HOE WERK IK ALS GEMEENTERAADSLID? Uittreksel uit de VVSG-Politeia pocket 3.1 Ken uw rechten als raadslid Elk gemeenteraadslid beschikt dus over een aantal wettelijke rechten die zijn deelname aan het beleid van de gemeente mogelijk maken. U moet hier wel een duidelijk onderscheid maken tussen rechten en bevoegdheden. Het individueel raadslid heeft geen enkele bevoegdheid wat het bestuur van de gemeente betreft, maar hij beschikt wel over een aantal rechten. We plaatsen hier de belangrijkste rechten van raadsleden op een rijtje. Mee beraadslagen en beslissen Uw belangrijkste recht als raadslid is ongetwijfeld het recht om mee te beraadslagen en te beslissen over gemeentelijke aangelegenheden. Zie artikel 42 GD U mag vragen stellen en interpelleren Als gemeenteraadslid heeft u het recht om mondelinge en schriftelijke vragen te stellen aan het college en de burgemeester. Zij zijn verplicht om informatie te verstrekken wanneer u daarom verzoekt. Het recht om te interpelleren is eerder een middel waarmee u het college ter verantwoording kan roepen. De wijze waarop dit verloopt wordt vastgelegd in het huishoudelijk reglement. Zie artikel 32 GD Eén derde kan de gemeenteraad bijeenroepen Gemeenteraadsleden hebben het recht om de gemeenteraad bijeen te roepen wanneer (dag en uur) zij dat wensen. Van dit recht kan u enkel gebruik maken als uw verzoek door minimum één derde van de gemeenteraadsleden ondertekend wordt. Zie artikel 20 GD U kan punten op de agenda plaatsen De agenda voor de gemeenteraad wordt opgesteld door de voorzitter van de gemeenteraad. Als raadslid heeft u het recht om een punt op de agenda van de gemeenteraad te plaatsen. Daartoe moet u het voorstel ten laatste vijf volledige dagen vóór de bijeenkomst van de gemeenteraad bezorgen aan de gemeentesecretaris. Bovendien moet u er ook een toelichtende nota en een voorstel van beslissing aan toevoegen. Zie artikel 20 GD Raadsleden hebben inzagerecht in bestuursdocumenten Gemeentraadsleden hebben het recht van inzage in alle dossiers, stukken en akten die het bestuur van de gemeente betreffen. bepaalt het gemeentedecreet. Elk gemeenteraadslid kan bovendien een afschrift van die stukken krijgen. Toch geldt dit enkel voor dossiers en stukken die uitsluitend van gemeentelijk of van gemengd belang zijn. Als raadslid hebt u geen inzagerecht in dossiers die door een andere overheid aan het college zijn opgedragen zoals het bevolkingsregister, de akten en registers van burgerlijke stand, het strafregister,. Zie artikel 30 GD rechten en plichten raadsleden.doc - CL - 3 juni 2008-1/5
U hebt recht op technische uitleg Als raadslid kan u ook om technische uitleg vragen over de stukken uit de dossiers voor de gemeenteraad. Deze technische assistentie krijgt u van de secretaris of de door hem aangewezen ambtenaren. Het huishoudelijk reglement bevat de voorwaarden voor het verstrekken van die technische inlichtingen. Zie artikel 21 GD U kan gemeentelijke instellingen bezoeken Als gemeenteraadslid hebt u het recht om de instellingen opgericht en beheerd door de gemeente te bezoeken: de gemeenteschool, het gemeentelijk museum, Dit bezoekrecht is een passief recht, dit betekent dat u tijdens uw bezoek geen bemerkingen mag maken, vragen stellen of zich met de gang van zaken bemoeien. Het beheer van deze instellingen gebeurt immers door het college. Opmerkingen moeten dan ook tijdens een gemeenteraadszitting aan het college worden gemaakt. Dit bezoekrecht van de gemeenteraadsleden geldt niet voor de instellingen van het OCMW. Zie artikel 30 2 GD U ontvangt een presentiegeld Als gemeenteraadslid ontvangt u geen wedde, maar ontvangt u een presentiegeld als u effectief deelneemt aan de vergaderingen van de gemeenteraad. Het presentiegeld is een financiële vergoeding voor de tijd en de kosten die raadsleden besteden aan hun politiek mandaat. Ook voor andere vergaderingen kan de gemeenteraad beslissen een presentiegeld toe te kennen. Een uitvoeringsbesluit van het gemeentedecreet somt de lijst op van de vergaderingen waarvoor eventueel ook presentiegeld kan worden toegekend. Dit zijn: 1 de vergaderingen van de commissies, met inbegrip van de vergaderingen waarvoor de raadsleden aangewezen zijn als lid met raadgevende stem, en de afdelingen; 2 de vergaderingen van het overlegcomité; 3 de vergaderingen met de vertegenwoordigers van de intern verzelfstandigde agentschappen; 4. de installatievergadering van de districtsraad; 5. de vergaderingen waarvoor het aanwezigheidsquorum niet werd bereikt, maar waarvoor de