archief & geschiedenis Inventaris van het archief van het Sint Anthony Gasthuis te Bolsward 1592-2005 drs. K.A.M. Engbers MA

archief & geschiedenis Inventaris van het archief van het Sint Anthony Gasthuis te Bolsward 1592-2005 drs. K.A.M. Engbers MA

Deze heruitgave is tot stand gekomen bij de bewerking van het archief van het Sint Anthony Gasthuis te Bolsward in het najaar van 2006. De bewerking is uitgevoerd door het bedrijf Laurentius Archief & Geschiedenis te Groningen. Tekstredactie: Kim Alders te Gronignen Grafische verzorging: Sagittarius Graphic Design te Groningen. Druk- en bindwerk: Huisdrukkerij van de Provincie Fryslân. Omslagillustraties voorzijde: Liber magistratus Daventriensis in quo scribentur concordata magistratus et comunitatis: Stadsarchief en Athenaeumbibliotheek Deventer, Inventaris van het archief der stad Deventer, 1 e afdeling (tot 1591), inv. nr. MA 2b, fol. 25v., 28 augustus 1566. Omslagillustraties achterzijde: 1. Getijdenboek, Parijs?, 1490-1500: Koninklijke (v.l.n.r.) Bibliotheek te s-gravenhage, 76 F 14, fol. 116v. 2. Getijdenboek, Zuidelijk Holland en Utrecht, 1440-1460 en 1490-1500: Koninklijke Bibliotheek te s-gravenhage, 133 E 17, fol. 174r. 3. Getijdenboek, Delft, 1460-1480: Koninklijke Bibliotheek te s-gravenhage, 135 E 18, fol. 108r. 4. Getijdenboek van Catharina van Aragon, Zuidelijke Nederlanden, illustrator: Willem Vrelant, ca. 1460: Koninklijke Bibliotheek te s-gravenhage, 76 F 7, fol. 55r. 5. Gebedenboek, Maastricht - Convent van Maagdendriesch, ca. 1500 (1500-1600): Koninklijke Bibliotheek te s-gravenhage, 134 C 53, fol. 1r. CIP-gegevens Koninklijke Bibliotheek te s-gravenhage: Engbers, Karel Albertus Maria Inventaris van het archief van het Sint Anthony Gasthuis te Bolsward 1592-2005 Groningen: Laurentius Archief & Geschiedenis: Laurentius Archief & Geschiedenis I Tweede, herziene druk, 2010 ISBN: 978-94-90279-10-3 ISSN: 1877-9263 Copyright 2010: K.A.M. Engbers, Laurentius Archief & Geschiedenis Laurentius Archief & Geschiedenis I Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt in welke vorm en/of op welke wijze dan ook zonder voorafgaande toestemming van de rechthebbende.

Inventaris van het archief van het Sint Anthony Gasthuis te Bolsward 1592-2005

Inventaris van het archief van het Sint Anthony Gasthuis te Bolsward 1592-2005 drs. K.A.M. Engbers MA Laurentius Archief & Geschiedenis Groningen, 2010 Laurentius Archief & Geschiedenis I

4 Deze heruitgave is tot stand gekomen bij de bewerking van het archief van het Sint Anthony Gasthuis te Bolsward in het najaar van 2006. De bewerking is uitgevoerd door het bedrijf Laurentius Archief & Geschiedenis te Groningen. Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt in welke vorm en/of op welke wijze dan ook zonder voorafgaande toestemming van de rechthebbende. Tweede, herziene druk. Copyright 2010: K.A.M. Engbers, Laurentius Archief & Geschiedenis Laurentius Archief & Geschiedenis I Sint Anthony Gasthuis

5 Woord vooraf Het bewerken van een archief is bepaald geen sinecure. Het gaat gepaard met veel uitzoeken, archiefbescheiden op volgorde leggen en verwijzingen maken. Na het vele uitzoeken heb ik het archief beschreven en vervolgens verpakt in zuurvrije verpakkingsmaterialen. De bewerking van het archief heb ik niet kunnen uitvoeren zonder de hulp van een aantal mensen. Bij deze wil ik hen dan ook dank zeggen. De guardiaan van het Sint Anthony Gasthuis en zijn vrouw hebben mij elke dag voorzien van thee en andere versnaperingen. Ook beantwoorde hij veelvuldig mijn vragen met betrekking tot het Sint Anthony Gasthuis. Het bestuur van het Sint Anthony Gasthuis heeft hand- en spandiensten verricht gedurende de fase van het (her)verpakken van het archief, waarvoor mijn dank groot is. Mijn dank gaat ook uit naar mijn partner in zaken en in leven, mevr. drs. M. Schuur. Zij heeft tal van ondersteunende zaken uitgevoerd. Door haar ondersteuning is het bewerkingsproject soepel verlopen en mijn dank daarvoor is groot. Groningen, St. Trudo van Haspengouw, 2006 Groningen, St. Isidorius, 2010 Karel Albertus Maria Engbers Laurentius Archief & Geschiedenis Camphuysenstraat 82 9721 KH Groningen Sinds 01-07-2008: Fongersplaats 180 9725 LL Groningen Woord vooraf

6 Sint Anthony Gasthuis

7 Inhoudsopgave WOORD VOORAF 5 HET SINT ANTHONY GASTHUIS TE BOLSWARD 9 I Historisch overzicht 9 I.1 Sint Antonius de Grote van Egypte 9 I.2 Een korte historische schets 9 I.3 De bezittingen van het Sint Anthony Gasthuis 13 II Organisatie 15 III Geschiedenis van het archief 17 III.1 Registratuur en berging van het archief 17 III.2 Voorgaande bewerkingsmomenten 18 IV Verantwoording van de inventarisatie 19 V Aanwijzingen voor de gebruiker 21 V.1 Onderzoek doen in het archief 21 V.2 Citeerwijze 22 INVENTARIS VAN HET ARCHIEF VAN HET SINT ANTHONY GASTHUIS TE BOLSWARD 23 1 Algemeen bestuur 23 1.1 Notulen 23 1.2 Correspondentie 24 1.3 Reglementen en instructies 27 1.4 Voogden c.q. bestuur en functionarissen 28 1.5 Stukken betreffende de proveniers 29 1.6 Geschillen 29 1.7 Collatierecht, bestuurlijke invloed en personeel 30 1.8 Archief en geschiedenis 30 2 Beheer van goederen en gelden 32 2.1 Algemeen 32 2.2 Rekeningen en dergelijke 33 2.3 Beheer van de bezittingen 38 2.3.1 Algemeen 38 2.3.2 Landerijen, boerderijen en woningen 39 2.3.3 Materieel beheer c.q. onderhoud 45 Inhoudsopgave

8 2.4 Obligaties, schuldbekentenissen en lijfrenten 47 2.5 Stukken betreffende subsidieverleningen door het Sint Anthony Gasthuis 48 2.6 Verzekeringen 49 2.7 Supplement c.q. diversen 49 GEDEPONEERDE ARCHIEVEN 53 Het Separate fonds 53 Het Fonds voor Dienstbaren 54 Het Gasthuispotje 54 De Bewaarschool of Kleuterschool 55 De Naaischool 56 De Spijscommssie 57 Commissie voor de Centrale keuken 58 De Parkcommissie 58 De Rijkszuivelschool 58 Diversen 58 CONCORDANS 60 BIJLAGEN 61 Bijlage I Lijst der voogden / bestuursleden 63 Bijlage II Lijst der guardianen 65 Bijlage III Lijst der overige personeelsleden 67 LIJSTEN 69 Lijst met afkortingen Lijst met geraadpleegde archivalia 71 Lijst met geraadpleegde literatuur 72 Sint Anthony Gasthuis

