diagnose te stellen of uw behandeling aan te passen. WANNEER IS DE BLOEDDRUK TE HOOG? Men spreekt van een hoge bloeddruk of hypertensie wanneer er bij verschillende bloeddrukmetingen tijdens afzonderlijke raadplegingen een bloeddruk wordt gemeten die hoger is of gelijk aan 140/90 mmhg. Symptomen zoals duizeligheid, hartkloppingen, vermoeidheid, oorsuizingen, regelmatige bloedneuzen en hoofdpijn kunnen al een voorteken zijn van een verhoogde bloeddruk. Bij een te hoge bloeddruk zal het hart krachtiger moeten samentrekken om het zuurstofrijk bloed naar alle weefsels in het lichaam te pompen. Een verhoogde bloeddruk is geen ziekte op zich maar wel een belangrijke risicofactor voor het ontwikkelen van hart- en vaatziekten zoals atherosclerose (slagaderverkalking), hartinfarct, hersentrombose, enz. Bovendien vormen hart- en vaatziekten de belangrijkste doodsoorzaak in België. Daarnaast kunnen ook de nieren en de ogen aangetast worden door een te hoge bloeddruk. Als algemeen principe geldt: hoe hoger de bloeddruk, hoe groter het gezondheidsrisico. 6 7
II. Wie heeft een verhoogd risico? Bekijk aandachtig onderstaande risicofactoren voor een verhoogde bloeddruk (hart- en vaatziekten) en vink de factoren, die voor u van toepassing zijn, aan. Risicofactoren die u niet kunt beïnvloeden Erfelijke aanleg: wanneer rechtstreekse familieleden lijden aan een hoge bloeddruk of lijden aan hart- en vaatziekten op jonge leeftijd. Leeftijd: mannen ouder dan 55 jaar en vrouwen ouder dan 65 jaar of vanaf de menopauze, want dan valt het beschermende hormoon oestrogeen weg en neemt het gewicht vaak toe. EEN HOGE BLOEDDRUK IS NIET ENKEL EEN PROBLEEM VAN OUDERE MENSEN! De meeste mensen die lijden aan een hoge bloeddruk voelen zich goed en vertonen geen of weinig symptomen. Precies daarom weten de meeste mensen en vooral ook jonge mensen niet dat ze een hoge bloeddruk hebben. Draag zorg voor uw gezondheid en laat daarom vanaf 35 jaar uw bloeddruk regelmatig controleren. 8 9
Risicofactoren die u wel zelf in de hand hebt Overgewicht en obesitas vormen een zeer belangrijke risicofactor. Er is sprake van overgewicht bij een BMI vanaf 25 en van obesitas bij een BMI hoger of gelijk aan 30. U kunt uw BMI als volgt berekenen: Aanhoudende stress Roken Andere medische oorzaken zoals diabetes en nieraandoeningen. BMI (Body Mass Index) = gewicht (in kg) lengte (in m) x lengte (in m) Voorbeeld: Een persoon weegt 80 kg en meet 1,60 m. BMI = 80 kg = 31 1,60 m x 1,60 m Daarnaast speelt ook de plaats waar het overtollige lichaamsvet zich bevindt een belangrijke rol. Wanneer het lichaamsvet zich vooral rond de buikstreek situeert, is dit het meest nadelig voor onze gezondheid en dus ook voor de bloeddruk. Opgelet: indien u meerdere risicofactoren aanvinkte, loopt u een sterk verhoogd risico op hart- en vaatziekten. Het is daarom verstandig deze brochure grondig door te nemen en tot actie over te gaan. Dit wil zeggen gezonder gaan leven en bij uw huisarts langsgaan om uw bloeddruk te laten controleren. Maar ook wie één of geen risicofactoren heeft moeten aanvinken, gaat beter preventief te werk, want voorkomen is nog steeds beter dan genezen! Een te hoog cholesterolgehalte in het bloed Ongezonde eetgewoonten: een voeding rijk aan verzadigde vetten (vette vleessoorten, volle melkproducten, snacks, gebak, koeken, enz.), zout en alcohol werkt het ontstaan van hart- en vaatziekten in de hand. Te weinig beweging: er wordt aangeraden dagelijks een half uurtje matig intensief te bewegen. 10 11
