Verwijderen van slib voorkomt de vorming van een kroosdek een enclosure-experiment langs de Twenthekanalen

Verwijderen van slib voorkomt de vorming van een kroosdek een enclosure-experiment langs de Twenthekanalen drs. Ger Boedeltje 1 in opdracht van Rijkswaterstaat, Directie Oost-Nederland Dienstkring Twenthekanalen en IJsseldelta Hanzeweg 60 7418 AT Deventer Begeleiding: drs. Prisca Duijn 1 Bureau Daslook Rijkswaterstaat, Dienst Weg- en Waterbouwkunde Daslook 39 Postbus 5044 7242 MD Lochem 2600 GA Delft november 2001

Inhoudsopgave 1 INLEIDING 1 2 METHODEN 2 2.1 Proefopstelling 2 2.2 Monstername en analyses 3 3 RESULTATEN 4 3.1 De ontwikkeling van draadalgen en kroos 4 3.2 Veranderingen in de waterlaag 4 3.3 Veranderingen in het poriewater 8 4 DISCUSSIE 10 5 CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN 11 6 LITERATUUR 12 BIJLAGEN 13 2

1 Inleiding Vanaf 1998 wordt in ondiepe oeverstroken langs het zijkanaal van de Twenthekanalen onderzoek gedaan naar de effecten van baggeren op de (water)bodemkwaliteit in samenhang met de ontwikkeling van (onder)waterplanten (Boedeltje 2000a, 2001). De eerste resultaten laten zien dat door het baggeren aaneengesloten kroosdekken verdwijnen en dat (her)vestiging van onderwaterplanten zoals Tenger fonteinkruid en Stomphoekig sterrenkroos op beperkte schaal en gedurende een korte periode plaatsvindt (Boedeltje 2000a). Veldmetingen gaven aan dat het achterblijven van slib en hernieuwde aanslibbing hieraan waarschijnlijk debet zijn. Om het effect van het verwijderen van slib op de waterlaag en de waterbodem, in samenhang met de mogelijke ontwikkeling van planten (draadalgen, kroos, onderwaterplanten), nader te onderzoeken is in december 2000 een experiment opgezet in een ondiepe oeverstrook langs het hoofdkanaal bij Lochem. Hierbij worden fysisch-chemische aspecten van de waterlaag en de waterbodem in twee groepen transparante cilinders met elkaar worden vergeleken. In de eerste groep is de sliblaag grondig verwijderd en bestaat de waterbodem uit zand, in de tweede groep is een ca. 10 cm dikke sliblaag aanwezig. Het onderzoek wil de volgende vragen beantwoorden: 1. Welk effect heeft de aan- of afwezigheid van slib op de ontwikkeling van draadalgen en kroos? 2. Welk effect heeft de aan- of afwezigheid van slib op fysisch-chemische eigenschappen van de waterlaag en de waterbodem in de loop van de tijd? 3. Wat is de praktische betekenis van de resultaten voor het beheer van ondiepe oeverstroken? Het onderzoek omvat de periode december 2000 - december 2001. Dit rapport bevat de resultaten van het tijdvak december 2000 - september 2001. 1

2 Methoden 2.1 Proefopstelling De proefopstelling is gemaakt in een ondiepe oeverstrook langs het Twentekanaal (locatie "Intratuin", km 17.450, zuidzijde). De oeverstrook is hier van het kanaal gescheiden door een stalen damwand, waarvan de planken afwisselend 30 en 50 cm boven het kanaalpeil uitsteken. De structuur is zodanig dat bij het passeren van schepen golven over de damwanden heen slaan. Bij de aanleg in 1996 is op de overgang van water naar land over een breedte van 1 tot 2 meter een 20 cm dikke laag grond met wortelstokken van riet aangebracht, afgedekt door een doorgroeibaar geotextiel (kokos). Hieruit heeft zich een dichte rietvegetatie ontwikkeld, die ten tijde van het onderzoek (december 2000 - september 2001) een breedte had van 3 meter. De bodem bestaat uit pleistoceen zand, waarop een ca. 10 cm dikke laag slib is afgezet. De oeverstrook ligt lager dan het aangrenzende landschap, waardoor er kwel optreedt. Dit is vastgesteld door het volgen van de hoogte van de waterstand in drie peilbuizen, die geplaatst zijn op de overgang van water naar land ter hoogte van km 17.400 (Boedeltje 2000b). Op 30 november 2000 is de proefopstelling gemaakt. Daarbij zijn 8 polycarbonaat cilinders geplaatst: 4 in een bodem met een sliblaag en 4 in een bodem, waarvan de sliblaag was verwijderd. Vier plots buiten de cilinders dienden als controlegroep (voor een overzicht zie figuur 1). De cilinders, met een diepte van 1.20 m en een doorsnede van 0.50 m, werden 0.30 m in de bodem geduwd zodat er geen contact meer was tussen het water en de sliblaag binnen en buiten de cilinders; elke cilinder stak ca. 0.40 m boven het gemiddeld plasbermpeil uit. De plots in de plasberm werden met een piket gemarkeerd. Figuur 1. Overzicht van de proefopstelling. 2

2.2 Monstername en analyses Bodem- of poriewater Eén dag na het plaatsen van de proefopstelling zijn in de cilinders en in de controleplots lysimeters geplaatst, waarmee bodemwater is verzameld. Een lysimeter bestaat uit een poreuze keramische cup (Eijkelkamp Agrisearch Equipment, Giesbeek) die in de bovenste 10 cm van de waterbodem wordt geplaatst, verbonden met een slang, die boven water uitsteekt (zie voorplaat). Het bodemwater wordt opgezogen door de lysimeterslang te verbinden met een grote (50 ml) injectiespuit, die vacuüm gezogen wordt. Van de bovenste 5 cm van de waterbodem werd de redoxpotentiaal vastgesteld met behulp van een WTW Multiline P4-meter. Per plot of cilinder werden per keer 5 metingen verricht, waarvan naderhand het gemiddelde is genomen. Monstername van het poriewater en de meting van de redoxpotentiaal vonden maandelijks plaats in de periode december 2000 t/m september 2001. Oppervlaktewater De waterlaag van de cilinders en de plots in de plasberm is maandelijks bemonsterd in de periode december 2000 t/m september 2001. Dit gebeurde op dezelfde dag dat ook de monsters van de waterlaag werden genomen. Aangezien de zuurgraad en het zuurstofgehalte over de dag grote schommelingen kunnen vertonen (Bloemendaal & Roelofs 1989) is steeds tussen 8.30 en 9.30 uur gemonsterd. Tijdens een monstername werden de zuurgraad, het zuurstofgehalte en de temperatuur in het veld vastgesteld op 10 cm onder de waterspiegel met behulp van een WTW Multiline P4-meter. De meter werd voorafgaande aan de meting geijkt. De monsters van de waterlaag werden genomen in gejodeerde polyethyleenflessen van 200 ml. In een koelbox werden de monsters naar het laboratorium vervoerd. Van elk monster werd binnen 3 uur na verzamelen de alkaliniteit (of waterhardheid) bepaald door titratie van 25 ml van het monster met 0.01 M zoutzuur tot ph 4.2. Van de watermonsters werd in het laboratorium verder de turbiditeit (troebelheid als ppm) bepaald met behulp van een Dentor turbiditeitsmeter. Voor verdere analyse werd van elk monster 25 ml gefiltreerd over een Whatman GF/C filter en verzameld in een gejodeerd polyethyleen potje. Aan elk potje werd 0.1 ml citroenzuur toegevoegd om neerslaan van geoxideerde metalen te voorkomen (De Lyon & Roelofs, 1986). Tot het moment van verdere analyse werden de potjes bij een temperatuur van -20 o C in een vrieskist bewaard, maximaal gedurende 4 weken. Analyses Voor het analyseren van de monsters werd gebruik gemaakt van het Gemeenschappelijk Instrumentarium van de Faculteit Wiskunde en Natuurwetenschappen van de Katholieke Universiteit Nijmegen. De chemische analyses werden uitgevoerd conform de methoden van het Gemeenschappelijk Instrumentarium (zie Boedeltje 2000a). Ontwikkeling vegetatie Tijdens elke monstername werd informatie vastgelegd over de ontwikkeling van de vegetatie binnen en buiten de cilinders. De bedekking van de vegetatie (draadalgen en kroos) werd geschat als percentage van het totaal beschikbare oppervlak. 3

