Handelsovereenkomsten en arbeidsen milieuvoorwaarden: wat zegt de actualiteit?

Handelsovereenkomsten en arbeidsen milieuvoorwaarden: wat zegt de actualiteit? dr. Eline Poelmans Faculteit Economie en Bedrijfswetenschappen, KU Leuven - HUBrussel Center for Economic Studies, KU Leuven Leuven Centre for Irish Studies, KU Leuven

1. Inleiding 2. Wat zegt de actualiteit? 3. Vastleggen van wereldstandaarden: welk type standaarden? 4. Universele arbeidsvoorwaarden? 4.1. Het definiëren van arbeidsstandaarden 4.2. Handel en arbeidsvoorwaarden 5. Universele milieuvoorwaarden? 5.1. Het probleem van transboundary effects 5.2. Handel en milieustandaarden 2

6. Vier bezorgdheden omtrent het opnemen van arbeids- en milieuregels in handelsovereenkomsten 6.1. Doeltreffendheid 6.2. Protectionisme of bezorgdheid? 6.3. Hoe zien de juiste arbeidsvoorwaarden er uit? 6.4. De mogelijkheid van een handelsoorlog 7. Alternatieven voor het opleggen van arbeidsvoorwaarden en milieuregels via handelsovereenkomsten 8. Literatuur 9. Besluit 7.1. Labels voor Export 7.2. Home Country Standards 7.3. Meer internationale onderhandelingen 3

Doelstellingen: Wat zegt de actualiteit? Hier wordt nu 1 krant (De Standaard) gebruikt om het werkprincipe aan te tonen. Deze artikelen worden dus natuurlijk best aangevuld met andere artikelen uit andere kranten. Kunnen we wereldstandaarden opstellen? Zo ja, hoe zien die er dan uit? Is het goed om arbeids- en milieuregels op te nemen in handelsovereenkomsten om deze regels te kunnen afdwingen? Welke bezorgdheden zijn er indien arbeids- en milieuregels worden opgenomen in handelsovereenkomsten? Alternatieven voor het opleggen van arbeids- en milieuregels via handelsovereenkomsten.

1. Inleiding Sinds WOII zijn veel formele handelsbarrières verdwenen dankzij het GATT, de WHO, NAFTA, EU, enz. Een ongelimiteerde handelsflow wordt echter nog steeds verhinderd door verschillen in: nationale wetten en regels. nationale standaarden (m.b.t. gezondheid, milieu, arbeid, enz). 5

Onder welke condities zijn goedkope, geïmporteerde goederen die afkomstig zijn uit de ontwikkelingslanden gemaakt Kinderarbeid? Hebben de arbeiders enige rechten? Milieuvriendelijke productiemethoden? Enz... arbeidsgerelateerd milieugerelateerd Indien deze voorwaarden slecht zijn, kan dan het gebruik van handelsbarrières - tarieven, etc - druk zetten op het exporterende land om iets aan deze voorwaarden te veranderen? 6

7

8

Bron cartoons: De Standaard 9

10

11

12

13

3. Vastleggen van wereldstandaarden: welk type van standaarden? De meeste handelsovereenkomsten van de WHO combineren: Harmonisatie van standaarden: = Twee of meer landen gebruiken een gemeenschappelijke set van standaarden in een bepaald gebied. Wederzijdse erkenning van standaarden: = Landen behouden hun eigen standaarden, maar accepteren de standaarden van anderen als geldend en voldoende. Afzonderlijke standaarden: = Landen behouden hun eigen standaarden, en weigeren de standaarden van de andere landen te erkennen. 14

Er bestaat geen algemene regel die bepaalt welk van bovenstaande drie opties de beste is voor internationale handel. Elk van de drie mechanismen heeft voor- en nadelen: -een harmonisatie van technische standaarden zorgt bvb. voor een grotere markt en een grotere efficiëntie. - dit kan er echter ook voor zorgen dat inferieure standaarden blijven bestaan. Bij de wetgeving omtrent arbeids- en milieustandaarden is het vaak onduidelijk welk land nu de beste regels heeft. 15

