De professional aan het woord Een uitgave ter inspiratie en informatie over de invulling van professionele ruimte binnen de IRIS-scholen. Medewerkers aan het woord over verschillende vormen van opleiden en ontwikkelen, zoals teamontwikkeling, schoolontwikkeling, leren in het vak, collegiale consultatie, individueel leren en IRIS-breed netwerken. januari 2014, nummer 1 Serious Gaming op het Kaj Munk College Vervolgens gaan zij de strijd aan met andere supermarktconcerns in de klas. Spelers proberen door slimme inzet van prijs- en marketingstrategie zoveel mogelijk winst te halen. De sectie Economie van het Kaj Munk College is op zoek naar alternatieve werkvormen die zij tijdens hun lessen kunnen inzetten. De Onderwijsmiddagen hebben zij dan ook benut om trainingen te volgen over het gebruik van educatieve spellen in de les gebaseerd op het principe van Serious Gaming (door Be Involved). Naast de secties Economie en M&O van het Kaj Munk was ook een aantal collega s van de Haemstede-Barger Mavo bij deze trainingen aanwezig. We zijn op zoek naar werkvormen waarmee we de leerlingen echt kunnen laten voelen waar economie over gaat, aldus Annemieke Wiedemeijer, economiedocent op het Kaj Munk. Educatieve spellen blijken hiervoor zeer geschikt. De spellen bieden leerlingen de begrippen aan vanuit een context waardoor ze beter beklijven. Vervolgens gaan de leerlingen spelenderwijs aan de slag en bouwen blijvend inzicht in de lesstof op. En dat het ook nog eens leuk is, dat hebben we aan den lijve ondervonden. We hebben verschillende spellen gespeeld om zelf te ervaren wat zo n spel met je doet. Zo speelden we Prijzenoorlog, bedoeld voor havo/vwo. De spelers worden directeur van een groot supermarktconcern dat zoveel mogelijk winst moet maken. Speciaal voor vmbo-leerlingen zijn de spellen Ka Ching en Luxe Leven ontwikkeld. Ka Ching lijkt op Prijzenoorlog, met als toevoegingen btw berekenen, inkoopkosten, brutowinst, bedrijfskosten en tenslotte het berekenen van nettowinst. In Luxe leven volg je de stadia van je leven en leer je rond te komen door je inkomsten, vaste lasten en uitgaven bij te houden. Het saldo komt op je bankrekening en afhankelijk van je saldo ontvang je of betaal je rente. Annemieke: Stuk voor stuk zeer leerzame spellen. De spellen Ka Ching en Luxe Leven gaan we zeker inzetten in onze lessen. Ze sluiten goed aan op de stof die we behandelen en die door leerlingen best lastig gevonden wordt, namelijk het berekenen van de omzet, bruto- en nettowinst. Luxe Leven past mooi bij de thema s sparen en lenen, waarbij ook het aspect studie aan bod komt. Ga je meteen na het mbo aan het werk of ga je door naar het hbo en heb je later een hoger inkomen? Annemieke is enthousiast over de spellen, maar zou het liefst nog een stap verder gaan. Het inzetten van deze spellen zie ik als een mooie aanvulling op mijn lessen. Het blijven echter wel simulaties. Nog liever zou ik mijn leerlingen meenemen naar buiten, bijvoorbeeld voor een bezoek aan de Tweede Maasvlakte om het belang van de Rotterdamse haven voor de Nederlandse economie te laten zien. Dan pas voel je economie in het echt. Helaas hebben we nu nog onvoldoende economie-uren ter beschikking om dat te realiseren, maar het idee laat me nog lang niet los! Binnen IRIS vinden we het persoonlijke contact en het luisteren naar elkaar van groot belang. Wat heb jij nodig om te excelleren? Over welke kwaliteiten beschik je en waar wil jij je verder in bekwamen? Hoe kun je als persoon, team of school van elkaar leren en waar kun je elkaar ondersteunen? Dit alles met het doel je eigen talenten te ontdekken, te ontwikkelen en nog meer uit te dragen op school. Uiteindelijk komt dit het leren en welzijn van de leerlingen ten goede. IRIS biedt je volop de ruimte!
