Joop en Jopie! Leven in een volksbuurt rond 1900 onderwerpen 1. volksbuurt Joop en Jopie leefden rond 1900 in Wijk C in Utrecht. Hoe lang geleden is dat? Reken het maar eens uit. Leefden jouw opa en oma toen? Of je overgrootopa en -oma? In 1900 is Joop twaalf en Jopie tien jaar oud. Ze wonen samen met hun broertjes en zusjes, vader en moeder in een klein huisje in een smalle straat. Wijk C was een volksbuurt. Daar woonden mensen die niet rijk of deftig waren. De ouders van Joop en Jopie hadden ook niet veel geld. Hun vader moest hard werken om te zorgen dat ze iedere dag te eten hadden en dat ze heel af en toe nieuwe kleren of schoenen konden kopen. In die tijd was ongeveer de helft van de bevolking van Nederland zo arm. De mensen leefden vaak bij elkaar in een buurt. Je had rijke en arme buurten. De gewone mensen werden het volk genoemd. Vandaar de naam volksbuurt! Dit soort buurten waren niet alleen in Utrecht te vinden, maar ook in andere Nederlandse en Europese steden.
Joop en Jopie! Leven in een volksbuurt rond 1900 1. Volksbuurt
1. Volksbuurt
2. geld De meeste mensen verdienden rond de zes gulden per week. Eén gulden is ongeveer vijftig eurocent waard. Van zes gulden (dus ongeveer drie euro) kon een gezin met zes kinderen net leven. Vergelijk dat eens met jouw zakgeld. Hoeveel euro krijg jij per week? Zouden jullie van drie euro per week kunnen leven? Natuurlijk niet. Maar dat komt vooral, doordat de prijzen toen veel lager waren dan nu. Kijk maar eens waar een gezin per week zijn geld aan besteedde (ƒ is het teken voor gulden): huishuur (1 kamer en een kleine bergplaats) ƒ 1,25 brood ƒ 1,40 aardappelen (voor 4 dagen) ƒ 0,80 rijst (voor 3 dagen, in water gekookt) ƒ 0,35 vet ƒ 0,35 zout ƒ 0,03 petroleum (een halve liter per dag) ƒ 0,21 kleren, schoenen of klompen, reparatie ƒ 0,40 kolen, turf (brandstof) ƒ 0,40 melk (2 cent per liter) ƒ 0,14 1 pond zeep ƒ 0,07 1 pond soda (schoonmaakmiddel) ƒ 0,02 2 ons koffie ƒ 0,22 kapper, tabak en diverse andere kleinigheden ƒ 0,30 garen, band en onvoorzien ƒ 0,06 totaal ƒ 6,00
2. geld
3. hygiëne De wc De straat waar Joop en Jopie woonden, was erg smal. Niemand had stromend water of een wc die je kon doortrekken. De huizen in de buurt waren niet aangesloten op de waterleiding of het riool. Joop en Jopie gingen daarom naar de poepdoos. Dat was een ton met een houten deksel erop met een gat erin. Een beetje zoals een wc-bril. Als de ton vol zat, werd hij geleegd. Dat kon in een speciale kar die langs de deuren reed, de Boldootkar. De verzamelde poep werd door boeren gebruikt als mest op het platteland. Sommige mensen hadden geen eigen poepdoos, maar moesten naar buiten, naar een wc die ze met meerdere mensen deelden. Dat noemden ze het secreet. Niet iedereen gooide zijn uitwerpselen en afval netjes in een ton. Vaak kwamen poep en afval in de gracht terecht. Het water in de grachten was daardoor ongelooflijk smerig. Vanaf de tweede helft van de negentiende eeuw werden er riolen aangelegd, te beginnen in grote steden. De rijke buurten en nieuwbouwwijken waren als eerste aan de beurt. De volksbuurten kregen meestal pas een eeuw later een aansluiting op het riool.