3 Resultaten 3.1 De ontwikkeling van draadalgen en kroos Vanaf januari is in beide groepen cilinders een dun laagje (< 1 cm) draadalgen aanwezig op de cilinderwanden. In juni en juli bedekken draadalgen ca. 40% van de waterlaag in de cilinders met een sliblaag; in de cilinders zonder sliblaag is dit niet het geval (figuur 2). Figuur 2. De bedekking van kroos en draadalgen in de cilinders gedurende de periode december 2000 - september 2001. Buiten de cilinders kwamen kroos en draadalgen niet of in een bedekking<1% voor (lijn niet afgebeeld). 120 Bedekking van kroos (groen) en draadalg (rood) 100 80 60 40 20 0 12 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Maand Cilinder (niet-gebaggerd) Cilinder (niet-gebaggerd) Cilinder (gebaggerd) Tijdens de metingen in augustus en september waren de cilinders met een sliblaag bedekt door kroos (Klein kroos), terwijl dit in de cilinders zonder sliblaag niet het geval was (figuur 2, foto 1). 3.2 Veranderingen in de waterlaag In figuur 3 is het verloop van tien belangrijke parameters van de waterlaag weergegeven voor de onderzoeksperiode. Hieronder worden die achtereenvolgens besproken. In bijlage 1 zijn de resultaten van alle metingen aan de waterlaag samengebracht. Zuurstof In het verloop van de zuurstofconcentratie is allereerst een temperatuureffect te zien, waarbij de hoogste concentraties worden gemeten in de winter en het vroege voorjaar. In de tweede plaats blijkt de concentratie in de cilinders zonder sliblaag in alle gevallen hoger te zijn dan in de waterlaag van de plasberm. In de periode januari-juni is dit ook het geval in de cilinders met sliblaag. Echter, vanaf juli is de zuurstofconcentratie in de slibcilinders lager dan de concentratie in de zandcilinders én in de plasberm. In september bevat de waterlaag vrijwel geen zuurstof meer (figuur 3). 4

Figuur 3. Het verloop van 10 parameters (met standaardfout) van de waterlaag in de cilinders en daarbuiten gedurende de periode december 2000 t/m september 2001. 5

Zuurgraad en biologische waterhardheid (alkaliniteit) De zuurgraad van het water in de open oeverstrook vertoont gedurende de onderzoeksperiode slechts een geringe variatie (tussen 7.1 en 7.4). In beide groepen cilinders loopt de ph direct na de start van het experiment op naar waarden tussen 8.8 en 9.8, waarbij er geen verschil is tussen de beide behandelingen tot mei (figuur 3). Na mei daalt in beide groepen cilinders de zuurgraad, in de zandcilinders naar gemiddelde waarden van 8.5, in de slibcilinders naar een gemiddelde van 7.0 in augustus en september. De biologische waterhardheid of alkaliniteit is in beide groepen cilinders lager dan in de waterlaag van de plasberm (figuur 3). Met een waarde tussen 2500 en 4500 µeq/l kan het water in de oeverstrook als 'hard' tot 'zeer hard' worden gekarakteriseerd; het water in de zandcilinder als 'matig hard' en in de slibcilinders als 'hard' (Bloemendaal & Roelofs 1988). In de periode mei-september is de hardheid in de slibcilinders hoger dan in de zandcilinders. Fosfaat, ijzer, nitraat en ammonium De fosfaatconcentratie in beide groepen cilinders is in de periode januari-mei lager dan in de waterlaag van de oeverstrook, die gemiddeld tussen 1 en 2 µmol/l bevat (figuur 3). In de periode juni-augustus neemt de fosfaatconcentratie in de slibcilinders sterk toe tot een waarde van gemiddeld 10 µmol/l; in de zandcilinders en in de waterlaag van de plasberm is dit niet of nauwelijks het geval (figuur 3). De ijzerconcentratie vertoont hetzelfde beeld (figuur 3). Direct na de start van het experiment daalt de nitraatconcentratie in beide groepen cilinders, terwijl dit niet het geval is in de plasberm (figuur 3). Vanaf april is er in de waterlaag van beide groepen cilinders nauwelijks meer nitraat aanwezig. In de plasberm daalt het nitraatgehalte van 400-450 µmol/l in de winter en vroege voorjaar tot 50 à 100 µmol/l in het late voorjaar en de zomer. Gedurende de periode januari-april is de ammoniumconcentratie buiten de cilinders hoger dan in de cilinders. In de plasberm varieert de concentratie tussen 20 en 50 µmol/l. Gedurende de periode mei-september varieert de concentratie in de oeverstrook tussen 5 en 20 µmol/l; In beide groepen cilinders is ook dan de ammoniumconcentratie laag (tussen 0 en 7 µmol/l) (figuur 3). Turbiditeit of troebelheid De troebelheid van het water in de plasberm is in de gehele onderzoeksperiode hoger dan die van het water in de zandcilinders (respectievelijk gemiddeld 12 en 2 ppm). In de periode januarijuni is de troebelheid van het plasbermwater ook hoger dan van het water in de slibcilinders; in augustus en september is het omgekeerde het geval (figuur 3). Chloride en sulfaat Beide stoffen komen in het water van de plasberm in hogere concentraties voor dan in de cilinders (figuur 3). In de zomer zijn de concentraties in de plasberm hoger dan in de winter en het vroege voorjaar. Chloride bereikt daarbij in de zomer waarden van gemiddeld 1600 µmol/l, sulfaat van 1400 µmol/l. Wat chloride betreft zijn er geen verschillen tussen de beide behandelingen. De sulfaatconcentratie is in de slibcilinders lager dan in de zandcilinders (figuur 3). 6

Foto 1. Overzicht van een deel van de proefopstelling in augustus 2001. Zichtbaar zijn twee cilinders met een dek van Klein kroos. Dit betreft de cilinders waarvan de bodem bedekt is met een ca. 10 cm dikke sliblaag. Van twee andere cilinders, waarvan de sliblaag verwijderd werd, is het wateroppervlak onbegroeid en is het water helder. 7

3.3 Veranderingen in het poriewater In figuur 4 zijn van tien belangrijke parameters van het poriewater de concentratieveranderingen gedurende de onderzoeksperiode weergegeven. Een volledig overzicht van de resultaten is te vinden in bijlage 2. Redoxpotentiaal Figuur 4 laat zien dat de redoxpotentiaal van de waterbodem in de zandcilinders gemiddeld hoger is dan van de waterbodem in de slibcilinders en in de plasberm. Er is wel sprake van een afname van de redoxpotentiaal in de zandcilinders gedurende de onderzoeksperiode. De meest lage waarden (tot -200 mv) worden aangetroffen in de bodem van de slibcilinders. Zuurgraad en alkaliniteit De zuurgraad vertoont geen duidelijke verschillen tussen de drie situaties (figuur 4); de waarden schommelen tussen 6.8 en 7.3. De alkaliniteit of biologische hardheid verschilt wel tussen de behandelingen. Over de gehele periode is deze gemiddeld het laagst (3000-4000 µeq/l) in de zandcilinders en het hoogst in de sliblaag, zowel binnen als buiten de cilinders (8000-10000 µeq/l). Fosfaat, ijzer, nitraat en ammonium De fosfaatconcentratie is het laagst in de waterbodem van de plasberm (gemiddeld ongeveer 2 µmol/l). De concentratie is het hoogst in de bodem van de slibcilinders (gemiddeld 20 µmol/l) met een piek in augustus (30 µmol/l). De concentratie in de zandcilinders is aanvankelijk lager dan in de slibcilinders; in de zomermaanden zijn er, met uitzondering van augustus, geen verschillen. De ijzerconcentratie is ook het hoogst in de bodem van de slibcilinders (figuur 4), waarbij in de zomer gemiddelde waarden worden bereikt van 800 µmol/l. De concentratie is het laagst in de zandcilinders; de waterbodem van de plasberm neemt een intermediaire positie in. Nitraat is in het poriewater van de zandcilinders alleen in de periode december-april aanwezig (10-100 µmol/l); het poriewater van de slibcilinders bevat tijdens de gehele onderzoeksperiode geen nitraat, in tegenstelling tot het poriewater van de plasberm (figuur 4). Ammonium vertoont grote verschillen tussen de behandelingen: 100-200 µmol/ in het poriewater van de zandcilinders, 400-1000 µmol in het poriewater van de waterbodem in de slibcilinders en in de plasberm (figuur 4). Kalium, mangaan en sulfaat Kalium en mangaan vertonen een overeenkomstig verschil als ammonium: laag in de bodem zonder slib, hoog in de sliblaag (figuur 4). Sulfaat daarentegen is in de periode december-juni het laagst in de cilinders met slib (gemiddeld 250 µmol/l) en het hoogst in de cilinders met een zandbodem (gemiddeld 750 µmol/l). In de zomermaanden zijn de concentraties nagenoeg gelijk door een sterke toename van de concentratie in de cilinders met sliblaag. 8

