Praktijkvoorbeeld ABC team Altrecht oktober 2013 Samenvatting Altrecht is een GGZ-instelling met haar hoofdvestiging in Utrecht. Daar is ook het ABC-team gehuisvest. Het ABC-team werkt voor jongvolwassenen van 18 tot 23 jaar met een psychosekwetsbaarheid. Het team werkt niet vanuit labels, maar gaat samen met de jongere ontdekken waar hij in gelooft en wat voor hem betekenis heeft. De jongere bepaalt wat relevant is, het ABC-team is hieraan dienstbaar. Iedere jongere heeft een persoonlijk begeleider of een casemanager en een psychiater die kijken naar wat een jongere wil op het gebied van onderwijs of werk en wat daarvoor nodig is. Relatief eenvoudige vragen worden opgepakt door generalisten, specialistischer vragen door een re-integratiecoach. De begeleider moet acquisitievaardigheden hebben wat betreft het kunnen opbouwen van een netwerk aan werkgevers Belangrijk is ook: hoe help je een jongere zelf werk te zoeken? In het toeleiden naar werk is het van belang dat de re-integratiecoach de regie neemt. De re-integratiecoach maakt deel uit van het behandelteam. De generalisten kunnen naast behandelen ook toeleiden naar school of werk. Doelen en doelgroep Het ABC-team werkt voor een GGZ- dagopvang met ambulante begeleiding en een leefgroep. Op deze locatie komen jongeren en jongvolwassenen van 18 tot ongeveer 23 jaar. Het gaat om jongeren met een psychosekwetsbaarheid. Dat wil zeggen dat zij óf al een psychose hebben gehad óf aan het begin van het ziekteproces staan. Het ABC team ondersteunt deze jongeren in het (terug)vinden van een passende onderwijs- of werkplek. Visie Jongeren kunnen binnenkomen met een diagnose, maar het ABC team werkt niet met labels. De kracht van de aanpak ligt in het uitstralen van hoop en (nieuwe) mogelijkheden. Binnen Altrecht ABC heeft men een eigen uitwerking ontwikkeld van de bestaande individuele rehabilitatie methodiek (de IRB-methode). Centraal staat het geloof in herstel in plaats van inzet gericht op genezing en het benadrukken van de ernst van de ziekte. Dat leidde tot een beschermende houding en veel aandacht voor wat niet meer kan. Nu ziet men dit als een beperkende visie, omdat klachten vaak niet genezen. Dit leidde tot de Recovery movement in Amerika, overgewaaid naar Nederland. Niet langer staat genezing centraal, maar herstel. Dat biedt veel meer hoop. Onderdeel van de aanpak is de nadrukkelijke aandacht voor het oppakken van maatschappelijke rollen en het herstel van identiteit met behulp van ervaringsdeskundigen. Het ABC-team heeft de rehabilitatiegedachte zelf geïmplementeerd en specialisten opgeleid in samenwerking met Stichting Rehabilitatie 92 en de Hanzehogeschool (Groningen). De rehabilitatiegedachte, uitgewerkt binnen het ABC-team Het ABC-team onderscheidt binnen de rehabilitatiegedachte drie aandachtsvelden in de zorg. Men spreekt van herstel ondersteunende zorg met het doel tot maatschappelijk herstel te komen (inclusief arbeid). Daarbinnen is de sturingsvraag van groot belang. Wie stuurt de zorg? De behandelaar? Of de jongere die de regie over het eigen leven wil houden?
