Drugs Drugs direct getest Politie-eenheden krijgen eigen apparatuur, NFiDENT, om de samenstelling van in beslag genomen drugs te onderzoeken. Het bewijs dat een verdachte echt drugs in zijn bezit had, kan daarmee binnen een dag rond zijn. Het technisch onderzoek van in beslag genomen verdovende middelen krijgt mogelijk volgend jaar al een enorme versnelling. Dankzij compacte apparatuur op het politiebureau en korte lijnen met het Nederlands Forensisch Instituut (NFI), kan de forensische opsporing dit onderzoek zelf gaan doen. Nu gebeurt dat nog op het NFI. De nieuwe methode, NFiDENT, betekent veel tijdwinst. De huidige procedure, inclusief het vervoer van de drugs, de administratieve afhandeling bij de politie en het onderzoek bij het NFI, duurt gemiddeld twee tot drie weken. Met de drugstest door de forensische opsporing (FO) kan het onderzoek binnen 24 uur worden afgerond, nadat de drugs bij de FO zijn afgeleverd. Dat is inclusief een eindcontrole van het NFI, op kwaliteit en resultaat, plus een deskundigenrapport van het NFI. Die zijn echter over een paar jaar waarschijnlijk niet meer nodig. Dan kan het uiteraard nóg sneller: de meting duurt slechts zeven minuten, de totale duur van het onderzoek is dan vooral afhankelijk van logistiek, administratie en alles wat nodig is om een zuiver testresultaat te waarborgen. Hiermee wordt verdovendemiddelenonderzoek dus ook minder afhankelijk van de capaciteit van het NFI. De kwaliteit van het testresultaat is voldoende betrouwbaar voor een gang naar de rechter. Oorsprong Door NFiDENT kunnen straks veel strafzaken sneller worden afgehandeld, omdat politie en OM dan doorgaans binnen een etmaal het onderzoeksresultaat ontvangen. Dat betekent eveneens veel meer efficiency en kostenbesparing. Dat waren ook de belangrijkste redenen voor politie, openbaar ministerie en het Nederlands Forensisch Instituut om samen het project NFiDENT te starten. De drie partijen hebben ruim twee jaar nauw samengewerkt in deze co-creatie zoals zij het zelf noemen. De oorsprong van het project ligt bij een vraag van de politie, zegt Saskia Verheij, medewerker van het NFI en projectleider NFiDENT. Het huidige verdovendemiddelenproces is erg bewerkelijk en bovendien kost het veel capaciteit. Terwijl het vaak gaat om gebruikershoeveelheden. De hoeveelheid werk die nodig is om het bewijs rond te krijgen, staat niet altijd in verhouding met de straf die opgelegd kan worden. De vraag was dus gewoon: kan dat niet eenvoudiger? De GC-MS opstelling waarmee de drugs bij de forensische opsporing kan worden geïdentificeerd. Alle aangeleverde vermoedelijk verdovende middelen worden eerst beschreven en gewogen. 36 Blauw 28 november 2015 nr. 10
Tekst: Joan Kurpershoek Foto s: Harro Meijnen / Blauw Samenstelling Het resultaat is een nieuwe procedure en een drugstester met het formaat van een flinke magnetron, die op locatie kan worden gebruikt. Het is een GasChromatograaf- MassaSpectrometer (GC-MS), het soort apparaat dat ook voor regulier drugsonderzoek op het NFI wordt gebruikt. Door onder andere verhitting vallen de drugs uiteen in afzonderlijke componenten, die vervolgens worden gedetecteerd en geïdentificeerd. Daarmee wordt duidelijk wat de samenstelling van het oorspronkelijke materiaal is en om wat voor drugs het gaat. Het apparaat kan op dit moment vier veelvoorkomende verdovende middelen identificeren: cocaïne, heroïne, amfetamine en MDMA. Rob van der Veer, namens het Expertisecentrum Forensische Opsporing (zie kader) verbonden aan dit project, vergelijkt NFi- DENT met een alcoholtester. Als je in het verkeer wordt gecontroleerd op alcohol, doe je eerst een blaastest. Valt die te hoog uit, dan is er op het bureau nog een alcoholtester die het promillage in je bloed meet. Dat apparaat geeft