Figuur 4. Het verloop van 10 parameters (met standaardfout) van het poriewater in de cilinders en daarbuiten gedurende de periode december 2000 t/m september 2001. 9

4 Discussie In dit onderzoek zijn de effecten van baggeren van een geïsoleerde ondiepe oeverstrook onderzocht op de water(bodemkwaliteit en het vóórkomen van draadalgen en kroos. In de eerste fase van het onderzoek treden binnen beide groepen cilinders overeenkomstige veranderingen in de waterlaag op. De zuurgraad stijgt van ongeveer 7 naar 9, de alkaliniteit daalt van 3700 naar ca. 2000 µeq/l terwijl ook het zuurstofgehalte toeneemt. De troebelheid en de concentraties nutriënten (nitraat, fosfaat, ammonium) en andere stoffen (o.a. chloride, sulfaat, ijzer) nemen daarentegen af. De stijging van de zuurgraad en van de zuurstofconcentratie en de daling van de alkaliniteit hangen samen met de afzetting van een laagje draadalgen op de cilinderwanden. In het licht verbruiken deze planten koolstofdioxde en bicarbonaat voor hun fotosynthese en produceren daarbij zuurstof. De sterke daling van het zuurstofgehalte in de slibcilinders in de maanden juli, augustus en september hangt samen met de ontwikkeling van een kroosdek. Kroosdekken staan erom bekend dat ze toetreding van zuurstof uit de atmosfeer naar de onderliggende waterlaag verhinderen (Morris & Barker 1977). De sterke daling van het nitraatgehalte zal enerzijds samenhangen met verbruik door algen, anderzijds zal het, met name in de slibcilinders, ook veroorzaakt worden door zogenaamde denitrificerende bacteriën. Dit zijn bacteriën, die onder zuurstofloze omstandigheden nitraat omzetten in vrije stikstof (Stumm & Morgan 1995). Hoewel aanvankelijk een daling van de fosfaatconcentratie optrad, steeg in juli en augustus de concentratie in de slibcilinders tot waarden (10 µmol/l) die ver boven die in de plasbermen en de zandcilinders (ca. 1 µmol/l) uitstegen. De stijging van het fosfaatgehalte in de slibcilinders ging gepaard met een sterke stijging van het ijzergehalte (tot meer dan 100 µmol/l). Reductie van ijzer in de zuurstofloze slibbodem met als gevolg vrijmaking van fosfaat (Bloemendaal & Roelofs 1988) lijkt hiervan de oorzaak. Opvallend is dat de ontwikkeling van het kroosdek pas optrad na stijging van het fosfaatgehalte (zie figuur 3). De geringe troebelheid van het water in de cilinders, vergeleken met de open plasbermen, hangt samen met het ontbreken van (scheeps)dynamiek. In de open oeverstroken treedt tijdens de passage van schepen een sterke stroming op, waardoor slib opwervelt en het water troebel maakt. De daling van de concentratie van chloride (dat door planten niet gebruikt wordt) in de cilinders hangt waarschijnlijk samen met verdunning door regenwater. Zowel chloride als sulfaat vertonen in de open plasberm een concentratiepiek in de zomer, hetgeen samen zal hangen met de inlaat van sulfaat- en chloriderijk IJsselwater in het Twenthekanaal in deze periode. De verschillen in eigenschappen van het porie- en oppervlaktewater tussen de verschillende behandelingen hangen ten nauwste samen met de aan- of afwezigheid van een sliblaag. Door bacteriële afbraakprocessen in de sliblaag wordt allereerst zuurstof geconsumeerd. Als dit op is, worden nitraat, ijzer en mangaan gereduceerd, waardoor de redoxpotentiaal daalt Bovendien wordt de tijdens afbraakprocessen gevormde ammonium niet meer omgezet in nitraat, waardoor dit zich ophoopt. Een lage redoxpotentiaal, in combinatie met hoge ammonium-, ijzer en mangaanconcentraties zijn met name in de slibbodems waargenomen (figuur 4). 10

5 Conclusies en aanbevelingen De leidraad van het uitgevoerde onderzoek wordt gevormd door drie deelvragen. De antwoorden op deze vragen vormen de conclusies van dit onderzoek. 1. Welk effect heeft de aan- of afwezigheid van slib op de ontwikkeling van draadalgen en kroos? De aanwezigheid van een sliblaag leidt in een geïsoleerd systeem in het voorjaar tot de ontwikkeling van draadalgen en in de zomer tot de ontwikkeling van een aaneengesloten kroosdek. In een open systeem, waarbij voordurend stroming aanwezig is als gevolg van scheepvaartbewegingen, treden deze ontwikkeling niet op. De kroosplantjes zijn afkomstig uit het sediment, waar talloze schijfjes liggen opgeslagen (Boedeltje 2001). Deze schijfjes kunnen in het groeiseizoen gaan drijven en vervolgens uitgroeien tot kroosplantjes. In een geïsoleerd systeem met een zandige bodem zonder sliblaag treedt deze ontwikkeling niet op. 2. Welk effect heeft de aan- of afwezigheid van slib op fysisch-chemische eigenschappen van de waterlaag en de waterbodem in de loop van de tijd? De aanwezigheid van slib heeft grote gevolgen voor de fysisch-chemische samenstelling van het poriewater. In het slib komt relatief veel organische stof voor dat met name bij hoge temperaturen wordt afgebroken, wat gepaard gaat met een hoog zuurstofgebruik. Onder deze omstandigheden nemen reductieprocessen toe waarbij fosfaat en ijzer vrijkomen. Verder treedt een ophoping van ammonium op. Een sterke ammoniumophoping is zowel binnen als buiten de cilinders in de slibbodem geconstateerd. Binnen de cilinders met een slibbodem vinden ook grote veranderingen plaats in de waterlaag. Het meest in het oog springend is de sterke stijging van de fosfaat- en ijzerconcentratie in de zomer. Mede als gevolg van het vrijkomen van fosfaat treedt een sterke kroosontwikkeling op resulterend in een afgesloten dek. Het gesloten kroosdek verhindert de diffusie van zuurstof vanuit de atmosfeer naar de waterlaag, waardoor onder het kroosdek een situatie van zuurstofloosheid ontstaat. 3. Wat is de praktische betekenis van de resultaten voor het beheer van ondiepe oeverstroken? De resultaten van het onderzoek laten zien dat het verwijderen van de sliblaag in een geïsoleerd systeem de vorming van een kroosdek kan voorkomen. Voor het betreffende watersysteem is dit uitermate gunstig omdat de aanwezigheid van een kroosdek funest is voor het dierenleven. Baggeren van geïsoleerde oeverstroken heeft daarom positieve gevolgen voor het watersysteem. Na het baggeren zou toestroming van voedsel- en slibrijk water voorkomen moeten worden. Dit onderzoek toont verder dat het van belang is bij de aanleg van nieuwe oeverstroken geen situaties te laten ontstaan van stilstaand, voedselrijk kanaalwater. Aanbevolen wordt een plasberm volledig geïsoleerd van het kanaal aan te leggen, waarbij voeding geschiedt door kwelen/of regenwater. Een tweede optie is dat een plasberm in contact met het kanaal wordt aangelegd, waarbij er echter voor gezorgd moet worden dat er voldoende verversing van de oeverstrook optreedt. Bij een met het kanaal verbonden plasberm zal slibafzetting echter blijven plaatsvinden, hetgeen voor de ontwikkeling van een vegetatie van onderwaterplanten ongunstig is. 11

