Dyslexieprotocol voor ouders

Dyslexieprotocol voor ouders Aan dit protocol kunnen geen rechten worden ontleend. 1

Inhoudsopgave 1. Wat is dyslexie? blz. 3 2. Kenmerken van dyslexie blz. 3 2.1 Algemene omschrijving blz. 3 2.2 Waar je bij lezen tegenaan loopt blz. 4 2.3 Waar je bij spelling tegenaan loopt blz. 4 2.4 Waar je bij schrijven tegenaan loopt blz. 4 3. De diagnose van dyslexie en de dyslexieverklaring blz. 4 4. Signalering van dyslexie op Boulevard 410 blz. 4 4.1 Toetsen die worden afgenomen blz. 5 4.2 Afname leestoetsen blz. 5 4.3 Afname spellingtoetsen blz. 5 4.4 Groepshandelingsplan (GHP) blz. 6 5. Begeleiding van leerlingen met dyslexie op Boulevard 410 blz. 6 5.1 Begeleiding door de leerkracht van de Jonge Kindafdeling blz. 6 5.2 Begeleiding door de leerkracht blz. 8 5.3 Schoolaanbod op het gebied van lezen en spelling blz. 8 5.4 Begeleiding/behandeling door de remedial teacher blz. 10 5.5 Begeleiding/behandeling door Expertisecentrum Het Leespaleis of externe organisaties blz. 10 6. Comorbiditeit blz. 10 7. Compensatie en dispensatie blz. 11 8. Sociaal-emotionele gevolgen van dyslexie blz. 11 9. Rol van de ouders blz. 12 Bijlagen: 1. Verklarende woordenlijst blz 14 2. Compenserende en dispenserende maatregelen blz. 18 3. Tips voor ouders blz. 19 2

1 Wat is dyslexie? Wij gebruiken de definitie van de Stichting Dyslexie Nederland: Dyslexie is een stoornis die gekenmerkt wordt door een hardnekkig probleem met het aanleren van en het accuraat en/of vlot toepassen van het lezen en/of spellen op woordniveau.. Dit betekent dat iemand met dyslexie moeite heeft met het aanleren van lezen en/of het spellen van woorden, en blijvend moeite heeft met lezen en/of spelling. 2 Kenmerken van dyslexie 2.1 Algemene omschrijving Dyslexie is het best omschreven als een combinatie van mogelijkheden en moeilijkheden die het leerproces beïnvloeden bij lezen, spellen, schrijven en vaak ook rekenen. In Nederland heeft ongeveer 4% van de basisschoolleerlingen dyslexie. Deze leerlingen hebben ernstige lees- en/of spellingproblemen. Dit komt doordat zij moeite hebben met de automatisering van het lezen en spellen van taal. Er is een verwerkingsprobleem in de hersenen. Het deel van de hersenen dat voor taal belangrijk is, werkt anders. Dyslexie is aangeboren en heeft niets te maken met intelligentie. Leerlingen met dyslexie kunnen moeite hebben: om het verschil te horen tussen sommige klanken; om de klanken in volgorde te zetten, zoals bij 'dorp' en 'drop' of '12' en '21'; met het onthouden van losse gegevens, zoals rijtjes, woordjes, jaartallen, namen van mensen en plaatsnamen, en met tafels; met klokkijken en snel hoofdrekenen; met plannen en opruimen; met het onthouden van twee opdrachten in één instructie; met overschrijven van het bord; met het vinden van woorden. 3

