3.2 De wereld van transacties Voorbeeld: Henk gaat een brommer kopen. Hij heeft hiervoor twee mogelijkheden: 1) Hij koopt een tweedehands brommer via Marktplaats.nl; 2) Hij koopt een tweedehands brommer bij een dealer. Mogelijkheid 1 (via Marktplaats.nl): Henk moet tijd stoppen in het zoeken naar een brommer via Marktplaats.nl; Henk moet contact zoeken met de verkoper; Henk moet onderhandelen met de verkoper; Henk loopt een risico, hij kent de verkoper immers niet; Henk moet zelf veel weten van brommers of een deskundige inschakelen; Henk moet controleren of de verkoper echt de eigenaar is. (Video Dat Is Je Goed Recht SBS6) Transactiekosten = alle tijd, geld en moeite die gedaan moeten worden om de ruil tot stand te laten komen. (hier zoekkosten, onderhandelingskosten, Overdrachtskosten). Grotere risico s bij een transactie zorgen voor hogere transactiekosten. 1
3.2 De wereld van transacties Voorbeeld: Henk gaat een brommer kopen. Hij heeft hiervoor twee mogelijkheden: 1) Hij koopt een tweedehands brommer via Marktplaats.nl; 2) Hij koopt een tweedehands brommer bij een dealer. Mogelijkheid 2 (via een dealer): Henk weet dat hij bij een dealer garantie krijgt op zijn brommer; De prijs bij een dealer zal voor dezelfde brommer hoger zijn, dan wanneer Henk deze via internet koopt. De dealer heeft immers personeel in dienst en een winkel. Henk moet nu dus een afweging maken: 1) Henk koopt via internet, hij betaalt een lagere prijs, maar zal meer tijd nodig hebben om de koop tot stand te laten komen; 2) Henk koopt bij een dealer. hij betaalt een hogere prijs, maar het gaat wel sneller en de kwaliteit van de brommer is gegarandeerd. Let op: Mensen maken niet altijd rationele afwegingen, maar kopen soms op gevoel of impulsief. 2
3.2 De wereld van transacties Wanneer beide partijen overeenstemming hebben bereikt komt er een transactie tot stand. Deze transactie wordt vastgelegd in een contract. Mondelinge afspraak = de overeenkomst staat niet op papier (ongeschreven regels); Schriftelijk contract = de overeenkomst staat zwart op wit (geschreven regels). Een volledig contract is een contract waarin alle onvoorziene gebeurtenissen zijn opgenomen. Op deze manier proberen de partijen, die de overeenkomst sluiten risico s zoveel mogelijk uit te sluiten. Als een contract niet wordt nagekomen, kan naleving ervan via de rechter worden afgedwongen. 3
3.3 Risicoaversie Voorbeeld: Je kunt kiezen uit de volgende twee mogelijkheden: 1) Je krijgt 100 2) Je krijgt 200 met een kans van 50% In beide gevallen is de verwachte waarde van de opbrengst 100. In de praktijk zullen de meeste mensen kiezen voor mogelijkheid 1. Mensen kiezen voor zekerheid en mijden risico s (risicoaversie). (Volledige) contracten worden gesloten om risico s zoveel mogelijk uit te sluiten. 4
3.4 Asymmetrische informatie Asymmetrische informatie = De koper en verkoper van een goed beschikken niet over dezelfde informatie. - De verkoper van een tweedehands brommer heeft meer informatie dan de koper; - De verkoper weet of een brommer goed of slecht is; - De verkoper wil voor een goede brommer een meer dan gemiddelde prijs krijgen; - De koper weet niet of hij te maken heeft met een goede of slechte brommer; - De koper zal dus niet een meer dan gemiddelde prijs willen betalen; - De verkoper zal zijn goede brommers dus niet willen verkopen; - De verkoper biedt dus alleen zijn minder goede brommers aan; - De koper koopt dus uiteindelijk een minder goede brommer. Dit verschijnsel heeft averechtse selectie. De koper wil risico s uitsluiten (risico-aversie) en de verkoper verkoopt geen goede brommers. Hierdoor Ontstaat de situatie dat de markt voor brommers niet goed meer functioneert (marktfalen) Een oplossing is om een garantiesysteem in te voeren voor brommers. Zo weet een koper wat voor kwaliteit brommer hij koopt en beschikken koper en verkoper over meer gelijke informatie. 5