9 Het Sint Anthony Gasthuis te Bolsward I Historisch overzicht Het Sint Anthony Gasthuis is het oudste van de drie gasthuizen die Bolsward vandaag de dag kent. 1 Het Gasthuis is in de late middeleeuwen gesticht als instelling die zorg aan hulpbehoevenden verschafte, niet alleen aan armen en bejaarden maar ook aan passanten. Het exacte stichtingsjaar is onbekend. Dit kan worden verklaard door het simpele feit dat er uit de beginperiode van het Gasthuis slechts weinig bronnen zijn overgeleverd. Pas vanaf de zeventiende eeuw zijn er structureel bronnen overgeleverd. I.1 Sint Antonius de Grote van Egypte Zoals de naam van het Gasthuis doet vermoeden is de patroonheilige Sint Antonius de Grote van Egypte (ca. 251-17 januari 356). Het Sint Anthony Gasthuis heeft net als veel andere middeleeuwse gasthuizen een beschermheilige. Sint Antonius heeft diverse bijnamen, maar het meest bekend is Antonius Abt. 2 Hij was de eerste van de woestijnvaders die het wereldse leven verlieten om in de woestijn dichter bij God te komen. De Heilige was de eerste christen die in afzondering leefde en kreeg zodoende vele volgelingen. Sint Antonius is de patroon van onder andere pachters, het vee, slachters, veeboeren, handelaren in gerookte vleeswaren en armen. Hij behoort ook tot de zogenoemde pestheiligen en is één van de drie vriesheiligen. Sint Antonius wordt vaak afgebeeld in een augustijner habijt en met een varken aan zijn zijde. Het varken staat symbool voor de duivel. In de gedaante van een varken verleidde de duivel Sint Antonius. Zijn feestdag wordt gevierd op 17 januari. 3 Jaarlijks viert het Sint Anthony Gasthuis op deze datum de stichtingsdag. I.2 Een korte historische schets De stichtingsgeschiedenis van het Sint Anthony Gasthuis is in nevelen gehuld. We moeten het slechts doen met een paar historische gegevens en aannames. De exacte 1 In het onderstaande wordt Sint Anthony Gasthuis mogelijk verkort weergegeven in de volgende vormen: SAG of het Gasthuis. 2 Overige bijnamen van Sint Antonius zijn: Antonius de Kluizenaar en Antonius met het varken. 3 S. van der Linden, De Heiligen (Amsterdam en Antwerpen 1999) 79. Inleiding

10 stichtingsdatum van het Sint Anthony Gasthuis is niet na te gaan. Vermoedelijk is het Gasthuis rond 1450 gesticht. 4 De eerste vermelding van een Bolswarder gasthuis dateert van 1452, zijnde een testament van Bawk Hessels wyff, waarin vier Rijnse guldens nagelaten wordt voor timmeringe [van, KE] dat gasthuys. 5 In de Bolswarder stad-boeken van 1455 en 1479 vinden we twee verwijzigingen naar een gasthuis te Bolsward. 6 Deze bepalingen resulteren erin dat alle armen die bedelen of laten bedelen voor voedsel hun bezittingen na hun dood na te laten aan overige armen of aan onsse gasthuyse. 7 In een negental Friese testamenten wordt een gasthuis te Bolsward genoemd. 8 Bij een viertal testamenten is het onduidelijk of het hier het Sint Anthony Gasthuis betreft. 9 In het testament van Wiba Thierxma uit 1456 bijvoorbeeld worden slechts een viertal gasthuizen te Sneek, Bolsward, Workum en Leeuwarden bedeeld. 10 Het blijft onduidelijk welk gasthuis in Bolsward wordt gedoteerd. Meer duidelijkheid hebben we over de andere vijf testamenten. In deze testamenten wordt het Sint Anthony Gasthuis expliciet genoemd. 11 Zo wordt in het testament van Hera Jelbits zoen s aan het Sint Anthony Gasthuis een halve goud gulden gedoteerd. 12 Janken, weduwe van Douwe Feddes schenkt aan het Sint Anthony Gasthuis één goudgulden. 13 Toch mogen we aannemen dat de verwijzingen naar het Bolswarder gasthuis eigenlijk verwijzen naar het Sint Anthony Gasthuis, aangezien zij tot 1522 het enige gasthuis was in Bolsward. Bij testament, daterend van 1511, wijzen Hendrick Nannes en 4 W.H. Keikes, Het rijcke gasthuis van Bolsward, It Beaken 17 (1955) 108-111, aldaar 109. In J.W. Spaans, Armenzorg in Friesland 1500-1800. Publieke zorg en particuliere liefdadigheid in zes Friese steden; Leeuwarden, Bolsward, Franeker, Sneek, Dokkum en Harlingen (Leeuwarden en Hilversum 1997) 35 lezen we dat het Sint Anthony Gasthuis allereerst gevestigd was aan de Hoog(straat). Rond 1500 komen de norbertijnen van Het Zand onder Pingjum naar Bolsward en vestigen zich in dit complex. Het Sint Anthony Gasthuis verhuist naar de Nieuwmarkt. 5 Item thy timmeringe dat gasthuys fyoyer rinsgoune. Uit: Testament van Bawck Hessels wyff d.d. 4 oktober 1452. Het testament is opgenomen in: G. Verhoeven en J.A. Mol, ed., Friese testamenten tot 1550 (Leeuwarden 1994), testament nr. 15, 23. 6 Stadboek 1455, cap. 123: Jnt eerst alle armeluijden daer in onsse stad wonen ende daer steruen, daer hoer lijff foedinghe bij den huijsen haelen off haelen laeten, wat gueden dat zij affter laeten off eruen, dat zall comen ende blijuen toe behoeff der armen ende onsse gasthuijse en Stadboek 1479, cap. 142: Van arme leuden die steruen. Jtem alle aerme leuden die in onse stadt woenen ende hier steruen, die hore lijfuoedinghe biden huusen haelen of laeten haelen, wat gueden dat sie aefter laeten of aruen, dat sal comen ende bliuen to behoef der aermen in onse gasthuus. Uit: H. van Engen, ed., Editie. De stadboeken van Bolsward (1455 en 1479) in V. Robijn, Het recht van een vrije Friese stad. De stadboeken van Bolsward (1455-1479) (Leeuwarden en Hilversum 2005) 113-153, aldaar 132 (1455) en 153 (1479). 7 Robijn, Het recht van een vrije Friese stad, 50. Zie ook Spaans, Armenzorg in Friesland 1500-1800, 35. 8 Verhoeven en Mol, Friese testamenten tot 1550, passim zijnde: Bawck Hessels wyff d.d. 4 oktober 1452 (testament nr. 15); Wiba Thierxma, d.d. 5 juni 1456 (testament nr. 19); Altger Douwes zoen Houkama, d.d. 13 augustus 1478 (testament nr. 38); Yde Bocka dochter Harinxma, d.d. 20 december 1483 (testament nr. 44); Hera Jelbits zoen, d.d. [2] 3 mei 1504 (testament nr. 66); Janken, weduwe van Douwe Feddes, d.d. 17 oktober 1516 (testament nr. 91, deels in het Latijn gesteld); Magister Johannes Sextinus, d.d. 24 maart 1519 (testament nr. 95, in het Latijn gesteld); Fokel Gerlefs, d.d. 1 februari 1525 (testament nr. 110) en Schelte Andla Latzema, d.d. 21 december 1549 (testament nr. 206). Voor een interpretatie van de Friese testamenten zie: J.A. Mol, ed., Zorgen voor zekerheid. Studies over Friese testamenten in de vijftiende en zestiende eeuw (Leeuwarden 1994). Sint Anthony Gasthuis