2.2 Waar je bij lezen tegenaan loopt De leesproblemen van leerlingen met dyslexie vallen het meest op bij hardop lezen. Sommige leerlingen hebben een traag leestempo en lezen de woorden spellend (h-a-k). Andere leerlingen hebben een hoog leestempo, maar maken daarbij veel fouten omdat ze woorden raden in plaats van ze te lezen. Er kan ook sprake zijn van een combinatie van beide. 2.3 Waar je bij spelling tegenaan loopt Leerlingen met dyslexie proberen vaak de spelling van specifieke woorden te onthouden. Het lukt natuurlijk niet om al die woorden te onthouden. Vooral de weetwoorden zijn moeilijk in te prenten, zoals de woorden met ou/au en ei/ij. 2.4 Waar je bij schrijven tegenaan loopt Leerlingen met dyslexie schrijven vaak onleesbaar en maken veel doorhalingen. Sommige leerlingen schrijven bewust onduidelijk en hopen zo dat een woord toch nog goed wordt gerekend. 3 De diagnose van dyslexie en de dyslexieverklaring Er is geen eenvoudige test waarmee dyslexie kan worden vastgesteld. Als school spreken we het vermoeden van dyslexie uit. Om zeker te weten dat een leerling dyslexie heeft is uitgebreid onderzoek van de leerling nodig, zogenaamd diagnostisch onderzoek. Op basis van de onderzoeksgegevens en de toetsgegevens van school kan een dyslexieverklaring afgegeven worden. Het diagnostisch onderzoek naar dyslexie en het afgeven van een dyslexieverklaring wordt gedaan door psychologen en orthopedagogen. Een dergelijk onderzoek kan bekostigd worden door de ouders. Ook kan een onderzoek bekostigd worden door de zorgverzekeraar. Het is belangrijk om van te voren contact op te nemen met de zorgverzekeraar en te vragen naar de voorwaarden. De intern begeleider kan de ouders advies geven over verschillende onderzoekbureaus naar dyslexie. Dyslexie blijf je houden, dus een dyslexieverklaring is onbeperkt geldig. 4 Dyslexiesignalering op Boulevard 410 Vroegtijdige signalering van dyslexie vinden wij erg belangrijk. Er zijn in alle groepen vanaf groep 2 tot en met groep 8, observatie, meet- en toetsmomenten tijdens een schooljaar. Deze worden gevolgd door ondersteuningsperiodes waarin handelingsgericht gewerkt wordt aan de leesen of spellingsproblemen van de leerling. 4

4.1 Toetsen die worden afgenomen: Toetsen van de leesmethode Cito DMT (Drie Minuten Toets) AVI-leeskaarten om het leesniveau te bepalen Cito Begrijpend lezen Cito Begrijpend luisteren PI-dictee (spelling) Indien nodig gebruikt de remedial teacher/leesspecialist nog andere specifieke toetsen. 4.2 Afname leestoetsen Elk jaar wordt er op school een toets- kalender gemaakt. In januari en juni worden de leesniveaus bepaald (zie schema hieronder). In groep 3 en 4 worden de leerlingen vier keer getoetst, ook in oktober en maart. Leerlingen met dyslexie worden van groep 5 t/m 8 ook vier keer per jaar getoetst. Leestoetsen per periode januari Groep 2 Cito taal juni Groep 2 Cito taal januari Groep 3 M3 juni Groep 3 E3 januari Groep 4 M4 juni Groep 4 E4 januari Groep 5 M5 juni Groep 5 E5 januari Groep 6 M6 juni Groep 6 E6 januari Groep 7 M7 juni Groep 7 E7 januari Groep 8 Plus Bovenstaand schema laat de streefdoelen zien per klas. Voor sommige leerlingen worden individuele afspraken gemaakt in het OntwikkelingsPerspectief (OPP.) AVI E6 is het minimale niveau om met het lezen van teksten in onze maatschappij te functioneren 5

. 4.3 Afname spellingtoetsen Aan het begin van het schooljaar wordt een methode- gebonden toets afgenomen. In februari en juni wordt het PI-dictee afgenomen. Daarnaast worden er in de klas dictees afgenomen volgens de richtlijnen van de methode Taal Actief. 4.4 Groepshandelingsplannen (GHP) Op Boulevard410 wordt er gewerkt met groepshandelingsplannen, zogenaamde GHP s. Voor iedere groep zijn er GHP besprekingen, waarin de intern begeleider en de groepsleerkracht alle leerlingen uit de groep bespreken. In overige besprekingen worden alleen de zorgleerlingen besproken. Daarnaast wordt er 3x per schooljaar een leerkracht-oudergesprek gevoerd. Na ieder toetsmoment bekijken de leerkracht, de intern begeleider en de remedial teacher de toetsresultaten, waarbij de zorgleerlingen extra aandacht krijgen. 5 Begeleiding van leerlingen met dyslexie op Boulevard 410 De intern begeleider en de remedial teacher hebben een spilfunctie in het bewaken van het proces bij leerlingen die begeleiding nodig hebben bij lees- en spellingproblemen. Zij zien toe op het verloop van de uitvoering: dat er interventie- en groepshandelingsplannen gemaakt worden en dat die plannen worden geëvalueerd. Op de Boulevard 410 is een gespecialiseerde remedial teacher aanwezig. Zij is gespecialiseerd in leesproblemen en dyslexie. 5.1 Begeleiding door de leerkracht van de Jonge Kindafdeling De ontwikkeling van geletterdheid begint al lang voordat een kind naar school gaat. De mate waarin leerlingen leesvaardigheden ontwikkelen kan verschillen door o.a. ontwikkelingsniveau en taalproblematiek. 6