Kritische Vriend Bezoek op het ECL Donderdag 21 november 2013 een groep van twintig kritische vrienden van de andere IRIS-scholen gaan op bezoek bij het ECL. Het doel van de dag: kijken hoe de overgang was van de brugklas, gelokaliseerd op de Vaart, naar de tweede klas op de Kade. Belangrijke aandachtspunten bij de observatie: de mate van zelfstandigheid, de verantwoordelijkheid die leerlingen krijgen en de eigen verantwoording die leerlingen nemen, het werkklimaat en hoe het ECL recht doet aan verschillen binnen de klas. Om 8.15 uur stonden de vrienden op beide locaties klaar om te observeren hoe het binnenkomen van de leerlingen verloopt. Vervolgens zijn er op twee locaties verschillende lessen bezocht en was het s middags tijd voor speed daten met leerlingen, mentoren, OOP ers en docenten. De bevindingen werden door de verschillende groepen aan het einde van de dag gepresenteerd. Vooral het veilige werkklimaat, dat op beide locaties zichtbaar en voelbaar was, werd gewaardeerd. Je mag jezelf zijn op het ECL. Belangrijkste advies: Probeer de papieren werkelijkheid van een waardevol didactisch concept ook meer in de klas zichtbaar te maken, differentiatie in de les is nu nog weinig te zien. Een ander klassenmanagement is daarvoor essentieel. Nu is het nog te veel afhankelijk van de individuele docent of dat zichtbaar wordt. Bijzonder compliment: De brugklas-supporters, de hulp en vraagbaak voor brugklassers, hebben hun rol als gids voor de bezoekers, informant, ervaringsdeskundige en gemotiveerde hulpmentor voorbeeldig vervuld. Bedankt Paula, Mila, Daniëlle, Jorien, Puck, Julia en Ymke! Werken aan kwaliteitstoetsen Het afgelopen schooljaar zijn docenten van de Haemstede-Barger Mavo (HBM) bezig geweest met het (her)-schrijven en herijken van hun sectieplannen. In deze plannen staan de eindtermen van het CE en worden als uitgangspunt genomen om het Programma van Toetsing en Afsluiting (PTA) voor de eindexamenleerlingen vorm te geven. Tevens is er een ontwikkeling in gang gezet om de kwaliteit van de toetsen te verbeteren onder begeleiding van bureau CPS. Dit schooljaar richten docenten alle aandacht op het maken van valide PTA-toetsen, worden bestaande toetsen geanalyseerd en zo nodig aangepast. Ook de onderbouwtoetsen worden tegen het licht gehouden. Daniëlla Ferwerda, docent Nederlands: Vorig jaar hebben we veel tijd besteed aan ons sectieplan Nederlands waarin de eindtermen van het CE zijn aangegeven. Dit nemen we als uitgangspunt voor ons PTA. We hebben geleerd de zaken aan de basis goed op te pakken. Het was opvallend dat in de examens veel woorden worden gebruikt die voor leerlingen lastig te begrijpen zijn. We besteden daar nu meer aandacht aan. Kritische blik Het doel van dit jaar is dat de schoolexamens aantoonbaar van het juiste niveau zijn en voldoen aan de vereiste kwaliteit. HBM wordt hierin begeleid door Bureau ICE, welke vooraf de PTA s hebben geanalyseerd. De toetsmatrijs, een schematisch overzicht waarin de inhoud van de te toetsen leerstof wordt afgezet tegen het vraagniveau, wordt als uitgangspunt gebruikt. Het is een praktisch handvat dat je helpt te bereiken dat de toets meet wat hij moet meten. We krijgen allerlei handreikingen hoe we goede toetsen kunnen maken of bestaande toetsen kunnen verbeteren. Soms maken we de toetsen zelf, soms gebruiken we de toetsen die bij de methode horen. In beide gevallen zijn we nu veel kritischer geworden, aldus Daniëlle. Uniformiteit Er wordt gewerkt volgens RTTI-methode. Een handige checklist maakt het mogelijk om te beoordelen of een toets voldoet aan de kwaliteitseisen. Tevens is het belangrijk dat leerlingen de juiste informatie krijgen bij een toets. Uniformiteit helpt hierbij. Daniëlle: We gebruiken nu allemaal hetzelfde voorblad met vastgestelde informatie en een uniform lettertype. En we geven bij elke vraag de te behalen punten aan zodat de leerling precies weet waar hij aan toe is. Wij zijn binnen de sectie Nederlands erg blij met de huidige ontwikkeling.