11 Kartyn Epes de Bolswarder armenvoogden aan als hun erfgenamen. Dit resulteerde in het gegeven dat in 1522 het Armhuis of het Hendrick Nanneshof testamentair gesticht werd. 14 Het Hendrick Nanneshof bestaat vandaag de dag als de Hendrick Nannesen Catrijn Epesstichting te Bolsward. In de late middeleeuwen kende Bolsward nog een derde charitatieve instelling, welke vandaag de dag nog steeds bestaat, namelijk het Weeshuis. In 1553 wordt het Weeshuis gesticht door Hid, Hero Jelbethsdochter, de weduwe van Nanne Reyns. 15 Het Sint Anthony Gasthuis is ontstaan ten tijde van een hausse aan stichtingen van gasthuizen in de eerste helft van de vijftiende eeuw. Rond 1450 zijn er gasthuizen in Leeuwarden, Harlingen, Bolsward, Sneek, Franeker, Dokkum en Workum. Al deze gasthuizen, met uitzondering van Harlingen gewijd aan Sint Gertrudis hebben Sint Antonius als patroonheilige. In ca. 1464 werd de kapel van het Sint Anthony Gasthuis gewijd. Deze kapel was gelegen op de hoek van de huidige Nieuwmarkt en Het Skilwijk. Vandaag de dag bestaat deze kapel echter niet meer. Met enkele uitzonderingen begint het archief van het Sint Anthony Gasthuis vanaf het midden van de zeventiende eeuw vorm te krijgen. Rond deze periode komt het Gasthuis ook in de financiële problemen terecht. Het Gasthuis bestond feitelijk uit twee huizen, namelijk het proveniershuis en De Beijer. In het proveniershuis konden bejaarde inwoners van Bolsward zich inkopen en zich zodoende verzekeren van kost en inwoning tot aan hun dood. Proveniers genieten een prove, zijnde een jaarlijkse toelage in geld of goederen van bewoners van een stift, een hofje of een gebedshuis, om zo in hun levensonderhoud te voorzien. Passanten werden opgevangen in De Beijer. 9 Het betreft de volgende testamenten, alle opgenomen in: Ibidem: Bawck Hessels wyff, d.d. 4 oktober 1452 (testament nr. 15); Wiba Thierxma, d.d. 5 juni 1456 (testament nr. 19); Altger Douwes zoen Houkama, d.d. 13 augustus 1478 (testament nr. 38) en Schelte Andla Latzema, d.d. 21 december 1549 (testament nr. 206). Opvallend is dat in de teksteditie van de Friese testamenten (Ibidem) in het register deze testamenten wel worden gerekend tot het Sint Anthony Gasthuis. 10 Item voertmeer besprecke ic, Wiba, die wintmolen dien vier gasthusen, als to Sneke, to Bolswert, to Workum, ende [Lew]erden, alsoe dat die vogeden dier armen dese molen vors. vercopen sullen, ende dat ghelt ghelike deilen totter armen behoef ende daer renten mede te cop[en]e. Uit: Testament Wiba Thierxma, d.d. 5 juni 1456. Opgenomen in : Ibidem, testament nr. 19, 33-34 regels 37-38 en regel 1-2. 11 Zeer waarschijnlijk het testament van Yde Bocka dochter Harinxma d.d. 20 december 1483 (testament nr. 44), immers St. Antonius, de beschermheilige van de armen, wordt genoemd; Hera Jelbits zoen, d.d. [2] 3 mei 1504 (testament nr. 66); Janken, weduwe van Douwe Feddes, d.d. 17 oktober 1516 (testament nr. 91, deels in het Latijn gesteld); Magister Johannes Sextinus, d.d. 24 maart 1519 (testament nr. 95, in het Latijn gesteld) en Fokel Gerlefs, d.d. 1 februari 1525 (testament nr. 110). Alle testamenten zijn opgenomen in: Ibidem, passim. 12 Item hy bisprect Sinte Antonius ( ) een half g.g.. Uit: Testament van Hera Jelbits zoen in: Ibidem, testament nr. 66, 127 regel 20-21. 13 Sunte Anthonius gasthuys bespreke ick enen golden g.. Uit: Testament van Janken, weduwe van Douwe Feddes in: Ibidem, testament nr. 91, 174 regels 33-34. 14 Het testament van Henrick Nanne soen en zijn vrouw Katryn Epes is opgenomen in: Ibidem: testament nr. 84. Zie ook: Spaans, Armenzorg in Friesland 1500-1800, 34 en passim. 15 Meer gegevens omtrent het Weeshuis te Bolsward: Ibidem, passim en A. Hallema, Vier eeuwen Weeshuisgeschiedenis 1553-1953. Een overzicht van de geschiedenis van het weeshuis te Bolsward (Bolsward 1953) passim. Inleiding

12 Het is onduidelijk of er een strikte scheiding bestond. In de rekeningboeken van het Sint Anthony Gasthuis (inv. nrs. 166-182-III) komen we herhaaldelijk uitgaven tegen voor de proveniers. Zo worden er onder andere mout, bier, erwten en bonen gekocht voor de proveniers. Uit de rekeningboeken blijkt ook dat het Gasthuis een boerenbedrijf had. Immers er worden vaak rode boter, groene kaas en kalfs- en koeienhuiden verkocht door het Sint Anthony Gasthuis. Naast de verkoop van zuivelproducten werden ook zuivelproducten ingekocht, wat impliceert dat het gasthuis niet zelfvoorzienend was. Er zijn aanwijzingen dat voor diegene die de inkoopsom niet kon betalen middels het verlenen van hand- en spandiensten toch een plaats kon worden verkregen in het Sint Anthony Gasthuis. Een voorbeeld van een provenier is Jacob Gysberts, oud Bolswarder burgermeester, die in 1647 werd opgenomen als provenier. Hij betaalde een inkoopsom van 300 Caroligulden om zodoende sijn leven lanck sal hebbem ende genieten in voorschr. convente (het Sint Anthony Gasthuis, KE) den inwoning van dien, ende beneffens dien oock werden onderholden in cost ende dranck in gelijckheijt andere proeveniers. 16 Halverwege de zeventiende eeuw verkeert echter het Gasthuis in zwaar weer, vooral op het gebied van de financiën. Door grote schulden kon men de verplichtingen aan de proveniers niet meer aan. De magistraat van Bolsward stelde orde op zaken. Het Sint Anthony Gasthuis verkocht in de jaren vanaf 1655 geleidelijk diverse bezittingen en obligaties om de verplichtingen aan de proveniers na te komen. De proveniers, die via een inkoopsom zich hadden ingekocht, werden schadeloos gesteld. Zij mochten in het huis blijven wonen en ze kregen een maandelijkse bijdrage voor hun levensonderhoud, als lijfrente op de door hen betaalde inkoopsom. Het aantal proveniers daalde gestaag in de tweede helft van de zeventiende eeuw tot nul. Had men in 1655 nog 27 proveniers, in 1663 waren het er nog 23 en in 1684 waren het er nul. 17 In 1684 werd door de Bolswarder magistraat besloten om weer proveniers toe te laten, daar alle schulden waren betaald. 18 Ditmaal werden echter de proveniers op een geheel andere grondslag toegelaten, namelijk middels het systeem van lijfrenten. De eerste was Zwaantje Jansdoschter die in 1684 400 gulden aan inkoopsom betaalde en vervolgens een woonruimte en 13¾ % rente kreeg toegewezen. 19 Het bleef sindsdien gebruikelijk om middels lijfrenten zichzelf in te kopen in het Sint Anthony Gasthuis, hetgeen het Gasthuis geen (financiële) windeieren legde. De financiële situatie kwam volledig tot bloei, hetgeen gestimuleerd werd door personen die 16 Inv. nr. 167, akte d.d. 23 augustus 1647. Gedrukt in W.H. Keikes, Sint Anthoon te Bolsward. Uit de rijke historie van het rijcke gasthuis (Emmeloord 1997) 74-75, aldaar 74. 17 Het contract met de proveniers uit 1655 is opgenomen in: Inv. nr. 167 d.d. 31 oktober 1655 en gedrukt in Ibidem, 75-77. Daarnaast is het contract ook te vinden in het oud archief der stad Bolsward: Gemeentearchief Bolsward (voortaan aangehaald als: GAB), oud archief, inv. nr. 21 fol. 41-42 (d.d. 25 en 31 oktober 1655). Voor de aantallen proveniers zie: Spaans, Armenzorg in Friesland 1500-1800, 137 n. 23. 18 GAB, oud archief stad, inv. nr. 2 (25 februari 1684). 19 Keikes, Sint Anthoon te Bolsward, 27. Sint Anthony Gasthuis