Verschillen in arbeids- en milieustandaarden hebben echter geleid tot ongerustheid: Hoge-inkomenslanden vrezen vaak dat lagere standaarden in andere landen ertoe leiden dat hun binnenlandse bedrijven: (1) ook lagere standaarden zullen toepassen om internationaal competitief te blijven of (2) zullen verhuizen naar landen met lagere standaarden. Ze vrezen eveneens dat dit alles zal leiden tot een race to the bottom. 16

4. Universele arbeidsvoorwaarden? 4.1. Het definiëren van arbeidsstandaarden De International Labour Organization (ILO) heeft een aantal arbeidsvoorwaarden als basisrechten laten optekenen. Ze zijn gegroepeerd in 5 groepen: Verbod op dwangarbeid Vrijheid van vereniging Het recht op organisatie en collectieve onderhandeling Een einde aan de uitbuiting van kinderarbeid Niet-discriminatie in tewerkstelling Deze standaarden werden later bijgeschaafd door de OESO. 17

Over deze vijf standaardrechten is men het werelwijd eens, alhoewel deze rechten vrij ambigu en controversieel zijn: Wat wordt er bvb. bedoeld met uitbuiting? Een universeel loon voor hetzelfde werk, een wereldwijde beperking op het aantal werkuren, enz. klinken goed, maar zijn in werkelijkheid niet doenbaar door de grote verschillen in de inkomens en levensstandaarden wereldwijd. Daarenboven zijn lage-inkomenslanden afkerig van het betalen van hogere minimumlonen. Waarom? Het vastleggen van universele arbeidsvoorwaarden is dus praktisch onmogelijk. 18

4.2. Handel en arbeidsvoorwaarden Sommige groeperingen willen arbeidsvoorwaarden opnemen in handelsonderhandelingen (zodat ze nadien zeker zouden afgedwongen worden). Indien arbeidsvoorwaarden echter zouden opgelegd worden door de IL aan de OL zou dit tot sterk protest leiden bij de overheid van die OL. Standaarden die bepaald worden door de IL zullen immers waarschijnlijk zeer duur zijn voor de OL en bijna onmogelijk te implementeren. De OL en IL zijn immers onhevig aan andere economische beperkingen. Het volledig gelijk maken van de arbeidsvoorwaarden zou dus onmogelijk zijn. 19

5. Universele milieuvoorwaarden? 5.1. Het probleem van transboundary effects Het ene land veroorzaakt de milieuvervuiling. Een ander land voelt er (mee) de gevolgen van. Bijvoorbeeld: - 1 land veroorzaakt het milieuprobleem - Verscheidene landen veroorzaken het milieuprobleem - Het is het resultaat van soortgelijke activiteiten in meerdere landen Mogelijke acties ertegen? - Tarieven op de output van vervuilende industrieën - Embargo s - Onderhandelingen tussen meerdere landen of zelfs op wereldvlak 20

In de mate dat milieuvervuiling negatieve externaliteiten veroorzaakt voor andere landen, zullen die landen de vervuiling willen opnemen in internationale onderhandelingen. In vergelijking met rijke landen zijn milieunormen in lageloonlanden laks. De OL lijken het milieu dus veel meer te vervuilen dan de IL. Kunnen we dus zomaar universele milieuvoorwaarden implementeren? (= verwachten dat OL en IL nu direct dezelfde milieuregels kunnen en zullen volgen?) Hebben de IL niet zelf lange tijd hun zin kunnen doen wat het milieu betreft? Kunnen zij nu zomaar de strenge regels die zij willen voor het milieu opleggen aan de OL die hun groei nog moeten doormaken? 21

Figuur : Carbon Dioxide Emissions Bron: Krugman, Obstfeld and Melitz (2012), International Economics, chapter 11, p. 281. 22

Onderzoek heeft aangetoond dat vrijhandel groei kan aanzwengelen en zo op termijn indirect vervuiling kan verminderen. Dit wordt weergegeven door de Kuznets curve: Naarmate arme landen rijker worden mogelijk gedeeltelijk door handel gaan ze meer produceren en consumeren, wat zal leiden tot aantasting van het milieu. Naarmate deze landen echter nog rijker worden, zullen ze bereid zijn om te betalen voor strengere milieuregels. Er is dus een omgekeerde U-vormige relatie tussen vervuiling en inkomen per capita. Moeten we maw opkomende industrieën niet de tijd geven om te groeien? 23