M a a t s c h a p p e l i j k h e r s t e l Gezondheid Ik heb psychische klachten Ik ben verslaafd (ruim 60% van de cliënten) Ik heb overgewicht of andere somatische problemen Ik heb een zeer ongezonde leefstijl Mijn dag- en nachtritme is verstoord Rollen (wonen, werken, leren, financiën, sociale contacten, vrije tijd) Ik wil weer terug naar school Ik wil het contact met mijn vrienden herstellen, maar ik schaam mij Ik wil vrienden kunnen maken Ik wil graag in een magazijn werken Ik wil graag zelfstandig kunnen wonen of juist graag terug naar mijn ouders Ik wil mijn eigen geld kunnen beheren Persoon Wat is er gebeurd met mij? Hoe kan ik een persoonlijke betekenis geven aan wat er is gebeurd? Hoe ga ik verder in het leven? De complexiteit van de doelgroep maakt dat je niet vanuit één aandachtsveld met een cliënt aan het werk kunt. Dat is volgens het ABC-team te beperkt en men vult dit aan met: - De jongere goed in zijn rollen leren zitten. Daarbij is differentiatie nodig: iemand kan vrienden hebben, een goede huisgenoot zijn, maar wel vastlopen op het werk. De begeleider sluit daarop aan. - Vragen in het aandachtsveld persoon zijn een recente, belangrijke aanvulling. Vragen op dit aandachtsveld pakt men aan met de hulp van ervaringsdeskundigen: peersupport, bijvoorbeeld in de groep schrijf je eigen verhaal. In die groep beschrijven de jongeren hun levensverhaal, met daarin wat er is gebeurd, welke betekenis zij daaraan geven en hoe zij de toekomst zien. Bijvoorbeeld: stemmen horen kun je als een ziekte zien, maar heel veel jongeren zien dit anders. Het kan voor hen een manier zijn om verdriet te verwerken, of invulling geven aan hun leven. Herstel doe je zelf is een andere groep die het ABC-team aanbiedt en die aansluit op schrijf je eigen verhaal. De begeleider stelt samen met de jongere op de drie aandachtsvelden vast waar diens hulpvragen liggen, waarbij de overkoepelende hulpvraag bij iedere jongere is: Help mij herstellen. Help mij een kwalitatief goed leven te leiden, ondanks eventuele klachten. Niet de behandelaar bepaalt wat relevant is, maar de jongere. De behandelaar ondersteunt door te vragen: wat heb je op dit moment nodig? Het kan zijn dat er op alle drie aandachtvelden processen lopen, maar als een jongere zegt: Ik wil niet van die stemmen af, dan accepteert de begeleider dat. De gedachte hierachter: iemand werkt pas aan een probleem, wanneer hij iets als probleem ervaart. Uiteraard zal een behandelaar wel ingrijpen op het moment dat een jongere een gevaar dreigt te zijn voor zichzelf, voor anderen, of wanneer er sprake is van maatschappelijke teloorgang. Aanpak Iedere jongere heeft een persoonlijk begeleider en een psychiater (als ze zijn opgenomen), óf een casemanager en een psychiater (als ze in deeltijd of ambulant komen). De psychiater heeft altijd als doel onder meer te kijken naar de participatie uitkomsten: wat wil deze jongere op het gebied van onderwijs of werk? En wat voor programma is daarvoor nodig? Het is nieuw dat de psychiater denkt in participatie uitkomsten en niet in behandeluitkomsten, ook wanneer het om het behandelen van symptomen gaat. Het kan zijn dat na inventarisatie van de aandachtsgebieden duidelijk wordt dat een jongere wil gaan werken. Maar veel vaker komt de vraag naar boven dat een jongere heel graag weer een opleiding wil gaan volgen.