13 lijfrenten kochten, maar nooit gebruik maakten van de mogelijkheid om de jaarlijkse renten te ontvangen. In het reglement op het beheer van de Tweede Afdeling van het Sint Anthony Gasthuis uit 1937 zien we dat de proveniers wekelijks uit handen van de guardiaan een prove krijgen van 2,5 gulden (inv. nr. 149). 20 De grootte van de te betalen lijfrentesom is inmiddels leeftijdsafhankelijk. Zo betalen 35-plussers een som van 350 gulden, 60-plussers 300 gulden, 65-plussers 250 gulden en 75-plussers een bedrag van 200 gulden. De logica is als volgt: als de provenier zich op jongere leeftijd inkocht resulteerde dit in hogere uitgaven voor te betalen proven. Immers de provenier geniet tot aan zijn dood van de prove. Tot ver in de twintigste eeuw werden er wekelijks proven uitbetaald door de guardiaan aan de proveniers. I.3 De bezittingen van het Sint Anthony Gasthuis Het Sint Anthony Gasthuis bezit vandaag de dag een groot aantal gebouwen en landerijen. Het is hier niet gepast om een totale reconstructie te geven van het onroerend goederen bezit van het Gasthuis (zie onder andere inv. nrs. 165, 167 en 256-I). Sinds de stichting van het Sint Anthony Gasthuis heeft het veel onroerend goed in eigendom gehad. Niet alleen gebouwen van het Gasthuis zelf, maar ook diverse landerijen in en om Bolsward. Deze landerijen werden aangekocht en verpacht aan boeren in de omgeving. Het onroerend goedbezit is niet constant, maar varieert door de jaren heen daar er landerijen worden gekocht, verkocht of geruild. Dit wordt ook ingegeven door ruilverkavelingsprojecten zoals Wommels of Wonseradeel-Zuid (beide eind 20 e eeuw). Tot in de jaren tachtig van de twintigste eeuw pachtten de pachters landerijen en de bijbehorende boerderij, zijnde het woonhuis en eventuele opstallen. Daar de onderhouds- en assurantiekosten van deze oude Friese boerderijen groter werden dan de pachtopbrengsten werden de boerderijen aan de pachters verkocht. De landerijen werden en worden vandaag de dag gepacht door de pachters. Hierdoor is het mogelijk dat een pachter een voorheen gepachte boerderij bezit, maar de landerijen nog steeds pacht. Gemiddeld kent het Sint Anthony Gasthuis een tiental pachters, die elk gemiddeld 36 hectare pachten, zodat een goede agrarische bedrijfsvoering mogelijk is. Conform de Pachtwet (Staatsblad 1958) hebben zij het eeuwigdurend pachtrecht. Vaak gaat het pachtrecht over van generatie op generatie. Hierdoor is het mogelijk dat reeds generaties lang dezelfde familie het bezit pacht. De familie Postma is hier een voorbeeld van. Voor een goed beeld van het verpachte bezit kunt u gebruik maken van inv. nr. 256-I. Naast landerijen bezit het Sint Anthony Gasthuis een groot aantal onroerende goederen in de Bolswarder binnenstad. Deze bezittingen liggen in de direct omgeving van 20 Zie ook: Ibidem, 28, n. 34. Inleiding

14 het Gasthuis aan de Nieuwmarkt en vormen zodoende eigelijk een gasthuiscomplex. Zoals reeds vermeld, werd in 1464 de kapel behorend tot het gasthuiscomplex gewijd. 21 Op een tweetal stadsplattegronden uit de zestiende eeuw is het gasthuiscomplex afgebeeld op de huidige locatie aan de Nieuwmarkt. 22 In 1683 is een gedeelte van het Gasthuis in een dusdanig slechte staat dat na een advies van een tweetal timmerlieden de Bolswarder magistraat besluit om dit gedeelte te slopen. 23 In de jaren 1778-1781 wordt er een nieuw hoofdgebouw gebouwd. Inv. nr. 251 omvat een dossier betreffende de verbouwing van 1778-1784. Het hoofdgebouw is ontworpen door de Leeuwarder stadsbouwmeester Jan Noteboom. De bouw en inrichting koste meer dan 40.000 gulden. Voor de nieuwe voogdenkamer werden een zevental schilderijen geschilderd door Christoffel Frederick Franck (1755-1816). De schilderijen zijn allegorisch van aard en hebben betrekking op diverse thema s uit het menselijke leven, zoals de ouderdom of de vrede. 24 De Voogdenkamer is gedecoreerd in een zuivere Lodewijk XVI-stijl, terwijl deze is ingericht is met meubels in de neo-lodewijk XVI-stijl. De voogdenkamer is in 1895 getroffen door bliksem hetgeen een restauratie in 1920 tot gevolg had. Daarnaast is de voogdenkamer in de jaren negentig van de twintigste eeuw nogmaals gerestaureerd (zie inv. nr. 279-XVII). Het Sint Anthony Gasthuis bestond vroeger uit twee afdelingen. De Eerste Afdeling bestond uit het hoofdgebouw en de tuinkamers. In de loop van de twintigste eeuw kwam de Tweede Afdeling tot stand. Deze afdeling bestond uit het zogenoemde Kleine Gasthuis en het zogenoemde Streekje. Het Kleine Gasthuis ligt direct achter het hoofdgebouw aan het Laag Bolwerk. Het Streekje ligt recht tegenover het hoofdgebouw aan de overzijde van de Nieuwmarkt. Het Kleine Gasthuis dateert van 1869, toen veertien woningen in een klein hofje werden gebouwd. In 1921 werden er nog een tiental woningen gebouwd. Aan het eind van de jaren 1970 is het Kleine Gasthuis aan de eisen van de tijd aangepast en zijn vele woningen gesloopt en/of vernieuwd (zie inv. nr., 279- XII). De woningen aan het Streekje werden in 1906 aangekocht en direct gesloopt om nieuwbouw mogelijk te maken. In 1907 werd dan ook begonnen met de nieuwbouw. Rond 1980 zijn deze woningen gerenoveerd (zie inv. nr. 279-X). 25 Naast de Voogdenkamer bevat het hoofdgebouw ook kamers voor huurders. In de jaren tachtig van de twintigste eeuw zijn deze kamers verbouwd tot een aantal appartementen en aangepast aan de eisen van de tijd (zie inv. nr. 279-XIII). 21 Keikes, Sint Anthoon te Bolsward, 10. 22 Plattegrond van Bolsward door Jacob van Deventer (vóór 1572) en een plattegrond uit het Civitates Orbis terrarum van Braun en Hogenberg uit 1572. 23 Resolutie d.d. 8 mei 1683. Ibidem, 15. Zie ook Spaans, Armenzorg in Friesland 1500-1800, 137. 24 S. ten Hoeve, De liefdesgestichten van Bolsward. Gebouwen voor wezen en weduwen, behoeftigen en bejaarden. Monument van de maand 5 (1990) nr. 7 (Leeuwarden 1990), passim. Voor een beschrijving van de schilderijen zie: Ibidem, 28-33 en inv. nr. 304. 25 Ibidem, 35-36. Sint Anthony Gasthuis