een bewijswaardig eindoordeel, daar komt verder geen deskundige aan te pas. Zo moet je de toekomst van NFiDENT eigenlijk ook zien. De meting met de massaspectrometer volgt ná de indicatieve test van de verdovende middelen, die de politie normaliter doet maar die minder betrouwbaar is. Deze test is ook in de procedure opgenomen, om uit te sluiten dat zaken als bakpoeder en dergelijke de machine in gaan. Die kan daar namelijk niet tegen. Uitrol Het NFI heeft apparatuur en procedure uitvoerig getest en een en ander is geoptimaliseerd tijdens een pilot met de politielaboratoria in Noord-Nederland en Den Haag. Hiermee is de pilot afgerond en gaan politie, NFI en OM zich oriënteren op een landelijke uitrol van NFiDENT. Het is de bedoeling dat NFiDENT geleidelijk wordt uitgerold in heel Nederland waarbij ze komend jaar al aan een aantal andere politie-eenheden worden aangeboden, voor een plek bij de forensische opsporing. Als we NFiDENT kunnen plaatsen in de bestaande omgeving van de FO, dan heeft dat de voorkeur, aldus Van der Veer. Het lijkt erop dat dat kan. Bij voorkeur is dat in het politielaboratorium, maar dat heb je er niet per se voor nodig. Met een paar kleine aanpassingen zoals een stofkast, een brandveiligheidskast en oogspoelmiddelen, Van alle stoffen wordt een monster genomen. Door middel van een indicatieve kleur-reactie test wordt een eerste screening gedaan. Afhankelijk van het resultaat van de kleur-reactie test wordt besloten of een stof verder onderzocht wordt door middel van de GC-MS. Expertisecentrum FO Het expertisecentrum forensische opsporing (ECFO i.o) is het centrum voor de landelijke ondersteuning aan de aandachtsgebiedhouder forensische opsporing en de afdelingen FO. Het expertisecentrum zet zich in voor kwaliteitsbehoud en -verbetering van de forensische opsporing in Nederland én in relatie met ketenpartners zoals het OM en NFI. De gebruikte kleur-reactie testen zijn gevalideerd en worden volgens vaste protocollen gemaakt. Blauw 28 november 2015 nr. 10 37
Drugs Omdat de GC-MS extreem gevoelig is, is het van groot belang om schoon te werken. in verband met ARBO en veiligheid, kan het ook in een andere ruimte. We kijken momenteel wat er minimaal nodig is tegen zo laag mogelijke kosten. Voor degenen die het apparaat gaan bedienen, is een tweedaags trainingsprogramma opgesteld, met een oefenset, gevolgd door een eindtoets van een twintigtal tests. Ingewikkeld is het niet, zegt Verheij. Door nieuwe technologie en de speciaal voor NFiDENT ontwikkelde software kan nu ook een niet-expert het apparaat bedienen. Als je met een smartphone kunt omgaan, kun je bij wijze van spreken ook dit apparaat bedienen. Maar wel onder strak gedefinieerde afspraken. En je moet over forensisch bewustzijn beschikken, bijvoorbeeld de risico s van contaminatie onderkennen en weten hoe je die kunt voorkomen. Dat is vanwege de kwaliteitsborging, die nodig is voor een bewijswaardig rapport, om te garanderen dat de resultaten bruikbaar zijn in de rechtszaal. Alle gebruikte materialen worden na elke test zorgvuldig schoongemaakt met ethanol. Voor de test wordt een klein glazen reageerbuisje, dat ter controle voor de werking van het systeem een interne standaard bevat, uit de voorraadbak gepakt. Veiligheden Om diezelfde reden zijn er allerlei veiligheden ingebouwd in de software. Als de FO er iets niet goed heeft gedaan, moet hij dat eerst verbeteren, anders kan hij niet meten. Als hij bijvoorbeeld geen SIN-nummer invoegt van het drugsmonster, of een oud SIN-nummer, kan hij niet verder met zijn administratie. Ook is bijvoorbeeld te zien of hij de verplichte blanco test heeft uitgevoerd, waarmee hij controleert of er geen oude drugsresten meer in de massaspectrometer zitten, van vorige tests. Maar ook of hij