Op school zijn wij al in de jongste groepen veel bezig met taal door o a. het voorlezen van prentenboeken. Zo maken de kinderen kennis met geschreven taal en leren zij dat letters zinnen vormen, dat je van links naar rechts leest, en dat al die woorden en zinnen betekenis hebben. Kinderen kunnen ook zelfstandig prentenboeken bekijken en daarin geschreven taal zien. De leerkracht heeft de gewoonte om veel te schrijven waar de kinderen bij zijn. Wanneer kinderen taalvaardiger worden, worden zij zich bewust dat lieveheersbeestje een langer woord is dan aap terwijl een aap in werkelijkheid groter is dan een lieveheersbeestje. Door rijmpjes en versjes leren kinderen dat sommige woorden aan het eind hetzelfde klinken. Ze leren dat woorden in klanken zijn opgebouwd en dat woorden bijvoorbeeld met dezelfde letter beginnen. Al deze vaardigheden worden spelenderwijs aangeboden met betekenisvolle activiteiten. Er wordt gebruik gemaakt van concrete materialen, zoals magnetische letters, schuurpapieren letters, krijt, stempels, een lettermuur. Klanken worden aangeboden met ondersteuning van een motorisch gebaar. De kinderen zijn zelf ook bezig met lees en schrijfactiviteiten. Zoals hun eigen naam schrijven, woorden naschrijven of stempelen, en briefjes maken zoals boodschappenlijstjes. De naam van het kind is op zijn stoel en tafel geplakt, zodat er woordherkenning ontstaat. Niet alleen prentenboeken staan centraal, maar ook woordenschatonderwijs, verteltafels en verteltassen, de klankgebaren. Zo kunnen wij ons specifiek richten op kleuters die mogelijk lees- en/of spellingsproblemen ontwikkelen, en kunnen wij afstemmen voordat het leesproces start en kinderen op hun eigen niveau begeleiden. Maar ook kinderen die toe zijn aan het leren lezen bieden wij een gericht aanbod, zodat er een doorgaande lijn gewaarborgd wordt. Ouderbetrokkenheid Ouders worden actief betrokken bij dit proces. In de nieuwsbrief vertellen wij met welk thema wij bezig zijn, welk prentenboek centraal staat, welk klankgebaar is aangeboden. Wij stimuleren het bezoek aan een bibliotheek en het voorlezen thuis. Kinderen mogen boeken mee naar school nemen. Wij zetten Flip de Beer in die in het weekend gaat logeren en waarbij wij vragen of ouders een tekst in het boekje willen schrijven. Dit verhaal wordt dan na het weekend voorgelezen. Tijdens oudercontactavonden wordt onder meer de ontwikkeling op het gebied van ontluikende geletterdheid besproken en toegelicht. 7