15 II Organisatie Zoals reeds is vermeld, is het jaartal van oprichting van het Sint Anthony Gasthuis niet bekend, maar de organisatie ervan is wel bekend. Vanaf de stichting tot het heden is het Sint Anthony Gasthuis een autonome instelling in Bolsward. Het voogdencollege verzorgde het reilen en zeilen van de instelling, geassisteerd door de guardiaan. Het lidmaatschap van het voogdencollege was gedurende lange tijd voorbehouden aan alleen de welgestelde Bolswarder families. Vaak werden de voogden gerekruteerd uit die families die ook magistraatleden leverden. Zodoende was er een grote verwevenheid met het Bolswarder gemeentebestuur en de twee overige gasthuizen. Bij de twee overige gasthuizen bestaat eenzelfde situatie. In 1979 zijn de statuten van de Stichting Sint Anthony Gasthuis voor het eerst vastgelegd (zie inv. nr. 153-I). Het Sint Anthony Gasthuis bestaat feitelijk uit een bestuur, voorheen de voogden, en een guardiaan. Het bestuur draagt zorg voor het bestuurlijke reilen en zeilen van de stichting en het Gasthuis. De guardiaan is feitelijk een huismeester die onder andere kleine onderhoudswerkzaamheden uitvoert, de tuin verzorgt en een aanspreekpunt vormt voor de bewoners van het Sint Anthony Gasthuis. In bijlage I is een overzicht opgenomen van de voogden c.q. bestuursleden van het Sint Anthony Gasthuis vanaf begin negentiende eeuw. In Bijlage II is een overzicht opgenomen van de guardianen van het Sint Anthony Gasthuis van na de Tweede Wereldoorlog. Bij beide bijlagen moet worden opgemerkt dat deze zijn samengesteld uit gegevens die gedurende de bewerking zijn opgedaan. Beide bijlagen zijn daarom zeker niet volledig. De stichting Sint Anthony Gasthuis heeft een drietal doelen. Ten eerste verschaft zij passende woonruimte aan Bolswarder burgers van zestig jaar of ouder of derden als in deze eerste categorie geen geschikte kandidaten zijn te vinden. Ten tweede heeft zij ten doel om zoveel mogelijk instellingen, commissies en verenigingen die op het gebied van het (open) bejaardenwerk in de stad Bolsward werkzaam zijn te ondersteunen. Het derde doel is het verlenen van subsidies, voor zover haar middelen het toelaten, aan instellingen of verenigingen, die voor de stad Bolsward van bijzondere betekenis zijn. 26 De stichting probeert haar doelstellingen te verwezenlijken door het verhuren van kamers en woningen tegen een door haar bestuur redelijk geachte vergoeding en het aanwenden van alle andere wettige middelen die aan het doel bevorderlijk kunnen zijn (art. 2 lid 2 Statuten SAG 2003, zie inv. nr. 153-I). 26 Art. 2 lid 1 Statuten SAG 2003, zie inv. nr. 153-I. Inleiding

16 Het bestuur van het Sint Anthony Gasthuis bestaat uit vijf personen die worden benoemd voor vijf jaar. De benoeming geschiedt door de gemeenteraad van Bolsward door middel van een bindende voordracht van twee personen door het bestuur van het Gasthuis zelf (art. 6 lid 1 Statuten SAG 2003, zie inv. nr. 153-I). Het bestuur is bevoegd om een guardiaan aan te stellen. De rechtspositie van de gemeente Bolsward is van toepassing op de dienstbetrekking van de guardiaan (art. 9 lid 4 Statuten SAG 1996, zie inv. nr. 153-I). Voorheen was de kerkelijke achtergrond van de bestuursleden bepalend voor het lidmaatschap. Het bestuur probeerde zoveel mogelijk een natuurgetrouwe afspiegeling te zijn van de Bolswarder bevolking op het kerkelijke vlak. Vandaag de dag is dit gegeven minder belangrijk. Het bestuur probeert zoveel mogelijk zaken zelfstandig af te ronden, maar bij zeer specialistische zaken worden vaak deskundigen van buiten ingehuurd. Het boekjaar van de stichting is gelijk aan het kalenderjaar. De gelijkstelling van het boekjaar met het kalenderjaar was ook al het geval ten tijde van het Sint Anthony Gasthuis, vóór de stichting. Jaarlijks wordt het boekjaar afgesloten en worden de jaarstukken opgemaakt. De jaarstukken worden conform de statuten vastgesteld door het bestuur (art. 12 lid 3 Statuten SAG 2003, zie inv. nr. 153-I). Op de zogenoemde Rekendag, meestal in mei, kunnen derden kennis nemen van het gevoerde (financiële) beleid van het Gasthuis. Op deze dag legt de stichting rekenschap af van het afgelopen boekjaar ten overstaan van een aantal notabelen. Onder hen bevindt zich het college van Burgermeester en Wethouders van de gemeente Bolsward alsmede een drietal raadsleden, aan te wijzen door het college, en de voorgangers van alle christelijke kerkgenootschappen te Bolsward (art. 12 lid 4 statuten SAG 2003, zie inv. nr. 153-I). Naast de Rekendag houdt het bestuur ook jaarlijks een stichtingsdag, meestal rond 17 januari. Zoals reeds vermeld is 17 januari de feestdag van Sint Antonius, de beschermheilige van het Sint Anthony Gasthuis. Op de stichtingsdag worden jaarlijks de pachters, huurders en een breed scala aan derden, waaronder de gemeente Bolsward, uitgenodigd. Met de invoering van de Armenwet in 1854 probeerde de Bolswarder magistraat invloed te krijgen in het Sint Anthony Gasthuis. Immers het verzorgde ook armen. Er volgde een juridisch steekspel (zie inv. nr. 159). De gasthuisvoogden stichtten in 1854 een Bewaarschool en in 1865 een Naaischool. Naast de Naaischool en de Bewaarschool had het Sint Anthony Gasthuis in een aantal andere instellingen en organisaties een vinger in de pap. Dit blijkt vooral uit de grote hoeveelheid gedeponeerde archieven die deel uit maken van het archief van het Sint Anthony Gasthuis en deze inventaris. Sint Anthony Gasthuis