heeft gecontroleerd of het apparaat goed werkte op het moment dat de meting werd uitgevoerd. De handelingen van de gebruikers en de meetresultaten worden de komende paar jaar nog via een beveiligde verbinding gecontroleerd door de deskundigen van het NFI, die vervolgens ook het eindrapport opstellen. Zo krijgt het meetresultaat dat naar de rechter gaat, dus een stempel mee van het NFI. De intentie is om dat rapport binnen 24 uur aan te leveren, zegt Saskia Verheij. Omdat wij de software zo hebben ingericht dat de politiemensen makkelijk zelf alle benodigde gegevens kunnen invullen, hoeft de deskundige dus alleen nog maar de interpretatie van de resultaten en de rapportage te doen. Het reageerbuisje wordt in een standaard gezet zodat tijdens het bemonsteren geen residu in de schone voorraadbak terecht komt. Bewijs In de procedure is ook een bijdrage van het OM te vinden, van de forensisch officieren van justitie Cassandra Westerling uit Noord-Nederland en Mirjam Warnaar uit Den Haag. Wij hebben onder meer meegedacht over wat er in het proces-verbaal en het NFI-rapport moet staan om te zorgen dat dat in de zittingszaal door de rechter als bewijs wordt geaccepteerd, zegt Warnaar. Daarvoor hebben wij samen met FO en de deskundigen een format gemaakt, een soort standaard concept voor het procesverbaal. Er staat in hoe de verbalisant heeft bemonsterd en wat hij heeft waargenomen, hoe het verdovende middel eruit ziet, plus 38 Blauw 28 november 2015 nr. 10
het gewicht. En wat er uit de indicatieve test kwam en wat het resultaat was van het identificerend onderzoek, positief of negatief. Als bijlage komt daar dan het rapport bij van de deskundige van het NFI. Criteria Verheij geeft een voorbeeld van de procedure met NFiDENT, voor de komende paar jaar. Stel de forensische opsporing Noord-Holland doet een meting op een bolletje cocaïne. Zij vullen het administratieve gedeelte in: het is wit poeder, zoveel gram, dit SIN-nummer en dat BVH-nummer. Zij nemen een monster van het bolletje en plaatsen dat met behulp van een capillair, een klein glazen buisje, in de GC-MS. Het apparaat doet de meting, geeft aan dat het cocaïne is en stuurt de ruwe data van het onderzoeksresultaat samen met de administratieve gegevens naar het NFI. De deskundige controleert aan de hand van de meetresultaten of die conclusie klopt. Maar hij controleert óók of aan alle kwaliteitseisen is voldaan en of degene die de test heeft uitgevoerd, daartoe bevoegd is. Daarna maakt hij de rapportage op en stuurt die naar de politie. Zo hebben wij dat gedaan in de pilot, die werkwijze is inmiddels gevalideerd. Maar uiteindelijk willen wij alle criteria waarop de deskundige de interpretatie doet, verwerken in de software. Dan kan die rol van de deskundige er tussenuit en levert het apparaat zelf dus het eindrapport. Wij verwachten straks zo n tien- tot vijftienduizend metingen op jaarbasis, gemiddeld rond de duizend per politie-eenheid. Dan heb je na een jaar zo n grote dataset dat je heel goed kan bepalen: als een drugsmonster en een meting aan die en die criteria voldoen, hoeft er geen deskundige meer naar te kijken. En voldoet het daar niet aan, dan gaat het alsnog het bakje van de deskundige in. Voorwaarde is dan wel dat de testresultaten en de rapportage van NFiDENT honderd procent betrouwbaar zijn. Als we in drie procent van de gevallen zien dat er iets niet helemaal goed is, moeten we dat toch nog uitstellen. Voor de bemonstering wordt een glazen capillair, een dun glazen buisje, uit de houder genomen. Met dit capillair wordt een heel klein beetje van het te testen materiaal bemonsterd. Er wordt slechts aan de buitenzijde van het capillair wat van de stof aangebracht, omdat de GC-MS anders overbeladen wordt. Capaciteit Rob van der Veer waarschuwt