III. Voorkomen kan door gezonder te leven! ZORG VOOR EEN GEZOND GEWICHT Een ongezonde levensstijl is in 95 % van de gevallen verantwoordelijk voor het voorkomen en de ernst van een hoge bloeddruk. Door gewicht te verliezen, te stoppen met roken, meer te bewegen, stress te vermijden en gezonder te eten kunt u uw bloeddruk al een heel stuk verlagen. Nog altijd niet overtuigd? Denk dan ook eens aan de vele andere voordelen van gezonder te gaan leven: - een betere algemene conditie waardoor de dagelijkse activiteiten vlotter gaan; - minder kans op tal van chronische aandoeningen zoals kanker, diabetes type 2, vruchtbaarheidsproblemen, enz.; - een betere nachtrust; - een verbeterd psychisch welzijn; - een positief effect op uw gewicht; - enz. Kortom u zult zich veel beter in uw vel voelen! Het succes om gezonder te gaan leven is echter in grote mate afhankelijk van uw eigen motivatie! Weet daarom dat de meeste vooruitgang wordt geboekt door kleine aanpassingen in de leef- en eetgewoonten en deze ook consequent vol te houden. Vergeet uzelf ook niet af en toe te belonen voor iedere stap voorwaarts: een dagje heerlijk ontspannen, een uitstap met kennissen, enz. Voor sommige mensen kan het ook helpen om hun gezonde voornemens neer te schrijven, een lotgenoot te zoeken voor extra steun, enz. Bij een te hoog lichaamsgewicht (overgewicht en obesitas) heeft elk blijvend gewichtsverlies, hoe klein ook, een positieve invloed op onze gezondheid en dus ook op de bloeddruk. Wenst u te vermageren? Beperk dan uw energie-inname door gezonder te eten en voer uw energieverbruik op door meer te bewegen. U vindt tal van praktische tips verder in deze brochure. STOP MET ROKEN Wie stopt met roken, zelfs na jarenlange verslaving, halveert het risico op hart- en vaatziekten al met de helft na één jaar stoppen. Na 10 jaar rookvrij te leven is de levensverwachting opnieuw dezelfde als bij mensen die nooit gerookt hebben. Redenen genoeg om onmiddellijk te stoppen met roken! TIPS - Kies een stopdag. - Stop in één keer, dit heeft meer kans op succes. - Gooi alle sigaretten, aanstekers en asbakken weg. - Vertel aan mensen die u vaak ziet dat u zult stoppen met roken. - Verzin andere leuke dingen om te doen: spreek af met een kennis, ga fietsen, kook een lekkere maaltijd, ga winkelen, enz. - Reken eens uit hoeveel geld u op één jaar kunt besparen door te stoppen met roken. 12 13
BEWEEG REGELMATIG Voldoende bewegen is een must voor iedereen die gezond wil blijven. Bouw uw beweegactiviteiten geleidelijk op en loop niet meteen te hard van stapel. Dagelijks 30 minuten matig intensief bewegen is voor volwassenen reeds voldoende om van de gezondheidsvoordelen te genieten. - Neem de fiets om te gaan picknicken, om boodschappen te doen, voor een gezellige familie-uitstap, om naar het werk te gaan, enz. - Geen zin om buiten te gaan fietsen? Een hometrainer is een prima alternatief. - Ravotten met de (klein)kinderen, het huishouden doen, het gazon maaien, klussen in en rond het huis, enz. zijn ook vormen van beweging. - Kies bij voorkeur voor uithoudingssporten zoals joggen, zwemmen en fietsen in de