17 III Geschiedenis van het archief III.1 Registratuur en berging van het archief Deze inventaris behelst alleen het archief van het Sint Anthony Gasthuis uit de periode 1592-2005. Een gedeelte van de archiefbescheiden van het Sint Anthony Gasthuis worden niet bewaard door het Sint Anthony Gasthuis zelf, maar liggen in de gemeentelijke archiefbewaarplaats van de gemeente Bolsward. In de Inventaris der archieven van Bolsward van W.H. Keikes uit 1952 is het archief van het Sint Anthony Gasthuis als gedeponeerd archief opgenomen. 27 Het betreft hier archivalia uit de periode 1544-1803. Van een viertal charters aangaande het Sint Anthony Gasthuis zijn regesten opgenomen. 28 Daar deze archivalia in een openbare archiefbewaarplaats berusten, kunnen deze door eenieder worden ingezien. Archiefvorming verandert door de jaren heen. Vaak zien we dat voor de ordening van de archiefbescheiden een registratuur wordt toegepast. Het archief van het Sint Anthony Gasthuis is hierop geen uitzondering. Door de lange geschiedenis van archiefvorming, vanaf de late Middeleeuwen, zien we dan ook meerdere archiefsystemen. Tot eind jaren zeventig van de twintigste eeuw is het archief strikt chronologisch geborgen. Rond 1980 is men overgestapt op de zaaksgewijze berging van de archiefbescheiden. Het bestuur heeft de zogenoemde BasisArchiefCode (BAC) gebruikt van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG). De berging van het dynamische archief op basis van de BAC is echter niet consequent volgehouden en zodoende zijn er veel hiaten. Vooral vanaf het midden van de jaren negentig van de vorige eeuw heeft men de ordening volgens de BAC niet strikt nageleefd. De archiefbescheiden werden chronologische geborgen op een stapel in een kast. Juist deze berging kwam de raadpleging van het dynamische archief niet ten goede. Gedurende de bewerking is er geprobeerd om dit archiefblok te combineren met de archiefbescheiden die zijn geordend volgens de BAC, hetgeen geen problemen hebben opgeleverd. Voor het nieuwe dynamische archief dat vanaf 1 januari 2006 wordt gevormd heeft ondergetekende een nieuw registratuurplan ontwikkeld dat geënt is op de BAC. Een onderdeel van dit registratuurplan is een selectiebeleid dat gericht is op de selectie ter vernietiging van archiefbescheiden. Het bestuur van het Gasthuis heeft de intentie om dit vol te houden. 27 W.H. Keikes, Inventaris der archieven van Bolsward (Bolsward 1952) 88-90. Het betreft inv. nrs. 797-810. 28 Het betreft de volgende regesten: (1544 mei 30); 104 (1553 juli 27); 112 (1560 mei 11) en 113 (1566 mei 17). De regesten zijn resp. opgenomen in: Ibidem, 165, 168 en 172. Inleiding

18 Het statische archief van het Sint Anthony Gasthuis is altijd geborgen in een afsluitbare archiefkluis. Het dynamische archief wordt geborgen in hangmappen in een afsluitbare ladekast en in losse stapels in een kast. Het semi-statische archiefgedeelte wordt ook in de afsluitbare archiefkluis bewaard. Het geïnventariseerde archief, 1592-2005, is geborgen in zuur- en weekmaakvrije verpakkingsmaterialen en geborgen in dezelfde afsluitbare archiefkluis. Het klimaat in deze archiefkluis is anno 2006 voldoende om een goede bewaring mogelijk te maken. III.2 Voorgaande bewerkingsmomenten In het verleden is het archief van het Sint Anthony Gasthuis een viertal keren bewerkt. In de wintermaanden van 1866-1867 heeft J. De La Lande Cremer het archief bewerkt. De door hem gemaakte inventaris is opgenomen in inv. nr. 164. Tijdens de Tweede Wereldoorlog (1942) is er ook een toegang gemaakt op het archief van het Sint Anthony Gasthuis. De ordening zoals die door De La Lande Cremer in 1866/1867 is aangebracht is aangehouden. Als toevoeging op de inventaris uit 1866/1867 is er een lijst van akten opgenomen. Deze toegang is opgenomen in inv. nr. 164-V. In 1969 heeft W.H. Keikes het archief ook bewerkt. Deze bewerking heeft geleid tot een tweede toegang op het archief van het Sint Anthony Gasthuis. De inventaris is onder andere gepubliceerd in de Monumenta Frisica. 29 De door Keikes opgestelde inventaris is opgenomen onder inv. nr. 164-I. In een eerder stadium heeft Keikes in 1954 een begin gemaakt met deze inventaris (zie inv. nr. 164-IV). De inventaris van Keikes is in 1982 bewerkt door L. Oldersma van het Rijksarchief Friesland. 30 De door Oldersma opgestelde inventaris is niet gedrukt, maar alleen in een kleine oplage verspreid. Oldersma heeft het gehele archief opnieuw bewerkt en heeft ook het archiefschema veranderd. De oude inventaris van Keikes uit 1969 is in zijn geheel door Oldersma gewijzigd. Dit heeft erin geresulteerd dat er een concordans door Oldersma is opgesteld om vergelijking tussen de inventaris van Keikes en Oldersma mogelijk te maken. De door Oldersma opgestelde inventaris is opgenomen onder inv. nr. 164-II. Oldersma heeft in 1982 ook het dynamische archief voorzien van een nieuwe registratuur, zijnde de BAC. Hierbij heeft hij te gelijkertijd vernietigingstermijnen aangegeven. Aan de afzonderlijke dossiers heeft hij telkens een tijdelijke bewaartermijn toegekend en als deze verlopen was mocht het bestuur over gaan tot vernietiging. Na 1982 heeft er geen daadwerkelijke vernietiging plaatsgevonden. 29 W.H. Keikes, Inventaris van het archief van het St. Anthony Gasthuis te Bolsward (Leeuwarden 1969). 30 - en L. Oldersma, Inventaris van het archief van het St. Anthony Gasthuis te Bolsward. (Leeuwarden 1982). Sint Anthony Gasthuis