ICT bij begeleiding dyslectische leerlingen Binnen het HVC worden dyslectische leerlingen zoveel mogelijk individueel begeleid door een dyslexiecoach. Elk schoolteam heeft een speciaal opgeleide coach die binnen zijn afdeling verantwoordelijk is voor de begeleiding. Om ervoor te zorgen dat deze leerlingen op hun eigen niveau ook met hun leeftijdgenoten mee kunnen doen in de klas is er dit jaar gestart met de introductie van Kurzweil. Deze speciale dyslexiesoftware is beschikbaar voor alle dyslectische leerlingen uit het eerste en tweede leerjaar. Onder leiding van projectleider Hans Luijk, ICT-coördinator binnen HVC, zijn inmiddels 35 leerlingen gestart, verdeeld over verschillende afdelingen. Docenten en leerlingen hebben een training gevolgd om met de software om te kunnen gaan. Na de herfstvakantie is gestart bij de talen, vanaf december volgden de andere vakken. Ouders schaffen via school een laptop aan, het HVC zorgt voor de licentie van de software, de installatie en het beheer van de laptop. Het lesmateriaal wordt vooraf gescand en bewerkt. Ook de ouders krijgen een training, zodat zij hun kinderen thuis kunnen begeleiden. Hoe werkt Kurzweil? Het principe is eenvoudig: wat een leerling zonder dyslexie zelf van papier leest, wordt voor een dyslectische leerling voorgelezen door Kurzweil. De leerling leest via zijn laptop mee. Moeilijke woorden kunnen eenvoudig worden opgezocht in de direct beschikbare, digitale woordenboeken. Een meerkleurige cursor markeert een woord, zin of alinea: een ideale houvast voor actief meelezen. Ook de voorleessnelheid kan zelf worden bepaald, waardoor de leerling in zijn eigen tempo kan lezen en oefenen. Toetsen en werkbladen kunnen worden ingescand en ingevuld. Een leerling met dyslexie kan nu beter het tempo in de klas bijhouden en zo zijn talenten en capaciteiten beter ontplooien. Dan is geen moeite te veel en heb ik er veel voor over. Madelon Huurman In oktober zijn we met het project gestart en ik zie nu al dat mijn leerlingen betere resultaten behalen voor de talen. Met name de mogelijkheid om te oefenen met woordjes leren werpt zijn vruchten af. Het vergt wel wat aanpassingen: de leerling moet een goede plek in het lokaal krijgen, toetsen moeten digitaal worden aangeleverd. Via een digitaal logboek kunnen we precies zien wat de leerling in de les heeft gedaan en zo de juiste begeleiding bieden. Het werken met Kurzweil vraagt behoorlijk wat extra tijd, maar het is het dubbel en dwars waard. Dyslexie is een specifieke lees- en spellingstoornis met een neurobiologische basis. heeft niets te maken met intelligentie. komt bij 5 tot 10% van de Nederlanders voor. is erfelijk en gaat niet over. komt meer bij mannen voor dan bij vrouwen. is meer dan alleen een leesprobleem. Mensen met dyslexie hebben meestal ook moeite met spellen, studeren, structuren en het onthouden van losse feiten. Madelon Huurman, docent Nederlands, begeleidt 58 leerlingen met dyslexie, waarvan er 16 met Kurzweil werken. Ik kan al best goed met Kurzweil werken. Het lezen van de leerboeken gaat veel beter. Ik weet nog niet alle functies van het programma, maar samen met andere leerlingen in mijn klas die ook met Kurzweil werken ontdekken we steeds meer. Het is wel fijn dat ik niet meer met boeken hoef te sjouwen. Die blijven lekker in de kluis. Ik hoef er alleen voor te zorgen dat ik mijn laptop bij me heb en dat hij is opgeladen! Stijn van Woerdekom, leerling 2 vmbo kader Bij dyslectici verloopt de taalverwerking in de hersenen minder automatisch, dat geldt zowel voor klanken als voor de herkenning van letters, lettergrepen, woorden en zinnen. Dyslectici nemen daardoor nieuwe informatie, die tijdens het leerproces wordt aangeboden, langzamer en moeizamer in zich op dan mensen die geen last van dyslexie hebben.