A) Zijn dat relatief eenvoudig te beantwoorden vragen, dan pakken de generalisten (persoonlijk begeleider of casemanager) dit zelf aan. Zij zijn immers ook allen opgeleid en de kwaliteit van de rehabilitatietrajecten wordt een aantal keer per jaar gecontroleerd. Zij inventariseren: - Welke opleiding wordt het? - Welke vaardigheden en hulpbronnen heeft de jongere nodig? - Welke vaardigheden moet de jongere nog leren? - Wil de jongere gebruik maken van de studiegroep die het ABC aanbiedt? (2x p.w. extra ondersteuning bij de schoolgang) Vervolgens neemt de begeleider of casemanager contact op met de betreffende school of opleiding. B) Is de vraag van de jongere specialistischer, dan wel tijdsintensief, dan pakt de reintegratiecoach (er zijn 3 coaches) de vraag op, samen met de jongere, diens begeleider en psychiater. De vragen kunnen gaan over werk (inclusief dagbesteding) of studie, of arbeidsconflicten. De begeleiding door een persoonlijk begeleider of casemanager richt zich op vier, soms vijf rollen: wonen, werken, leren, sociale contacten en soms financiën. De begeleiding van de reintegratiecoach beperkt zich tot werk en studie. De begeleiding sluit aan op het oordeel van de cliënt: daar waar de jongere de meeste druk voelt om te veranderen, start de begeleiding. Hulpvragen op het terrein van werk of studie komen heel veel voor en daarin zit iedere jongere in een andere rehabilitatiefase. Elke fase vereist specifieke interventies. Fasering Het ABC-team onderscheidt de volgende vier fasen. Door met deze indeling te werken, kan men de koppeling maken tussen het volgen van de wens van de cliënt en de professionaliteit. Het is daarom van groot belang goed vast te stellen in welke fase iemand zich bevindt en daar vervolgens goed op aan te sluiten met de specifieke interventies die bij die fase passen (bijvoorbeeld: de fase kiezen --> beroepskeuzetesten). Het is dus niet zo dat bij iedere jongere alle fasen standaard worden doorlopen: Verkennen Wil ik wel werken? Ben ik daar wel aan toe, gezien alles wat ik heb meegemaakt? Wat voor begeleiding wil ik hebben? Ben ik er wel aan toe om weer terug naar school te gaan? Ik wil terug naar school, maar ik heb ook veel twijfels. Kiezen Ik wil wel wat, maar ik weet nog niet wat Wat is voor mij de best haalbare opleiding? Verkrijgen Ik heb een vacature gezien waarop ik wil solliciteren. Ik weet wat ik wil, maar hoe bereik ik dat? Hoe regel ik mijn inschrijving bij het ROC? Wat vertel ik wel en wat niet tijdens het intakegesprek voor een opleiding? Behouden Hoe kan ik er voor zorgen met succes én met plezier mijn rol uit te voeren? Welke hulpbronnen zijn nodig om met succes en plezier te werken of te studeren? Contact opnemen met een opleiding is vooral in de fase verkrijgen en behouden aan de orde. De re-integratie coach van het ABC-team kàn meegaan naar een intakegesprek voor een opleiding, maar ook dit is maatwerk. De coach verkent wie het gesprek op school gaat voeren. Eerste streven is niet te komen tot aanpassingen in hulpbronnen op school, maar de jongere iets te leren. Gesprekken die de coach op school voert gaan over een grote variatie aan
redenen waarom het traject niet loopt. Daarnaast heeft de coach intensieve gesprekken met de jongere, onder meer om vaardigheden te leren. Deskundigheid De expertise in het ABC-team ligt erin dat zij samen met de jongere ontdekken waar de jongere in gelooft, wat voor hem betekenis heeft en waar hij op zijn plaats is, zodat hij zich goed voelt. Daarbij is de jongere zo veel mogelijk zijn eigen behandelaar en het ABC-team maakt zich daaraan dienstbaar. Tegelijkertijd moet een begeleider voorkomen dat de jongere zich aan zijn lot overgelaten voelt, dus hij zal wel suggesties doen. Een dienstbare opstelling houdt in dat een jongere iets te kiezen moet hebben. Vandaar dat het ABC-team een veelzijdig aantal diensten kan leveren: behandeldiensten, een psychiater die medicatie kan leveren, rehabilitatiediensten, peergroup diensten. De wens van de cliënt tot herstel inventariseert men aan de hand van de genoemde drie aandachtsgebieden. Een behandelaar moet vervolgens over een hele goede methodiek beschikken en de juiste expertise om samen met de cliënt diens wensen te realiseren. Daarin ligt de professionaliteit, want met alleen maar volgen wat de cliënt wil is deze niet geholpen. De begeleider moet acquisitievaardigheden hebben om tot een netwerk in het bedrijfsleven te komen.. Hoe kom je binnen bij een bedrijf? Netwerken is bijvoorbeeld een goede strategie, ook in een informeel circuit (buren, ouders, vrienden). Hierover is nog niet zo heel veel bekend, maar vanuit het ABC-team is onlangs een onderzoek afgerond dat meer inzicht geeft. Belangrijk is ook: hoe help je een jongere solliciteren? Wat als het traject inzakt en de motivatie daardoor afneemt: hoe ga je daar als begeleider mee om? Hoe bepaal je samen wat voor deze jongere de perfecte werkplek is? En hoe ga je als begeleider om met al die uiteenlopende beroepswensen? In het toeleiden naar werk is het van belang dat de re-integratiecoach de regie neemt (dwz: het traject vanuit de zorg) en lid is van het behandelteam. Streven is zoveel mogelijk jongeren in een reguliere setting te laten werken. Dat vereist goede individuele vaardigheden van de cliënt, maar ook van de hulpverlener. Over dit stuk ( job development ) is nog niet heel veel bekend. Men maakt soms gebruik van werkervaringsplekken en men kan proefplaatsingen doen. Zo komt men tegemoet aan vooroordelen, die regelmatig bij werkgevers leven. De coach helpt de jongeren met het schrijven van een CV en een motivatiebrief en bespreekt wat te doen als het op het werk niet lukt. Er is samenwerking met een uitzendbureau: het onderhouden van warme contacten met de relaties van dit uitzendbureau helpt ook. Dat blijkt overigens een algemeen werkzame factor te zijn: zorg voor warme contacten binnen het netwerk. Succesfactoren Succes in de trajectbegeleiding begint er mee dat coaching (begeleiding) richting school of werk vanuit de afdelingen is ingericht. Binnen het ABC-team heeft men er om die reden voor gekozen de re-integratiecoach deel te laten uitmaken van het behandelteam. De generalisten (de persoonlijk begeleiders op de groep, dan wel de casemanagers in de ambulante hulp) zijn te trainen in rehabilitatie. Dan kunnen zij naast de behandeling, gericht op de gezondheid, ook toeleiden naar school of werk. Daarnaast zijn specialisten nodig (de re-integratiecoaches), die lid zijn van het team en samenwerken met het team. Wat bevordert succes? - Iedereen die bij de begeleiding is betrokken, werkt vanuit de rehabilitatiegedachte en daarnaast zijn er twee type experts: rehabilitatie-experts die deskundigheidsbevordering geven én experts in het begeleiden naar werk en studie. - De rehabilitatiediensten moeten professioneel zijn.. - Externe druk vanuit het management. De trajecten zijn te beoordelen op de uitvoering: gaat het wel om rehabilitatie, of vooral om gespreksvoering ( hoe was je dag )? - Participatie moet centraal staan. - Peer support kan heel krachtig zijn: een jongere ziet een ander naar school gaan en dat inspireert tot de gedachte dat dit dus wel degelijk mogelijk is: het kan dus wel! - Het opleiden van generalisten in de IRB naar werk en studie, zodat zij genoeg expertise hebben en hen combineren met specialisten in het team. Het ABC team is hierin uniek, maar dit zou veel breder mogelijk moeten zijn.
- Specialistische kennis. Meer opleiding in rehabilitatie is nodig. De huidige opleidingen zijn nog te sterk gericht op zorgen, met als gevolg dat zij vooral zorgvragen aan een jongere stellen, in plaats van rehabilitatie vragen. Website http://www.altrecht.nl/abc Beschikbare documentatie Meer lezen? www.nji.nl/arbeidstoeleiding.