19 IV Verantwoording van de inventarisatie Formeel hoeft een stichting zich niet te houden aan de Archiefwet 1995 (Staatsblad 1995, nr. 276 en 277), maar we kunnen de uitgangspunten wel als leidraad nemen. Zo ook bij de waardering, selectie en vernietiging van archiefbescheiden. Als stichting heeft het Sint Anthony Gasthuis zich te houden aan de bewaartermijnen voor (financiële) administraties zoals bedoeld in art. 52 lid 4 van de Algemene wet inzake Rijksbelastingen (Staatsblad 1994, nr. 499). Financiële gegevens dienen minimaal zeven jaar bewaard te worden. Alleen de eindproducten, beleidsstukken of overkoepelende archiefbescheiden zoals (meerjaren)begrotingen, vastgestelde jaarrekeningen en financiële beleidsplannen worden blijvend bewaard. Als uitgangspunt bij de bewerking van het archief is de inventaris van (Keikes en) Oldersma genomen. De opzet van deze inventaris is overgenomen in de huidige toegang. Er is gekozen om de bestaande inventaris aan te vullen. Archiefbescheiden van na de bewerking uit 1982 zijn op een logische plek in de inventaris toegevoegd. Na de bewerking is er voor gekozen om het archief niet in zijn geheel om te nummeren om zodoende een doorlopende nummering aan te brengen. Dit terwijl dit wel gebruikelijk is het archiefwezen. 31 Er zijn twee redenen waarom voor deze methode is gekozen. Ten eerste is het huidige bestuur gewend aan de ordening van het archief op basis van de door Oldersma opgestelde inventaris. Het leek mij niet opportuun om de inventaris op een andere leest te schoeien. Immers, zij zijn de hoofdgebruikers van het archief. Ten tweede, en voor mij het meest belangrijk, is dat ik van mening ben dat een archief niet voor een tweede keer een concordantielijst kan gebruiken. De raadpleegbaarheid van een archief en ook de controleerbaarheid van bevindingen op basis van archiefonderzoek wegen voor mij zwaar. Door een concordantielijst op een concordantielijst toe te passen is het vrij complex om stukken weer te lokaliseren. Daarnaast is er voor gekozen om de aanvullingen niet achter het laatste bestaande nummer van Oldersma te plaatsen, maar op een logische plaats tussen de bestaande inventarisnummers. De archiefonderzoeker is hier mijns inziens zeker bij gebaat. Uit de inhoudsopgave blijkt dat het archief van het Sint Anthony Gasthuis een tweetal verzamelonderwerpen kent, namelijk supplement c.q. diversen en diversen. In deze twee onderdelen zijn een aantal archiefbescheiden opgenomen die een relatie hebben met andere archiefbescheiden elders in de inventaris. Door middel van pro memorie-beschrijvingen worden er verwijzingen gemaakt naar archiefbescheiden die aan elkaar zijn gerelateerd. Ditzelfde geldt voor het dynamische archief (ca. 1980-2006). Door middel van deze pro memorie-beschrijvingen is het mogelijk om 31 H. Coppens, De ontsluiting van archieven. Richtlijnen en aanbevelingen voor de ordening en beschrijving van archieven in het Rijksarchief (Brussel 1997) 291. Inleiding

20 archiefbescheiden op een logische plaats in de inventaris te plaatsen terwijl zij mogelijk pas veel later worden genoemd. Dit komt de archiefonderzoeker ten goede. Door de bestaande inventaris aan te vullen is het niet noodzakelijk geweest om een tweede concordans te maken, hetgeen de bruikbaarheid ten goede komt. Voor de volledigheid is de door Oldersma gemaakte concordantielijst op de inventaris van Keikes als bijlage opgenomen in deze inventaris (zie Concordans op blz. 60). Uit het reeds geïnventariseerde archief heeft zo min mogelijk vernietiging plaatsgevonden. Dit omdat een herbewerking, waaronder een herselectie en vernietiging, van een reeds geïnventariseerd archief de archiefonderzoeker niet ten goede komt. Immers, het is mogelijk dat historici reeds onderzoek hebben verricht aan de hand van de inventaris van Keikes en Oldersma. Als we nu reeds geïnventariseerde archiefbescheiden welke zijn opgenomen in de inventaris van Keikes en Oldersma vernietigen, kan het reeds uitgevoerde onderzoek niet worden gecontroleerd. De eis van controleerbaarheid van het historisch onderzoek weegt voor een wetenschapper, maar vooral voor een historicus, zwaar. Om deze reden is er voor gekozen om alleen te vernietigen uit het niet-geïnventariseerde gedeelte van het archief, zijnde het dynamische archief (ca. 1980-2005). Op het bovenstaande moet een drietal uitzonderingen worden gemaakt. Aanwezige dubbelen c.q. kopieën zijn als vernietigingbaar aangemerkt (inv. nrs. 292 en 377). Financiële bescheiden, zijnde bijlagen bij de rekeningen, van na 1900 zijn ook vernietigd (inv. nrs. 371 en 372). De correspondentie inzake de pacht met de pachters en de Grondkamer voor Friesland zijn ook vernietigd, vanaf 1900 (diverse pachtdossiers). Tijdens de bewerking zijn de archiefbescheiden die voor vernietiging in aanmerking kwamen apart geborgen. Voor een stichting als het Sint Anthony Gasthuis bestaat geen selectie-instrument. Zodoende is er geen vernietigings- of selectielijst beschikbaar. De door Oldersma aangebrachte tijdelijke bewaartermijnen zijn overgenomen. Daarnaast is er gebruik gemaakt van de gemeentelijke selectiemiddelen omdat het dynamische archief, vanaf ca. 1980, geordend is op BAC. Voor archiefbescheiden tot en met 1995 is gebruik gemaakt van de gemeentelijke vernietigingslijst uit 1983. 32 Voor archiefbescheiden daterend vanaf 1 januari 1996 is gebruik gemaakt van de selectielijst voor gemeenten. 33 Strikt genomen is dit niet geoorloofd. Immers het betreft hier geen archief van een gemeentelijke instelling. De aard van de bewaar- en vernietigingstermijnen zijn echter wel overgenomen. Het proces van waardering en selectie heeft geresulteerd in het gegeven dat er 6,5 meter archief is vernietigd. 34 In het dynamische archief van het Sint Anthony Gasthuis is een verklaring van vernietiging opgenomen 32 Lijst voor vernietiging in aanmerking komende archiefbescheiden uit de archieven van gemeentelijke en intergemeentelijke organen, dagtekende van na 1850, Staatscourant 1983, nr. 247 d.d. 20 december 1983. 33 Selectielijst voor archiefbescheiden van gemeentelijke en intergemeentelijke organen opgemaakt of ontvangen na 1 januari 1996, Staatscourant 2005, nr. 247 d.d. 20 december 2005. 34 De omvang van de archiefbescheiden is als volgt: 3 meter standaard Amsterdamse archiefdozen en 3,5 meter ordners. Sint Anthony Gasthuis

21 waarin precies is opgenomen welke archiefbescheiden er zijn vernietigd. Het voert te ver om hier een uitvoerige uitwijding over te geven. Vernietigd zijn vooral bijlagen bij de rekeningen, ter kennisgeving ontvangen en verstuurde correspondentie, correspondentie inzake subsidieverzoeken, stukken betreffende regulier onderhoud en dubbelen c.q. kopieën. De daadwerkelijke vernietiging van deze archiefbescheiden heeft eind november 2006 plaatsgevonden. Vóór de bewerking had het archief van het Sint Anthony Gasthuis een omvang van vijftig meter losse berging c.q. niet verpakt. Zoals reeds aangegeven is er 6,5 meter archiefbescheiden vernietigd. Het geïnventariseerde archief beslaat nu 16,25 meter in standaard archiefdozen. Het gehele archief is ontdaan van metalen voorwerpen en plastics. Zoals gebruikelijk is het archief in zijn geheel verpakt in zuur- en weekmaakvrije verpakkingsmaterialen. Om een goede reconstructie mogelijk te maken van de financiële handel en wandel van het Sint Anthony Gasthuis is er voor gekozen om vanaf 1900 de zogenoemde nuljaren te bewaren. De boekhouding van deze jaren wordt in zijn geheel bewaard. Dit resulteert in het gegeven dat de boekhouding, zijnde de bijlagen bij de jaarrekeningen, over de jaren 1900, 1910, 1920 etc. in zijn geheel is te onderzoeken. Er is gekozen om alleen de nuljaren te bewaren daar meer jaren integraal te bewaren relatief veel plankruimte kost. De vraag is echter waarom er is gekozen om alleen de nuljaren te bewaren. Het antwoord op deze vraag is simpel. De voorgaande bewerkers, Keikes en Oldersma hebben reeds vanaf 1900 alleen de nuljaren bewaard. Om deze reden zet ik deze keuze voort. Bij de bewerking en beschrijving van het archief van het Sint Anthony Gasthuis is gebruik gemaakt van De ontsluiting van archieven van H. Coppens. 35 De hierin vermelde gegevens zijn echter enigszins aangepast aan hetgeen in het Nederlandse archiefwezen gebruikelijk is. V Aanwijzingen voor de gebruiker De volgende aanwijzingen voor de gebruiker worden geadviseerd. V.1 Onderzoek doen in het archief Het archief van het Sint Anthony Gasthuis wordt vandaag de dag bewaard in de archiefruimte van het Sint Anthony Gasthuis. Onderzoekers dienen toestemming te 35 Coppens, De ontsluiting van archieven. Inleiding