Pesten: een apenkunstje? Wat apen ons leren over pesten op het schoolplein. Met het kaderteam onderbouw van Thamen hebben we de workshop Pestkop-apenkop in Apenheul gevolgd. Een leerzame workshop over waarom apen- en mensenkinderen pesten. Gedrag wordt bepaald door een combinatie van natuur, cultuur en persoonlijkheid. Dat stukje natuur, daar kunnen we veel van leren door het gedrag van apen te bestuderen. Pestgedrag is duidelijk aanwezig bij apen en het blijkt een sterke natuurlijke basis en functie te hebben. In de workshop was ook aandacht voor het gedrag dat we van nature vertonen in een sociale werkomgeving. Wat zijn hier de overeenkomsten tussen mensen en apen? Wij hebben de apen ook echt geobserveerd, maar op dat moment werd er net niet gepest. De trainer en medeschrijver van het boek Pestkop-apenkop Sarah Mutsaers benadrukt dat we het tegengaan van pestgedrag als ons aller verantwoordelijkheid moeten zien. Als we ons bewust zijn van hoe die groepsprocessen werken en we ons verantwoordelijk voelen, kunnen we sneller ingrijpen waardoor erger wordt voorkomen. Ons bezoek gebruiken we als extra bagage bij het leren omgaan met pestgedrag. Het heeft onze blik verruimd over hoe we naar pestgedrag kunnen kijken en wat we kunnen doen om het pesten te beperken. Het past uitstekend in ons programma Samen op Thamen, wat gericht is op een plezierig en veilig schoolklimaat en waar in (mede)verantwoordelijkheid één van de pijlers is. Tecla Trossel en Tjeerd Hansen, beiden docent/lid kaderteam onderbouw. Verdieping van kennis draagt bij aan beter lesgeven wetenschappers uit mijn vakgebied om te zien hoe zij werken. Ook moet je echt op de hoogte zijn van recente ontwikkelingen in je vakgebied en weten hoe je een wetenschappelijke presentatie opbouwt. Gaila Jehoel, docent Kunst aan het Herbert Vissers College, deed de Kunstacademie, studeerde Kunstgeschiedenis en promoveert nu op de ontwikkeling van Nederlandse culturele netwerken in Italië. Zij heeft hiervoor de promotiebeurs gekregen. In augustus 2013 is ze begonnen. Wat vind je van de mogelijkheid dat docenten via de promotiebeurs de kans krijgen om te promoveren? Het is een prachtige kans om zo je kennis uit te kunnen breiden. De beurs zit goed in elkaar: vier jaar lang wordt de helft van jouw aantal fte s vergoed voor vervanging en jaarlijks is er 3000 euro beschikbaar voor onderzoekskosten. Maar een dergelijk onderzoek is ook echt een uitdaging, vergis je niet. Heb je nog tips voor collega s die overwegen te promoveren? Ja, een heleboel! De belangrijkste is eigenlijk om het op je eigen school goed te regelen. Een tweede tip is dat je je tijd heel goed moet bewaken. En voor mij was het uitermate leerzaam om tijdens het schrijven van mijn masterscriptie in contact te komen met promovendi en Wat heeft het jou tot nu toe gebracht? Ik ga er beter door lesgeven. Je verdiept je kennis en verbanden worden beter zichtbaar. Je kunt daardoor de stof van meerdere kanten benaderen, erg handig omdat leerlingen nu eenmaal op verschillende manieren leren. Als mentor gebruik ik mijn kennis van de universitaire structuur om leerlingen voor te bereiden op een overstap naar de universiteit. Daarnaast is de kennis handig bij het opzetten, organiseren en maken van werkstukken waarbij onderzoek gedaan moet worden. De promotiebeurs Met de Promotiebeurs wil het ministerie van OCW het aantal gepromoveerde leraren voor de klas vergroten ter verbetering van de onderwijskwaliteit en ter versterking van de aansluiting tussen universiteiten en scholen. De promotiebeurs stelt leraren in staat om lesgeven te combineren met het doen van promotieonderzoek. Geselecteerde leraren worden vier jaar lang voor de helft van hun aanstelling vrijgesteld, met behoud van salaris, om onderzoek te doen. Aanvragen kunnen in twee periodes worden ingediend: van januari tot 12 maart en van juli tot 2 september 2014. In 2014 zijn er 200 beurzen beschikbaar. Meer informatie: www.nwo.nl/leraren. Tip: Begin tijdig met de voorbereiding van de aanvraag, omdat je een onderzoeksidee moet bedenken, een promotor moet zoeken en een promotievoorstel moet opstellen.