plaats van krachtsporten en pieksportprestaties zoals squash. - Zorg ervoor dat u nog kunt praten tijdens de fysieke inspanning. Zo respecteert u uw lichamelijke grenzen. - Kies steeds voor beweegactiviteiten die u graag doet en binnen uw mogelijkheden liggen. Zo kunt u het bewegen langer en met plezier volhouden. VERMIJD STRESS Stress kan verschillende oorzaken hebben en heeft veel te maken met hoe we met druk omgaan. Een aantal TIPS typische klachten van stress zijn: hoofdpijn, spierpijnen, slaapproblemen, een verminderd reactie- en concentratievermogen, - Dagelijks 10.000 stappen zetten komt de gezondheid enz. ten goede! Een persoon zet per dag al ongeveer 6.000 stappen, de overige 4.000 stappen kunt u bereiken door Stress volledig uitschakelen is weliswaar niet mogelijk dagelijks minstens 30 minuten licht tot matig te bewegen. omdat het nu eenmaal deel uitmaakt van ons leven. Maar U hoeft niet onmiddellijk in één keer 30 minuten uzelf af en toe eens wat rust gunnen is geen overbodige te bewegen. Opsplitsen in kortere periodes van minstens luxe. 10 minuten is een even goed alternatief. Via een stappenteller ziet u het aantal stappen en het TIPS resultaat kan soms heel verassend zijn! (meer info op - Las af en toe een mentale rustpauze in tijdens het werk: www.10000stappen.be) loop eens rond, ga naar het toilet, enz. - Laat de lift voor wat hij is en neem de trap. Dit is een - Zorg voor ontspannende en rustgevende activiteiten in zeer eenvoudige manier om meer te bewegen zonder uw vrije tijd. Bijvoorbeeld: naar muziek luisteren, lezen, dat dit extra tijd in beslag neemt. een bad nemen of naar de sauna gaan. - Parkeer uw wagen iets verder of stap een bushalte - Ontspanningsoefeningen zoals ademhalingsoefeningen, vroeger af. yoga en meditatie kunnen u helpen om tot rust te - Een frisse wandeling maken biedt zoveel meer komen. 14 gezondheidsvoordelen dan urenlang TV kijken. - Zorg voor voldoende beweging. 15
IV.Gezonde voeding GEZONDE VOEDING IN 10 STAPPEN De eetgewoonten aanpassen is voor velen geen gemakkelijke opgave, want al te vaak denken mensen dat gezonde voeding niet lekker kan zijn. Een koekje of een stukje chocolade op tijd en stond kan geen kwaad, maar alles hangt af van de hoeveelheid en de frequentie. Het is de bedoeling langzamerhand gezonde eetgewoonten aan te leren en onze foute eetgewoonten te verbeteren. Een gezonde voeding voorziet ons lichaam van voldoende energie en voedingsstoffen om goed te functioneren. De vetten in onze voeding zijn hierbij de energieleveranciers bij uitstek. Vetten zijn essentieel in een gezonde voeding maar niet alle soorten vetten zijn even gezond. Vooral het gebruik van verzadigde vetten en cholesterol moet beperkt worden. Hou daarom rekening met de volgende 10 stappen die essentieel zijn voor een gezonde voeding. 1. Drink 1,5 liter per dag. Water geniet hierbij steeds de voorkeur. 2. Kies voor aardappelen, volkoren graanproducten en deegwaren omwille van hun hoge aanbreng van essentiële voedingsstoffen. 3. Eet 2 tot 3 stukken fruit en 300 g groenten per dag. Deze zorgen voor de noodzakelijke vitaminen en mineralen. 4. Eet en drink voldoende melk en melkproducten en geef de voorkeur aan halfvolle melkproducten en magere kaassoorten (aangeduid met 20+ of 30+). 