6 Literatuur Bloemendaal, F.H.J.L. & Roelofs J.G.M. (red.) (1988). Waterplanten en waterkwaliteit. Utrecht, Nijmegen. Boedeltje, G. (2000a). Effecten van maaien en baggeren op de vegetatie in ondiepe oeverstroken langs de zijtak van de Twenthekanalen in relatie tot water en bodem. Bureau Daslook, in opdracht van Rijkswaterstaat, Dienstkring Twenthekanalen en IJsseldelta. Boedeltje, G. (2000b). Effecten van hydrologische isolatie van een eutrofe oeverzone op de waterkwaliteit en de groei en ontwikkeling van drie soorten Fonteinkruiden. Bureau Daslook, in opdracht van Rijkswaterstaat, Dienstkring Twenthekanalen en IJsseldelta. Boedeltje, G. (2001). De mogelijke rol van de zaadvoorraad in het herstel van een waterplantenvegetatie in oeverstroken na baggeren. Bureau Daslook, in opdracht van Rijkswaterstaat, Dienstkring Twenthekanalen en IJsseldelta. Lyon, M.J.H. de & Roelofs, J.G.M. (1986). Waterplanten in relatie tot waterkwaliteit en bodemgesteldheid. Laboratorium voor Aquatische Oecologie, Katholieke Universiteit Nijmegen. Deel 1. Morris, R.H. & Barker, W.G. (1977). Oxygen transport rates through mats of Lemna minor and Wolffia sp. and oxygen tension within and below the mat. Canadian Jourrnal of Botany 55: 1926-1932. Stumm W. & Morgan J.J. (1995). Aquatic Chemistry, Chemical Equilibria and Rates in Natural Waters, 3rd edn., New York. 12

Bijlagen 13

Bijlage 1. Fysisch-chemische samenstelling van de waterlaag enclosure-experiment 2001 Betekenis van de afkortingen ph zuurgraad Alk alkaliniteit T temperatuur Turb turbiditeit % O2 zuurstof (verzadigingspercentage) mg/l O2 zuurstof (mg per liter) NH4 ammonium-n NO3 nitraat-n PO4 fosfaat Cl chloride Na natrium K kalium Ca calcium Mg magnesium Mn mangaan Fe ijzer Si silicium Zn zink Tot-P totaal-fosfor SO4 sulfaat Al aluminium Alle waarden zijn in μmol/l, behalve ph, alkaliniteit (meq/l), temperatuur ( o C) en turbiditeit (ppm). w = waterlaag buiten de cilinders in de ondiepe oeverstroken z = waterlaag in de cilinders waarin de sliblaag is verwijderd s = waterlaag in de cilinders waarin de sliblaag aanwezig is N.B. het zuurstofgehalte is niet bepaald in december 2000. 1

Codenummer Datum phveld Alk T Turb % O2 mg/l O2 NH4 NO3 PO4 Na K Cl Ca Mg Mn Fe Si Zn Tot- P SO4 Al 01-12- 00 7,21 3753 9,6 10 63,0 8,00 20,8 398,3 0,93 1244 340 1083 2231 420 5,7 5,2 157 2,60 2,53 818 1,12 01-12- 00 7,34 3663 9,6 10 60,9 7,81 18,0 390,0 1,10 1100 340 1096 2217 427 5,8 5,2 145 2,62 2,50 820 1,00 01-12- 00 7,29 3609 9,5 11 60,4 7,85 19,1 386,8 1,21 1110 346 1114 2272 427 5,9 5,1 130 2,55 2,60 831 0,96 01-12- 00 7,35 3758 9,5 10 58,8 7,70 17,2 392,9 1,21 1066 346 1114 2276 429 5,9 5,4 127 2,35 2,59 835 0,94 01 7,04 2882 4,5 15 63,0 8,00 34,3 453,2 1,90 1155 328 1156 1685 350 5,7 8,9 88 3,10 3,76 632 2,50 01 7,04 2756 4,4 11 60,9 7,81 33,7 464,0 1,80 1110 330 1146 1711 353 5,4 10,5 61 2,03 3,02 635 2,83 01 7,00 2768 4,4 10 60,4 7,85 33,7 457,4 1,85 1133 325 1167 1698 356 6,1 8,6 84 3,11 3,36 638 2,51 01 7,03 2800 4,2 11 58,8 7,70 31,6 467,0 1,83 1133 321 1156 1680 355 5,9 9,1 102 3,07 2,77 629 2,61 01 6,88 2266 6,0 32 67,0 8,26 47,6 455,6 1,82 1066 300 1088 1383 275 5,5 8,4 61 2,00 2,91 493 3,05 01 6,95 2243 6,0 14 66,5 7,78 47,5 466,4 1,86 1066 301 1103 1380 275 5,6 7,7 48 1,73 3,22 491 2,90 01 7,00 2273 5,9 13 60,7 8,03 47,3 464,6 1,79 1066 300 1103 1375 274 4,8 7,5 52 1,92 3,12 490 2,92 01 7,01 2267 5,9 14 65,8 8,09 46,4 467,6 1,68 1044 299 1103 1379 274 5,4 7,5 53 1,81 2,90 490 2,85 01 7,38 3755 7,4 6 71,2 8,6 35,6 481,6 0,65 1291 320 1284 1502 248 3,7 2,3 48 1,66 1,90 607 0,57 01 7,38 3532 7,4 6 71,4 8,6 35,0 450,2 0,63 1291 320 1284 1974 326 4,8 3,0 93 2,15 2,25 807 0,67 01 7,38 3588 7,4 6 72,1 8,5 33,6 428,2 0,57 1198 318 1260 2120 352 5,1 3,1 90 2,49 2,71 859 0,75 01 7,38 3739 7,4 6 71,1 8,4 33,1 444,1 0,62 1291 322 1284 1615 268 3,8 2,3 92 1,86 1,89 657 0,51 01 7,36 3397 9,2 11 69,7 8,1 20,7 369,0 1,29 1198 282 1146 1926 333 6,2 7,1 76 3,53 3,28 771 1,83 01 7,35 3442 9,2 13 70,9 8,0 21,8 401,1 0,97 1291 311 1236 2076 362 6,0 7,2 105 2,08 3,30 845 1,86 01 7,31 3499 9,2 11 70,8 8,2 22,2 401,1 1,04 1291 313 1225 2066 362 6,3 6,9 99 2,15 3,33 840 1,79 01 7,32 3370 9,2 13 71,5 8,1 22,3 412,3 1,22 1337 313 1248 2100 362 6,2 7,1 152 2,40 3,47 855 1,92 01 7,35 3346 13,7 8 93,3 9,7 1,8 298,9 0,39 1291 284 1134 2007 348 4,0 3,1 12 2,38 2,87 814 0,74 1