Terug in de studiebanken Dorine Machiels, afdelingsleider binnen het ECL volgt sinds maart 2013 de Masteropleiding Integraal Leiderschap bij het Centrum voor Nascholing Amsterdam. Deze masteropleiding is bedoeld voor leidinggevenden in het onderwijs die zich door middel van wetenschappelijk verantwoord praktijkonderzoek in de eigen school willen ontwikkelen tot schoolleider op Masterniveau. Waarom wilde je weer gaan studeren? Ik was al heel lang van plan om weer te gaan studeren. De enthousiaste studieverhalen van mijn man maakten dat het nog meer ging kriebelen. Juist op dat moment startte het tweejarige Management Development traject binnen IRIS. Ik heb toen besloten eerst daar aan deel te nemen. Als schoolteam kregen we de tijd en rust om gericht aan allerlei onderwerpen te werken, maar ook het begeleid collegiaal leren vond ik erg nuttig. Reflecteren op je eigen gedrag met collega s van andere scholen, daar heb ik veel van geleerd. Dorine Machiels (ECL), Ben van der Hilst (CNA) en Corrie Cuperus (ECL) afdelingsleider Corrie Cuperus. Zij doet binnen het ECL onderzoek naar zelfsturing van leerlingen met de focus op de rol van de docent als presentator en afsluiter, twee van de vijf rollen van de docent. Beiden richten wij ons op een aantal vakken binnen 4 VWO en gaandeweg zijn we erachter gekomen dat onze onderzoeken in elkaars verlengde liggen. Wij gebruiken elkaar dan ook als klankbord. Ik denk dat we daardoor in staat zijn meer uit de opleiding te halen dan sommige anderen uit de groep. Onderdeel van de opleiding is het doen van onderzoek. Wat houdt dit precies in? De Masteropleiding leert ons als leidinggevenden om docenten te stimuleren onderzoek te doen en niet te snel te zoeken naar oplossingen om zo weloverwogen besluiten te nemen. Om dat goed te kunnen moeten we inderdaad zelf ervaring opdoen met het doen van onderzoek. Ik onderzoek op het ECL in hoeverre feedback gegeven kan worden op de resultaten van toetsen ter verbetering van het leerproces van leerlingen. Wat beheers je goed en wat minder goed. Het op een goede manier geven van feedback kan het leerproces krachtig bevorderen. Deze opleiding volg ik samen met mijn collega Hoe voelt het om weer te studeren? Scholing is leuk! Ik geef al heel lang leiding en het is goed om nu weer eens te ervaren wat het is om student te zijn, deadlines te moeten halen en stukken te moeten schrijven. Ik ben veel meer gaan lezen. Eigenlijk gewoon goed om weer eens uit je dagelijkse rol te stappen. Het voelt als een cadeautje om deze opleiding te mogen volgen. Ik wil er ook echt beter uitkomen en dingen op een betere, maar ook wetenschappelijk verantwoorde manier gaan aanpakken. Ik wil graag een goede bijdrage leveren aan de drive die iedere docent, waar ik leiding aan geef, van nature al in zich heeft: iedere les nog beter te doen. De medewerkers van de IRIS-mediatheken komen sinds vorig schooljaar regelmatig bij elkaar tijdens de O&O-momenten. Het eerste schooljaar stond dit vooral in het teken van een kijkje in elkaars keuken, waarbij met name praktische ervaringen werden uitgewisseld. Dit jaar is ervoor gekozen om een kijkje in andere keukens te nemen. In oktober werd in de keuken van de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag gekeken. Het programma bestond uit een uitgebreide rondleiding, waar zowel de oude boekencollectie als de digitale mogelijkheden aan bod kwamen. In december stond een bezoek aan de mediatheek van de Katholieke Scholengemeenschap Hoofddorp gepland. Deze recentelijk opnieuw ingerichte mediatheek heeft dit jaar de Prijs voor de Beste Leesomgeving gewonnen. Bijzonder aan deze mediatheek is het gebruik van duurzame materialen en een apart ingerichte stilteruimte. Voor de medewerkers van IRIS een bron van inspiratie en goede, toepasbare ideeën. De andere twee O&O-momenten van dit schooljaar worden door elke mediatheek afzonderlijk ingevuld, maar voor volgend jaar staan er ook weer gezamenlijke bijeenkomsten in de planning. Wij zijn blij dat IRIS ons deze mogelijkheid biedt!