3.5 Verzekeren Nadat Henk een brommer heeft gekocht, loopt hij nog steeds bepaalde risico s: De brommer wordt gestolen; Henk brengt bij een ongeluk schade aan een ander toe; Henk wordt aangereden en zijn brommer raakt beschadigd; Henk komt door een ongeluk in het ziekenhuis te liggen; Door een ongeluk wordt een ander door Henk ernstig verwond. Veel mensen houden niet van risico s (risico-aversie). Risico s kun je verzekeren bij een verzekeringsmaatschappij. Voorbeelden van verzekeringen: Wettelijke aansprakelijkheid (WA) -> Schade die je toebrengt aan een ander; Allrisk verzekering -> Ook schade aan je eigen bromfiets is nu verzekerd; Verzekering tegen arbeidsongeschiktheid (WIA); Inboedelverzekering -> Verzekeren van de goederen in je huis. 6
3.5 Verzekeren Het schip was verzekerd bij Lloyd s of London. Enkel de scheepsbel werd in 1858 teruggevonden. Deze staat nu in het hoofdkantoor van Lloyd s of Londen. Dit is een bedrijf waar je alles kunt verzekeren. 7
3.5 Verzekeren 8
3.5 Verzekeren 9
3.5 Verzekeren 10
3.5 Verzekeren Een verzekeraar berekent een gemiddelde premie voor al zijn klanten. Hij weet pas achteraf of Henk een voorzichtige of wilde brommerrijder is. Op de voorzichtige klanten (goede risico s) maakt de verzekeraar winst. Op de wilde klanten (slechte risico s) maakt de verzekeraar verlies. Voorbeeld: De gemiddelde waarde van een brommer is 4.000,- De kans op een onherstelbare schade is 5% Premie = kans op schade x gemiddelde hoogte van de verwachte schade. Premie = 0,05 x 4.000,- = 200,- Hoe meer mensen zich bij deze verzekeraar verzekeren, hoe beter de risico s verspreidt worden. 11
3.5 Verzekeren Averechtse selectie = verzekeraars hebben liever geen brommerrijders die veel schade veroorzaken. Oplossingen: 1) Een verplichte verzekering, collectieve dwang (WA-verzekering); Dit voorkomt, dat voorzichtige rijders zich niet verzekeren en enkel de wilde rijders een verzekering afsluiten. Hierdoor worden de premies heel erg hoog en zullen nog meer voorzichtige rijders afhaken. Iemand die zich dan nog wil verzekeren zal door de verzekeraar niet vertrouwd worden, want hij moet dan wel een wilde rijder zijn. Een verplichte WA-verzekering is ook voor de samenleving als geheel belangrijk. Als je een ongeluk buiten je schuld krijgt, zou je schade niet vergoed worden als de ander geen WA-verzekering heeft. [Als je ook de schade verzekert, die je aan je eigen brommer toebrengt, ben je allrisk verzekerd.] 12
3.5 Verzekeren 2) Premiedifferentiatie Slechte risico s betalen meer premie dan goede risico s. Een verzekeraar vraag informatie van zijn klanten om de goede en de slechte risico s van elkaar te kunnen scheiden (transactiekosten). 3) Eigen risico De klant heeft de keuze uit verschillende eigen risico s. Bij een eigen risico komt het eerste deel van de schade voor rekening van de klant. De goede klanten zullen kiezen voor een groot eigen risico en dus minder premie. De slechte klanten kiezen voor een klein eigen risico en dus veel premie. Een eigen risico voorkomt moreel wangedrag. Anders zou een verzekerde zich onverantwoordelijk kunnen gaan gedragen omdat de schade toch wel door een ander betaald wordt. * Bij 2) past de verzekeringsmaatschappij de selectie toe. Bij 3) passen de klanten als het ware zelf de selectie toe; * Combinaties zijn ook mogelijk. Een WA-verzekering is verplicht, de premie hangt af van de nieuwwaarde, aantal gereden kilometers en de plaats waar iemand woont. Bij veel schade moet extra premie (malus) betaald worden. Bij weinig schade moet minder premie (bonus) betaald worden. 13
3.6 De principaal en zijn agent Als je ergens gaat werken, sluit je een contract af met je werkgever. Ook hier is er sprake van asymmetrische informatie. De werknemer (agent) voert het werk uit. De werknemer wil werken voor zijn of haar loon maar vindt sociale contacten en een gezellige werksfeer ook belangrijk. De werkgever (principaal) wil dat het werk snel uitgevoerd wordt en de kosten laag blijven. De werkgever weet als hij een werknemer aanneemt niet op welke manier deze werkt. De werknemer weet niet wat voor soort werkgever hij krijgt. Om dit te voorkomen kan een werkgever informatie inwinnen bij vorige werkgevers van de werknemer. Dit zorgt voor extra transactiekosten. 14