01 7,36 3349 13,7 8 96,6 10,0 2,4 295,4 0,39 1244 282 1189 2016 349 4,3 3,3 9 2,43 2,70 817 0,80 01 7,35 3412 13,7 28 94,8 10,1 5,3 295,6 0,39 1152 280 1189 1992 344 3,6 3,5 11 2,53 2,74 811 0,73 01 7,36 3315 13,6 17 96,6 10,1 2,0 276,8 0,48 1152 280 1189 2005 348 4,3 4,0 16 2,53 2,99 818 0,77 01 7,28 4216 19,0 10 45,1 4,2 19,8 179,5 0,86 1475 280 1363 2235 350 4,4 2,3 32 2,40 3,48 950 1,13 01 7,27 3935 18,9 7 42,4 3,9 17,9 176,4 0,85 1383 268 1303 2308 358 4,8 3,0 51 2,55 3,51 953 1,18 01 7,25 4344 18,9 8 44,2 4,2 18,0 174,0 0,87 1383 262 1303 2282 354 5,3 2,6 48 2,66 3,51 945 1,48 01 7,29 4041 18,9 14 45,1 4,1 20,8 177,1 0,95 1337 266 1303 2293 359 4,9 3,3 52 2,35 3,97 959 0,93 01 7,18 3796 21,4 10 55,3 4,9 11,6 122,4 0,70 1961 279 1616 2063 323 3,6 1,6 42 5,39 7,82 1067 0,56 01 7,18 3787 21,3 14 52,1 4,7 12,1 126,1 0,85 2015 297 1715 2120 331 3,7 2,0 33 5,14 7,20 1091 0,72 01 7,17 3658 21,3 10 52,8 4,6 13,9 117,7 0,93 1880 260 1522 1904 298 2,8 1,8 45 5,09 7,32 980 0,93 01 7,16 3848 21,3 12 52,4 4,7 10,2 124,9 0,81 2015 288 1648 2095 327 3,1 2,3 40 5,54 7,96 1079 0,60 01 7,33 3604 20,5 11 62,4 5,5 10,7 75,8 1,30 1934 256 1648 1913 318 2,2 1,8 23 5,66 8,31 970 0,71 01 7,34 3563 20,5 10 64,0 5,8 9,9 79,4 1,30 2015 265 1698 1892 316 2,2 2,9 35 5,79 10,94 980 1,13 01 7,32 3662 20,4 11 58,9 5,0 9,6 78,5 2,12 2095 267 1733 1881 308 2,0 3,4 57 6,29 13,91 968 1,42 01 7,31 3627 20,3 13 57,7 5,2 10,4 80,6 1,20 2015 267 1698 1819 287 2,1 4,9 43 6,93 18,14 937 2,31 01 7,51 4069 21,5 20 104,0 9,0 3,9 51,2 0,76 1585 246 1403 2447 345 1,8 0,6 22 5,24 9,08 1195 1,18 01 7,53 4069 21,4 10 106,9 9,5 4,6 52,3 1,21 1612 246 1432 2447 345 1,8 0,6 22 5,24 9,08 1195 1,18 01 7,53 4357 21,3 13 106,5 9,5 7,3 49,6 0,96 1639 253 1447 2462 345 1,7 0,5 15 5,14 8,29 1206 0,91 01 7,61 4072 21,4 11 107,5 9,7 4,7 46,3 0,76 1639 246 1447 2464 345 1,6 0,5 19 5,36 8,14 1210 0,92 01-12- 00 7,21 3753 9,6 10 20,8 398,3 0,93 1244 340 1083 2231 420 5,7 5,2 157 2,60 2,53 818 1,12 01-12- 00 7,34 3663 9,6 10 18,0 390,0 1,10 1100 340 1096 2217 427 5,8 5,2 145 2,62 2,50 820 1,00 2

01-12- 00 7,29 3609 9,5 11 19,1 386,8 1,21 1110 346 1114 2272 427 5,9 5,1 130 2,55 2,60 831 0,96 01-12- 00 7,35 3758 9,5 10 17,2 392,9 1,21 1066 346 1114 2276 429 5,9 5,4 127 2,35 2,59 835 0,94 01 8,47 1832 3,5 3 105,8 13,50 8,1 65,5 0,26 306 143 356 447 133 0,1 1,0 16 1,31 0,70 177 0,47 01 8,58 2184 3,4 2 107,6 14,86 5,6 117,1 0,42 655 191 696 1259 234 0,1 0,1 43 1,91 1,30 507 0,68 01 8,56 1016 3,3 4 120,5 16,57 9,7 74,2 0,16 323 133 376 533 199 0,1 0,2 17 1,11 0,66 206 0,26 01 8,76 1495 3,8 2 155,3 20,10 14,7 108,5 0,90 498 159 532 807 155 0,1 0,1 39 1,81 1,93 329 0,36 01 8,57 2271 6,7 2 145,4 17,31 11,8 119,6 0,18 760 248 842 1363 262 0,1 0,3 30 1,46 1,03 579 0,20 01 8,42 2405 7,0 2 148,7 17,72 13,3 130,8 0,49 792 252 874 1441 290 0,3 1,7 33 1,55 2,05 625 0,38 01 8,66 1834 6,8 2 145,5 17,00 18,1 90,7 0,15 568 166 639 1022 201 0,0 0,2 22 1,22 0,92 429 0,16 01 8,95 1292 6,7 2 192,5 22,70 26,4 92,9 0,38 465 150 517 676 162 0,1 0,1 8 0,96 1,13 359 0,49 01 8,91 1706 8,0 2 191,3 22,1 6,7 46,5 0,21 599 179 603 755 199 0,1 0,5 4 1,19 1,46 508 0,42 01 8,95 1758 8,0 2 194,9 22,7 4,6 91,5 0,24 725 224 756 847 217 0,1 0,6 4 1,25 1,41 535 0,41 01 9,00 1917 8,1 2 191,5 21,9 1,7 65,0 0,24 788 228 826 802 218 0,1 0,5 4 1,17 1,38 537 0,41 01 9,15 1724 8,0 2 167,9 19,6 7,7 64,5 0,21 671 224 673 477 145 0,1 0,4 5 0,84 1,07 354 0,32 01 9,46 1665 9,4 2 147,3 16,9 0,0 11,7 0,38 887 273 948 829 264 0,1 0,6 7 1,35 2,14 663 0,58 01 9,51 1734 9,4 2 148,5 17,1 0,3 50,2 0,34 842 244 863 776 249 0,1 0,7 8 1,32 1,62 597 0,72 01 9,86 1599 9,5 3 161,4 18,5 0,0 11,3 0,35 837 226 872 744 245 0,1 0,5 10 1,29 1,80 600 0,79 01 9,87 1508 9,3 2 152,0 17,5 1,6 9,8 0,55 738 237 642 609 222 0,1 0,6 9 1,09 2,20 537 0,76 01 9,74 1361 13,1 5 116,6 12,3 0,0 0,5 0,27 828 266 900 656 217 0,1 0,9 9 1,01 2,08 574 1,08 01 9,90 1185 13,1 2 119,3 12,9 1,6 0,4 0,32 752 239 818 628 191 0,1 0,8 14 0,91 1,96 519 0,84 01 9,89 1218 13,0 4 125,4 13,3 1,2 0,5 0,34 734 213 800 615 194 0,1 1,0 12 1,00 2,13 493 0,84 01 9,79 1159 13,0 2 118,6 12,8 0,8 0,4 0,32 657 242 649 512 178 0,1 0,9 15 0,97 1,83 425 0,83 8,04 2095 18,4 2 78,6 7,4 1,2 2,0 0,69 941 309 1039 975 283 0,7 2,6 19 1,89 3,33 644 1,33 3

01 01 8,28 1907 18,4 3 81,9 7,8 1,0 7,0 0,46 905 291 968 845 266 0,6 1,6 14 1,74 2,96 616 1,74 01 8,40 1782 18,3 3 83,7 8,0 1,1 3,4 1,34 878 257 958 818 256 0,9 3,4 14 1,53 3,69 633 1,91 01 9,13 1802 18,2 2 129,0 12,2 1,3 1,8 1,68 824 327 782 526 286 0,9 3,0 16 1,43 4,87 554 2,55 01 7,37 2366 20,7 2 66,0 6,0 2,8 2,8 0,79 1236 383 1129 1322 358 2,8 13,0 37 4,22 7,53 759 0,95 01 8,05 2028 20,7 2 106,7 9,5 3,9 6,0 0,37 1018 332 1047 1072 332 0,6 2,8 25 2,83 4,75 730 0,54 01 9,49 1448 20,6 3 139,0 12,4 2,7 5,5 0,06 971 265 1013 621 249 1,6 6,7 23 1,80 4,24 578 1,04 01 7,72 2176 20,6 3 85,3 7,6 2,1 12,8 0,95 903 390 778 878 365 1,0 9,3 28 2,05 4,51 597 0,74 01 8,69 1960 19,6 3 130,1 8,7 6,1 1,7 1,01 1209 379 1202 742 313 0,1 0,8 43 1,92 4,24 582 0,36 01 8,33 1562 19,6 2 112,5 8,3 3,8 1,6 0,52 1101 339 1081 733 305 0,4 2,2 33 1,91 4,15 599 0,44 01 9,39 1863 19,6 1 123,6 9,4 5,8 2,2 1,20 1075 276 1093 521 224 0,4 0,6 42 1,33 3,76 396 0,52 01 8,60 1966 19,5 2 114,9 8,6 3,9 1,5 0,31 919 400 759 554 344 0,1 0,9 23 1,90 3,19 414 0,38 01 8,84 1870 20,2 4 144,2 13,1 3,1 1,6 0,74 1209 383 1215 655 292 0,1 0,4 71 2,14 4,17 539 0,59 01 7,68 3201 20,4 2 166,0 13,2 6,2 1,4 0,71 1263 358 1141 1236 356 1,5 3,4 99 3,51 4,13 700 0,33 01 8,56 1896 20,8 2 100,4 9,0 8,3 1,8 0,60 1075 281 1093 630 246 1,2 3,6 132 2,47 3,03 318 0,65 01 9,72 2125 20,4 2 193,5 17,4 4,1 1,4 0,51 945 383 759 347 326 0,3 1,4 172 1,46 2,16 333 0,38 01-12- 00 7,21 3753 9,6 10 20,8 398,3 0,93 1244 340 1083 2231 420 5,7 5,2 157 2,60 2,53 818 1,12 01-12- 00 7,34 3663 9,6 10 18,0 390,0 1,10 1100 340 1096 2217 427 5,8 5,2 145 2,62 2,50 820 1,00 01-12- 00 7,29 3609 9,5 11 19,1 386,8 1,21 1110 346 1114 2272 427 5,9 5,1 130 2,55 2,60 831 0,96 01-12- 00 7,35 3758 9,5 10 17,2 392,9 1,21 1066 346 1114 2276 429 5,9 5,4 127 2,35 2,59 835 0,94 01 8,66 1608 3,5 4 135,6 18,48 4,7 62,1 0,35 406 142 452 679 127 0,2 0,1 28 0,97 0,99 269 0,07 4