overigens wel dat de forensische opsporing zich niet rijk moet rekenen met het idee dat er nu zomaar veel meer drugstesten kunnen worden gedaan. Sommige collega s roepen: Oh, geweldig dat we dat zelf gaan doen, het NFI heeft altijd te weinig capaciteit. Dan is mijn reactie: Dat zeg je nu wel, maar op het moment dat je het zelf gaat doen, kost het je zelf capaciteit. Vooral als je meer onderzoeken wilt doen. Momenteel gaan lang niet alle verdovende middelen voor een meting naar het NFI, het instituut is daar niet op berekend. Als je het puur door de ogen van de forensische opsporing bekijkt, zou je dus tot de conclusie kunnen komen dat dit ons ongeveer dezelfde hoeveelheid werk oplevert, zegt Van der Veer. Wat wij weghalen bij het NFI, moeten wij nu zelf gaan doen. Het gaat alleen veel sneller. De besparing zit volgens hem vooral in de hele strafrechtketen, het totale proces door de verschillende disciplines heen. Dan heb ik het bijvoorbeeld over de ZSMafwikkeling, die je vaker kunt toepassen. Over minder arrestanten- Het capillair met daarop de stof wordt voorzichtig in het reageerbuisje geplaatst. Aan de onderzijde bevat het glazen capillair een breukrand, hiermee wordt het onderste gedeelte afgebroken en belandt deze in het reageerbuisje. Blauw 28 november 2015 nr. 10 39
Drugs transport en -verzorging, minder verdachten die opnieuw moeten worden gehoord en minder processen-verbaal die opnieuw moeten worden gedaan. Al dat soort dingen, dáár zit de grote winst. En dan is de vraag: heb je dat als politie-eenheid ervoor over? Of ga je intern je prioriteiten anders leggen? Dat is het onderwerp van een discussie die vooral binnen de eenheden moet worden gevoerd. Het reageerbuisje met daarin de bemonsterde stof wordt in een speciale holle metalen buis geplaatst, een zogenaamde probe. De houder met probe wordt nu overgebracht naar het apparaat. De GC-MS heeft een speciale module voor het inbrengen van de probe. Deze wordt afgesloten met een aparte dop (in rechterhand analist). Als het systeem gereed is, kan de dop verwijderd worden en de probe met daarin het monster worden ingebracht. Keuzes Of er meer drugs zullen worden onderzocht, zal voor een belangrijk deel van het OM afhangen. Daar ligt immers de beslissing of het bezit van de drugs strafrechtelijk wordt vervolgd of niet. Mirjam Warnaar: In de huidige situatie kijken wij soms wel erg kritisch of een zaak er genoeg toe doet om hem door te sturen naar het NFI. Soms zijn andere feiten wel rond en dan doen we liever snel de zaak af op zitting dan te wachten op de uitslag van het NFI. Maar met NFiDENT kun je nu ook de gevonden drugs meenemen. Verder is de snelle uitslag ook winst in zaken waarin wordt betwist dat het om echte drugs gaat. NFiDENT betekent niet dat we alles voortaan gaan onderzoeken, bij zeer kleine hoeveelheden kun je ook andere keuzes maken. Als het echt heel weinig is, beslis je over het algemeen tot gewoon vernietigen. Dat verandert niet met NFiDENT. In die zin is moeilijk te voorspellen of er al dan niet meer werk uit voortvloeit voor de forensische opsporing. Maar Van der Veer ziet vooral veel voordelen in NFi- DENT. Sterker nog, in 2014 heeft hij zelf, toen als hoofd Forensische Opsporing Noord-Nederland, samen met enkele collega s de bestaande werkwijze ter discussie gesteld. Wij vonden het een draak van een procedure. Collega s van blauw vroegen ons om van verdovende middelen die zij in beslag hadden genomen, uit te zoeken wat het precies was, maar wij konden daar niet adequaat op reageren. Zij zaten met een verdachte, maar moesten dus twee tot drie weken wachten op de uitslag. Die tekortkoming lijkt met NFiDENT te zijn verholpen. Zitting De verwachtingen van Mirjam Warnaar sluiten daar op aan. In de tijd die het reguliere onderzoek