raadsleden, als het bereikt was, wel presentiegeld zouden genieten; 6. de vergaderingen die slechts gedeeltelijk werden bijgewoond; 7. vergaderingen die hervat worden; De regeling voor het presentiegeld wordt opgenomen in het huishoudelijk reglement. Het bedrag van het presentiegeld wordt vastgesteld door de gemeenteraad. Het bedraagt minimaal 28, 57 en maximaal 124, 98. Deze bedragen worden gekoppeld aan de spilindex 138, 01. In de praktijk komt dit neer op minimaal 41,62 en maximaal 182,07 euro (juni 2008). De voorzitter van de gemeenteraad kan een dubbel presentiegeld krijgen. Het presentiegeld is dus veeleer een symbolische vergoeding en zeker niet voldoende om de werkelijk bestede tijd en gemaakte kosten te vergoeden. De gemeenterrad kan de presentiegelden van een raadslid dat andere wettelijke of reglementaire bezoldigingen, pensioenen, vergoedingen of toelagen ontvangt aanvullen met een bedrag ter compensatie van het inkomensverlies dat de betrokkene heeft, op voorwaarde dat de mandataris dit zelf vraagt. Zie artikel 17 GD en het besluit van de Vlaamse regering van 19 januari 2007 houdende het statuut van de lokale en provinciale mandataris Een gehandicapt raadslid kan zich laten bijstaan door een vertrouwenspersoon Een gemeenteraadslid dat wegens een handicap niet zelfstandig zijn of haar mandaat kan uitoefenen, kan zich laten bijstaan door een vertrouwenspersoon. Deze vertrouwenspersoon is kiesgerechtigd in de gemeente en moet in aanmerking komen als gemeenteraadslid. De vertrouwenspersoon kan dus geen personeelslid zijn van de gemeente. De vertrouwenspersoon krijgt dezelfde middelen ter beschikking als het raadslid en ontvangt geen presentiegeld. De vertrouwenspersoon legt geen eed af. Zie artikel 18 GD en het besluit van de Vlaamse regering van 19 januari 2007 houdende het statuut van de lokale en provinciale mandataris rechten en plichten raadsleden.doc - CL - 3 juni 2008-2/5
U hebt recht op politiek verlof Raadsleden die werkzaam zijn in de privé-sector hebben de mogelijkheid om een bepaald aantal dagen verlof te nemen voor de uitoefening van hun politiek mandaat. In gemeenten met minder dan 10.000 inwoners bedraagt dit een halve dag per maand; in gemeenten met 10.000 inwoners of meer is dit één dag per maand. De werknemer die politiek verlof neemt behoudt haar of zijn loon gedurende de afwezigheid op het werk, maar de gemeente betaalt een bepaald bedrag terug aan de werkgever. Dit bedrag wordt (tot op zekere hoogte) afgehouden van het presentiegeld dat het raadslid ontvangt (zodat dit voor hem een nuloperatie blijft). Raadsleden werkzaam bij de overheid hebben recht op twee dagen dienstvrijstelling per maand en twee dagen per maand facultatief politiek verlof (voor gemeenten tot 80.000 inwoners) of vier dagen per maand (voor gemeenten met meer dan 80.000 inwoners). Gemeenteraadsleden actief in het onderwijs of bij De Post hebben een aparte regeling voor politiek verlof. Kijk steeds na onder welke regeling uw werkgever valt. Voor burgemeesters en schepenen geldt een andere regeling. U kan ouderschapsverlof nemen Een gemeenteraadslid kan ouderschapsverlof nemen wegens de geboorte of de adoptie van een kind. Daartoe moet u een schriftelijk verzoek indienen bij de voorzitter van de gemeenteraad om u te vervangen ten vroegste vanaf de zevende week voor de vermoedelijke datum van de geboorte of van de adoptie tot het einde van de achtste week na de dag van de geboorte of de adoptie. Als u wegens ouderschapsverlof om vervanging verzoekt, dan wordt u vervangen door de opvolger van uw lijst die als eerste gerangschikt is. Zie artikel 14 GD U kan u laten vervangen wegens ziekte, studieredenen of verblijf in het buitenland Een gemeenteraadslid dat langer dan twaalf weken, om bepaalde redenen, afwezig is, kan zich op verzoek laten vervangen. Het gaat om een afwezigheid wegens: - medische redenen (met attest van een arts); - studieredenen (met attest van de onderwijsinstelling) - verblijf in het buitenland (attest van de opdrachtgever); Wanneer u te ziek zou zijn om zelf om vervanging te vragen dan beschouwd men u van rechtswege verhinderd vanaf de derde opeenvolgende vergadering waarop u afwezig bent. Zie artikel 14 GD Een raadslid kan een klacht indienen Raadsleden kunnen steeds de centrale overheid op de hoogte brengen van onregelmatigheden in verband met de werking van de gemeente. Elk gemeenteraadslid kan een klacht indienen bij de toezichthoudende overheid tegen een beslissing van de gemeenteraad. Hij of zij moet wel kunnen aantonen dat de beslissing in strijd is met de wettelijke voorschriften betreffende de werking van de gemeenteraad (zie ook hoofdstuk 8). rechten en plichten raadsleden.doc - CL - 3 juni 2008-3/5