01 8,62 1604 3,5 4 125,3 17,74 5,4 72,8 0,15 487 138 495 717 127 0,3 0,2 18 1,05 0,82 260 0,48 01 8,70 2291 3,5 3 129,0 17,01 5,1 117,2 0,19 681 214 725 1299 437 1,4 0,1 29 1,54 1,01 446 0,31 01 8,78 2081 3,5 2 133,7 17,64 5,4 90,8 0,16 522 154 573 1650 146 0,2 0,1 25 1,54 0,76 356 0,42 01 8,20 2604 6,8 2 138,5 16,44 13,4 148,3 0,34 884 284 935 1477 298 0,6 1,6 43 1,77 1,42 621 0,49 01 8,88 2129 6,8 3 161,9 18,66 8,8 81,3 0,62 622 200 688 1131 227 0,1 0,2 14 1,46 1,46 446 0,45 01 8,69 1252 7,1 2 152,3 18,06 35,6 75,6 0,16 378 107 424 660 133 0,1 0,2 18 1,18 0,79 248 0,34 01 8,71 1569 6,8 2 154,1 18,16 26,8 71,6 0,30 437 133 488 800 158 0,0 0,2 19 1,23 0,96 315 1,41 01 9,36 1758 7,8 6 198,7 23,5 0,0 56,2 0,42 851 266 881 542 160 0,2 0,7 7 0,98 1,53 404 0,49 01 8,82 1799 8,0 1 155,7 17,7 10,4 41,9 0,26 734 244 782 300 81 0,1 0,5 7 0,82 1,68 189 0,31 01 8,97 1605 8,3 2 172,6 20,8 4,6 58,6 0,22 716 206 756 595 169 0,1 0,6 7 1,17 1,76 351 0,42 01 8,87 1883 8,0 2 172,3 20,1 5,9 27,7 0,26 603 192 634 737 204 0,1 0,8 8 1,39 2,08 430 0,55 01 9,75 1468 9,3 3 129,6 14,8 0,6 3,0 0,36 819 262 863 648 233 0,2 1,2 9 1,18 2,47 588 0,64 01 9,39 1853 9,4 2 135,0 15,3 0,0 1,0 0,30 666 230 723 766 231 0,2 1,3 8 1,31 2,38 498 0,66 01 9,83 1647 9,5 4 157,4 18,1 2,5 2,1 0,33 743 215 791 615 247 0,1 1,7 9 1,14 2,43 458 0,88 01 9,57 1584 9,4 4 138,9 15,7 0,0 3,3 0,44 666 199 682 682 209 0,2 1,3 9 1,18 2,68 429 0,68 01 9,83 1694 13,1 2 124,2 13,3 5,2 0,8 0,58 797 260 835 621 192 0,4 2,7 12 1,22 2,69 476 1,20 01 9,42 1745 12,9 3 116,3 12,5 0,0 0,5 0,45 621 215 673 657 193 0,4 3,8 12 1,28 2,84 380 1,48 01 9,47 1598 12,9 3 117,1 12,8 2,4 1,1 0,51 698 208 756 574 188 0,5 3,6 12 1,12 2,82 320 1,12 01 9,11 1476 12,9 3 95,2 9,4 0,0 0,6 0,51 603 213 649 684 177 0,4 3,1 7 0,84 2,13 317 1,28 01 8,58 2399 18,2 6 79,2 7,6 2,8 5,5 1,53 959 342 1008 771 261 1,8 11,4 14 1,35 3,57 472 2,11 01 7,73 2791 18,3 6 53,7 5,0 2,2 1,8 1,48 788 293 835 1066 254 4,2 9,9 34 1,71 3,64 364 0,94 01 8,04 2173 18,0 6 71,3 7,0 3,9 7,3 1,20 901 266 948 873 242 1,7 8,3 23 1,85 3,31 306 1,29 8,57 2826 18,4 3 84,4 8,1 3,0 2,6 1,13 770 277 809 987 237 0,9 7,6 39 1,71 3,06 297 1,42 5

01 01 7,26 2909 20,8 20 3,1 0,3 7,4 5,3 4,62 1128 416 1228 1007 331 18,3 27,7 211 3,48 8,04 320 0,54 01 7,17 3099 20,6 8 20,8 1,9 12,4 4,4 8,25 913 402 980 1270 352 6,1 82,2 235 3,41 14,70 353 0,90 01 7,66 2376 20,4 5 76,0 6,8 6,8 5,7 2,95 1263 328 1361 921 345 1,5 24,4 302 3,08 6,71 337 0,52 01 7,30 2998 20,5 11 48,6 4,4 21,9 3,5 4,40 887 383 906 1195 334 2,4 53,3 300 3,32 9,71 286 0,59 01 7,10 2787 19,7 6 24,1 2,1 4,4 3,0 9,00 1263 472 1254 969 358 1,2 56,6 320 3,29 12,69 207 0,17 01 7,00 2707 19,6 10 18,8 2,0 6,7 2,1 12,30 1002 256 1013 1086 307 2,1 109,2 361 4,18 15,85 322 0,85 01 6,84 2957 19,6 64 19,6 1,8 5,0 2,2 10,60 987 132 948 1308 306 9,0 147,2 426 4,35 17,79 308 1,14 01 6,90 2831 19,6 13 16,6 1,6 5,0 1,1 8,55 908 200 855 1186 318 2,2 93,1 471 3,35 12,83 258 0,65 01 7,32 3257 20,2 12 10,8 1,0 5,9 4,0 3,15 1101 437 1215 956 344 2,4 32,1 534 3,96 6,05 194 0,85 01 7,00 3504 20,8 58 3,8 0,4 6,8 1,9 1,51 958 216 927 1287 308 87,7 19,9 576 4,52 5,65 298 0,52 01 6,93 3407 20,3 40 1,8 0,2 4,3 1,4 0,71 987 151 927 1288 294 42,4 10,6 657 5,01 5,36 266 0,55 01 7,00 3354 20,2 29 2,4 0,2 6,0 1,3 0,97 913 137 806 1180 319 37,5 26,6 789 5,31 5,33 239 0,55 6