5. Wees matig met vlees, vis, eieren en vleesvervangers en probeer daarnaast vette vleessoorten en vleeswaren zoals worst, pitavlees, gepaneerd vlees, salades, salami, préparé, paté, enz. te vermijden omwille van hun hoge aanbreng van verzadigd vet. 6. Kies tweemaal per week voor vis in de plaats van vlees. Vis bevat essentiële visvetzuren die van belang zijn voor een goede gezondheid. 7. Gebruik steeds smeer- en bereidingsvet, maar respecteer de juiste hoeveelheden: één mespuntje smeervet per boterham en één eetlepel bereidingsvet per persoon. 8. Geef steeds de voorkeur aan plantaardige vetstoffen zoals margarine en olie en vermijd boter. 9. Lekkernijen en hartige snacks zijn een streling voor de tong maar een boosdoener voor onze gezondheid. Eet ze met mate. 10. Hanteer een regelmatig eetpatroon met 3 hoofdmaaltijden: ontbijt, middagmaal en avondmaal, en met tussen elk maaltijdmoment een gezond tussendoortje. Bijvoorbeeld: fruit, magere yoghurt, rauwe groenten, een tas groentesoep, enz. 16 17
LEKKER ETEN MET MINDER ZOUT Teveel zout eten is schadelijk voor de gezondheid. Zout is van nature aanwezig in voedingsmiddelen maar wordt vaak ook toegevoegd aan bereidingen en kant-en-klare gerechten. De aanbeveling in een gezonde voeding is maximum 5 g per dag terwijl we momenteel het dubbele eten. - Bekijk steeds de ingrediëntenlijst op de verpakking. De ingrediënten staan in volgorde van dalende hoeveelheid. Dus als zout, keukenzout, industrieel zout, tafelzout of natrium in het begin van de ingrediëntenlijst staan, wil dat zeggen dat het voedingsmiddel waarschijnlijk veel zout bevat. TIPS - Voeg geen extra zout toe en plaats geen zoutvat op tafel. In het begin kan de smaak even wennen zijn, maar na een tijdje passen uw smaakpapillen zich vanzelf aan. - Geef gerechten smaak op een andere manier: voeg tuinkruiden zoals peterselie, basilicum, enz. toe. U kunt ze vers, gedroogd of diepgevroren kopen. Ook specerijen zoals peper, paprika, komijn, enz. zorgen voor extra smaak. Let wel op met kruidenmengelingen zoals kipkruiden, barbecuekruiden, enz., want hier wordt vaak extra zout aan toegevoegd. - Rauwe en kort gekookte groenten behouden veel meer van hun natuurlijke smaak. - Geef vlees en vis meer smaak door ze te marineren, te stomen, in papillot te bereiden, enz. - Geef zoveel mogelijk de voorkeur aan verse voedingsmiddelen. Zo komen de natuurlijke aroma s het best tot hun recht. - Niet bereide diepgevroren voedingsmiddelen bevatten geen toegevoegd zout in tegenstelling tot voedingsmiddelen in blik en bereide gerechten. WEES MATIG MET ALCOHOL Alcohol brengt een niet te verwaarlozen hoeveelheid energie aan en is bovendien geen weldoener voor onze gezondheid. Bij een speciale gelegenheid met vrienden of familie een glas heffen kan wel, maar matigheid blijft de boodschap. De aanbeveling luidt dagelijks niet meer dan één tot twee glazen alcohol te drinken. 18 19