22 vragen aan het bestuur van de Stichting Sint Anthony Gasthuis om archiefonderzoek te mogen verrichten in het archief. Het verzoek kan worden gericht aan het bestuur van de Stichting Sint Anthony Gasthuis, Nieuwmarkt 26, 8701 KL Bolsward. In het verleden heeft het archief reeds een aantal bewerkingsmomenten ondergaan. De archiefonderzoeker moet hierbij stil staan. Zo is het mogelijk dat in de literatuur wordt verwezen naar de inventaris van Keikes uit 1969 of inventaris van Keikes en Oldersma, zijnde de aanvulling uit 1982. 36 In laatstgenoemde is een concordans opgenomen tussen de inventaris van Keikes uit 1969 en de aangevulde versie door Oldersma in 1982. Deze concordantielijst kan mogelijk van toepassing zijn en is voor de volledigheid opgenomen als bijlage in deze inventaris (zie Concordans). V.2 Citeerwijze De archiefonderzoeker kan het archief van het Sint Anthony Gasthuis op de volgende manier citeren in zijn/haar onderzoek: Sint Anthony Gasthuis Bolsward, Archief Sint Anthony Gasthuis 1592-2005, inventaris nummer xx. 37 Bij een volgende verwijzing kan gebruik worden gemaakt van een verkorte verwijzing, zijnde: SAG Bolsward, Archief SAG, inv. nr. xx. De toegang op het archief van het Sint Anthony Gasthuis, zijnde deze inventaris, kan op de volgende manier worden geciteerd: Engbers, K.A.M. Inventaris van het archief van het Sint Anthony Gasthuis 1592-2005. Laurentius Archief & Geschiedenis I (2 e herz. druk, Groningen 2010). Bij een volgende verwijzing kan gebruik worden gemaakt van een verkorte verwijzing, zijnde: Engbers, Inventaris archief Sint Anthony Gasthuis, xx. 38 36 Respectievelijk: Keikes, Inventaris archief St. Antony Gasthuis en Keikes en Oldersma, Inventaris archief St. Anthony Gasthuis. 37 De xx staat voor een inventarisnummer. 38 de xx staat voor een bladzijdennummer. Sint Anthony Gasthuis

23 Inventaris van het archief van het Sint Anthony Gasthuis te Bolsward 1 Algemeen bestuur 1.1 Notulen 1-12-IX Notulenboeken van het voogdencollege c.q. het bestuur, 1855-1991. 18 delen en 3 omslagen NB Van vóór 1855 zijn geen resolutie- of notulenboeken in het archief van het Sint Anthony Gasthuis aangetroffen. Waarschijnlijk werden vroeger van de vergaderingen van het voogdencollege geen aantekening (bij) gehouden. NB De ingekomen en uitgaande correspondentie wordt ook, zij het kort en bondig, vermeld in de notulen. De agendapunten ingekomen correspondentie en uitgaande correspondentie kunnen dienen als nadere toegang op de serie correspondentie. 1 Mrt 1855 - febr 1859. 2 Febr 1859-1864. 3 1865-1969. 4 1870-1878. 5 1879-1889. 6 1890-1901. 7 1902-1916. 8 1917-1927. 9 1928-1936. 10 1937-4 apr 1944. 11 18 apr 1944-21 okt 1947. 12 11 nov 1947-1956. 12-I 1957-1967. 12-II 1968-1976. 12-III 1977-1978. 12-IV 1979-1983. 12-V 1984-1991. 12-VI 1992-1996. 12-VII 1997-2000. 12-VIII 2001-2003. 12-IX 2004-2005. Inventaris

24 1.2 Correspondentie NB De ingekomen en uitgaande correspondentie wordt ook, zij het kort en bondig, vermeld in de notulen. De agendapunten ingekomen correspondentie en uitgaande correspondentie kunnen dienen als nadere toegang op de serie correspondentie. 13-112 Ingekomen correspondentie, (1810) 1824-1954. 100 omslagen NB De jaren 1810-1940 zijn geordend op nummer zoals vermeld in het register van ingekomen correspondentie (zie inv. nr. 113-119). De jaren 1941-1954 zijn alfabetisch geordend. NB Het hoeft niet zo te zijn dat de stukken opeenvolgend zijn geordend van laag naar hoog, het kan ook zijn dat ze van hoog naar laag zijn geordend. 13 (1810) 1824-1855. 14 1856. 15 1857. 16 1858. 17 1859. 18 1860. 19 1861. 20 1862. 21 1863. 22 1864. 23 1865. 24 1866. 25 1867. 26 1868. 27 1869. 28 1870. 29 1871. 30 1872. 31 1873. 32 1874. 33 1875. 34 1876. 35 1877. 36 1878. 37 1879. 38 1880. 39 1881. 40 1882. 41 1883. 42 1884. 43 1885. 44 1886. 45 1887. 46 1888. 47 1889. 48 1890. 49 1891. 50 1892. 51 1893. 52 1894. 53 1895. 54 1896. 55 1897. 56 1898. 57 1899. 58 1900. 59 1901. 60 1902. 61 1903. 62 1904. 63 1905. 64 1906. 65 1907. 66 1908. 67 1909. 68 1910. Sint Anthony Gasthuis

25 69 1911. 70 1912. 71 1913. 72 1914. 73 1915. 74 1916. 75 1917. 76 1918. 77 1919. 78 1920. 79 1921. 80 1922. 81 1923. 82 1924. 83 1925. 84 1926. 85 1927. 86 1928. 87 1929. 88 1930. 89 1931. 90 1932. 91 1933. 92 1934. 93 1935. 94 1936. 95 1937. 96 1938. 97 1939. 98 1940. 99 1941. 100 1942. 101 1943. 102 1944. 103 1945. 104 1946. 105 1947. 106 1948. 107 1949. 108 1950. 109 dec 1950-1951. 110 1952. 111 1953. 112 1954. 112- Ingekomen correspondentie, 1955-1979. 25 omslagen I-XXV NB De jaren 1955-1963 zijn chronologisch geordend. Het is mogelijk dat het jaar loopt van januari tot december of van december tot januari. NB De jaren 1964-1979 zijn alfabetisch geordend. 112-I 1955. 112-II 1956. 112-III 1957. 112-IV 1958. 112-V 1959. 112-VI 1960. 112-VII 1961. 112-VIII 1962. 112-IX 1963. 112-X 1964. 112-XI 1965. 112-XII 1966. 112-XIII 1967. 112-XIV 1968. 112-XV 1969. 112-XVI 1970. 112-XVII 1971. 112-XVIII 1972. 112-XIX 1973. 112-XX 1974. 112-XXI 1975. 112-XXII 1976. 112-XXIII 1977. 112-XXIV 1978. 112-XXV 1979. Inventaris