Figuur : The Environmental Kuznets Curve Waar zouden we China en de VS kunnen situeren? China VS Bron: Krugman, Obstfeld and Melitz (2012), International Economics, chapter 11, p. 281. 24

5.2. Handel en milieustandaarden Sommige groeperingen willen milieuvoorwaarden opnemen in handelsonderhandelingen (zodat ze nadien zeker zouden afgedwongen worden). Indien milieuvoorwaarden echter zouden opgelegd worden door de IL aan de OL zou dit tot sterk protest leiden bij de overheid van die OL. Standaarden die bepaald worden door de IL zullen immers waarschijnlijk zeer duur zijn voor de OL en bijna onmogelijk te implementeren. De OL en IL zijn immers onhevig aan andere economische beperkingen. Het volledig gelijk maken van de milieuvoorwaarden zou dus onmogelijk zijn. 25

6. Vier bezorgdheden omtrent het opnemen van arbeidsen milieuregels in handelsovereenkomsten. 6.1. Doeltreffendheid (a) enkel grote landen of coalities van landen kunnen op een succesvolle manier handelsbarrières gebruiken om standaarden af te dwingen. Kleine landen hebben een te kleine impact op de wereldvraag. (b) het gebruik van sancties kan contra-productief werken om de arbeidsomstandigheden te verbeteren. 26

6.2. Protectionisme of bezorgdheid? = Wanneer betreft het protectionisme en wanneer is men echt bezorgd om de werknemers in OL? = sommige bedrijven willen m.b.v. allerlei sancties arbeidsvoorwaarden afdwingen in de OL, niet uit bezorgdheid voor de werknemers daar, maar eerder om zichzelf te beschermen tegen buitenlandse competitie van lageloonlanden. 27

6.3. Hoe zien de juiste arbeidsvoorwaarden er uit? = Er is geen internationale overeenkomst over de exacte inhoud en taal van de arbeidsvoorwaarden. Het afdwingen van een bepaalde set van standaarden kan dus voor conflicten zorgen met landen die er anders over denken. 6.4. De mogelijkheid van een handelsoorlog = Het gebruik van sancties is discriminerend en is een inbreuk op de regels van de WHO (want volgens de WHO regels moet elk lid al de andere leden op eenzelfde manier behandelen). Sancties kunnen dus leiden tot tegenmaatregelen van het geviseerde land. 28

7. Alternatieven voor het opleggen van arbeidsvoorwaarden en milieuregels via handelsovereenkomsten Zolang er grote inkomensverschillen zijn tussen N en Z is het weinig waarschijnlijk dat de verschillen in arbeidsvoorwaarden en milieuregels snel gaan verdwijnen. Daarenboven is meestal niet het verhandelen van het goed een probleem. De slechte arbeidsvoorwaarden en het gebrek aan naleving van milieuregels vinden we terug op het niveau van de productie. Het is dus beter om op dat niveau te zoeken naar oplossingen. Er zijn drie manieren om betere arbeidsvoorwaarden en milieuregels af te dwingen, zonder dat er daarvoor aan de handel geraakt moet worden. 29

7.1. Labels voor Export (labelen) = Een label wordt op het geëxporteerde goed geplakt (in het etiket vermeld, erin genaaid, enz) om aan de consumenten duidelijk te maken dat het goed onder menswaardige en/of milieuvriendelijke omstandigheden geproduceerd is. Voorbeelden: export van Cambodiaans textiel naar de VS, de Starbucks koffieproducten, Label voor schoon speelgoed (DS, 30/11/04), C&A met hun bio-katoenproducten, enz. 30

Problemen: (1) Vele landen weigeren deze praktijk omdat ze het zien als een inbreuk op hun nationale soevereiniteit, aangezien buitenlandse inspecteurs dan in detail hun arbeids- en milieuvoorschriften mogen bestuderen. (2) De consumenten moeten er zelf van overtuigd zijn dat de labels accurate informatie verschaffen. (3) Het gaat hier enkel om de exportsectoren. Veel mensen in OL werken echter in sectoren die niet voor de export bestemd zijn. 31