3. hygiëne
Joop en Jopie! Leven in een volksbuurt rond 1900 4. wassen (persoonlijke hygiëne) Een douche kenden Joop en Jopie nog niet. Wassen ging in de tobbe. Elke zaterdag ging het hele gezin in bad. Eerst vader, daarna moeder en daarna de kinderen. Je kunt je wel voorstellen hoe vies en koud het water was als de laatste erin ging. Het water werd gehaald bij de pomp. In Wijk C waren negen pompen. Dit water was heel schoon. Het water van de pomp bij de Jacobikerk werd in 1871 zelfs het schoonste water van heel Utrecht genoemd. Maar het was natuurlijk wel koud. Warm water moest worden gekocht bij een heetwaterstoker, die met een kar vol tonnen heet water langs de deuren ging.
4. wassen (persoonlijke hygiëne)
4. wassen (persoonlijke hygiëne)
Joop en Jopie! Leven in een volksbuurt rond 1900 5. huishouden Ook zonder stofzuiger, stromend water en wasmachine kun je het huishouden doen! Het is alleen wel veel meer werk. De vrouwen deden hun best hun huis en de straat zo schoon mogelijk te houden. Er waren vaste dagen voor de schoonmaak. Op maandag deden de vrouwen de was. Met het overgebleven sop werd aan het eind van de dag de straat geschrobd. Op vrijdag werd het huis schoongemaakt. De bedden werden verschoond en de dekens geklopt. De stoelen en de tafel stonden dan buiten, zodat de vloer kon worden geschrobd en geveegd. De moeder van Joop en Jopie gebruikte hiervoor verschillende soorten schoonmaakmiddelen, zoals groene zeep en soda.
5. huishouden
6. gezondheid Het vele schoonmaken hielp helaas niet tegen besmettelijke ziektes. Zulke ziektes worden veroorzaakt door bacteriën en virussen. Omdat de mensen dicht op elkaar woonden, konden bacteriën en virussen zich makkelijk verspreiden. Bovendien aten de mensen niet erg gezond. Ze hadden niet genoeg geld voor verse groenten en fruit, of voor vlees. Ze kregen daardoor te weinig vitamines binnen. Een bekende en zeer dodelijke ziekte uit die tijd is de cholera. Dit komt nu niet meer voor in Nederland. Cholera wordt veroorzaakt door bacteriën die in poep zitten. De poeptonnen werden soms gewoon in de grachten geleegd. Als je dan weet dat veel mensen het vieze water uit de grachten gebruikten om mee te wassen of te koken, dan kun je je wel voorstellen hoe gemakkelijk je besmet kon raken. Van cholera ga je vreselijk overgeven en je krijgt er diarree van. Tegen het eind van de negentiende eeuw was de cholera wel zo n beetje uitgewoed. Maar het gevaar bleef bestaan. Daarom werden er maatregelen genomen om de hygiëne te verbeteren (zie ook: betere huizen ). In 1901 werd de Gezondheidswet aangenomen door de regering. De staat houdt sindsdien toezicht op de volksgezondheid, waaronder de voedselveiligheid. Deze wet bestaat nog steeds, al is die wel veel uitgebreider dan toen.
6. gezondheid
7. op straat Joop en Jopie woonden in een steeg. Dat is een heel smal straatje, zoals je die in alle volksbuurten vindt. Dat komt doordat dit soort buurten is ontstaan als gevolg van de snelle groei van de steden in de negentiende eeuw. Door de industrialisatie en de bouw van vele fabrieken, was de vraag naar arbeiders groot. De mensen verhuisden naar de stad, omdat ze dichtbij de fabrieken moesten wonen. Maar er waren lang niet genoeg huizen. Daarom werden veel bestaande huizen in kleine kamers opgedeeld. Van alles werd een huis gemaakt: kelders, zolders, schuren achter in een tuin. Maar volksbuurten bestaan niet alleen maar uit stegen. Er zijn ook bredere straten en pleinen. Omdat de huizen zo klein waren, zaten de mensen zo veel mogelijk buiten. Op straat, want een tuin had bijna niemand. De was doen, de was drogen, aardappels schillen, kletsen, spelen: als het even kon, deed men dat op de stoep voor het huis. Het was dan ook erg gezellig in de straten, vooral als het mooi weer was!