5.2 Begeleiding door de leerkracht De eerst verantwoordelijke is en blijft de groepsleerkracht van de leerling. De extra hulp begint altijd in de klas. Een goed klassenmanagement is essentieel. De dyslectische leerling krijgt meer oefentijd voor lezen en spellen. De oefeningen zijn taakgericht en sluiten aan bij de methoden. Wij gebruiken het directe instructiemodel. Dat is een organisatiemodel dat ruimte biedt voor extra interventiemomenten, ten behoeve van leerlingen die extra instructie en oefening voor lezen en spellen nodig hebben. Alle leerkrachten van Boulevard 410 maken gebruik van de instructietafel. Dyslectische leerlingen hebben baat bij duidelijke en concrete instructie waarbij denkstappen hardop worden voor gedaan. De leerling kan deze denkstappen dan overnemen. Door te werken met plaatjes en kleine tekeningetjes (visuele ondersteuning) en stappenplannen geven we de leerlingen houvast bij het onthouden. Bij het aanleren en onthouden van spellingregels is dat zeer effectief. Er is ook aandacht voor de inzet van de leerling. 5.3 Schoolaanbod op het gebied van lezen en spelling Groep 2 Voorschotbenadering tweede helft van het jaar. Groep 3 Goed leesonderwijs: o Er is veel aandacht voor automatiseren van letters met gebaren alfabet o Extra handen in de klas: rt-er werkt verschillende momenten samen met de leerkrachten in groep 3 o Auditieve training o Digibord o Computer actief inzetten o Beloningssysteem o Biebbezoek: 1 x per drie weken o Huiswerk: elke vakantie o Veel voorlezen o Een aantal keer per schooljaar is er schoolbreed een leesstimulerend thema Voorlichting aan ouders Groep 4 Niveaulezen Remedial teacher geeft les aan groepjes leerlingen met een vertraagde leesontwikkeling o Ouders worden betrokken Leerlingen met een vertraagde leesontwikkeling krijgen niveaulezen in kleine groepjes en huiswerk in het weekend Digibord Computer actief inzetten 8

Schooltv Biebbezoek: 1 x per drie weken Ouders worden betrokken bij het lezen, thuis ook veel oefenen met begeleiding en materiaal van school. Huiswerk: elke vakantie (t/m/ AVI E4) Een aantal keren per schooljaar is er schoolbreed een leesstimulerend thema Voorlichting aan ouders Middenbouw groep 5 en groep 6 Niveaulezen Rt-er geeft les aan groepjes leerlingen met een vertraagde leesontwikkeling o Ouders worden betrokken Boekenkring Digibord Computer actief inzetten Schooltv Biebbezoek: 1 x per drie weken Projecten van de bieb worden actief gebruikt in de klas Een aantal keren per schooljaar is er schoolbreed een leesstimulerend thema Bovenbouw groep 7 en groep 8 Leerlingen die klaar zijn met het ondersteuningsprogramma maar die nog niet AVI Plus hebben bereikt, komen in een rt-groepje (klein groepje onderleiding van de remedial teacher) Leerlingen met dyslexie die AVI Plus hebben, worden door de remedial teacher gevolgd. Aandacht voor technisch lezen 2 à 3 keer in de week in de klas Toetsing wordt aangepast op de leerling (grootte van tekst, tijd, voorlezen) Ondersteuning d.m.v. Kurzweil is een mogelijkheid voor ondersteuning bij spelling en voorlezen Inzet pre-teaching Visuele ondersteuning met films bij begrijpend lezen en wereldoriëntatie Digibord Computergebruik Biebbezoek: 1 x per drie weken Boekenkring Inzet luisterboeken Stappenplan Spreekbeurt Boekverslag in overleg Schooltv 9