3.7 Sociale Zekerheid Mensen verzekeren zich tegen allerlei soorten risico s die zich in het leven voor kunnen doen. Er zijn verschillende soorten verzekeringen: Particuliere verzekeringen: - Reisverzekering, ongevallenverzekering (vrijwillig); - Wettelijke aansprakelijkheid (verplicht bij bezit auto/bromfiets); - De premie is afhankelijk van het risico en de persoon, die hem afsluit. Een aantal verzekeringen zijn wettelijk geregeld en verplicht. Dit heet het stelsel van sociale zekerheid: 1) Voorzieningen: - Deze worden betaald uit belastinggeld. - Wet Werk en Bijstand (WWB): Als iemand te weinig inkomen of vermogen heeft om te leven, kun je dit bij de gemeente aanvragen. 2) Sociale verzekeringen: - Deze worden betaald uit premies (een bepaald deel van het inkomen); - De overheid verplicht deze verzekeringen en de premie is inkomensafhankelijk. 15
3.7 Sociale Zekerheid a) Werknemersverzekeringen - Deze verzekeringen gelden alleen voor mensen met een baan; - De uitkering is een percentage van het laatst verdiende loon. 1) Werkeloosheidswet (WW): uitkering van 70% van laatst verdiende loon bij onvrijwillige werkeloosheid. WW-premie wordt in WW-fonds gestort. 2) Ziektewet (ZW): uitkering bij ziekte van maximaal 2 jaar; 3) Wet Werk en Inkomen naar Arbeidsvermogen (WIA): uitkering als je na twee jaar ziekte volledig arbeidsongeschikt bent. Jongeren vallen onder de Wajong (Wet Werk en Arbeidsondersteuning jonggehandicapten); 16
3.7 Sociale Zekerheid b) Volksverzekeringen - Deze verzekeringen gelden voor iedereen; - Iedereen krijgt hier indien nodig dezelfde uitkering; 1) Algemene Ouderdomswet (AOW): uitkering als je 65 of ouder bent (tot 2013). Vanaf 2013 wordt deze leeftijd in stappen verhoogd naar 67 jaar; 2) Algemene Nabestaandenwet (ANW), uitkering voor nabestaanden (partner of kinderen tot 18 jaar); 3) Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten (AWBZ), voor bepaalde zorgkosten betaald (langdurige verpleging en psychiatrie); 4) Algemene Kinderbijslagwet (AKW), driemaandelijkse uitkering als je een kind onder de 18 jaar hebt. 17
3.7 Sociale Zekerheid Actieven = de mensen die werken van 15 jaar en ouder omgerekend naar volledige banen (arbeidsjaren) Inactieven = de mensen die een uitkering krijgen (AOW, WW, ANW, ZW, WIA, Wajong, Bijstand) van 15 jaar en ouder omgerekend naar volledige uitkeringen i/a-ratio = inactieven ontvangers uit keringen x100 x100 actieven betalers sociale premie Een hoge i/a-ratio betekent dat er veel inactieven zijn t.o.v. actieven. Een lage i/a-ratio betekent dat er veel actieven zijn t.o.v. inactieven. Een lage i/a-ratio betekent dat minder premies voor uitkeringen en belastingen betaald hoeven te worden. 18
3.8 De zorgverzekering (Zvw) 1) De overheid vindt het belangrijk dat iedereen tegen ziektekosten verzekerd is. Verzekeraars van ziektekosten zijn verplicht iedereen te accepteren voor de zorgverzekering. Ze mogen geen hogere premies aan bepaalde mensen vragen. Anders zouden chronisch zieken zich niet kunnen verzekeren of zou een de verzekering voor chronisch zieken (slechte risico s) onbetaalbaar worden; 2) Iedereen van 18 jaar en ouder moet verplicht een zorgverzekering afsluiten (basisverzekering); 3) Een deel van de premie betalen mensen zelf (nominale premie); 4) Een ander deel van de premie wordt via de belastingen betaald (inkomensafhankelijke bijdrage); 5) De werkgever moet de inkomensafhankelijke bijdrage aan de werknemer vergoeden. Zelfstandigen en gepensioneerden betalen deze zelf; 6) Mensen met een laag inkomen krijgen zorgtoeslag afhankelijk van het inkomen; 7) Mensen kunnen zelf de keuze maken om een aanvullende ziektekostenverzekering af te sluiten. Enkel de basisverzekering is verplicht. Dit is een combinatie van een volksverzekering en een particuliere verzekering. Iedereen moet zich verplicht bij een particulier bedrijf verzekeren. 19