7. op straat
8. in huis In het huis van Joop en Jopie waren twee kamers en een bedstee. Dat is een soort kast waarin een matras ligt. Hier sliepen de ouders van Joop en Jopie. Onder de bedstee was een kleine ruimte die als voorraadkast werd gebruikt, bijvoorbeeld om aardappels te bewaren. De bedstee was in de grootste kamer. In deze kamer stonden een tafel en een paar stoelen. Veel meer paste er niet in. In de andere kamer stond een kast met daarop een petroleumstelletje. Dat was de keuken. Een petroleumstelletje is een kooktoestel voor één pan dat niet op gas of elektriciteit werkt, maar op petroleum (een soort van benzine). De huizen waren vaak donker. In de smalle straatjes kon de zon niet komen. Bovendien was het vaak vochtig in de huizen. Dit kwam onder andere doordat mensen de was in huis moesten drogen als het slecht weer was.
8. in huis
Joop en Jopie! Leven in een volksbuurt rond 1900 9. betere huizen In Wijk C, waar Joop en Jopie woonden, was ook een groot park: het Oranjepark. Het park bestaat nu niet meer. Ook zijn veel huizen gesloopt. Dat zijn vooral de kleine huisjes in de smalle straten en steegjes. Deze huizen werden eerst onbewoonbaar verklaard. Ze waren te slecht om nog in te kunnen wonen. Maar omdat er zoveel armen waren, bleven zelfs de onbewoonbaar verklaarde huizen meestal toch in gebruik. De enige oplossing daarvoor was, de woningen te slopen. En dat gebeurde dan ook. Pas in 1901 werd een speciale wet opgesteld die eisen stelde aan woningen en konden ook de armste mensen in iets betere huizen wonen. Deze Woningwet bestaat nog steeds. Vanaf 1930 is ongeveer de helft van de huizen vervangen door nieuwe, grotere huizen.
9. betere huizen
Joop en Jopie! Leven in een volksbuurt rond 1900 10. de markt Op de pleinen werden markten gehouden, zoals de Varkensmarkt naast de Jacobikerk. Langs de Oudegracht was de Vismarkt en ook op het Vredenburg was er elke week een markt. In Wijk C waren ook winkeltjes, cafés, fabrieken, kerken en een school. Vooral rondom de waterpompen waren veel winkels en kroegen te vinden. Op die plaats hadden ze het meeste kans op klanten, want iedereen moest wel eens naar de pomp. De pompen waren de middelpunten van de wijk, waar mensen bij elkaar kwamen om een praatje te maken en te roddelen.
10. de markt
Joop en Jopie! Leven in een volksbuurt rond 1900 11. werk De inwoners van de volksbuurten hadden verschillende soorten beroepen. Veel mensen werkten in fabrieken. Daar kregen ze heel weinig loon en moesten hard werken. Veel andere mensen werkten thuis. Vaak waren dat vrouwen die kleding wasten, streken of naaiden. In Wijk C werkten veel mensen als verkoper. Soms hadden ze een eigen winkel, maar meestal verkochten ze spullen langs de deur. Zoals de vader van Joop en Jopie. Hij verkocht seizoensproducten en wat er verder voorhanden was, de ene dag haring, dan weer aardbeien. Hiervoor huurde hij voor tien cent een kar bij de wagenmaker. Daarmee ging hij langs de deuren. Of hij riep op straat. Sommige mensen hadden hele liedjes bedacht om hun spullen mee aan te prijzen. Die straatverkoop heet venten. Er waren fruitventers, visventers, groente-, petroleumen zelfs heetwaterventers. Daarnaast waren er mensen die spullen aan huis ophaalden, bijvoorbeeld schillen of oude kleren (vodden). Dat gebeurde vaak in het voorjaar als de kledingkasten werden opgeruimd in de wat rijkere buurten. De thuiswerkers, venters en voddenboeren verdienden niet altijd even veel. Het lag eraan hoeveel ze werkten of hoeveel ze verkochten. Niet alleen mannen liepen met karren. Veel karren werden door honden getrokken. De hondenkar was een vertrouwd gezicht in de straten.