5.4 Begeleiding/behandeling door de externe remedial teacher Na een analyse van de toetsresultaten en een evaluatie van de ondersteuning die de leerling heeft gehad van de leerkracht, neemt de remedial teacher indien nodig aanvullende diagnostische toetsen af. In het groepshandelingsplan komen de interventies te staan die deze leerling nodig heeft in de groep. De leerkracht gaat zelf aan de slag met de leerling, eventueel ondersteund door de remedial teacher. De remedial teacher heeft beperkte tijd voor de ondersteuning van leerlingen met lees- en spellingsproblemen. Leerlingen die bezig zijn met het proces van leren lezen (groep 3/4) hebben voorrang bij ondersteuning van de remedial teacher. Leerlingen met de diagnose dyslexie en de leerlingen met een forse leesachterstand krijgen één keer in de week ondersteuning in een groepje, en er wordt gezorgd voor wekelijks huiswerk en vakantieleeswerk. Indien ouders een externe remedial teacher willen inschakelen om hun kind te begeleiden, dan is school altijd bereid om samen te werken. 5.5 Begeleiding/behandeling door Expertisecentrum Het Leespaleis of externe organisaties Mocht er vermoeden zijn van dyslexie, dan worden de lees- en spellingsresultaten gevolgd. In het leerlingvolgsysteem van de school worden alle gegevens (interventies in de groep, extra ondersteuning buiten de groep) bijgehouden. Deze informatie (het leerling-dossier) wordt beschikbaar gesteld aan het Leespaleis of een externe organisatie, die onderzoek doet naar dyslexie. Zij voeren het onderzoek uit. Mocht er sprake zijn van dyslexie dan wordt overlegd wat een goede vervolgstap is. Dit alles gaat natuurlijk in goed overleg met de ouders. 6 Comorbiditeit Wanneer iemand twee stoornissen tegelijk heeft, wordt dit comorbiditeit genoemd. Dyslexie komt vaak voor in combinatie met dyscalculie, ADHD, DCD en met spraak- /taalstoornissen. Bij al deze stoornissen is er, net als bij dyslexie, sprake van een probleem met de informatieverwerking in de hersenen. Soms hebben leerlingen met dyslexie ook problemen met het onthouden van talige informatie. Verder komt het vaak voor dat ze moeite hebben om hun werk te structureren. 10

7 Compensatie en dispensatie Compenserende maatregelen zijn hulpmiddelen bedoeld om de problemen te verminderen die de leerlingen met dyslexie ondervinden en om de zelfredzaamheid te bevorderen. Dispenserende maatregelen zijn bepaalde vrijstellingen die leerlingen met dyslexie kunnen krijgen. De compenserende en dispenserende maatregelen zijn te vinden in bijlage 2. Dit is een overzicht van een groot aantal maatregelen. Niet alle maatregelen zijn voor iedere leerling geschikt. Per leerling wordt bekeken welke maatregelen bij hem/haar passen. 8 Sociaal- emotionele problemen als gevolg van dyslexie Door dyslexie kan het gevoel van eigenwaarde bij een kind afnemen. Het kan zorgen voor frustratie als een kind moeite heeft met technisch lezen, terwijl het bij klasgenootjes gemakkelijk lijkt te gaan. Ook kunnen motivatieproblemen ontstaan waardoor leerlingen geen zin meer hebben om het lezen te blijven oefenen, terwijl ze juist extra oefening nodig hebben. Het voorkomen van sociaal-emotionele problemen is niet altijd mogelijk. Het hangt van de persoonlijkheid van de leerling af. Als dyslexie is vastgesteld is het voor een kind belangrijk, dat de leerkracht weet wat dyslexie betekent en weet wat de leerling nodig heeft om lees- en schrijftaken zo goed mogelijk uit te kunnen voeren. 11