Bijlage 2. Fysisch-chemische samenstelling van het poriewater enclosure-experiment 2001 Betekenis van de afkortingen ph Alk NH4 NO3 PO4 Cl Na K Ca Mg Mn Fe Si Zn Tot-P SO4 Al zuurgraad alkaliniteit ammonium-n nitraat-n fosfaat chloride natrium kalium calcium magnesium mangaan ijzer silicium zink totaal-fosfor sulfaat aluminium Alle waarden zijn in μmol/l, behalve ph en alkaliniteit (meq/l). 7

w = poriewater buiten de cilinders uit de sliblaag van de ondiepe oeverstroken z = poriewater uit de bodem van de cilinders waaruit de sliblaag is verwijderd s = poriewater uit de cilinders waarin de sliblaag nog aanwezig is Codenummer Datum ph Alk NH4 NO3 PO4 Na Cl K Ca Mg Mn Fe Si Zn Tot- P S Al 12-12- 00 6,996 10760 779 1,8 10,48 1932 1656 750 3707 556 42,5 730 514 3,3 54,3 270 1,91 12-12- 00 7,183 9416 998 33,5 2,77 2243 2049 750 3096 521 37,2 280 351 2,7 5,6 250 0,54 12-12- 00 7,186 7815 700 7,7 13,91 672 569 849 2240 325 16,5 263 227 2,3 32,6 433 1,04 12-12- 00 7,310 7147 455 16,7 1,04 690 663 744 3381 476 31,7 228 200 3,5 4,9 896 0,70 01 7,059 9349 474 51,9 3,40 1821 1967 662 3367 554 31,2 479 415 3,2 20,9 327 11,46 01 7,161 8773 630 54,7 0,88 2176 2106 662 3228 529 59,6 380 350 4,1 5,1 421 11,72 01 7,202 7675 453 88,4 9,91 724 530 805 2376 406 17,4 203 220 2,3 18,9 647 11,03 01 7,241 7158 245 78,1 4,65 631 545 357 3210 475 18,7 222 261 2,9 10,1 897 10,58 01 7,148 8008 439 34,9 5,68 1599 1967 595 2186 354 23,3 323 327 2,2 10,2 206 1,97 01 7,176 7784 605 69,5 1,00 1999 2025 540 1849 299 30,7 372 367 2,2 5,1 144 2,39 01 7,250 7033 525 26,4 2,71 551 465 573 2235 318 15,3 167 256 2,3 12,2 441 3,59 01 7,165 7168 230 76,1 1,91 675 549 356 3257 509 19,4 304 277 3,1 9,8 1095 2,43 01 7,063 7833 497 10,8 1,12 1521 1683 520 2903 435 37,8 477 473 3,7 15,1 345 15,43 7,000 6845 591 7,5 1,00 1890 1667 521 2334 349 34,0 472 465 3,3 14,5 232 16,00 8

01 01 7,149 6326 559 25,1 0,28 568 437 566 2080 320 23,7 169 289 2,9 5,6 395 15,93 01 7,032 6754 269 6,1 0,76 573 398 409 3136 447 20,0 289 343 3,5 11,7 1002 15,28 01 6,883 10340 533 25,0 3,52 1474 1930 611 3229 465 42,4 549 439 3,5 19,3 382 4,57 01 6,929 8001 607 31,2 3,28 1982 2109 588 2827 428 39,5 478 368 3,6 12,7 372 4,49 01 7,023 7183 630 11,7 3,04 595 404 590 2350 326 17,2 252 321 2,8 16,7 492 4,32 01 6,882 6465 305 28,9 2,92 577 366 382 3248 433 16,6 309 284 3,9 14,2 1257 4,41 01 7,060 9419 706 62,6 0,64 1751 2109 679 3395 462 60,8 695 642 4,1 10,5 357 2,28 01 7,056 9106 871 86,3 2,44 2074 2172 633 3250 441 55,1 553 605 3,7 9,1 346 1,59 01 7,204 7508 780 48,4 1,60 623 464 640 2392 335 19,8 192 454 2,8 8,4 461 0,80 01 7,105 7432 460 59,9 0,16 692 417 425 3262 439 25,3 263 369 3,6 4,9 875 0,82 01 6,980 10990 978 48,1 0,76 1936 2047 724 3868 523 50,8 424 815 4,1 8,7 385 1,94 01 6,960 9998 925 70,8 0,28 2167 2007 792 3241 455 39,1 304 785 3,6 6,5 333 1,97 01 7,050 8302 880 73,8 0,76 696 499 724 2634 370 19,6 181 523 3,3 8,4 533 1,54 01 6,880 7989 570 74,2 0,16 774 464 498 3378 447 21,5 144 504 3,5 7,1 897 1,46 01 6,92 10200 1000 7,63 2,47 1966 1716 979 3683 545 31,9 415 674 6,6 22,0 668 2,85 01 6,97 9758 1062 3,61 2,58 2220 1924 897 3282 491 56,8 547 592 6,0 15,8 631 2,54 01 7,04 8305 980 7,26 1,79 744 429 826 2662 376 27,7 241 524 4,6 12,4 761 1,58 01 7,04 8280 730 1,62 5,58 656 503 543 3274 428 24,5 347 566 5,6 24,9 716 1,62 01 7,09 10028 1021 41,41 2,13 1989 1838 909 4023 602 49,0 398 739 6,8 17,3 766 3,12 01 7,16 9558 917 100,49 1,33 2244 1969 885 3646 557 46,5 254 641 7,2 12,6 720 2,42 01 7,16 7531 979 38,26 2,01 1318 782 590 2707 396 21,7 99 535 4,8 12,3 772 2,37 01 7,19 7113 710 58,68 1,45 895 701 463 2986 440 15,5 136 413 6,2 12,5 738 1,96 9

01 7,12 9542 739 20,30 2,13 1712 1549 755 3499 531 41,8 435 682 6,3 15,5 668 1,87 01 7,06 7925 744 63,98 2,58 2041 1276 649 2715 425 38,1 397 668 4,8 15,9 538 2,06 01 7,20 7326 811 38,31 2,69 1046 436 496 2517 336 32,0 182 581 4,3 18,4 777 1,43 01 7,12 6448 587 13,52 1,22 567 447 344 2501 327 27,9 134 490 4,9 9,4 555 1,09 12-12- 00 6,805 5240 23 49,4 1,08 1177 1365 618 2669 396 24,9 106 142 2,6 4,2 980 1,73 12-12- 00 7,032 4651 26 79,2 4,48 891 1047 448 2260 363 13,3 82 141 2,2 8,2 713 0,99 12-12- 00 6,968 4664 190 138,8 3,00 897 1146 319 2128 352 29,9 302 138 2,3 10,4 617 1,66 12-12- 00 7,076 4231 289 118,3 7,62 886 1002 449 2011 299 11,1 102 151 2,0 10,8 722 0,97 01 7,089 4430 80 50,7 5,11 1155 1224 487 2320 361 16,1 94 144 2,1 8,2 950 11,41 01 7,161 3841 54 33,7 7,91 1066 1111 392 1998 335 12,7 121 125 1,9 21,1 902 11,82 01 7,066 4266 198 76,5 7,28 910 1055 275 1999 328 28,8 291 92 2,1 18,5 675 11,23 01 7,143 3679 219 45,2 11,76 924 959 404 1860 277 8,8 158 93 1,9 23,2 838 11,85 01 7,190 3131 56 39,6 4,31 1110 1169 390 1805 306 10,6 60 116 1,9 7,5 939 2,64 01 7,329 2766 41 68,0 4,94 977 1011 371 919 173 3,2 29 37 1,0 6,1 485 1,69 01 7,199 2262 69 58,8 2,43 746 789 237 1020 202 4,0 47 44 1,2 6,1 488 2,83 01 7,366 1855 81 67,4 4,71 848 883 351 857 153 1,9 34 23 1,1 7,0 554 1,96 01 7,055 3436 22 9,4 6,64 992 1092 387 1793 274 13,4 63 96 1,9 9,8 792 15,33 01 7,294 2781 8 14,5 4,24 899 962 327 1558 260 4,2 23 39 1,7 7,0 786 14,85 01 6,961 2472 40 36,4 5,44 843 924 257 1199 230 7,0 68 27 1,7 8,6 630 16,02 01 7,111 4017 146 5,7 10,60 765 723 421 1814 254 6,7 99 83 2,1 15,1 642 14,68 01 6,823 3347 27 3,5 9,16 927 1031 367 1717 261 12,9 71 90 2,0 14,4 714 3,84 01 6,868 2501 14 3,4 5,68 839 887 309 1319 225 3,8 23 46 1,5 7,6 658 4,18 6,767 2003 34 2,8 6,64 788 887 242 1056 214 6,4 69 31 1,2 9,0 601 4,68 10