V. Medicamenteuze behandeling Calciumantagonisten blokkeren de opname van calcium in de cellen. Hierdoor zullen de bloedvaten minder snel vernauwen. Omzettingsenzymremmers voorkomen de vorming van een natuurlijke slagadervernauwende stof. De arts zal beginnen met de laagste dosis, maar wanneer de druk niet voldoende daalt of wanneer de patiënt nevenwerkingen vertoont, kan de arts op een ander geneesmiddel overgaan. Het is dus niet ongewoon dat de arts meerdere geneesmiddelen uitprobeert voor hij het geneesmiddel vindt dat het beste bij u past. Naast bovenstaande groepen geneesmiddelen kan het ook nodig zijn om andere geneesmiddelen in te schakelen zoals cholesterolverlagers of bloedverdunners (bijvoorbeeld Aspirine ). De arts zal, op basis van verschillende bloeddrukmetingen en uw risicofactoren voor hart- en vaatziekten, de behandeling bepalen. Als algemene aanbeveling gelden steeds de preventietips die u terugvindt in hoofdstukken III. en IV. Indien deze maatregelen onvoldoende zijn, zal de arts mogelijk besluiten om tot een medicamenteuze behandeling over te gaan. Er zijn verschillende groepen geneesmiddelen die hiervoor in aanmerking komen. Een combinatie van verschillende van deze groepen kan noodzakelijk zijn. Diuretica verhogen de uitscheiding van zout en urine via de nieren waardoor de bloeddruk daalt. Bètablokkers verminderen de invloed van het zenuwsysteem op het hart- en bloedvatenstelsel. BELANGRIJKE AANDACHTSPUNTEN - Neem voor een blijvend bloeddrukverlagend effect elke dag trouw uw geneesmiddelen in. - Hebt u last van nevenwerkingen, bespreek dit dan steeds met uw arts. - Neem uw geneesmiddelen op vaste tijdstippen in. - Bewaar uw geneesmiddelen op een vaste veilige plaats waar u ze niet kunt vergeten. - Zorg ervoor dat u altijd een reservestrip in uw tas, portefeuille of op het werk hebt. - Neem nooit zelf het initiatief om uw medicamenteuze behandeling stop te zetten. Dit kan zeer gevaarlijk zijn voor uw gezondheid. 20 21
VI. Meer informatie Wenst u meer informatie over andere gezondheidsonderwerpen zoals cholesterol, gezonde voeding, beweging, een gezond gewicht, rugpijn, slaapproblemen, enz.? Ga dan langs bij het kantoor van uw Liberale Mutualiteit en vraag naar onze gezondheidsbrochures. U kunt voor meer informatie ook altijd terecht op de website van uw Liberale Mutualiteit: www.liberalemutualiteit.be Vergeet u zeker niet te abonneren op onze tweemaandelijkse gezondheidsnieuwsbrief via onze website. Deze nieuwsbrief staat boordevol actuele gezondheidsinformatie en lokale activiteiten. Interessante websites Belgische Cardiologische Liga - www.cardiologischeliga.be Belgisch Hypertensie Comité - www.belhypcom.be De hartrevalidatiecentra van de verschillende ziekenhuizen Vlaamse Beroepsvereniging van Voedingsdeskundigen en Diëtisten (VBVD) - www.vbvd.org www.stophetzout.be www.gezondheidstest.be www.10000stappen.be www.gezondsporten.be www.happybodytoyou.be www.tabakstop.be 22 23
Ontdek de Liberale Mutualiteit op www.liberalemutualiteit.be Liberale Mutualiteit Provincie Antwerpen Lange Nieuwstraat 109 2000 Antwerpen 03/203.76.00-03/225.02.35 info@lmpa.be Liberale Mutualiteit van Brabant Koninginneplein 51-52 1030 Brussel 02/209.48.11-02/219.01.54 info@mut403.be Liberale Mutualiteit West-Vlaanderen Revillpark 1 8000 Brugge 050/45.01.00-050/45.01.02 info@lmwvl.be Liberale Mutualiteit van Oost-Vlaanderen Brabantdam 109 9000 Gent 09/223.19.76-09/224.11.74 infocomm@libmutov.be Liberale Mutualiteit Limburg Geraetsstraat 20 3500 Hasselt 011/29.10.00-011/22.20.67 info@lml.be Liberale Mutualiteit Vlaams Gewest Prieelstraat 22 1730 Asse 02/452.90.10-02/454.06.70-02/452.62.20 info@lmvlg.be Verantwoordelijke Uitgever: Geert Messiaen, Livornostraat 25, 1050 Brussel Editie september 2012