De leerling heeft ook een leerkracht nodig die aan hem uitlegt waarom hij moeite heeft met bepaalde taken, zodat hij beter inzicht krijgt in zijn eigen leerproces. De mate waarin een leerling last heeft van de gevolgen van zijn dyslexie, hangt voor een belangrijk deel af van de manier waarop de school ermee omgaat en wat zij de leerling te bieden heeft. Op school doen wij ons best om ervoor te zorgen dat leerlingen de ondersteuning krijgen die ze nodig hebben. Iedere leerling heeft wel iets waar hij minder goed in is en waar hij hulp bij nodig heeft. We proberen op onze school leerlingen te helpen daar waar ze behoefte hebben aan dispensatie, compensatie, remedial teaching of pre-teaching. We maken gebruik van hun sterke kanten en leggen de nadruk op alles wat ze wel kunnen en waar iemand goed in is. Dat is voor alle leerlingen prettig, maar wordt belangrijker naarmate het leren op een of meer leergebieden moeizamer verloopt. Dyslexie heb je voor het leven. Het is een stoornis waarmee je moet leren leven en waar elke dyslecticus in meer of mindere mate zijn hele leven last van heeft, ook al hebben de ouders en de leerkrachten adequate ondersteuning geboden bij het leren lezen en spellen. Er zijn natuurlijk verschillen in de mate waarin iemand last heeft van zijn dyslexie. Dat hangt onder meer af van je persoonlijkheid en intellectuele mogelijkheden. Een grote mate van doorzettingsvermogen is nodig, en de beschikbaarheid van compensatiemogelijkheden. Mocht blijken dat een kind sociaal-emotionele problemen heeft door de dyslexie, dan kunnen wij hem of haar leren hiermee om te gaan. Hiervoor gebruiken wij de methode Jesse heeft dyslexie. Aan de hand van platen wordt er gepraat over wat het betekent om dyslexie te hebben, zodat de leerling dyslexie kan gaan leren accepteren 9 Rol van de ouders Ouders kunnen een belangrijke ondersteunende en/of stimulerende rol spelen in de begeleiding wanneer hun kind moeite heeft met lezen, spellen en/of het schrijven van verhalen (stellen). Deze ondersteunende rol is in vier hoofdpunten samen te vatten: 1. Helpen accepteren van de lees- en/of spellingproblemen wanneer er sprake is van dyslexie. 2. Op een ontspannen manier extra lezen met hun kind. 3. In het geval van dyslexie de leerling helpen met het huiswerk, met gebruikmaking van de hulpmiddelen die er zijn voor dyslectici. 4. De sterke punten van het kind verder helpen ontwikkelen. 12

Bij alle extra inspanningen die de ouders thuis leveren, is nauw overleg met de leerkracht, de remedial teacher en intern begeleider van essentieel belang. Een goede afstemming tussen school en thuis is in het belang van de leerling. Adviezen voor het begeleiding van een kind met lees en/of spellingsproblemen staan vermeld in bijlage 3. 13

Bijlage 1 : Verklarende woordenlijst. Auditieve training: Auditieve Training is allereerst gericht op kinderen met spraak en taal problemen, van globaal 4-7 jaar. Voor de meeste kinderen geldt dat ze de auditieve vaardigheden genoeg ontwikkelen in de normale klassensituatie. kinderen met spraak en taal problemen hebben vaak moeite met het ontwikkelen van deze vaardigheden. Met behulp kunnen ze de auditieve vaardigheden intensief en in hun eigen tempo ontwikkelen. De oefeningen zijn verschillend van niveau. Beginnend met basale auditieve discriminatie nodig voor het trefwoord herkennen (niveau 1) en oplopend tot plaatsen van klanken kunnen aanwijzen in langere woorden (niveau 6). AVI lezen: De vorderingen die je kind maakt bij zijn technische leesvaardigheid zijn meetbaar. Ook is te meten hoe moeilijk een tekst is. Zowel de ontwikkeling van je kind als de moeilijkheidsgraad van een tekst wordt weergegeven in een AVIniveau. AVI- niveaus zijn ooit bedacht om een inschatting te kunnen maken of een boek past bij de (technische) leesvaardigheid van een kind. Ze zijn vooral bedoeld als hulpmiddel. Het belangrijkste criterium blijft de interesse van een kind. Als je kind een boek leuk vindt, mag dat best iets boven zijn of haar AVI-niveau liggen. Directe instructie model: Het directe instructiemodel is een lesmodel dat uitgaat van de verschillende leervermogens van kinderen. Kinderen verschillen van elkaar in de manier en snelheid van leren. Sommige kinderen begrijpen de instructie snel en willen vlot aan de slag, andere kinderen hebben meer uitleg nodig. Daar is in het Directe Instructiemodel rekening mee gehouden. Er zit veel structuur in de lessen, want elke les is opgebouwd uit een aantal fasen: terugblik, oriëntatie, instructie, begeleid inoefenen, controle, verwerking en afronding. De leerkracht controleert in grote mate het leerproces. Dit model is vooral effectief bij kinderen die veel begeleiding en een actieve instructie nodig hebben. Groepshandelingsplan (GHP): in het groepsplan beschrijft de mentor of docent de extra aandachtspunten in het basisaanbod voor alle leerlingen en geeft daarnaast doelgericht de extra instructie, begeleiding en feedback aan die elk subgroepje ontvangt. 14