3.2 Respecteer ook uw plichten Raadsleden mogen geen rechtstreeks belang hebben Een gemeenteraadslid mag niet aanwezig zijn tijdens de bespreking van en de stemming over een punt op de gemeenteraadszitting wanneer hij of zij daar een rechtstreeks belang bij heeft. Belang wordt over het algemeen geïnterpreteerd worden als een materieel voordeel (met name financieel) maar soms kan het ook een moreel belang zijn. Naast het persoonlijk belang van het raadslid geldt dit ook voor aangelegenheden waarbij bloed- en aanverwanten tot en met de vierde graad een persoonlijk belang hebben. Wanneer het voordrachten van kandidaten, benoemingen, afzettingen of schorsingen betreft, geldt dit verbod slechts voor bloed- en aanverwanten tot en met de tweede graad. Personen die wettelijk samenwonen worden gelijkgesteld met echtgenoten. Zie artikel 27 1 GD Deelname aan vaststelling of goedkeuring rekening U mag evenmin aanwezig zijn bij de vaststelling of de goedkeuring van de jaarrekening van een instantie waaraan u rekenschap verschuldigd bent of waarvan u tot het uitvoerend orgaan behoort. Zie artikel 27 1 GD U mag niet deelnemen aan diensten, leveringen of aanbestedingen van de gemeente Gemeenteraadsleden mogen noch rechtstreeks, noch onrechtstreeks een overeenkomst sluiten of deelnemen aan een opdracht voor aanneming van werken, levering of diensten, verkoop of aankoop voor de gemeente of de gemeentelijk extern verzelfstandigde agentschappen. Geschillen voor of tegen de gemeente Als u als gemeenteraadslid ook advocaat of notaris bent dan mag u in een aantal welbepaalde gevallen niet rechtstreeks of onrechtstreeks als advocaat of notaris werken. Het gaat over: - tegen betaling te werken in geschillen ten behoeve van de gemeente; - werken in geschillen ten behoeve van de tegenpartij van de gemeente; - werken in geschillen ten behoeve van een personeelslid van de gemeente aangaande beslissingen in verband met de tewerkstelling binnen de gemeente. Dat verbod geldt ook ten aanzien van de personen die in het kader van een associatie, groepering, samenwerking of op hetzelfde kantooradres met het gemeenteraadslid werken; Afgevaardigde of deskundige van een vakorganisatie Het is voor een gemeenteraadslid eveneens verboden om op te treden als afgevaardigde of deskundige van een vakorganisatie in een onderhandelings- of overlegcomité van de gemeente. Als raadslid bent u niet onschendbaar In tegenstelling tot parlementsleden zijn gemeenteraadsleden niet onschendbaar. U blijft dus aansprakelijk tegenover derden voor wat u in de gemeenteraad zegt. U kan dus worden vervolgd wanneer u personen beledigt. U bent aansprakelijk Als raadslid beschikt u over een ruim inzagerecht in de gemeentelijke dossiers. Als u evenwel misbruik maakt van dergelijke informatie (bijvoorbeeld door ze door te spelen naar de pers) en een derde lijdt hierdoor schade dan bent u hiervoor burgerrechtelijk en strafrechtelijk aansprakelijk. U kan bijvoorbeeld veroordeeld worden tot het betalen van een schadevergoeding. In uitzonderlijke gevallen is een vervolging wegens schending van het beroepsgeheim zelf mogelijk. Zie artikel 30 GD rechten en plichten raadsleden.doc - CL - 3 juni 2008-4/5
Respecteer uw deontologie Politiek is in essentie machtsuitoefening. Wil politiek echter geloofwaardig zijn, dan moet dit gebeuren vanuit een oprechte ethische opstelling. Juist diegenen die zich geroepen voelen om het gemeenschapsbelang in beleid om te zetten moeten getuigen van een correcte ethische opstelling. Zij hebben ten aanzien van de bevolking een onvervangbare voorbeeldfunctie: ingaan tegen normvervaging, zindelijk omgaan met politieke macht, belangenvermenging vermijden, de beginselen van behoorlijk bestuur respecteren, resoluut kiezen voor de afbouw van uitwassen van politiek dienstbetoon, Het gemeentedecreet verplicht de gemeenteraad om een deontologische code aan te nemen. Trouwens ook voor het college van burgemeester en schepenen en voor het personeel moet er een deontolgische code zijn. 1 Zie artikel 41 GD Meer informatie in de VVSG-Politeia pockets Hoe werk ik als gemeenteraadslid Het statuut van de lokale mandataris 1 Voor meer informatie en uitleg hierover verwijzen we naar LAGA E., SUYKENS M., De deontologische code. VVSG-Politeia, Pocketreeks Lokale Besturen, 2006. rechten en plichten raadsleden.doc - CL - 3 juni 2008-5/5