Netwerk O&O Binnen iedere school is een netwerk O&O actief, veelal bestaande uit een teamleider, een schoolopleider en een HR-medewerker. Eén van hen is netwerkcoördinator O&O. De netwerkorganisatie coördineert, stimuleert, ondersteunt en faciliteert op het gebied van Opleiden en Ontwikkelen binnen de school en vormt een brug naar IRIS-brede samenwerking ter versterking. Heb je vragen, opmerkingen of suggesties: neem dan contact op met één van de netwerkcoördinatoren: Marcel van den Busken (THA) mvandenbusken@thamen.nl / 0297-563192 Jan Simon (HVC) j.simon@hvc.nl / 0252-661566 Ronald Lam (HBM) LM@haemstede-barger.nl / 023-5282380 Robert Claassen (KMC) r.claassen@kajmunk.nl / 023-5616198 Luc Bessems (ECL) l.bessems@ecl.nl / 023-5319042 Rita Groeskamp (IRIS) r.groeskamp@iris-cvo.nl / 023-5483800 Meer informatie: www.iris-opleiden-ontwikkelen.nl IRIS Opleiding Leiderschap: de Kweekvijver Iets voor jou? Leiding geven aan collega s doe je niet zomaar. Daar moet je wel wat voor doen! De opleiding Kweekvijver volgen, bijvoorbeeld. De opleiding is bedoeld voor iedereen die werkt in het onderwijs en die zich verder wil bekwamen op het gebied van ambachtelijk en persoonlijk leiderschap. In september 2014 gaat deze eenjarige opleiding opnieuw van start onder leiding van Ruud Jansen. Denk je dat het iets voor jou is? Overleg met je leidinggevende en neem contact op met Ruud Jansen (tel. 06-43230670 / r.jansen@iris-cvo.nl). Meer informatie vind je ook op de website van O&O. Subsidiemogelijkheden Lerarenbeurs Bevoegde leraren kunnen een beurs aanvragen voor een bachelor- of masteropleiding (inclusief pre-master of schakeltraject) of voor een korte opleiding die gericht is op het verwerven van extra bekwaamheden. Meer informatie: www.ib-groep.nl/particulieren/leraar. Let op: de regels omtrent de Lerarenbeurs zijn veranderd vanaf het studiejaar 2013-2014. Voor aanvragen vanaf dit studiejaar geldt, dat een aanvraag ieder jaar opnieuw moet worden ingediend. Promotiebeurs Bevoegde leraren kunnen een beurs aanvragen voor een promotieonderzoek. Zie voor meer informatie pagina 4 of kijk op www.nwo.nl/leraren. Agenda februari-juni 2014 6 feb Havo congres: Trots op havo www.havoplatform.nl/agenda 6 feb Vmbo-congres TL 2020 www.vo-raad.nl 6 feb Landelijk congres jongeren en social media www.onderwijsagenda.nl 11 feb 3e Onderwijsmiddag IRIS 2013-2014 www.iris-opleiden-ontwikkelen.nl 11 feb Conferentie Talenonderwijs in 2014 www.aps.nl 13 feb Landelijk congres Gezag in het geding www.onderwijsagenda.nl 13 feb Hoe betrek je collega s bij taalbeleid, Studiedag APS www.taalenrekenen.nl 7 & 21 mrt Elke rekencoach een VIP www.taalenrekenen.nl 13 mrt Tweedaagse training anti-pestcoördinator www.aps.nl 20 mrt Vo-congres www.vo-raad.nl 2, 3 apr Conferentie voor onderwijsvernieuwing en ICT 2014 www.cviweb.nl 8 apr Onderwijsdag IRIS, Herbert Vissers College www.iris-opleiden-ontwikkelen.nl 12 apr CED groep Taalconferentie 2014 Steunpunt rekenen en taal 21, 22 mei Nationaal congres Onderwijs en Social Media 2014 www.ncosm.nl juni Eindpresentaties Kweekvijver op uitnodiging Colofon Dit is een uitgave van IRIS Opleiden & Ontwikkelen Vragen en/of suggesties: Rita Groeskamp, Coördinator Opleiden & Ontwikkelen IRIS 023-5483800 (di/woe/do), r.groeskamp@iris-cvo.nl www.iris-opleiden-ontwikkelen.nl Tekst: L. Bessems, R. Groeskamp, R. Jansen Eindredactie: I. Snep Vormgeving: Bommel tekst & creatie Oplage: 800 exemplaren Druk: drukkerij Groen Met dank aan alle medewerkers van IRIS die aan dit nummer hebben meegewerkt.