Het is niet de bedoeling dat in het groepsplan het basisaanbod voor de komende periode uitgebreid vermeld wordt. Dit staat immers al in de methode of in het programma beschreven. Kijk wel vooruit naar wat de komende periode de cruciale leermomenten zijn en welke leerlingen hierbij extra ondersteuning nodig zijn. Een groepsplan is doelgericht en bevat concrete en praktische aanwijzingen voor hoe de mentor of docent in een groep omgaat met de verschillende onderwijsbehoeften van de leerlingen. Intern begeleider (IB) Intern begeleider (IB) op onze school zijn er Intern begeleider (IB'er) aangesteld. Zij hebben onder andere als taak de hulp voor leerlingen die extra zorg nodig hebben te coördineren. Bij het uitvoeren van haar werkzaamheden vindt bij een groot aantal taken nauw overleg met de orthopedagoog plaats (zorgteam). Een aantal van de coördinerende taken zijn: coördineren van alle ontwikkelingen op het gebied van de zorg,opstellen van procedures en richtlijnen,coördineren van het opstellen en bijstellen van ontwikkelingsperspectieven,coördineren van de instroom van nieuwe leerlingen,coördineren van diagnostisch onderzoek en mogelijke vervolgstappen,voorbereiden en soms ook voorzitten van zorgbesprekingen, leerling besprekingen en groepsbesprekingen. Jonge risico leerlingen (JRK leerlingen) Kinderen tussen 3 en 8 jaar met behoefte aan specifieke opvang gelet op begeleiding en instructie. Zij lijken onvoldoende te profiteren van een onderwijsleeromgeving en zijn daardoor kwetsbaar bij entree van de basisschool. De voortgang van hun ontwikkeling wordt belemmerd door factoren in de omgeving (gezin/situationeel) in het kind zelf ontwikkelingsproblemen/stoornissen) of in een combinatie van beiden. Kurzweil Het softwareprogramma Kurzweil 3000 helpt en stimuleert leerlingen en studenten bij het lezen, studeren en schrijven, en volgt de algemene leerprincipes. Kurzweil 3000 voorziet diverse manieren om de informatie en de leerstof te benaderen, alsook de nodige hulpmiddelen om leerlingen en studenten zelfstandig te laten werken, actieve leervaardigheden in te oefenen en de vergaarde kennis te testen.het is een kostbaar programma. Leerling-dossier Iedere school houdt een leerling-dossier bij over de vorderingen van uw kind. Op grond van de Wet primair onderwijs moet de school u informeren over de vorderingen van uw kind. In het dossier worden verschillende gegevens bewaard, zoals administratieve gegevens, adres- en betalingsgegevens, en eventuele absentie. Het belangrijkste 15

gedeelte van het leerling-dossier is het onderwijskundig rapport. Hier wordt inzicht gegeven in de resultaten van een leerling, zijn houding en eventuele aandachtspunten. Verder wordt het basisschooladvies opgenomen, en kan er een psychologisch rapport aanwezig zijn. Het leerling-dossier is strikt vertrouwelijk. Naast u en uw kind mogen alleen de schoolleiding en het onderwijspersoneel dat bij uw kind betrokken is het dossier inzien. Lees- dyslexie specialist: De lees- en dyslexie specialist heeft u meer kennis van en inzicht in de succesfactoren bij leren lezen en spellen en risico s die bepaalde leerlingen hierbij kunnen lopen. Heeft zicht op de behoeften van kinderen met lees- en spellingproblemen en dyslexie. Heeft de vaardigheden in het signaleren, diagnosticeren en begeleiden van deze kinderen vergroot. Kan de toets- en observatiegegevens van kinderen analyseren en geeft op basis daarvan effectieve handelingsadviezen en let u daarbij zowel op kindkenmerken als op leraargedrag en andere omgevingsfactoren (handelingsgericht). Verder kan zij de collega s ondersteunen bij het leren lezen en spellen en bij vermoeden van dyslexie. Niveau lezen: Het lezen in -meestal- homogene niveaugroepjes, ingedeeld op grond van de resultaten van een toets voor technisch lezen (AVI) en -vaak- onder leiding van een ouder. Ontwikkelingsperspectief (OPP) scholen voor Speciaal Basisonderwijs moeten vanaf 1 augustus 2013 een ontwikkelingsperspectief vaststellen voor elke leerling. In elk geval staat in het OPP de te verwachten uitstroombestemming en de onderbouwing daarvan. De onderbouwing bevat de belemmerende en bevorderende factoren die van invloed zijn op het onderwijsproces. PI dictee: Het PI-Dictee is een spellingtoets voor het onderzoek van de spellingvaardigheid bij het schrijven van losse woorden. De toets kan zowel signalerend als diagnosticerend worden gebruikt. Regelmatige afname van de toets brengt het verloop van de leervorderingen bij het spellen in kaart. Ook wordt snel duidelijk welke leerlingen voor extra begeleiding in aanmerking komen. De uitkomsten van de toets geven inzicht in de beheersing van de deelvaardigheden van de spelling en in de beheersing van de spellingcategorieën. Dit geeft duidelijk aan welke onderdelen van de spelling in de instructie of begeleiding aandacht moeten krijgen. 16