7.2. De vereiste van Home Country Standards = Industrielanden kunnen eisen dat hun bedrijven de standaarden van het thuisland volgen wanneer ze in het buitenland werkzaam zijn. Dit betekent niet dat de lonen hetzelfde moeten zijn, aangezien de kost van arbeid verschilt in de twee landen. Dit betekent wel dat er dingen moeten nageleefd worden zoals mimimumlonen, een gezonde werkomgeving, wetten rond kinderarbeid, mimimum milieuvereisten, enz. 32

Voorstanders: - Op deze manier ligt de aantrekkingskracht van de OL bij hun comparatief voordeel en niet: - bij de mogelijkheid tot uitbuiting van werknemers. of - bij de mogelijkheid om zonder milieuregels te produceren. - Elk land kan zo haar eigen standaarden nastreven. Wanneer de bedrijven de nationale grenzen overschrijden, dan moeten ze voldoen aan de standaarden die het hoogst zijn. 33

Tegenstanders: - Deze vereiste is enkel van toepassing op bedrijven van industrielanden die werkzaam zijn in OL, maar niet op de andere bedrijven in die OL (die dus wel de arbeidsvoorwaarden en milieunormen kunnen negeren). - Een bedrijf in een industrieland kan haar productie via contracten outsourcen naar een producent in een OL die met lage standaarden voor arbeid en milieu werkt. - Ook deze bedrijven moeten niet gehoorzamen aan de regels van het industrieland, aangezien ze in het bezit zijn van iemand in het buitenland. 34

7.3. Meer internationale onderhandelingen over arbeidsvoorwaarden en milieuregels Meer onderhandelingen door bestaande internationale organisaties (bvb. het ILO) wat de arbeidsvoorwaarden betreft. Het publiceren van een lijst met landen / bedrijven die niet voldoen aan de basis arbeidsvoorwaarden van het ILO. Meer internationale onderhandelingen m.b.t. het milieu: Deze moeten echter multilateraal gebeuren. Als 1 land haar CO 2 wil terugdringen is dit een goede zaak, maar het haalt weinig uit als de andere landen niet hetzelfde doen. Het is heel belangrijk of grote vervuilers zoals de VS, China, enz meedoen of niet. 35

Recent voorbeeld: = de druk op een aantal grote textielconcerns om een charter te ondertekenen mbt betere, veiligere en meer gezonde arbeidsvoorwaarden in de textielindustrie in Bangladesh. H&M tekent akkoord voor 'schone kleren' in Bangladesh (DS, 13/5/13) Fabrieksramp Dhaka schudt bedrijven wakker (DS, 14/5/13) Topman H&M wil hogere lonen in Bangladesh (DS, 15/5/13) Druk om schone kleren verhoogt (DS, 24/5/13) Wordt H&M binnenkort duurder? (DS, 12/12/13) 36

8. Literatuur Interessante handboeken mbt internationale economie en internationale handel Gerber, J. International Economics, international edition, 6th edition, 2013. Husted, S. and Melvin, M. International Economics, 8th edition, 2010. Krugman, P., Obstfeld, M. and Melitz, M. International Economics: Theory & Policy, 9th edition, 2012. Van Marrewijk, C. International Economics, 2007. Feenstra, R. and Taylor, A. International Trade, 2nd edition, 2010. Feenstra, R. Advanced International Trade: Theory and Evidence, 2003. 37

9. Besluit De laatste 50 jaren, zijn veel binnenlandse regels ongewild barrières voor handel geworden (bvb. gezondheids- en veiligheidsstandaarden, enz ). Landen moeten niet noodzakelijk hun standaarden harmoniseren om te kunnen handelen. Wederzijdse erkenning of afzonderlijke standaarden zijn eveneens mogelijk. De OESO en de ILO hebben een aantal basis arbeidsvoorwaarden gedefinieerd. Er zijn voor- en tegenstanders voor het gebruik van handelsbarrières om arbeids- en milieuvoorwaarden af te dwingen. Er bestaan meerdere alternatieven voor het gebruik van handelsmaatregelen om betere arbeids- en milieustandaarden af te dwingen. 38