01 01 6,901 4196 138 1,7 8,68 737 643 409 1817 254 5,6 97 96 2,1 16,2 604 9,27 01 7,039 3010 43 0,3 12,80 857 953 338 1349 201 11,0 94 124 1,6 29,3 434 4,85 01 7,151 1999 16 1,0 11,80 797 860 293 1032 168 4,5 32 83 1,3 13,8 508 1,10 01 6,703 2158 44 2,9 8,56 747 812 243 1004 163 6,9 52 106 1,3 10,3 432 0,78 01 7,151 1965 169 1,1 12,76 650 587 411 1693 216 7,5 132 108 1,8 22,7 537 0,88 01 6,760 4725 51 4,8 10,12 1106 1155 457 1849 269 12,2 99 192 2,1 30,8 533 1,62 01 6,730 3364 27 9,6 16,60 893 988 364 1364 221 7,1 61 152 1,6 24,7 523 1,59 01 6,800 2700 69 0,0 9,28 825 967 286 1190 206 7,7 78 153 1,7 15,2 398 1,37 01 6,640 4040 251 0,4 18,52 655 690 455 1370 176 7,2 146 149 1,6 30,2 489 1,33 01 6,98 5332 61 5,25 16,07 1236 1322 531 2206 345 18,5 154 184 4,0 51,0 830 1,41 01 6,98 3587 22 3,73 12,44 937 1025 424 1450 270 9,9 70 119 2,6 38,4 671 1,54 01 6,88 2451 119 2,17 9,84 850 1003 344 1095 222 18,8 120 112 2,3 32,1 422 1,87 01 6,92 5561 293 2,20 24,80 727 719 533 1854 273 10,3 219 161 3,2 55,1 559 1,93 01 6,95 5068 84 0,99 12,80 1237 1322 421 1263 220 11,7 113 248 2,3 68,5 549 1,72 01 6,92 2442 46 1,12 13,22 1055 1154 369 1031 213 7,5 61 173 1,9 56,4 555 1,71 01 6,97 3049 125 2,46 9,61 950 1066 303 961 230 9,0 106 147 3,0 34,7 365 1,77 01 6,79 2624 174 2,57 25,80 866 856 392 943 167 6,0 114 66 1,8 58,8 536 1,15 01 7,02 4845 83 1,63 21,18 1318 1335 497 2144 326 16,8 162 295 3,9 58,7 742 1,84 01 7,12 6234 69 2,29 12,90 932 976 513 2613 391 14,4 105 252 4,3 39,9 730 1,28 01 6,88 3564 197 1,60 40,10 1014 1142 326 1234 232 20,7 310 334 3,0 88,1 278 1,63 01 7,05 4419 235 1,07 9,68 833 830 417 1679 248 9,3 175 209 3,2 60,2 508 1,71 12-12- 00 7,075 7426 273 1,9 13,96 2243 1869 860 2485 367 18,6 413 506 2,4 51,5 287 2,07 11

12-12- 00 6,980 7650 285 0,3 9,39 1768 1733 573 2777 411 32,6 611 431 2,7 32,3 192 2,62 12-12- 00 7,037 10003 803 14,6 3,85 1666 1695 350 3706 522 67,3 862 378 3,5 26,6 204 2,92 12-12- 00 7,025 8394 413 11,2 5,23 1646 1911 551 3000 413 31,2 494 384 2,8 24,7 178 2,81 01 6,991 8976 284 0,2 20,65 1932 1605 772 2646 397 19,4 502 499 2,4 77,8 229 13,24 01 7,123 8466 266 2,8 17,11 1468 1433 551 3093 476 25,6 591 402 2,8 45,4 163 13,22 01 7,057 10780 857 6,1 15,05 1313 1394 335 3765 542 71,2 861 326 3,4 45,9 270 13,81 01 7,139 9188 461 1,1 25,40 1364 1602 509 3155 435 29,3 678 379 2,9 58,6 172 12,50 01 7,174 7008 245 4,1 24,47 1688 1428 728 2236 342 15,4 353 473 2,2 73,3 228 2,96 01 7,101 7939 258 1,3 18,82 870 1386 529 2773 427 20,8 477 401 2,7 45,1 163 3,36 01 6,795 9875 758 1,9 17,90 999 1693 316 3362 498 63,5 840 359 3,1 37,6 269 4,03 01 6,955 7475 447 0,2 26,95 835 1332 469 1530 217 14,3 340 238 1,7 34,5 111 2,22 01 7,086 5584 227 1,1 16,84 1244 988 611 2003 277 14,4 301 504 2,3 88,2 198 15,51 01 7,063 7430 260 2,5 10,60 916 1131 530 2756 380 20,0 472 457 3,0 60,6 248 16,31 01 6,965 8940 743 1,0 5,20 838 988 271 3431 438 64,8 930 287 3,6 44,4 341 16,51 01 7,005 6850 424 0,6 11,32 719 840 391 2552 322 23,9 515 412 2,8 59,3 239 16,34 01 6,956 5198 233 0,9 24,16 1060 1074 543 1921 266 15,0 290 388 2,1 87,6 190 4,72 01 6,890 6822 269 0,6 16,36 861 988 516 2504 345 18,3 406 379 3,0 56,7 231 5,14 01 6,922 8750 713 1,0 10,24 989 1277 325 3239 409 60,5 867 241 3,4 41,0 316 5,87 01 6,979 6336 404 0,6 21,52 825 917 448 2331 295 22,2 478 421 2,6 61,4 230 5,29 01 7,109 6135 288 0,4 18,76 1060 1063 633 2213 297 16,0 342 762 2,3 93,7 213 2,53 01 7,023 6774 281 1,7 7,00 834 868 546 2575 346 18,7 410 623 2,7 61,2 237 2,04 01 6,958 8303 779 0,6 8,20 939 1108 361 3131 384 57,7 782 508 3,2 35,1 292 2,67 6,982 6438 483 0,4 17,80 774 785 482 2388 295 23,0 496 627 2,7 66,1 232 2,28 12

01 01 6,850 8576 463 5,7 20,20 1291 1316 814 2917 384 20,8 436 869 3,1 94,3 263 2,81 01 6,830 8239 475 0,9 11,68 880 947 566 2995 394 21,2 474 746 3,1 67,5 273 2,90 01 6,790 8720 904 0,9 6,52 925 1041 405 3172 385 58,3 801 600 3,2 42,3 308 3,78 01 6,830 7900 657 7,7 13,12 792 715 520 2722 331 25,3 531 730 2,9 68,5 255 2,86 01 6,94 9872 739 1,90 23,44 1550 1677 991 3753 495 25,7 515 762 7,5 93,3 666 3,12 01 6,94 9002 700 1,20 12,90 869 1086 766 3598 476 25,7 481 667 6,1 57,9 649 3,00 01 6,85 8966 1097 1,35 5,07 927 1024 440 3499 434 63,7 819 423 6,2 38,7 663 4,68 01 6,81 7876 826 1,77 15,11 614 542 614 2910 363 29,8 555 521 5,1 73,0 552 3,10 01 7,00 10067 1029 2,11 22,76 1619 1640 1027 4241 560 30,3 575 800 6,9 87,4 754 3,04 01 6,95 9305 898 3,81 25,48 953 1164 791 3760 497 29,0 545 703 6,3 75,2 681 3,60 01 6,92 9406 1381 1,54 23,27 1015 1233 470 3618 448 68,1 973 579 6,2 64,4 682 4,59 01 6,92 8617 1243 3,00 45,40 817 823 673 3210 397 34,7 659 647 5,5 77,9 607 2,93 01 6,93 11250 1065 1,27 21,18 1503 1640 920 3926 532 31,0 618 853 6,6 92,0 717 4,88 01 7,06 9378 954 1,13 14,37 958 1024 684 3549 480 30,2 572 741 6,0 65,5 659 2,78 01 6,91 10600 1506 3,86 12,44 1036 1144 468 3834 476 76,0 1207 747 6,5 67,3 718 5,11 01 6,98 8820 1252 1,01 22,54 859 843 578 3092 398 38,1 781 779 5,7 83,9 593 2,97 13