Voor nader onderzoek van de wendbaarheid is voor een groot aantal spellingcategorieën in de handleiding ook een controledictee opgenomen. Pre- teaching Het voor de les apart nemen van een groep zwakke leerlingen, en hen alvast de instructie te geven die gaat volgen in de les. Hierdoor horen deze leerlingen de uitleg tweemaal, hetgeen een positief effect heeft op de leeropbrengsten. Preteaching gebeurt meestal in een kleine groep, maar soms ook individueel. Remedial Teaching (RT): Remedial Teaching (RT) wil zeggen dat er extra ondersteuning verleend wordt aan leerlingen met een bepaalde leer- of gedragsprobleem/stoornis. Deze hulp is afgestemd op de specifieke ondersteuningsbehoeften van de individuele leerling en is primair gericht op het leerproces, veelal taal of rekenen. remedial teaching wordt op sommige scholen aangeboden. Een school mag echter zelf prioriteiten stellen en is niet verplicht RT aan te bieden. Er dient wel een zorgtraject te zijn, waarvan de inrichting door het hele team wordt bepaald alhoewel de richtlijnen en regels door het ministerie van OC&W zijn gesteld. Voorschot benadering: Het doel van deze behandeling is om leesproblemen zo veel mogelijk te voorkomen door de kleuter alvast een voorschot te geven op de leesinstructie in groep 3. Het krijgt oefening in het aanleren van klank-letterkoppeling en fonemisch bewustzijn. De activiteiten zijn uitdagend en zorgen voor een succeservaring. Het is belangrijk om er voldoende tijd voor te nemen. 17

Bijlage 2 Compensatie en dispensatie bij dyslexie Extra tijd voor het maken van toetsen Een vergrote tekst bij toetsen Met een maatje samen lezen Eventueel gebruik maken van Kurzweil of andere software Spellingsopdrachten op de computer maken (gebruik maken van spellingcontrole) 18

Bijlage 3 Tips voor ouders Lezen Samen lezen op AVI- niveau of iets hoger De tekst voorlezen, kind laten nalezen Om de beurt een zin of stukje lezen ouder-kind. Dit bevordert het leesbegrip. Hierbij zou gebruik gemaakt kunnen worden van de zgn. samen-leesboeken Moeilijke woorden bespreken, nadruk leggen op leesbegrip, vragen stellen en napraten over het verhaal Fouten in kleine woordjes niet voortdurend verbeteren. Een enkele keer mag dat natuurlijk wel. Helpen om moeilijke woorden in stukjes te verdelen (leesstrategie toepassen) De inspanning van de leerling waarderen Laten merken dat fouten lezen niet erg is Spellen Veel geduld bewaren Fouten in spontane briefjes niet steeds verbeteren De computer gebruiken voor spellingoefeningen (www.woordkasteel.nl of ambrasoft) Spellingcategorieën en regels laten verwoorden De inspanning van de leerling waarderen Taalspelletjes spelen Apps om te oefenen gebruiken Sites met informatie: www.bloon.nl www.wrts.nl www.lereniseenmakkie.nl 19