in beslag neemt, kun je eigenlijk niet verder met een strafzaak. Als je een verdachte daarvoor langer moet vasthouden, moet hij langs de rechter-commissaris en daarna waarschijnlijk ook nog eens de raadkamer, waar drie rechters en een advocaat zich in de zaak moeten verdiepen. Terwijl het nog niet eens zeker is dat het wel verdovende middelen zijn, die hij in zijn bezit had. Als je dat kunt voorkomen met een snel onderzoeksresultaat, scheelt dat in ieder geval al zittingscapaciteit, advocaatkosten en ook transportkosten. Hoe minder je van die tussentijdse zittingen nodig hebt, hoe goedkoper en efficiënter het is. Wij hebben in Den Haag elke dag 40 Blauw 28 november 2015 nr. 10
Als de probe in het apparaat is gebracht, wordt door middel van de gele knop de meting gestart. supersnelrechtzittingen, dat zijn zaken die binnen de termijn middelen in Limburg wel informatie op over een verdachte die in van drie dagen rechtstreeks naar de rechter gaan. Door NFiDENT Noord Nederland actief is. Op zo n manier krijg je veel meer zicht wordt dat nu ook voor drugszaken mogelijk. Datzelfde geldt voor op het totaal. het afdoen van zaken met de ZSM-procedure. Ook daarbij worden binnen drie dagen afdoeningsbeslissingen genomen. Dan is zo n Trends zaak gewoon klaar. heij: Het zal nog niet meteen mogelijk zijn, maar als we uiteinde- Doorontwikkeling Het platform wordt beheerd door het NFI. Saskia Ver- lijk elf apparaten in het land hebben staan, kun je op een gegeven Deskundigen van het NFI blijven wel moment al die data met elkaar vergelijken. Het wordt gestructu- steeds betrokken bij NFiDENT, zij het meer op de achtergrond. Zij reerd en opgeslagen in de database. Uiteindelijk zullen we daar werken aan criteria voor de doorontwikkeling van de software, trends uit kunnen halen, zoals nieuwe vormen of samenstellingen controleren regelmatig al dan niet op afstand of alle apparaten van verdovende middelen, en die informatie kunnen we meteen nog goed functioneren en verwerken data die zij van de GC- weer terug voeden naar de politie toe. Je ziet een continue ont- massaspectrometers krijgen doorgestuurd. Als de deskundigen wikkeling van nieuwe drugs, die komen uiteindelijk bij ons in de op die data een interessant monster zien, door bijvoorbeeld de database terecht. Daardoor kun je ze herkennen en er een labeltje samenstelling, dan willen wij dat ook wel graag hier hebben, zegt aan geven. En stel dat iemand in Noord-Nederland vermoedelijk Saskia Verheij. Dan doen wij ook hier nog met onze apparatuur is overleden door het gebruik van deze drugs, dan kun je zeggen: een analyse, dat geeft net iets meer informatie. Op die manier Hé, we hebben dat hier in het zuiden ook al gevonden. Zit daar houden wij goed zicht op wat er in het land speelt. Bij een drugs- een link tussen? Kunnen we zien waar dat vandaan komt? We zijn test worden enkele grammen bewaard als referentiemonster, voor straks in staat om de routing te volgen. het geval er toch nog een contra-expertise nodig is, of voor extra onderzoek bij het NFI. Redactie.blauw@politieacademie.nl Op den duur zal een landelijk platform de resultaten van de verschillende eenheden aan elkaar koppelen. Dat biedt moge- Voor meer informatie: lijkheden voor intelligence, het delen van informatie tussen de s.verheij@nfi.minvenj.nl eenheden onderling en met het NFI. Rob van der Veer: Lokale in- Kompol > Drugs > Aanpak drugscriminaliteit > Afhandelen in formatie over drugs moet in een platform bij elkaar komen en dat beslag genomen drugs moet je analyseren. Als je dat niet doet, is het een gemiste kans. Of zoekterm: Afhandelen in beslag genomen drugs Misschien levert bijvoorbeeld de samenstelling van verdovende Blauw 28 november 2015 nr. 10 161366_Blauw_NR10_2015.indd 41 41 20-11-15 10:07