11. werk
11. werk
12. kinderarbeid Honderdvijftig jaar geleden was het heel normaal dat kinderen werkten. In fabrieken, op het land of in de winkel. De familie had het geld nodig. Alleen de heel rijke kinderen konden naar school. Rond 1870 kwam er steeds meer kritiek op kinderarbeid. Kinderen werkten wel veertien uur per dag en sliepen veel te weinig. Dokters en onderwijzers legden uit dat het harde werken ongezond was. De kinderen groeiden krom en bleven klein. Bovendien moesten ze leren lezen en schrijven. Ook steeds meer ouders begrepen dat goede scholing belangrijk was voor de toekomst van hun kinderen. In 1874 kwam er een speciale wet: het Kinderwetje van Van Houten. Die verbood dat kinderen tot twaalf jaar in werkplaatsen en fabrieken werkten. Maar er was weinig controle en het kwam toch nog vaak voor dat kinderen onder de twaalf jaar uit venten gingen. Joop en Jopie werkten niet, zij gingen naar school, zoals bijna alle kinderen uit hun tijd. Want in het jaar 1900 is de Leerplichtwet ingevoerd door de Nederlandse regering. Daarin staat dat alle kinderen tot hun veertiende jaar verplicht naar school moeten. Deze wet maakte eindelijk echt een einde aan kinderarbeid.
12. kinderarbeid
Paddemoes Joop en Jopie! Leven in een volksbuurt rond 1900 plattegrondopdracht Nieuwe Kade Nieuwe Kade Weerdsingel WestZijde Nieuwe Kade Kroonstraat Nieuwe Kade OranjestraatOranjestraat Koningstraat Jacobssteeg Oranjestraat Oranjehof Oude Gracht (weerdzijde) Jan Meijenstraat Oranjepark Groenesteeg Jan Meijenhof Catharijnesingel Paardenveld Catharijnekade Catharijnekade Achterstraat Waterstraat Zandstraat Kroonhof Kroonstraat Kroonstraat Zuilensteeg Waterstraat Koningstraat Hooipoort Willemstraat Hooipoort Lange Hamstraat Korte Hamstraat Waterstraat Spiegelpoort Florastraat Waterstraat Jacobikerkhof Rozenstraat Waterstraat Jacobikerksteeg Oude Gracht (weerdzijde) Varkenmarkt Oude Gracht (weerdzijde) Bergstraat Bergstraat Varkenmarkt Catharijnekade Viestraat Willemstraat Waterpoort Lange Koestraat Lange Koestraat Catharijnesingel Korte Korte Koestraat Viestraat Vleutenseweg Vredenburg Rijnkade Leidseweg Zakkendragersteeg
plattegrondopdracht Varkenmarkt Kroonstraat Oostzijde van de straat met uiterst rechts een stukje Westerkerk. Datering: tussen 1934-01-01 en 1934-12-31 Koningstraat, Oude Zicht op de oostzijde van de straat, vanuit het zuiden. (op de achtergrond de Weerdsingel). Datering: tussen 1934-01-01 en 1934-12-31 Vredenburg Vredenburg gezien vanaf de Viestraat met rechts C.en A. Vooraan op de foto links, een handkar. Datering: tussen 1900-01-01 en 1920-01-01 Oranjepark Jacobikerk Jacobikerk met rechts op de voorgrond nog huizen van de Waterstraat. Linksonder: man met handkar, non. De toren staat in de steigers; er werd een klein onderzoekje gedaan naar de staat van de toren. Datering: tussen 1920-06-01 en 1920-06-30 Koestraat, Lange Zicht in straat vanuit nummer 51. Richting Willemstraat. Datering: tussen 1920-01-01 en 1929-12-31
Joop en Jopie! Leven in een volksbuurt rond 1900 advertentieopdracht Teken zelf een advertentie voor producten uit de tijd van rond 1900. Schrijf ook de prijzen erbij.